ROLNICTWO EKOLOGICZNE W STRATEGII POPRAWY KONKURENCYJNOŒCI REGIONU ORGANIC AGRICULTURE IN THE STRATEGY OF A REGION COMPETITIVENESS DEVELOPMENT.

Transkrypt

1 122 Dorota Komorowska STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom X zeszyt 2 Dorota Komorowska Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ROLNICTWO EKOLOGICZNE W STRATEGII POPRAWY KONKURENCYJNOŒCI REGIONU ORGANIC AGRICULTURE IN THE STRATEGY OF A REGION COMPETITIVENESS DEVELOPMENT S³owa kluczowe: rozwój zrównowa ony, rolnictwo ekologiczne Key words: sustanability development, organic agriculture Synopsis. Rolnictwo ekologiczne, dziêki uprawie bez stosowania chemii rolnej i sta³ej kontroli procesu produkcyjnego, gwarantuje wysok¹ jakoœæ produktów i ochronê zasobów naturalnych. Sprzyja utrzymaniu yznoœci gleby i ochronie œrodowiska przed ska eniami i zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Przyczynia siê do poprawy konkurencyjnoœci regionu. Wstêp Po latach dynamicznego rozwoju rolnictwa, szczególnie w krajach wysoko rozwiniêtych gospodarczo, pojawi³a siê koniecznoœæ ograniczania intensywnoœci produkcji rolniczej celem zmniejszania obci¹ enia dla œrodowiska naturalnego. Wzrost poziomu intensywnoœci produkcji rolniczej powoduje jej nadwy ki oraz wyja³awianie gleb i zanieczyszczanie wód gruntowych, a tym samym degradacjê rolniczej przestrzeni produkcyjnej. St¹d potrzeba wielu ograniczeñ dla dzia³alnoœci rolniczej oraz propagowanie metod produkcji przyjaznych œrodowisku, zgodnie z koncepcj¹ rozwoju zrównowa onego. Koncepcja rozwoju zrównowa onego zak³ada spójnoœæ pomiêdzy celami ekonomicznymi, œrodowiskowymi i spo³ecznymi. Pojêcie rozwoju zrównowa onego u yte po raz pierwszy przez Komisjê ONZ ds. Œrodowiska i Rozwoju w 1987 r. w raporcie pt.: Nasza wspólna przysz³oœæ zosta³o zdefiniowane jako rozwój, który zaspakaja obecne potrzeby spo³eczeñstw nie pozbawiaj¹c przysz³ych pokoleñ mo liwoœci zaspakajania ich potrzeb. Skutkiem raportu jest rozwiniêcie problematyki œrodowiskowej w licznych badaniach z zakresu rozwoju gospodarczego, które przyczyni³y siê do stworzenia koncepcji rozwoju zrównowa onego. Ekologiczne metody produkcji rolniczej wpisuj¹ siê w koncepcjê rozwoju zrównowa onego, to metody gospodarowania w rolnictwie zgodnie z wymogami gleby, roœlin i zwierz¹t. G³ównym celem rolnictwa ekologicznego jest produkcja wysokiej jakoœci produktów ywnoœciowych, przy równoczesnym zachowaniu równowagi biologicznej w œrodowisku przyrodniczym. Dziêki uprawie bez stosowania chemii i sta³ej kontroli procesu produkcyjnego, rolnictwo ekologiczne gwarantuje wysok¹ jakoœæ produktów i ochronê zasobów naturalnych. Sprzyja utrzymaniu yznoœci gleby i ochronie œrodowiska przed ska eniami i zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Z badañ porównawczych gospodarstw ekologicznych z konwencjonalnymi w zakresie wydajnoœci produkcji wynika, e w krajach o ni szym poziomie rozwoju rolnictwa, ekologiczne metody produkcji zapewniaj¹ zbli one plony roœlin i wydajnoœci w produkcji zwierzêcej jak konwencjonalne [Runowski 1996]. W tych krajach, z uwagi na mniejsze ró nice w wydajnoœci produkcji pomiêdzy gospodarstwami ekologicznymi a konwencjonalnymi, ceny produktów ekologicznych nie musz¹ byæ wyraÿnie wy sze. Nawet niewielka ich przewaga mo e zapewniaæ porównywalne wyniki ekonomiczne gospodarstw ekologicznych z konwencjonalnymi.

2 Rolnictwo ekologiczne w strategii poprawy konkurencyjnoœci regionu 123 Cel i metodyka badañ Celem opracowania by³o wykazanie, e rozwój rolnictwa ekologicznego mo e przyczyniæ siê do poprawy konkurencyjnoœci regionu. Realizacji postawionego celu badawczego pos³u y analiza ustawodawstwa dotycz¹cego produkcji ekologicznej w Unii Europejskiej i w Polsce oraz wybranych wyników badañ z zakresu rolnictwa ekologicznego, w tym badañ empirycznych gospodarstw ekologicznych w Polsce objêtych rachunkowoœci¹ roln¹ w systemie FADN 1 w latach W próbie Polskiego FADN jest ponad 120 certyfikowanych gospodarstw ekologicznych po³o onych w czterech regionach FADN, wyodrêbnionych w oparciu o podobieñstwo warunków produkcji, struktury obszarowej gospodarstw, stosowanych technologii i organizacji produkcji. Atuty rolnictwa ekologicznego Rolnictwo ekologiczne mo e rozwijaæ siê w regionach o ma³ym stopniu uprzemys³owienia i ska eniu œrodowiska przyrodniczego. Gospodarstwa ekologiczne powinny byæ odpowiednio zlokalizowane, czyli na terenach o niskim stopniu zanieczyszczenia œrodowiska, w odpowiedniej odleg³oœci od dróg o du ym natê eniu ruchu drogowego. Zawartoœæ metali ciê kich w glebie nie mo e przekraczaæ dopuszczalnych norm. Spe³nienie wymogów lokalizacji i czystoœci gleby jest warunkiem podjêcia produkcji ekologicznej b¹dÿ przestawienia gospodarstwa na ekologiczne metody wytwarzania, poniewa gospodarstwa ekologiczne musz¹ uzyskaæ certyfikat produkcji ekologicznej. Zatem rolnictwo ekologiczne mo e rozwijaæ siê w regionach o niskim stopniu zanieczyszczenia œrodowiska, a zarazem przeciwdzia³aæ degradacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Rolnictwo ekologiczne mo e przyczyniaæ siê do utrzymania czystoœci gleb, wód, ale tak e poprawy yznoœci gleb. P³odozmian w gospodarstwach ekologicznych musi zapobiegaæ nadmiernemu rozwojowi chwastów, chorób i szkodników, zapewniaæ utrzymanie optymalnej zawartoœci próchnicy. W zmianowaniu roœlin s¹ stosowane roœliny motylkowe wi¹ ¹ce azot z powietrza i poprawiaj¹ce strukturê gleby. Miêdzy uprawami w plonie g³ównym s¹ wprowadzane miêdzyplony oraz wsiewki w uprawach g³ównych, celem jak najwiêkszego i najd³u szego pokrycia gleby roœlinnoœci¹ i zapobiegania tym samym zachwaszczaniu i wymywaniu sk³adników pokarmowych. Uprawê gleby w gospodarstwach ekologicznych cechuje przede wszystkim p³ytka orka, nie naruszaj¹ca warstwy próchnicznej oraz g³êbokie spulchnianie. Natomiast nawo enie upraw ekologicznych bazuje przede wszystkim na nawozach organicznych pochodz¹cych z gospodarstw. W krajach o ni szym poziomie rozwoju gospodarczego i rolnictwa istnieje mo liwoœæ, a zarazem potrzeba lepszego wykorzystania naturalnych uwarunkowañ do produkcji wysokiej jakoœci produktów ywnoœciowych, jakimi s¹ m.in. produkty ekologiczne. Potrzeba wykorzystania naturalnych uwarunkowañ do rozwoju rolnictwa ekologicznego w takich krajach wi¹ e siê z mo liwoœci¹ lepszego wykorzystania nadmiaru zasobów pracy w rolnictwie. Ekologiczne metody wytwarzania, bez udzia³u chemii rolnej s¹ zarazem mniej wydajne i bardziej pracoch³onne, dlatego wymagaj¹ anga owania wiêkszych nak³adów pracy. Atutem ywnoœci ekologicznej jest certyfikat produkcji ekologicznej. Kontrola procesu produkcji na wszystkich etapach produkcji i przetwarzania produktów ekologicznych zapewnia okreœlon¹ ich jakoœæ oraz zwiêksza zaufanie konsumentów do tych produktów. Jest sposobem na unikniêcie obecnoœci w produktach ywnoœciowych pozosta³oœci zwi¹zków chemicznych, pochodz¹cych z ró nych Ÿróde³, np. stosowania chemii rolnej w procesach produkcji rolniczej, z zanieczyszczeñ œrodowiska, stosowania chemii spo ywczej w przetwórstwie ywnoœci. Wszyscy, którzy produkuj¹, przetwarzaj¹, importuj¹ lub zajmuj¹ siê marketingiem produktów posiadaj¹cych oznaczenia ekologicznych metod produkcji, musz¹ podlegaæ regularnym kontrolom prowadzonym przez wyznaczone jednostki kontroluj¹ce i spe³niaæ wymagania okreœlone w odpowiednich przepisach. Dlatego ywnoœæ ekologiczna cieszy siê zaufaniem i uznaniem konsumentów, co potwierdza rosn¹cy popyt na produkty ekologiczne. 1 FADN (System Zbierania i Wykorzystywania Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych) to jednolity system zbierania danych rachunkowych we wszystkich krajach cz³onkowskich Unii Europejskiej, s³u ¹cy m.in. do kreowania Wspólnej Polityki Rolnej. W Polsce, od 2004 roku Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnoœciowej Pañstwowy Instytut Badawczy prowadzi badania rachunkowoœci rolnej w systemie FADN okreœlanym jako Polski FADN.

3 124 Dorota Komorowska Rosn¹ce zapotrzebowanie na produkty ekologiczne powoduje rozwój rynku ywnoœci ekologicznej odnotowany przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniêtych, który koncentruje siê g³ównie w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej. W krajach UE pomimo stosowania wsparcia finansowego dla rolnictwa ekologicznego, poda nie pokrywa zapotrzebowania, dlatego importuje siê ywnoœæ ekologiczn¹ spoza UE [ uczka-baku³a 2005]. Importuje siê zbo e, miêso, mleko i jego przetwory, warzywa, owoce, soki oraz produkty tropikalne. Taka sytuacja stwarza perspektywê rozwoju produkcji ekologicznej w UE, zw³aszcza wobec rosn¹cego wsparcia dzia³añ proœrodowiskowych w obszarze rolnictwa. W zakresie omawianego tematu nale y podkreœliæ, e atutem rolnictwa ekologicznego jest rosn¹cy popyt na jego produkty. Na podkreœlenie zas³uguje fakt, i w dobie rozwoju i nasilenia chorób cywilizacyjnych, roœnie œwiadomoœæ spo³eczna ujemnych skutków intensyfikacji rolnictwa dla jakoœci ycia zdrowia i stanu œrodowiska, st¹d rosn¹cy udzia³ konsumentów o rozwiniêtych preferencjach ekologicznych. Wspóln¹ cech¹ rynku ywnoœci ekologicznej w wielu krajach jest zbli ony system motywacji le ¹cy u podstaw podejmowania decyzji konsumenckich [ uczka-baku³a 2005]. Na pierwszym miejscu jest troska o zdrowie, a w dalszej kolejnoœci troska o œrodowisko i chêæ nabywania ywnoœci o wysokich walorach smakowych oraz pozbawionej pozosta³oœci chemicznych œrodków produkcji. Wiele znaków wskazuje na to, e rolnictwo staje w obliczu nowej sytuacji ekonomicznej, wrêcz nowej ekonomiki rolnictwa zrównowa onego [Zegar 2007]. Rolnictwo okreœlane mianem zrównowa onego jest ukierunkowane na takie wykorzystanie zasobów ziemi, które nie niszczy ich naturalnych Ÿróde³, lecz pozwala na zaspakajanie podstawowych potrzeb kolejnych generacji producentów i konsumentów [Runowski 2004]. Rolnictwo zrównowa one oznacza zatem takie metody gospodarowania, które zapewniaj¹ równoczesn¹ realizacjê celów produkcyjnych, ekonomicznych, ekologicznych oraz spo³ecznych. Najlepiej w tak¹ filozofiê gospodarowania w rolnictwie wpisuje siê rolnictwo ekologiczne. Rolnictwo ekologiczne to produkcja wysokiej jakoœci produktów ywnoœciowych przy zachowaniu równowagi œrodowiskowej. Cel ekonomiczny równie mo e byæ realizowany, poniewa produkcjê ekologiczn¹ wzglêdem konwencjonalnej cechuje przewaga cenowa. Ceny produktów ekologicznych s¹ przeciêtnie o 30-50% wy sze od cen ywnoœci konwencjonalnej [Gulbicka 2007]. Ekologiczne metody wytwarzania, bez udzia³u chemii rolnej s¹ zarazem mniej wydajne, ale w krajach o ni szym poziomie rozwoju rolnictwa, wydajnoœæ produkcji ekologicznej nie musi byæ wyraÿnie ni sza od wydajnoœci produkcji wytwarzanej metodami konwencjonalnymi. Przewaga cenowa produktów ekologicznych mo e rekompensowaæ ni sz¹ ich wydajnoœæ. Ponadto, w takich krajach mo na uzyskaæ przewagê kosztow¹ produkcji ekologicznej wzglêdem konwencjonalnej, poniewa gospodarstwa ekologiczne nie stosuj¹ chemicznych œrodków produkcji, natomiast ponosz¹ znacznie wiêksze nak³ady pracy. Wiêksze nak³ady pracy przy nadmiarze zasobów pracy nie musz¹ oznaczaæ wy szych kosztów produkcji, wrêcz przeciwnie, mog¹ oznaczaæ ni sze koszty produkcji w gospodarstwach ekologicznych. Wykazuj¹c atuty rolnictwa ekologicznego nale y odnieœæ rolnictwo ekologiczne do rolnictwa integrowanego, które opiera siê na mniej radykalnych ograniczeniach w sposobie gospodarowania, ni rolnictwo ekologiczne. Rolnictwo integrowane k³adzie nacisk na ograniczenie stosowania nak³adów œrodków materia³owych przemys³owego pochodzenia, tak aby pokrywaæ niezbêdne zapotrzebowanie roœlin i zwierz¹t. Rolnictwo integrowane jest produkcj¹ przyjazn¹ œrodowisku, ale jego produkty nie s¹ premiowane wy sz¹ cen¹ tak, jak certyfikowane produkty rolnictwa ekologicznego. Rolnictwo ekologiczne w Polsce Do czynników sprzyjaj¹cych rozwojowi rolnictwa ekologicznego w Polsce nale y relatywnie niski stopieñ zanieczyszczenia œrodowiska naturalnego, tradycyjne technologie produkcji rolniczej i du e zasoby si³y roboczej na wsi. Du y udzia³ gleb lekkich w strukturze jakoœciowej u ytków rolnych przemawia za wielokierunkowym charakterem produkcji, a rolnictwo ekologiczne k³adzie nacisk na rolê p³odozmianu, co sprzyja zagospodarowaniu s³abszych gruntów ekologicznymi metodami wytwarzania [Komorowska 2006]. Rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach dziewiêædziesi¹tych by³ bardzo powolny. Wiêksze zainteresowanie produkcj¹ ekologiczn¹ odnotowano po wprowadzeniu dotacji do kosztów kontroli gospodarstw w 1998 r. i dop³at do powierzchni upraw ekologicznych w 1999 r. oraz po

4 Rolnictwo ekologiczne w strategii poprawy konkurencyjnoœci regionu 125 ustawowym uregulowaniu statusu rolnictwa ekologicznego w 2001 r. Od tego momentu notuje siê wzrost liczby gospodarstw ekologicznych, szczególnie po akcesji Polski do UE i objêcia naszego rolnictwa realizacj¹ programu rolnoœrodowiskowego. Wprowadzenie dop³at do produkcji ekologicznej w ramach realizacji programu rolnoœrodowiskowego zachêcaj¹cego rolników do ochrony œrodowiska 2 przyczyni³o siê do masowego przestawiania gospodarstw konwencjonalnych na ekologiczne metody wytwarzania. W 2006 roku liczba gospodarstw ekologicznych z certyfikatem oraz bêd¹cych w trakcie jego uzyskiwania zwiêkszy³a siê ponad czterokrotnie w stosunku do 2003 r. (9188 w odniesieniu do 2286 gospodarstw). Du y postêp w rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce w ostatnim okresie wywo³uje potrzebê badania wyników produkcyjnych i ekonomicznych gospodarstw ekologicznych. Od 2004 roku, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnoœciowej Pañstwowy Instytut Badawczy obj¹³ gospodarstwa ekologiczne badaniem rachunkowoœci rolnej w systemie FADN. W latach w próbie FADN znalaz³o siê najwiêcej gospodarstw o powierzchni od 5 do 20 ha (ok. 70% próby w 2004 i 2005 r.) i by³y one reprezentantami najliczniejszej grupy gospodarstw ekologicznych w Polsce (ponad 50% ogó³u gospodarstw ekologicznych). Najliczniej wystêpowa³y one w województwie œwiêtokrzyskim, ma³opolskim, podkarpackim i lubelskim, podobnie jak w ogólnej liczbie gospodarstw ekologicznych w kraju. Gospodarstwa ekologiczne próby FADN specjalizowa³y siê przede wszystkim w uprawach polowych, b¹dÿ prowadzi³y produkcjê roœlinn¹ i zwierzêc¹. W strukturze upraw gospodarstw ekologicznych dominowa³y uprawy pastewne (ok. 50% powierzchni UR), drug¹ pozycjê zajmowa³y zbo a (ok. 30%). W strukturze pog³owia zwierz¹t przewa a³o pog³owie byd³a (ponad 50%), owce i kozy stanowi³y ok. 20%, trzoda chlewna ok. 15%. W tworzeniu wartoœci produkcji gospodarstw ekologicznych w próbie FADN najwiêkszy udzia³ mia³o mleko i jego przetwory (ponad 20%), drug¹ pozycjê zajmowa³y warzywa (ponad 15%), zbo a stanowi³y ok. 12%, ywiec wo³owy ok. 10%, wieprzowy ok. 6%. Wa n¹ pozycjê zajmowa³y ziemniaki (ok. 7%) oraz truskawki (ok. 5%). Wszystkie gospodarstwa ekologiczne, które znalaz³y siê w próbie FADN osi¹gnê- ³y dodatnie wyniki ekonomiczne w obydwu latach (tab. 1). Dop³aty do produkcji gospodarstw ekologicznych wp³ynê³y znacz¹co na poziom uzyskanych dochodów. W 2005 roku, wysokoœæ dop³at by³a prawie 3-krotnie wy sza ni w 2004 r. Wynika³o to z przesuniêcia (opóÿnienia) wyp³at nale nych za 2004 r. na 2005 r Rysunek 1. Liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce z certyfikatem i bêd¹cych w trakcie jego uzyskiwania ród³o: Inspekcja Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rolno-Spo ywczych. Tabela 1. Dochody gospodarstw ekologicznych w próbie Polskiego FADN [z³/gospodarstwo] Wyszczególnienie Wartoœæ produkcji Dop³aty do produkcji Wartoœæ produkcji z dop³atami Zu ycie poœrednie Wartoœæ dodana brutto Koszty amortyzacji Wartoœæ dodana netto Koszty czynników zewnêtrznych Dochód z gospodarstwa rodzinnego ród³o: Nachtman G. [2007] Program rolnoœrodowiskowy jest instrumentem realizacji polityki rolnej UE respektuj¹cej cele œrodowiskowe. W ramach programu wprowadzono p³atnoœci za œwiadczenie us³ug na rzecz zachowania dobrego stanu œrodowiska i minimalizacji negatywnych efektów dzia³alnoœci rolniczej.

5 126 Dorota Komorowska Podsumowanie Konkurencyjnoœæ we wspó³czesnej gospodarce, w du ym stopniu determinowana jest przez innowacyjnoœæ. Taka zale noœæ odnosi siê równie do rolnictwa i gospodarki ywnoœciowej. W obszarze rolnictwa, w dobie realizacji koncepcji rozwoju zrównowa onego, konkurencyjne staj¹ siê metody produkcji, które dobrze realizuj¹ jej za³o enia. Ekologiczne metody produkcji rolniczej doskonale wpisuj¹ siê w koncepcjê rozwoju zrównowa onego, to metody gospodarowania w rolnictwie zgodnie z wymogami gleby, roœlin i zwierz¹t. Oprócz produkcji wysokiej jakoœci artyku³ów ywnoœciowych, rolnictwo ekologiczne spe³nia wiele wa nych zadañ. Sprzyja utrzymaniu yznoœci gleby i ochronie œrodowiska przed ska eniami i zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego. Sprzyja ochronie wód gruntowych i zachowaniu naturalnego krajobrazu. Wspiera ochronê gatunków na powierzchni produkcyjnej i na terenach s¹siedzkich. Znakomicie gospodaruje zasobami naturalnymi i s³u y zachowaniu równowagi biologicznej w œrodowisku przyrodniczym. Atutem rolnictwa ekologicznego jest kontrola procesów produkcji i certyfikowanie jego produktów, co budzi zaufanie konsumentów i przekonanie do ywnoœci ekologicznej. Potwierdza to rosn¹cy popyt na produkty ekologiczne i gotowoœæ konsumentów do p³acenia wy szych cen za ywnoœæ ekologiczn¹, co sprzyja rozwojowi rynku ywnoœci ekologicznej i produkcji ekologicznej. Konkurencyjne regiony pod k¹tem produkcji ywnoœci bardziej naturalnej to kraje i regiony w krajach o ni szym poziomie rozwoju gospodarczego i rolnictwa. W takich krajach i regionach, istnieje mo liwoœæ lepszego wykorzystania naturalnych uwarunkowañ do produkcji ywnoœci ekologicznej oraz potrzeba lepszego wykorzystania nadmiaru zasobów pracy w rolnictwie. Ekologiczne metody wytwarzania, bez udzia³u chemii rolnej s¹ zarazem bardziej pracoch³onne, dlatego wymagaj¹ anga owania wiêkszych nak³adów pracy. W Polsce, szczególnie w po³udniowo-wschodniej czêœci kraju s¹ warunki sprzyjaj¹ce do rozwoju rolnictwa ekologicznego, dlatego w tym regionie najliczniej przybywa gospodarstw ekologicznych. W wielu gospodarstwach ma miejsce ³¹czenie produkcji ekologicznej z dzia³alnoœci¹ agroturystyczn¹, co przyczynia siê do ich rozwoju i rozwoju regionu. Literatura Gulbicka B. 2007: Rynek ywnoœci ekologicznej. Ekonomiczne i spo³eczne uwarunkowania rozwoju Polskiej gospodarki ywnoœciowej po wst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej. IERiG PIB, Warszawa, nr 75, s. 56. Komorowska D. 2006: Perspektywy rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce. Problemy Rolnictwa Œwiatowego, tom XV, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s. 44. uczka-baku³a W. 2005: Rozwój rolnictwa ekologicznego oraz dystrybucji i konsumpcji jego produktów. Wieœ i Rolnictwo, nr 2 (127), PAN-IRWiR, Warszawa, s Nachtman G. 2007: Gospodarstwa ekologiczne w œwietle danych Polskiego FADN. Komunikaty Raporty Ekspertyzy, nr 525, IERiG PIB, Warszawa, s. 26. Runowski H. 1996: Ograniczenia i szanse rolnictwa ekologicznego. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, s. 62. Runowski H. 2004: Gospodarstwo ekologiczne w zrównowa onym rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Wieœ i Rolnictwo, nr 3 (124), PAN-IRWiR, Warszawa, s. 27. Rozporz¹dzenie Rady 2092/91/EWG z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i œrodków spo ywczych (Dz.Urz. WE L 198, r.). Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. Nr 93, poz. 898). Zegar J. 2007: Globalny problem ywnoœciowy a polskie rolnictwo. Wieœ i Rolnictwo, nr 3 (136), PAN-IRWiR, Warszawa, s. 19. Summary Organic agriculture don t use agricultural chemistry and is not under constant surveillance process production. It helps to keep high quality of prodacts and and protect natural resources. Organic agriculture favour maintenance fertile soil and environment protection for contamination and pollution agricultural origin. Organic agriculture contribute to improvement of a competitiveness of region. Adres do korespondencji: dr in. Dorota Komorowska Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Katedra Ekonomiki Rolnictwa i Miêdzynarodowych Stosunków Gospodarczych ul. Nowoursynowska Warszawa tel. (0 22) dorota_komorowska@sggw.pl