ROZWÓJ ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM PO AKCESJI POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1 Rozwój rolnictwa ekologicznego w województwie lubuskim po akcesji Polski dounii Europejskiej STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom XI l zeszyt 2 13 Halina Bartkiewicz Pañstwowa Wy sza Szko³a Zawodowa w Sulechowie ROZWÓJ ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM PO AKCESJI POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ THE ORGANIC AGRICULTURE DEVELOPMENT IN LUBUSKIE PROVINCE AFTER POLAND S ACCESSION TOTHE EU S³owa kluczowe: rolnictwo ekologiczne, kierunki produkcji, dop³aty Key words: organic agriculture, production directions, subsidies Synopsis. Po wejœciu Polski do struktur unijnych obserwuje siê dynamiczny rozwój rolniczej produkcji ekologicznej. Niew¹tpliwie istotnym czynnikiem wp³ywaj¹cym na ten fakt jest realizacja wspólnej polityki rolnej, która uwzglêdnia objêcie rolników ekologicznych okreœlonym systemem dop³at. Przedstawiono sytuacjê w ach ekologicznych go na tle kraju. Wstêp Rolnictwo ekologiczne, okreœlane tak e mianem: organiczne, biologiczne lub biodynamiczne oznacza system gospodarowania o zrównowa onej produkcji roœlinnej i zwierzêcej w obrêbie a. ¹czy najkorzystniejsze dla œrodowiska praktyki, wysoki stopieñ bioró norodnoœci, ochronê zasobów naturalnych i metody wytwarzania odpowiadaj¹ce wymaganiom konsumentów preferuj¹cych wyroby z substancji naturalnych. Produkcja w ie ekologicznym uaktywnia biologiczne procesy (przez stosowanie naturalnych œrodków produkcji, a odrzucenie chemii rolnej i weterynaryjnej) oraz zapewnia trwa³¹ yznoœæ gleby, zdrowotnoœæ roœlin i zwierz¹t. Jest to system trwa³y, samowystarczalny i ekonomicznie bezpieczny [Golinowska, Janowska-Biernat, uczka-baku³a, Plan dzia³añ...]. Województwo ma sprzyjaj¹ce warunki do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Po pierwsze, wynika to z czynników ogólnych, charakterystycznych dla polskiego rolnictwa, takich jak: rodzinny charakter, relatywnie niski poziom intensywnoœci produkcji rolnej (bêd¹cy efektem ni szego ni w wiêkszoœci krajów europejskich zu ycia chemicznych œrodków produkcji), czy niezagospodarowane zasoby si³y roboczej na wsi. Po drugie, produkcja ekologiczna powinna byæ rozwijana na terenach przyrodniczo cennych lub w ich otulinach, aby jeszcze bardziej chroniæ ich zasoby, a tych obszarów jest w lubuskim stosunkowo du o. Po trzecie natomiast, za rozwojem ekologicznych na tym obszarze przemawia bliskoœæ rynków zbytu np. niemieckiego, który mo e byæ ch³onnym odbiorc¹ ywnoœci ekologicznej. Metody produkcji przyjazne œrodowisku bardzo zyska³y na znaczeniu po akcesji Polski do Unii Europejskiej. W ramach realizowanej wspólnej polityki rolnej stosowane s¹ ró ne systemy zachêt finansowych propaguj¹cych ten sposób wytwarzania artyku³ów rolnych. Produkcja ekologiczna jest niew¹tpliwie atrakcyjn¹ alternatyw¹ dla rolnictwa konwencjonalnego, co wynika przede wszystkim z jej pozytywnego wp³ywu na œrodowisko naturalne, a tak e z rosn¹cego zapotrzebowania konsumentów na zdrow¹, nieska on¹ chemi¹ ywnoœæ. Zasadne jest zatem obserwowanie rozwoju prowadz¹cych produkcjê ekologiczn¹. Celem artyku³u by³o przedstawienie sytuacji w zakresie liczby, powierzchni upraw, kierunków produkcji i kwot dotacji w ach ekologicznych go na tle kraju w okresie objêcia Polski instrumentami wspólnej polityki rolnej. Materia³ i metodyka Materia³y do badañ pochodzi³y ze Ÿróde³ wtórnych, jakimi by³y opracowania i raporty instytucji rz¹dowych, takich jak: GIJHARS, ARiMR, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Dane doty-

2 14 Halina Bartkiewicz cz¹ce liczby i kierunków produkcji w ach ekologicznych w r. pozyskano z GIJ- HARS. Materia³ liczbowy opracowano metod¹ analizy ekonomicznej pionowej oraz statystyki matematycznej (dynamika). W celu wyjaœnienia podjêtego problemu posi³kowano siê wnioskowaniem dedukcyjnym i metod¹ opisowo-porównawcz¹ w analizie literatury przedmiotu. Produkcja ekologiczna jest ostatnio najbardziej dynamicznie rozwijaj¹c¹ siê ga- ³êzi¹ rolnictwa zarówno w lubuskim, jak i w Polsce (tab. 1). W roku w kraju by³o zarejestrowanych , czyli ponad trzy razy wiêcej ni w. Przyrost liczby producentów ekologicznych w lubuskim w analizowanym okresie by³ jeszcze wy szy. W porównaniu do roku w ich liczba zwiêkszy³a siê prawie szeœciokrotnie. Jednoczeœnie jednak dynamika przyrostu liczby w poszczególnych latach ulega³a Rolnictwo ekologiczne w województwie lubuskim Tabela 1. Zmiany ekologicznych w latach - Wyszczególnienie liczby i powierzchni UR w ach w Polsce i w lubuskim Liczba / Zmiana liczby producentów[%] / / Lubuskie Powierzchnia UR [ha] / Zmiana powierzchni UR / / os³abieniu. Najwiêkszy wzrost zarówno w lubuskim, jak i w Polsce nast¹pi³ w latach - i wyniós³ w odpowiednio 185 i 91%. W kolejnych latach liczba nadal zwiêksza³a siê, ale ju nie w tak szybkim tempie. Intensywny przyrost liczba w tym czasie z ca³¹ pewnoœci¹ mo na przypisaæ wdro eniu realizacji programów rolnoœrodowiskowych i dop³at do produkcji ekologicznej realizowanych w ramach PROW -, a obecnie PROW na lata Jak wynika z zaprezentowanych danych w analizowanym okresie zwiêkszy³a siê równie powierzchnia ekologicznych u ytków rolnych. W r. w lubuskim wynios³a ponad 23 tys. ha i by³a oko³o dziesiêæ razy wiêksza ni w, gdy w kraju odnotowano tylko ponad trzykrotny wzrost. Równie dynamika przyrostu powierzchni u ytków rolnych by³a na terenie go wy sza ni w Polsce, w roku prawie czterokrotnie. Przeciêtne o ekologiczne posiada³o w lubuskim w roku 34 ha u ytków rolnych a w ju 63 ha, podczas gdy w Polsce w tym samym czasie nast¹pi³ wzrost z 22 do 24 ha. Mo na zatem stwierdziæ, e w lubuskim produkcj¹ ekologiczn¹ s¹ zainteresowani g³ównie w³aœciciele obszarowo wiêkszych, o areale 5-20 ha, a nawet ha [Raport... ]. Wybieraj¹c kierunki produkcji ekologicznej w ie rolnicy powinni uwzglêdniaæ nie tylko warunki naturalne i predyspozycje regionu, ale tak e istnienie mo liwoœci i pewnoœci zbytu. Jak wynika z literatury [Niewiadomski, Pilarski, akowska-biemans 2003] zarówno w Unii Europejskiej, jak i w Polsce wzrasta zainteresowanie konsumentów ywnoœci¹ ekologiczn¹. Polacy s¹ gotowi regularnie konsumowaæ produkty ekologiczne, g³ównie pochodzenia roœlinnego, ale konieczne jest te zwiêkszenie dostêpnoœci produktów zwierzêcych i ich uatrakcyjnienie [Brodziñski, Ma³yszek, Szmidt 2003]. Zastrze enia mo na mieæ równie do systemu dystrybucji zdrowej ywnoœci, gdy liczba sklepów ni¹ handluj¹cych w Polsce nie przekracza 500 i stanowi zaledwie 0,5% wszystkich placówek spo ywczych w kraju. Powoli rozwija siê tak e sprzeda w obiektach wielkopowierzchniowych. Eksperci szacuj¹, e rynek wart ok. 350 mln z³ wzroœnie w tym roku pomimo pogorszenia koniunktury o 10-15%. Produkty ekologiczne kupuje ju w Polsce ok. 10% konsumentów, jednak liczba ta roœnie g³ównie dziêki spadkowi cen eko ywnoœci, a nie poprawie jej dostêpnoœci [Dobra ]. Struktura produkcji ekologicznej w lubuskim i w Polsce nie odzwierciedla zainteresowania konsumentów, którzy ekologiczn¹ ywnoœæ kojarz¹ najczêœciej z owocami i warzywami. Tymczasem w przypadku tej grupy towarów sytuacja jest wyj¹tkowo niekorzystna. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2 uprawy sadownicze w zajmowa³y w lubuskim 9,5% powierzchni roœlinnych upraw Lubuskie ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GIJHARS.

3 Rozwój rolnictwa ekologicznego w województwie lubuskim po akcesji Polski dounii Europejskiej 15 ekologicznych, a plantacje warzyw zaledwie 0,5%. W ich udzia³y spad³y odpowiednio do 4,3 i 0,14, czyli dwukrotnie w przypadku owoców i trzykrotnie w przypadku warzyw. W skali kraju ta niekorzystna tendencja jest analogiczna odnoœnie warzyw, ale odwrotna w udziale upraw sadowniczych. Jeœli jednak weÿmie siê pod uwagê, e z powodu ma³ej skali produkcji wiele ywnoœæ ekologiczn¹ wytwarza wy³¹cznie na potrzeby w³asne, ewentualnie rodziny i s¹siadów, a jeœli sprzedaje to tylko we w³asnym ie lub za poœrednictwem sklepów specjalistycznych, nie ma powodów do optymizmu w tej kwestii [Cyrek, WoŸniak ]. W strukturze produkcji roœlinnej w lubuskim dominowa³y ³¹ki i pastwiska, chocia ich udzia³ z roku na rok zmniejsza³ siê (w obejmowa³y 71,5, w 61,7, a w 58,6, czyli ponad 6,5 tys. ha). Drugie w kolejnoœci by³y w roku uprawy rolnicze, a ich udzia³ zwiêkszy³ siê w latach - o 18 do poziomu 37. Analizuj¹c kierunki produkcji roœlinnej w ach ekologicznych w roku (tab. 3), okazuje siê, e najwiêksze zainteresowanie w lubuskim i w Polsce dotyczy³o zak³adania ³¹k i pastwisk (71 i 68% ). Drugie w kolejnoœci by³y zbo a (38 i 55%), a nastêpnie owoce (37 i 48%). Uprawê warzyw deklarowa³o tylko 6 lubuskich rolników, a w kraju 14%. Niewielki odsetek w³aœcicieli ekologicznych w lubuskim decyduje siê na produkcjê zwierzêc¹. Jest to g³ównie hodowla byd³a miêsnego, koniowatych, pozosta³ych zwierz¹t hodowlanych (np. danieli) i drobiu nieœnego. Udzia³ pozosta³ych kierunków nie przekracza 5%. W skali kraju mo na zaobserwowaæ znacznie wiêksze zainteresowanie ekologiczn¹ hodowl¹ zwie- Tabela 2. Struktura upraw, do których wyp³acono dotacje za realizacjê pakietu rolnictwa ekologicznego w latach - Wyszczególnienie Struktura upraw w latach ¹ki i pastwiska 49,14 71,50 44,15 61,72 42,18 58,60 rolnicze 45,67 18,48 49,36 35,50 46,69 36,94 sadownicze i jagodowe warzywnicze 4,25 9,51 5,84 2,61 10,57 4,31 0,94 0,51 0,65 0,17 0,56 0,14 Razem ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GIJHARS, Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach -. Tabela 3. Kierunki produkcji w ach ekologicznych go na tle Polski w r. Wyszczególnienie Liczba Produkcja roœlinna Udzia³ w % w ogólnej liczbie Zbo a ,13 38,40 Str¹czkowe na ziarno ,16 9,94 Ziemniaki ,03 9,12 Roœliny pastewne i przemys³owe ,11 20,17 Warzywa ,37 6,08 Roœliny na paszê ,16 28,18 Inne uprawy rolnicze ,59 6,08 sadownicze i jagodowe ,88 37,85 Inne uprawy wieloletnie ,67 1,38 Pastwiska i ³¹ki (³¹cznie) ,50 71,27 Od³ogi i nieu ytki ,23 7,46 Produkcja zwierzêca Koniowate ,06 6,63 Byd³o mleczne lub miêsno-mleczne ,77 4,97 Byd³o miêsne ,26 8,84 Owce (³¹cznie) ,69 1,66 Kozy (³¹cznie) ,90 2,76 Œwinie (³¹cznie) ,95 4,97 Drób nieœny ,07 5,80 Drób rzeÿny ,86 2,76 Króliki ,51 2,21 Pszczo³y (liczba pni) ,09 0,28 Pozosta³e zwierzêta hodowlane ,98 6,08 Miêso byd³o ,68 2,21 Miêso œwinie ,70 1,38 Miêso drób ,26 1,10 Mleko krowy ,07 2,49 Jaja ,23 1,66 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GIJHARS.

4 16 Halina Bartkiewicz rz¹t, przede wszystkim byd³a mlecznego lub miêsno-mlecznego (40,7%), drobiu nieœnego (30%) i œwiñ (24%). Warto te zauwa yæ, e w lubuskim liczba, w których prowadzone s¹ ekologiczne ³¹ki i pastwiska znacznie przewy sza liczbê tych, jakie mog¹ wykorzystaæ siano na spasanie. Mo na zatem zaryzykowaæ wniosek, e motywem podejmowania tego kierunku produkcji ekologicznej jest wy³¹cznie chêæ uzyskania dop³at. Organizacje rolnicze same alarmuj¹, e zdecydowana wiêkszoœæ dotacji jest wyp³acana do nieu ytków [Nieu yteczne dotacje 2008]. Lubuscy rolnicy w pogoni za dodatkowymi œrodkami finansowymi decyduj¹ siê na naj³atwiejsze do wdro- enia kierunki produkcji ekologicznej, nie uwzglêdniaj¹c ani popytu, ani renty po³o enia geograficznego. W przysz³oœci nale y spodziewaæ siê zmian w tym zakresie, w wyniku zaostrzenia wymogów, które trzeba spe³niæ, aby otrzymaæ dop³aty do prowadzenia ekologicznych ³¹k i pastwisk zawartych w nowo wdra anym programie rolnoœrodowiskowym na lata [Rozporz¹dzenie 2009]. Wsparcie finansowe rolnictwa ekologicznego Rolnicy prowadz¹cy certyfikowane a ekologiczne b¹dÿ bêd¹cy w okresie przestawiania na produkcjê ekologiczn¹ mog¹ otrzymaæ dotacje do kosztów kontroli wyp³acane z bud etu krajowego za poœrednictwem stacji chemiczno-rolniczych. Stawki dotacji s¹ zró nicowane w zale - noœci od powierzchni a. W roku wynosi³y od 500 z³/o u producentów najmniejszych obszarowo (do 5 ha) do 1100 z³/o w ach najwiêkszych (powy ej 100 ha). W latach i stawki te uleg³y obni eniu do poziomu odpowiednio 450 i 700 z³ 1. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 4 w analizowanym okresie producenci rolni chêtnie korzystali z tego rodzaju wsparcia. W roku ³¹czna kwota dotacji w lubuskim wynios³a ponad 170 tys. z³, a w skali kraju ponad 4,5 mln z³. Systemem wsparcia finansowego s¹ objête nie tylko koszty kontroli, ale tak e uprawy ekologiczne w ach w trakcie przestawiania i prowadz¹cych produkcjê z certyfikatem. Do roku dop³aty by³y wyp³acane z bud etu pañstwa. Obecnie œrodki finansowe przekazuje Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na mocy realizacji jednego z siedmiu przedsiêwziêæ rolnoœrodowiskowych zawartych w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich. Tabela 4. Kwoty dotacji wyp³aconych w latach - do kosztów kontroli w PLN W yszczególnienie Kwoty dotacji w latach [tys. PLN] liczba kwota p³atnoœci PLN liczba kwota p³atnoœci PLN liczba kwota p³atnoœci PLN Lubuskie ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GIJHARS, Rolnictwo Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach -. ekologiczne w Polsce w roku, W Polsce stosowane s¹ zró nicowane stawki dotacji podstawowej na poszczególne uprawy. Wahaj¹ siê one od kwoty 260 do 1800 z³/ha/rok. W obowi¹zuj¹cym systemie wsparcia wy sze stawki otrzymuj¹ a w okresie przestawiania ni a posiadaj¹ce certyfikat. Dotacje w okresie produkcji certyfikowanej, kiedy rolnik mo e sprzedawaæ swoje produkty jako ekologiczne, s¹ ni sze o oko³o 15 [Rozporz¹dzenie 2009]. Zró nicowanie stawek powinno bardziej zachêcaæ rolników do podejmowania dzia³alnoœci w okreœlonych kierunkach, np. produkcji warzyw czy owoców, których udzia³ jest najmniejszy, natomiast popyt jest znaczny zarówno w kraju, jak i za granic¹. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 5 poziom finansowania upraw ekologicznych dynamicznie roœnie. 1 Wysokoœæ stawek zawarta jest w Rozporz¹dzeniach Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 kwietnia r. z póÿniejszymi zmianami (Dz. U. Nr 72, poz. 655) i z dnia 30 maja r. (Dz. U. Nr 98, poz. 683) z póÿniejszymi zmianami w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla ró nych podmiotów wykonuj¹cych zadania na rzecz rolnictwa.

5 Rozwój rolnictwa ekologicznego w województwie lubuskim po akcesji Polski dounii Europejskiej 17 W latach - odnotowano ponad trzykrotny jego wzrost w Polsce i ponad szeœciokrotny w województwie lubuskim. Najwiêcej pieniêdzy rolnicy otrzymali z tytu³u prowadzenia upraw rolniczych, nastêpnie ³¹k i pastwisk, potem upraw sadowniczych i jagodowych, a na koñcu warzyw. Przeciêtnie w r. w lubuskim, by³a to kwota prawie z³ na o. W latach - zmieni³a siê te struktura dop³at do powierzchni upraw ekologicznych. W lubuskim zmniejszy³ siê udzia³ dop³at do sadów (o 5.9) i warzyw (o 0,2), a zwiêkszy³ do ³¹k i pastwisk (o 4,9) i upraw rolniczych (o 1,2). W Polsce zmniejszy³ siê udzia³ dop³at do ³¹k i pastwisk (o 6,8), upraw rolniczych (o 8,8) i warzyw (o 0,9), a zwiêkszy³ do sadów (o 16,5). Mo na zatem stwierdziæ, e wsparcie finansowe stymuluje w znacznym stopniu wzrost liczby i powierzchni ekologicznych, ale niekoniecznie w³aœciwe (poparte popytem) kierunki upraw, czego przyk³adem jest sytuacja w województwie lubuskim. Mo liwoœci rozwi¹zania tego problemu prawdopodobnie nale a³oby upatrywaæ w dalszych zmianach odnoœnie warunków korzystania z dotacji. Tabela 5. Kwoty dotacji wyp³aconych w latach - do upraw ekologicznych [tys. PLN] W yszczególnienie Kwoty dotacji w latach [tys. PLN] ¹ki i pastwiska rolnicze sadownicze i jagodowe warzywnicze Razem ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GIJHARS, Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach -. Podsumowanie Koncepcja rolnictwa ekologicznego jest odpowiedzi¹ na rosn¹ce wymagania w zakresie szeroko rozumianej ochrony przyrody oraz zaspokajania potrzeb ywieniowych rozwijaj¹cych siê spo³eczeñstw. Jednak bardzo prawdopodobne jest, e obserwowany w ostatnich latach dynamiczny wzrost liczby i powierzchni ekologicznych zarówno w Polsce, jak i w lubuskim, wynika g³ównie z mo liwoœci uzyskania dop³at do tego typu produkcji. W raporcie opracowanym przez IERiG, wskazuje siê, e wspólna polityka rolna (WPR) nie wp³ynê³a dotychczas zasadniczo ani na produkcjê polskich, ani na stabilizacjê cen surowców rolnych. W³aœciciele korzystaj¹ przede wszystkim na sowitych dotacjach, które odpowiadaj¹ ju za ponad po³owê dochodu, jaki osi¹ga polski rolnik [Kozmana 2009]. Niew¹tpliwie du y potencja³, do dalszego wzrostu produkcji ekologicznej w województwie lubuskim nie jest w³aœciwie wykorzystywany, o czym œwiadcz¹: nieodpowiednia struktura produkcji, poda niedostosowana do popytu, czy s³abo rozwiniête kana³y dystrybucji. Rolnictwo ekologiczne stwarza polskim i lubuskim rolnikom mo liwoœæ wejœcia na europejskie rynki zbytu, na których obserwowany jest rosn¹cy popyt na produkty ekologiczne. Jest tak e szans¹ uzyskania dochodów na rodzimym rynku, na którym zapotrzebowanie równie zwiêksza siê. Nale y jednak zadbaæ o to, aby kierunki produkcji w ach ekologicznych by³y dostosowane do wymagañ konsumentów. Jest to przede wszystkim mo liwe przez dalsze zmiany regulacji prawnych w zakresie wytwarzania metodami przyjaznymi œrodowisku. Literatura Brodziñski Z. : Zró nicowanie przestrzenne i dynamika rozwoju ekologicznych w Polsce. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, nr 1118, Cyrek P., WoŸniak M. : Ekologia w procesie wytwarzania i zaopatrzenia w ywnoœæ. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, nr 28, Dobra prognoza dla eko ywnoœci [ dostêp online

6 18 Halina Bartkiewicz Golinowska M., Janowska-Biernat J. : Rozwój rolnictwa ekologicznego na Dolnym Œl¹sku. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, nr 1118, uczka-baku³a W. : Rynek ywnoœci ekologicznej. Wyznaczniki i uwarunkowania rozwoju. PWE, Warszawa, Kozmana M. 2009: Wieœ dobrze yje z Unii. Rzeczpospolita, nr z Nieu yteczne dotacje. 2008: TVP Redakcja Rolna, online [ yteczne-dotacje.html], dostêp r. Ma³yszek M., Szmidt K. 2003: Rolnictwo ekologiczne w Polsce i krajach Unii Europejskiej. Wieœ i Rolnictwo, nr 3, Niewiadomski K. : Wybrane aspekty rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce. Wieœ i Rolnictwo, nr 4, Pilarski S. : Postawy konsumentów wobec ywnoœci ekologicznej. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, nr Wyd. AE Wroc³aw, Plan dzia³añ dla ywnoœci ekologicznej i rolnictwa w Polsce na lata : Biuletyn Informacyjny, nr 4, s Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa. Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach -. : G³ówny Inspektorat Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rolno-Spo ywczych, Warszawa, s , 28, 38-43, 46-47, 49-50, 53-54, Rolnictwo ekologiczne w roku. : G³ówny Inspektorat Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rolno-Spo ywczych, Warszawa, s Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 2009: z dnia 26 lutego w sprawie szczegó³owych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dzia³ania Program rolnoœrodowiskowy objêtego PROW na lata (Dz. U. Nr 33, poz. 262). Stan i tendencje rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce na dzieñ : IJHARS, Warszawa, 1. akowska-biemans S. 2003: ywnoœæ ekologiczna jako element konkurencyjnoœci na rynku produktów ywnoœciowych. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, nr 983. Wyd. AE Wroc³aw, Wroc³aw, Summary Presently Poland as a member of the EU realizes the agro-environmental programs where one of the measure is organic farming. Since the year a dynamic development has been noted of this kind of agricultural production, as well in Poland as in province. In the year in province there were registered 362 farms which received financial support for that sort of activity. The most popular direction in the plant production are meadows and pastures. In animal production a cattle is dominant. In the future there is a need to support the increase of the number and the area of organic farms. Adres do korespondencji: mgr in. Halina Bartkiewicz Pañstwowa Wy sza Szko³a Zawodowa Instytut Zarz¹dzania i In ynierii Rolnej w Kalsku Kalsk 80, Sulechów tel. (0 68) halina.b@interia.pl