Darmowy fragment

Transkrypt

1

2 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009 Recenzent: dr hab. Ryszard Tomczyk Redakcja wydawnicza: Zuzanna Bochenek Projekt okładki: Andrzej Augustyński Publikacja została sfinansowana przez Państwową Wyższą Szkołę Wschodnioeuropejską w Przemyślu Instytut Socjologii PWSW ISBN ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (0-12) , fax (0-12) impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2009

3 Spis treści Podziękowania... 9 Wprowadzenie Rozdział I Teoretyczne aspekty badań Kilka uwag na temat badań młodzieży Specyfika młodzieży Kłopoty z młodzieżą Pogranicze Rozdział II Metodologia badań Problematyka aspiracji Uwarunkowania aspiracji Cel badań Problematyka badań Hipotezy badawcze Specyfikacja zmiennych Wskaźniki i budowa kwestionariusza Metody i techniki badawcze Dobór próby Rozdział III Charakterystyka badanej zbiorowości Typ szkoły Płeć a typ szkoły... 43

4 6 Spis treści Miejsce zamieszkania Ocena sytuacji ekonomicznej Wyposażenie gospodarstw domowych Status społeczno-ekonomiczny rodziny pochodzenia Kompetencje cywilizacyjne Rozdział IV Korepetycje Wstęp Płatne lekcje wśród młodzieży pogranicza Przedmioty Korepetytorzy Motywy korzystania z korepetycji wśród gimnazjalistów Motywy korzystania z korepetycji wśród maturzystów Rozdział V Cele i strategie życiowe młodzieży pogranicza Cele życiowe Typologia celów życiowych Strategie sukcesów Typologia strategii wśród młodzieży Rozdział VI Aspiracje edukacyjne gimnazjalistów Gdzie gimnazjaliści zamierzają się uczyć Najpopularniejsze szkoły na pograniczu Korelaty wyboru szkoły Motywy wyboru szkoły ponadgimnazjalnej Źródła informacji o szkole Plany życiowe po ukończeniu szkoły ponadgimnazjalnej Poziom aspiracji edukacyjnych Preferowane uczelnie Najpopularniejsze kierunki studiów

5 Spis treści 7 Rozdział VII Aspiracje edukacyjne maturzystów Plany życiowe Poziom aspiracji edukacyjnych Preferowane uczelnie Preferowane kierunki studiów Lokalizacja uczelni Motywy wyboru uczelni Przyczyny zakończenia edukacji Rozdział VIII Aspiracje zawodowe Preferowane miejsce pracy Aspiracje dochodowe Praca i zawód w opiniach gimnazjalistów Typy karier gimnazjalistów Praca i zawód w opiniach maturzystów Typ kariery maturzystów Rozdział IX Planowane miejsce zamieszkania Trajektorie emigracyjne młodzieży pogranicza Przyczyny emigracji Rozdział X Psychospołeczne aspekty młodzieży pogranicza Wartości młodzieży pogranicza Zadowolenie z życia młodzieży Wiara w sukces Religijność Rozdział XI Młodzież pogranicza a Internet Wstęp Dostęp do komputera i Internetu Cyfrowe kompetencje

6 8 Spis treści Cyfrowy podział Młodzież w Internecie Profil użytkownika Internetu Podsumowanie Zakończenie Bibliografia Spis tabel Spis wykresów

7 Podziękowania Książka ta jest owocem pracy naukowo-dydaktycznej w Państwowej Wyższej Szkole Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu. Tak się złożyło, że Dyrektor Instytutu Socjologii dr Sławomir Solecki obdarzył mnie zaufaniem i stworzył możliwości realizacji badań i rozwoju naukowych zainteresowań. Dzięki Jego pomocy wspólnie utworzyliśmy Centrum Badań nad Młodzieżą, w którym gromadzimy wiedzę, a nasi studenci mogą zdobywać ją w praktyce. Dyrektor IS był także gorącym orędownikiem wydania tej pozycji i wraz z władzami uczelni sfinansował wydanie publikacji. Za to chciałem bardzo gorąco podziękować rektorowi PWSW prof. Janowi Drausowi oraz Dyrektorowi IS dr. Sławomirowi Soleckiemu. Serdeczne podziękowania kieruję również do studentów II roku socjologii PWSW, którzy odwiedzili badane szkoły i kodowali dane. Bez zaangażowania i rzetelnej pracy studentów badania te nie dokonałyby się. Chciałbym także podziękować mojej Żonie, która przejęła na siebie większość domowych obowiązków; była także surowym i wnikliwym recenzentem pisanego tekstu. Na koniec pragnę równie gorąco podziękować prof. Marianowi Niezgodzie adresatowi dedykacji niniejszej publikacji za dotychczasową współpracę. Minęło już bowiem dziesięć lat od momentu, gdy spotkałem Profesora. Od tego czasu wiele się w moim życiu zmieniło, a Profesor miał w tych zmianach swój udział. Dzisiaj mogę powiedzieć, że spotkania te dały mi bardzo wiele, a książka ta jest ich pokłosiem. Kraków, 13 maja 2009 Autor

8 Książkę tę dedykuję Profesorowi Marianowi Niezgodzie, któremu zawdzięczam zainteresowania socjologią edukacji i młodzieży. Z okazji czterdziestej rocznicy Jego pracy naukowej

9 Wprowadzenie Na wstępie chciałbym przedstawić swój punkt widzenia na kwestię młodzieży i problemy, jakie ją współcześnie dotykają. Niezwykle istotne bowiem jest umiejscowienie tej kategorii społecznej we współczesnym świecie; przemyślenie jej obecnej pozycji, bolączek oraz szans na potencjalny rozwój. Dodatkowym wyzwaniem będzie tutaj podniesienie problematyki młodzieży pogranicza z jej specyfiką. Obserwując to, co się dzieje obecnie w odniesieniu do ludzi młodych, trudno o optymizm. Młode pokolenie, które z wielką determinacją kończy studia wyższe, zostaje postawione pod przysłowiową ścianą. Wydawałoby się, że młodzi ludzie są skazani na sukces, na powodzenie, wysoką jakość życia, że w końcu ziszczą się marzenia o szklanych domach. Prawda jednak jest zgoła odmienna młode pokolenie staje się bowiem niejako zbędne. W dyskursie na temat pokolenia 89 na łamach Dziennika możemy przeczytać słowa potwierdzające tę tezę: Nie widzę kolorowo naszej przyszłości. Będzie jeszcze gorzej. Jeśli nie wygramy w totolotka, nie odziedziczymy fortuny, to nie będziemy mieć własnego domu, wymarzonego samochodu, rasowego psa, a już na pewno nie będzie nas stać na dzieci. Zresztą po co mają rodzić się kolejne pokolenia bez szans na lepsze jutro? 1 Jest to jedna z opinii egzemplifikującej pesymizm młodzieży. Zresztą eksperci też nie są optymistami w ocenie tego zjawiska. Według Krystyny Iglickiej, [...] duża grupa ludzi urodzonych w okresie demograficznego boomu wczesnych lat 80., która wyjechała do pracy za granicą w ostatnich pięciu latach, żyła w Polsce na społecznym marginesie, a po wyjeździe na Zachód do pracy znów wylądowała na marginesie 2. Sytuacja młodzieży naprawdę jest fatalna. Można by rzec, że pojawia się zaklęty krąg wykluczania, którego nawet wyjazd za granicę nie jest w stanie przerwać. I co jest niepokojące, zjawisko to dotyczy ludzi wykształconych. Przede wszystkim 1 Por. html. 2 Por. Iglicka Emigranci_sa_straconym_pokoleniem.html?utm_source=RSS&utm_medium=RSS&utm_campaign=

10 12 Wprowadzenie dotyka studentów modnych kierunków, którzy studiowali zarządzanie, marketing czy administrację. W Polsce te studia okazały się mało przydatne, za granicą zaś studenci pracowali poniżej kwalifikacji, bez możliwości wybicia się 3. Po raz kolejny pojawia się stracone pokolenie. Zarówno w latach 70., jak i 80. młodzież borykała się z poważnymi problemami dotyczącymi niemożności realizacji aspiracji i planów życiowych 4. Wtedy w związku z gospodarką niedoborów i kryzysem społeczno- - ekonomicznym była narażona na frustrację i ograniczenie szans życiowych. Dzisiaj w zgoła odmiennym systemie społecznym, w warunkach systemu światowego również występują podobne problemy. W dobie turbokapitalizmu, jak powiada Edward Luttwak, korporacje redukują koszty, przenoszą swoje wytwórnie tam, gdzie jest tańsza siła robocza, i nie krępują się przepisami chroniącymi pracowników. Liczy się zysk i jego powiększanie; głównymi beneficjantami są ponadnarodowe korporacje, a przegranymi robotnicy, którzy tracą z dnia na dzień pracę, pozycję i stabilizację 5. Redukcja etatów obejmuje zarówno robotników, jak i profesjonalistów z sektora finansowego. Po pierwsze, w warunkach obecnego kryzysu te procesy są bardziej widoczne. Po wtóre, jak twierdzi Jeremy Rifkin, nadchodzi era końca pracy. Wraz z trzecią rewolucją techniczną do fabrycznych hal wkraczają roboty, automaty, które wypierają człowieka. To samo dzieje się w rolnictwie, poddawanym coraz większej automatyzacji 6. Po trzecie, mamy wielki kryzys gospodarczy i głównymi jego ofiarami będą właśnie młodzi ludzie, którzy w roku 2009 opuszczą mury uczelni. Na ten temat poświęcony jest artykuł pt. Strategie przetrwania 7. Jak piszą jego autorzy, idą ciężkie czasy dla studentów. Rozczarowanie i frustracja przymierzających się do życiowego startu mogą być jeszcze większe, gdy porównają się z kolegami starszymi lub tymi z szybszym refleksem, którzy zakotwiczyli się na rynku pracy w latach i zdążyli skorzystać na gospodarczym skoku Polski 8. Brak perspektyw i widmo marginalizacji może rodzić zjawiska patologiczne, w których przestępczość młodych wzrastała w zastraszającym tempie przykład blokersów. Ból wykluczania, marginalizacji niejednokrotnie zostaje ukojony poprzez środki psychoaktywne, tj. narkotyki i alkohol. Coraz częściej czy to na przystanku PKS na wsi, czy to na klatkach schodowych w mieście młodzi ludzie blokersi 3 Iglicka Emigranci_sa_straconym_pokoleniem.html?utm_source=RSS&utm_medium=RSS&utm_campaign= Por. D. Markowski, Wielkie struktury społeczne, Tyczyn 2002, s Por. E. Luttwak, Turbokapitalizm. Zwycięscy i przegrani światowej gospodarki, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław Por. J. Rifkin, Koniec pracy: schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postrynkowej, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław Por. J. Cieśla, P. Stasiak, Strategie przetrwania, 30,1137,282149,18/. 8 Tamże.