Leki cytostatyczne i ich kancerogenność problem zagrożenia zawodowego personelu medycznego
|
|
- Bronisław Wysocki
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Współczesna Onkologia (2007) vol. 11; 2 ( ) Wiele leków cytostatycznych wykazuje działanie mutagenne, teratogenne oraz kancerogenne. Dla leków tych niemożliwe jest określenie bezpiecznego poziomu ekspozycji. Stanowi to ryzyko dla personelu medycznego zajmującego się przygotowywaniem i dystrybucją cytostatyków oraz opieką nad chorymi poddawanymi chemioterapii. Istnieje niewiele doniesień literaturowych dotyczących ryzyka wystąpienia nowotworów u osób zawodowo narażonych na kontakt z cytostatykami. W pracy zebrano powyższe doniesienia, zestawiając dane pod względem potencjału kancerogennego poszczególnych leków cytostatycznych i ich wpływu na ryzyko wystąpienia nowotworów u różnych grup zawodowych personelu medycznego. Słowa kluczowe: leki cytostatyczne, kancerogenność, ryzyko zawodowe, ryzyko wystąpienia nowotworów. Leki cytostatyczne i ich kancerogenność problem zagrożenia zawodowego personelu medycznego Cytostatic drugs and their carcinogenicity occupational risk problem for healthcare workers Tomasz Dąbrowski, Ewa Anna Dąbrowska Katedra i Zakład Fizyki i Biofizyki, Akademia Medyczna w Gdańsku Wstęp Ostatnio obserwuje się wzrost zainteresowania kwestią zawodowego narażenia personelu na działanie leków cytostatycznych. Dotyczy to przede wszystkim personelu pielęgniarskiego, farmaceutów i techników farmacji, personelu pomocniczego oraz w mniejszym stopniu lekarzy [1]. Jest ono obecne niemal na każdym etapie opieki nad chorym poddawanym chemioterapii. Zawodowe narażenie na cytostatyki zaczęto uważać za istotny problem już w latach 70., kiedy to Falck udowodnił związek podwyższenia mutagenności moczu pielęgniarek z przygotowywaniem przez nie leków zawierających cyklofosfamid i winkrystynę [2]. Wiele przygotowywanych obecnie schematów chemioterapii zawiera kilka leków cytostatycznych różniących się mechanizmem działania, co zwiększa stopień narażenia personelu. Aby zminimalizować skutki zdrowotne ekspozycji na cytostatyki, w latach wprowadzano centralne systemy przygotowania leków w strefach o kontrolowanym ciśnieniu, a także opracowano i udoskonalano ścisłe zalecenia regulujące bezpieczeństwo pracy. Amerykański Narodowy Instytut Bezpieczeństwa Zawodowego i Zdrowia (NIOSH) opublikował w 2004 r. alert, będący zestawieniem niezbędnych zaleceń bezpieczeństwa pracy z cytostatykami i innymi niebezpiecznymi lekami w ośrodkach opieki medycznej [3]. Drogi wnikania cytostatyku do organizmu Znane są 3 podstawowe drogi wnikania leku do organizmu wziewna, przezskórna i pokarmowa. Personel może być eksponowany na cytostatyk poprzez wdychanie jego cząstek lub par. Otwieranie ampułek z lekiem, odpowietrzanie strzykawek oraz sporządzanie roztworów do iniekcji może przyczynić się do wchłaniania leku drogą wziewną. Niektóre cytostatyki (cyklofosfamid) sublimują, powiększając stopień skażenia powietrza [4]. Bezpośredni kontakt ze skórą pacjenta (pot) lub powierzchniami skażonymi przy przygotowywaniu i dystrybucji leków, sprzątanie powierzchni zanieczyszczonych wydalinami pacjentów poddawanych chemioterapii mogą powodować wchłanianie cytostatyków głównie przez skórę rąk i przedramion. Nieprzestrzeganie wymogu częstej zmiany rękawic również przyczynia się do wchłaniania leku przez skórę [3]. Powodem jest penetracja cytostatyków (głównie karmustyny) przez materiał, z którego wykonano rękawice [5]. Rażące zaniedbania higieniczne, palenie papierosów czy spożywanie posiłków w miejscach przygotowywania leków do iniekcji, są powodem wchłaniania cytostatyków przez układ pokarmowy. Dotychczas niewiele wiadomo na temat rzeczywistych dróg ekspozycji pracowników na cytostatyki [6]. Za główne drogi ekspozycji uważa się obecnie drogę wziewną i przezskórną. Jednak pomimo przestrzegania zasad
2 Współczesna Onkologia (2007) vol. 11; 2 ( ) Many of cytostatic drugs have mutagenic, teratogenic and carcinogenic properties, with no threshold dose for those effects. These properties make up a potential risk for healthcare workers who are occupationally exposed to those drugs during their preparation and management and taking care of patients undergoing the chemotherapy. Very limited literature data are available dealing with cancer risk in healthcare staff. In this article a critical overview of this literature is presented regarding carcinogenic potential of different cytostatic drugs and cancer risk level in various groups of the exposed staff. Key words: cytostatic drugs, carcinogenicity, occupational exposure, cancer risk. pracy z cytostatykami nadal notuje się obecność śladowych ilości niektórych leków w ustroju. Skutki kancerogennego działania cytostatyków Dzięki przestrzeganiu odpowiednich zaleceń dotyczących stosowania cytostatyków eliminuje się ryzyko wystąpienia skutków toksycznych, takich jak nudności i wymioty, podrażnienia skóry, oczu i śluzówek, wypadanie włosów. Wciąż jednak istnieje możliwość działania alergizującego, mutagennego, teratogennego i kancerogennego tych leków. Pomimo mnogości doniesień dotyczących wspomnianych efektów, w literaturze tematu występują jednostkowe prace traktujące o skutkach działania kancerogennego na personel zawodowo narażony na kontakt z cytostatykami. Wyniki badań epidemiologicznych wykazały rozwój wtórnych nowotworów u pacjentów uprzednio leczonych onkologicznie. Stwierdzono, że dla niektórych cytostatyków, takich jak leki alkilujące i etopozyd, ryzyko powstania nowotworów gwałtownie rośnie. Odnotowano także mniejszy wpływ kancerogenny krótkotrwałej, intensywnej terapii, niż dłużej trwającej z użyciem niskich dawek leku [7]. Mogłoby to wskazywać na niebezpieczeństwo rozwoju nowotworów również wśród osób zawodowo narażonych na wieloletni kontakt z cytostatykami [8]. Porównywano ryzyko wystąpienia ostrej białaczki szpikowej u chorych uprzednio leczonych cyklofosfamidem oraz pielęgniarek przygotowujących ten lek [9]. Jako odniesienie przyjęto dane z lat 80. 1% częstość występowania białaczki w 2 grupach chorych (9/602 i 3/333) oraz dane z monitoringu środowiska pracy pielęgniarek, oceniające całkowitą dawkę leku skumulowaną w ciągu 20 lat pracy na poziomie 4 mg (tj. ok. 0,1% dawki terapeutycznej). Pozwoliło to określić częstość wystąpienia białaczki u pielęgniarek narażonych na kontakt z cyklofosfamidem na poziomie 1 na 100 tys. osób. Należy podkreślić, że dodatkowa ekspozycja na inne leki leukemogenne może zwielokrotnić zagrożenie. Dowodem jest większy potencjał leukemogenny busulfanu (4 razy), melfalanu (10 razy) i chlorambucylu (10 razy) u chorych uprzednio leczonych tymi lekami, niż ma to miejsce w przypadku cyklofosfamidu [10]. Pod koniec lat 80. ukazały się publikacje [8, 11] na temat występowania nowotworów u personelu medycznego mającego kontakt z cytostatykami, jeszcze przed wprowadzeniem popartych naukowo zaleceń bezpieczeństwa pracy. Dane Duńskiego Rejestru Nowotworów z lat wykorzystano w badaniu kohortowym, dotyczącym zachorowań na nowotwory układu chłonnego i szpiku u pielęgniarek 5 ośrodków onkologicznych w następstwie przygotowywania leków cytostatycznych [8]. Spośród 792 pielęgniarek zachorowały 2 osoby. U jednej osoby przygotowującej leki w latach , w liczbie 5 terapii tygodniowo, w ostatnim roku ekspozycji wystąpiła ziarnica złośliwa. Kilka miesięcy po jej leczeniu z użyciem radioterapii, rozpoznano dodatkowo ostrą białaczkę szpikową. Druga osoba przygotowywała w 1982 r. podobną liczbę leków tygodniowo, lecz jedynie przez 4 mies. 5 lat po ekspozycji rozpoznano u niej przewlekłą białaczkę szpikową. W pracy porównywano ryzyko zachorowania pielęgniarek po ekspozycji na cytostatyki z ryzykiem dla populacji kobiet w Danii, obliczając standaryzowane współczynniki zachorowalności. Wykazano znaczący wzrost względnego ryzyka wystąpienia nowotworu jedynie dla ostrej i przewlekłej białaczki szpikowej, wynoszący 10,65 (95% przedział ufności = 1,29 38,5). Nie jest jednak pewne, czy wystąpienie białaczki u jednej z dwóch chorych należy wiązać bezpośrednio z krótkotrwałą, 4-miesięczną ekspozycją na cytostatyki. Z tego powodu względne ryzyko wystąpienia nowotworu może być 2-krotnie niższe. Niestety, nie uzyskano danych dotyczących faktu stosowania środków ochronnych podczas przygotowywania cytostatyków. W oparciu o pracę Falcka i wsp. [2], należy przypuszczać, że przed rokiem jej publikacji (1979) stopień ochrony personelu mógł być nieodpowiedni.
3 Leki cytostatyczne i ich kancerogenność problem zagrożenia zawodowego personelu medycznego 103 Dane Duńskiego Rejestru Nowotworów wykorzystano również w badaniu kliniczno-kontrolnym zagnieżdżonym, którym objęto grupę duńskich lekarzy zatrudnionych w ośrodkach prowadzących chemioterapię [11]. Oceniano ryzyko wystąpienia białaczki i chłoniaków nieziarniczych w następstwie ekspozycji na leki cytostatyczne. Wobec niedostatku danych ekspozycyjnych do grupy zakwalifikowano osoby zatrudnione przynajmniej przez 6 mies. w oddziałach, w których przygotowywano i podawano leki w czasie godzin pracy lekarza. Ustalono, że najwcześniejsza ekspozycja miała miejsce w 1950 r., natomiast czas od ekspozycji do rozpoznania choroby był zawarty w przedziale 7 33 lat i nie przekraczał 1989 r. Z badanej grupy lekarzy wyodrębniono 5 przypadków nowotworu (3 białaczki, 2 chłoniaki nieziarnicze) oraz odpowiadającą im 16-osobową grupę kontrolną. Dane opracowano z uwzględnieniem wieku i płci badanych osób, wykorzystując metodę analizy regresji (conditional logistic regression). Wyniki wskazują na wzrost względnego ryzyka wystąpienia nowotworu wynoszący 2,85 (95% przedział ufności = 0,51 16,02) i statystycznie odnoszący się jedynie do białaczki. Porównanie wyników prac Skov i wsp. [8, 11] może wskazywać na ponad 3-krotnie większe ryzyko wystąpienia białaczki wśród pielęgniarek, niż w przypadku lekarzy. Hansen i wsp., na podstawie danych Duńskiego Rejestru Nowotworów z lat , oceniali zachorowalność na różne typy nowotworów w grupie 8499 duńskich kobiet techników farmacji, zawodowo narażonych na cytostatyki, rozpuszczalniki organiczne jak i inne, nieokreślone środki kancerogenne [12]. W przypadku raka skóry analizowano tylko lokalizacje choroby nietypowe dla wywołanych przez promieniowanie słoneczne. Badanie wykazało wyraźny wzrost względnego ryzyka wystąpienia raka płaskonabłonkowego skóry, wynoszący 1,53 (95% przedział ufności = 1,1 2,1) oraz niewielki wzrost dotyczący chłoniaków nieziarniczych (1,3; 95% przedział ufności = 0,4 3,0). Występowanie chłoniaków nieziarniczych mogło w tym przypadku być następstwem ekspozycji zarówno na rozpuszczalniki organiczne, jak i cytostatyki. Podsumowując, największe ryzyko wystąpienia białaczki dotyczyło pielęgniarek i mogło wynikać z ich niewystarczającej ochrony, szerokiego zakresu obowiązków w opiece nad pacjentem onkologicznym, a tym samym większej ekspozycji na cytostatyki. W badaniu prowadzonym w latach 80. wśród fińskich pielęgniarek i farmaceutów porównywano obie grupy zawodowe pod względem zakresu i częstości kontaktu z cytostatykami oraz stosowania środków ochrony [13]. Wykazano mniejszy stopień ochrony wśród pielęgniarek niż w grupie farmaceutów. Podobnie było w przypadku personelu przychodni onkologicznych, który chroniony był w mniejszym stopniu niż pracownicy oddziałów. Ponadto dane z końca lat 80. wskazywały na zmniejszenie stopnia narażenia zawodowego w porównaniu z początkiem dekady. Było to wynikiem wprowadzenia przez amerykańskie Ministerstwo Bezpieczeństwa Zawodowego i Zdrowia (OSHA) zasad bezpieczeństwa pracy z cytostatykami. W literaturze tematu obecny jest opis przypadku raka pęcherza moczowego z komórek przejściowych u 39-letniej farmaceutki, jako następstwa zawodowej ekspozycji na cytostatyki [14]. Ustalono, że osoba ta nie była narażona na inne znane kancerogeny zawodowe i środowiskowe. 12 lat przed rozpoznaniem choroby pracowała w szpitalnym dziale leków pozajelitowych przez 20 mies. po 7 godz. dziennie. Farmaceutka przygotowywała dziennie po 2 3 roztwory z lekami, takimi jak cyklofosfamid, fluorouracyl, metotreksat, doksorubicyna i cisplatyna. W tym celu korzystała z loży z poziomym nawiewem jałowego powietrza. Konstrukcja tego typu loży sprawia, że powietrze z wnętrza loży wypychane jest na zewnątrz przez komorę roboczą w kierunku operatora, przez co ma on bezpośredni kontakt ze środowiskiem skażonym cytostatykiem. Czynnik ten wskazano jako główną przyczynę problemów zdrowotnych farmaceutki. Wobec powyższego, loże z poziomym nawiewem nie chronią operatora i nadają się jedynie do sporządzania jałowych, nietoksycznych preparatów. Obecnie w celu przygotowania preparatów z cytostatykami, zaleca się stosowanie loży z pionowym nawiewem jałowego powietrza, chroniących operatora przed toksycznym środowiskiem sporządzania leku [3]. W omówionych publikacjach wykorzystano dane epidemiologiczne [11 13] oraz dodatkowo dane ekspozycyjne w bardzo ograniczonym zakresie [8, 9]. Dane te stanowią jedynie wstęp do ilościowej oceny stopnia ryzyka wystąpienia nowotworu. W ocenie należy uwzględnić m.in. informacje dotyczące dawki całkowitej i jednostkowych dawek cytostatyku, po przyjęciu których zaobserwowano wystąpienie nowotworu, wzmocnione dodatkowo danymi ekspozycyjnymi z badań eksperymentalnych na zwierzętach. Ponieważ wyniki mogą być zniekształcone przez wiele czynników, grupa pracowników poddana badaniu powinna być odpowiednio dobrana pod względem wieku (kumulacja zmian genetycznych w okresie całego życia), płci, kontaktu z innymi kancerogenami, palenia tytoniu, równoczesnej ekspozycji na promieniowanie jonizujące ze względu na możliwy synergizm działań szkodliwych. W połowie lat 90. Sessink i wsp. podjęli próbę ilościowej oceny stopnia ryzyka wystąpienia raka pęcherza moczowego i białaczek u personelu medycznego w wyniku zawodowej ekspozycji na cyklofosfamid [15]. Za czuły wskaźnik wchłaniania leku do ustroju przyjęto oznaczanie dobowej zawartości niezmetabolizowanego cyklofosfamidu w moczu personelu, stanowiącej 1% dawki zaabsorbowanej. Odniesienie, niezbędne do ilościowej oceny stopnia ryzyka nowotworu, stanowiły dane eksperymentalne określające dawkę leku potrzebną do wywołania nowotworu u zwierząt doświadczalnych. Wykorzystano również dane epidemiologiczne dotyczące występowania nowotworów pierwotnych u chorych leczonych immunosupresyjnie oraz nowotworów wtórnych po leczeniu onkologicznym przy użyciu znanych dawek cyklofosfamidu. Zarówno wyniki badań laboratoryjnych, jak i dane epidemiologiczne wskazują na porównywalny stopień ryzyka wystąpienia obu typów nowotworów, zakładając 10-letnią ekspozycję po 200 dni w roku, przy dobowym wchłanianiu cyklofosfamidu wynoszącym 3,6 18 μg. Wykazano, że pielęgniarki i technicy farmacji stanowią grupę o największej absorpcji cyklofosfamidu do organizmu, pomimo stosowania środków ochronnych. U techników średnia ilość wydalanego leku wynosiła 0,18 μg/dobę, natomiast u pielęgniarek była
4 104 współczesna onkologia prawie 5 razy większa (0,8 μg/dobę). Dało to proporcjonalny wzrost ryzyka wystąpienia nowotworów, odpowiednio o 1,4 10 oraz dodatkowych (w stosunku do typowej zachorowalności ogółu populacji ludzi) przypadków nowotworu w ciągu roku na milion pracowników. Przedstawiony sposób oceny ilościowej okazał się jak dotąd niezwykle przydatny wykorzystano go w opracowaniach z dziedziny medycyny pracy. Niestety, dotychczas nie sporządzono równie dokładnych modeli oceny ilościowej, odnoszących się do innych cytostatyków o działaniu kancerogennym. Ryzyko związane z zawodową ekspozycją na cyklofosfamid, Sessink i wsp. obliczyli na podstawie danych odpowiedzi na dawkę oraz pośrednich danych dotyczących wchłaniania cyklofosfamidu, uzyskanych z pomiarów zawartości leku w moczu personelu [15]. Jednak rzeczywisty stopień ryzyka wystąpienia nowotworów może być wyższy, niż wynikałoby z obliczeń. Przyczynić się do tego może ekspozycja na inne, nieuwzględnione w pracy cytostatyki, zakładając brak ujemnej interakcji miedzy tymi lekami. Zwiększeniu ryzyka sprzyja zbliżony tryb postępowania przy przygotowaniu i podawaniu szeregu leków cytostatycznych. Kolejnym ograniczeniem metody jest wąski przedział czasowy przyjęty model pozwala na ocenę stopnia ryzyka jedynie w okresie ekspozycji nieprzekraczającej 10 lat. W pracy wskazano, że pomimo stosowania środków ochronnych bardzo trudno uniknąć obecności śladowych ilości cyklofosfamidu w ustroju. Autorzy pracy wyodrębnili zatem dwa skrajne poziomy ryzyka. Za minimalne i trudne do wyeliminowania ryzyko przyjęto jeden dodatkowy przypadek nowotworu w ciągu roku na milion pracowników, po ekspozycji na pojedynczy kancerogen. Jako niedopuszczalny poziom ryzyka, będący skutkiem zaniedbań, uznano sto dodatkowych przypadków nowotworu w ciągu roku na milion pracowników. Tabela 1. Klasyfikacja cytostatyków jako czynników rakotwórczych (wg IARC) [16] Table 1. Cytostatic drugs as a carcinogens classified according to the IARC [16] Kategoria czynników rakotwórczych grupa I środki rakotwórcze dla ludzi grupa II A środki prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi Lek cytostatyczny azatiopryna, busulfan, chlorambucyl, nitrozomocznik, semustyna, cyklofosfamid, etopozyd w programie BEP, melfalan, program MOPP i inne zawierające leki alkilujące, tiotepa, treosulfan doksorubicyna, azacytydyna, karmustyna, lomustyna, chlorozotocyna, cisplatyna, etopozyd, chlormetyna, prokarbazyna, tenipozyd grupa II B amsakryna, bleomycyna, dakarbazyna, środki przypuszczalnie daunomycyna, mitomycyna c, mitoksantron, rakotwórcze dla ludzi streptozotocyna grupa III środki niesklasyfikowane co do rakotwórczości 5-fluorouracyl, ifosfamid, 6-merkaptopuryna, metotreksat, winblastyna, winkrystyna Klasyfikacja cytostatyków jako czynników kancerogennych Stopień ryzyka raka zależy nie tylko od stopnia nasilenia ekspozycji, ale również od potencjału kancerogennego, charakterystycznego dla danego cytostatyku. W oparciu o dane dotyczące występowania nowotworów u ludzi oraz wyniki badań na zwierzętach, opracowano klasyfikacje chemicznych czynników rakotwórczych. Oceniając dowód działania rakotwórczego Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) przyjęła 4 kategorie czynników rakotwórczych dla ludzi, wśród których są cytostatyki (tab. 1.). Spośród 903 czynników wyodrębniono grupę środków rakotwórczych dla ludzi (grupa I), prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi (grupa IIA), przypuszczalnie rakotwórczych (grupa IIB) oraz środków niesklasyfikowanych co do rakotwórczości (grupa III). W grupie I umieszczono substancje, co do których istnieje wystarczający dowód działania rakotwórczego na ludzi. Grupa II określa środki, które w ograniczonym stopniu lub wcale nie działają rakotwórczo na ludzi, ale istnieje wystarczający lub ograniczony dowód ich działania rakotwórczego na zwierzęta doświadczalne, wzmocniony przez inne dane popierające ten dowód. Grupa III obejmuje czynniki, wobec których ogólne przesłanki na temat rakotwórczości są niepewne. Termin kancerogen zawodowy oznacza substancję lub mieszaninę substancji, powodującą wzrost zachorowalności na nowotwory łagodne lub złośliwe, lub istotne skrócenie okresu latencji do wystąpienia nowotworów u ludzi albo u jednego lub więcej gatunków ssaków, w wyniku ekspozycji doustnej, wziewnej lub przez skórę, lub innego narażenia, powodującego indukcję nowotworów w miejscu innym niż miejsce podania [17]. Definicja obejmuje również każdą substancję, metabolizowaną przez ssaka do jednego lub więcej kancerogenów zawodowych. Do celów profilaktycznych amerykański Narodowy Instytut Bezpieczeństwa Zawodowego i Zdrowia (NIOSH) zalecił, aby narażenie zawodowe na kancerogeny było ograniczone do najniższego stężenia. W przypadku cytostatyków rakotwórczych sklasyfikowanych w grupie I, do której należą prawie wszystkie leki alkilujące, niemożliwe jest określenie bezpiecznego poziomu ekspozycji, który ponad wszelką wątpliwość nie powodowałby skutków zdrowotnych u personelu, dlatego każdy kontakt uważa się za potencjalnie niebezpieczny. Cyklofosfamid, lek alkilujący o znacznym potencjale kancerogennym, okazał się szczególnie niebezpieczny ze względu na: częstość stosowania w różnych schematach wielolekowych, występowanie również w postaci drażetek, co paradoksalnie może zwiększać zaufanie jako do postaci bezpiecznej leku, łatwość przechodzenia leku w postać par, które swobodnie penetrują przez filtry HEPA barierę ochronną w komorach laminarnych, stosowanych podczas przygotowywania leku. Przyczyniło się to do instalacji w komorach dodatkowych filtrów, pochłaniających gazy, większe od innych leków skażenie powierzchni i powietrza, przy nieostrożnym obchodzeniu się z lekiem. Rozpylone
5 Leki cytostatyczne i ich kancerogenność problem zagrożenia zawodowego personelu medycznego 105 i szybko opadające cząstki cyklofosfamidu o wielkości 50 μm porównywalnej do olbrzymich cząstek aerozoli, wyparowują w ciągu doby, powiększając skażenie powietrza [4]. Chociaż ifosfamid został sklasyfikowany w grupie III, istnieje podejrzenie działania rakotwórczego leku ze względu na duże podobieństwo do cyklofosfamidu pod względem budowy chemicznej. Również przynależność metotreksatu do leków grupy III nie powinna wpływać na ograniczenie środków ostrożności przy kontakcie z lekiem, gdyż wykazuje on znaczne działanie mutagenne i teratogenne. Nowe leki np. paklitaksel, dotychczas nie zostały sklasyfikowane jako potencjalne kancerogeny, częściowo ze względu na zbyt krótki okres obserwacji dotyczącej działań szkodliwych. Podsumowanie Chociaż udowodniono kancerogenność cytostatyków i znany jest fakt powstawania nowotworów wtórnych po leczeniu onkologicznym, nadal niewiele wiadomo na temat występowania nowotworów u personelu medycznego w wyniku zawodowej ekspozycji na cytostatyki. Znane są nieliczne prace opisujące pojedyncze przypadki nowotworów, głównie białaczki. Jednak trudność doboru odpowiednich grup kontrolnych znacznie utrudnia interpretację wyników i uniemożliwia przeprowadzenie metaanalizy. Według obecnego stanu wiedzy niemożliwe jest ustalenie granicy bezpieczeństwa pracy z cytostatykiem. Uważa się, że każdy kontakt jest potencjalnie niebezpieczny, dlatego konieczne jest przestrzeganie zasad pracy z cytostatykami odpowiednich dla poszczególnych grup zawodowych. Personel powinien być świadomy ryzyka, aby racjonalnie je minimalizować. Możliwe jest to dzięki regularnie przeprowadzanym szkoleniom w zakresie bezpieczeństwa pracy z cytostatykami i opieki nad chorymi poddawanymi chemioterapii. 8. Skov T, Maarup B, Olsen J, Rorth M, Winthereik H, Lynge E. Leukaemia and reproductive outcome among nurses handling antineoplastic drugs. Br J Ind Med 1992; 49: Sorsa M, Anderson D. Monitoring of occupational exposure to cytostatic anticancer agents. Mutat Res 1996; 355: Dann EJ, Rowe JM. Biology and therapy of secondary leukaemias. Best Pract Res Clin Haematol 2001; 14: Skov T, Lynge E, Maarup B, Olsen J, Rorth M, Winthereik H. Risks for physicians handling antineoplastic drugs. Lancet 1990; 336: Hansen J, Olsen JH. Cancer morbidity among Danish female pharmacy technicians. Scand J Work Environ Health 1994; 20: Bonassi S, Abbondandolo A, Camurri L, et al. Are chromosome aberrations in circulating lymphocytes predictive of future cancer onset in humans? Preliminary results of an Italian cohort study. Cancer Genet Cytogenet 1995; 79: Levin LI, Holly EA, Seward JP. Bladder cancer in a 39-year-old female pharmacist. J Natl Cancer Inst 1993; 85: Sessink PJ, Kroese ED, van Kranen HJ, Bos RP. Cancer risk assessment for health care workers occupationally exposed to cyclophosphamide. Int Arch Occup Environ Health 1995; 67: Turci R, Sottani C, Spagnoli G, Minoia C. Biological and environmental monitoring of hospital personnel exposed to antineoplastic agents: a review of analytical methods. J Chromatogr B Analyt Technol Biomed Life Sci 2003; 789: Czerczak S. Klasyfikacje chemicznych czynników rakotwórczych przegląd. Bezpieczeństwo Pracy Nauka i Praktyka 2004; 33 (1): Adres do korespondencji dr n. med. Tomasz Dąbrowski Katedra i Zakład Fizyki i Biofizyki Akademia Medyczna ul. Dębinki Gdańsk tel faks tomdabro@amg.gda.pl Piśmiennictwo 1. Walusiak J, Wągrowska-Koski E, Pałczyński C. Ocena skutków zdrowotnych zawodowej ekspozycji na cytostatyki u personelu medycznego w świetle obowiązującej profilaktyki: Badanie przekrojowe. Med Pr 2003; 54: Falck K, Grohn P, Sorsa M, Vainio H, Heinonen E, Holsti LR. Mutagenicity in urine of nurses handling cytostatic drugs. Lancet 1979; 1: NIOSH, Alert Document Preventing Occupational Exposure to Antineoplastic and other Hazardous Drugs in Health Care Settings, US Department of Health and Human Service, Public Occupational Safety and Health DHHS, 2004, NIOSH Publication No Oplolka S, Molter W, Goldschmidt R. Evaporation of cytostatic drugs during preparation. Occup Health Ind Med 1998; 39: Laidlaw JL, Connor TH, Theiss JC, Anderson RW, Matney TS. Permeability of latex and polyvinyl chloride gloves to 20 antineoplastic drugs. Am J Hosp Pharm 1984; 41: Kromhout H, Hoek F, Uitterhoeve R, Huijbers R, Overmars RF, Anzion R, Vermeulen R. Postulating a dermal pathway for exposure to antineoplastic drugs among hospital workers. Applying a conceptual model to the results of three workplace surveys. Ann Occup Hyg 2000; 44: Erlichman Ch, Moore M. Clinical studies implicating antineoplastic agents in carcinogenesis. W: Cancer chemotherapy and biotherapy: Principles and practices. Chabner BA, Longo DL (eds). Lippincott Williams and Wilkins 2001;
WYBRANE ASPEKTY NARAŻENIA NA LEKI ANTYNOWOTWOROWE W MIEJSCU PRACY. Lek. Szczepan Jędral Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Rzeszowie
WYBRANE ASPEKTY NARAŻENIA NA LEKI ANTYNOWOTWOROWE W MIEJSCU PRACY Lek. Szczepan Jędral Wojewódzki Ośrodek Medycyny Pracy w Rzeszowie AKTY PRAWNE Stan zdrowia wszystkich osób pracujących w dużej mierze
Wioletta Buczak-Zeuschner. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Lublinie
Choroby zawodowe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy uznanych za rakotwórcze u ludzi w aspekcie zmian wykazów substancji, mieszanin, czynników i procesów technologicznych
S T R E S Z C Z E N I E
STRESZCZENIE Cel pracy: Celem pracy jest ocena wyników leczenia napromienianiem chorych z rozpoznaniem raka szyjki macicy w Świętokrzyskim Centrum Onkologii, porównanie wyników leczenia chorych napromienianych
ZALECENIA DLA PRACODAWCÓW I SŁUŻB KONTROLNYCH
ZALECENIA DLA PRACODAWCÓW I SŁUŻB KONTROLNYCH Najczęściej zadawane pytania 1. Jak interpretować pojęcie KONTAKT NARAŻENIE? Instytut Medycyny Pracy w Łodzi stoi na stanowisku, że: Przez prace w kontakcie
Hematoonkologia w liczbach. Dr n med. Urszula Wojciechowska
Hematoonkologia w liczbach Dr n med. Urszula Wojciechowska Nowotwory hematologiczne wg Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (rew 10) C81 -Chłoniak Hodkina C82-C85+C96
Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Rzeszowie
Ciągłe monitorowanie czynników rakotwórczych i mutagennych występujących w środowisku pracy w ramach sprawowanego nadzoru Państwowej Inspekcji Sanitarnej nad warunkami pracy Agnieszka Rybka, starszy asystent
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
DOBÓR WŁAŚCIWEJ OCHRONY DŁONI PODCZAS PRACY Z CYTOSTATYKAMI.
DOBÓR WŁAŚCIWEJ OCHRONY DŁONI PODCZAS PRACY Z CYTOSTATYKAMI. WPROWADZENIE Produkcja specjalistycznych produktów w przedsiębiorstwie farmaceutycznym wiąże się ze szczególnymi wymaganiami w zakresie ochrony
Czynniki chemiczne rakotwórcze
Czynniki chemiczne rakotwórcze Materiał szkoleniowo- dydaktyczny opracowała: Magdalena Kozik - starszy specjalista ds. BHP Czynniki chemiczne to pierwiastki chemiczne i ich związki w takim stanie, w jakim
ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WŚRÓD PERSONELU MEDYCZNEGO ZAWODOWO NARAŻONEGO NA KONTAKT Z CYTOSTATYKAMI
Medycyna Pracy 2011;62(1):17 21 Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi http://medpr.imp.lodz.pl Krzysztof Szmyd 1 Olga Haus 2,3 PRACA ORYGINALNA ZACHOROWANIA NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE WŚRÓD PERSONELU
Wpływ zanieczyszczenia powietrza benzenem na występowanie niektórych nowotworów złośliwych w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim
Wpływ zanieczyszczenia powietrza benzenem na występowanie niektórych nowotworów złośliwych w powiecie kędzierzyńsko-kozielskim Kędzierzyn-Koźle, 20 września 2012 Wojciech Redelbach C6H6 + KK = CA? Benzen
ZASADY POSTÊPOWANIA PROFILAKTYCZNEGO I ORZECZNICZEGO U PRACOWNIKÓW ZAWODOWO NARA ONYCH NA LEKI CYTOSTATYCZNE
Medycyna Pracy, 2001; 52; 1; 39 44 39 Jolanta Walusiak 1 Ewa Wągrowska-Koski 2 Cezary Pałczyński 1 ZASADY POSTÊPOWANIA PROFILAKTYCZNEGO I ORZECZNICZEGO U PRACOWNIKÓW ZAWODOWO NARA ONYCH NA LEKI CYTOSTATYCZNE
Rak trzustki - chemioterapia i inne metody leczenia nieoperacyjnego. Piotr Wysocki Klinika Onkologiczna Centrum Onkologii Instytut Warszawa
Rak trzustki - chemioterapia i inne metody leczenia nieoperacyjnego Piotr Wysocki Klinika Onkologiczna Centrum Onkologii Instytut Warszawa RAK TRZUSTKI U 50% chorych w momencie rozpoznania stwierdza się
Rola Apteki Szpitalnej w przygotowywaniu leków cytotoksycznych blaski i cienie
Rola Apteki Szpitalnej w przygotowywaniu leków cytotoksycznych blaski i cienie 22. Międzynarodowy Kongres Ogólnopolskiego Systemu Ochrony Zdrowia 4-5 kwietnia 2017, Katowice Marcin Bochniarz Leki Cytotoksyczne
MAM HAKA NA CHŁONIAKA
MAM HAKA NA CHŁONIAKA CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Chłoniaki są to choroby nowotworowe, w których następuje nieprawidłowy wzrost komórek układu limfatycznego (chłonnego). Podobnie jak inne nowotwory, chłoniaki
European Biosafety Network
European Biosafety Network ZMIANY DYREKTYWY W SPRAWIE CZYNNIKÓW RAKOTWÓRCZYCH I MUTAGENÓW DOTYCZĄCE NIEBEZPIECZNYCH LEKÓW ORAZ IMPLIKACJE NA ZMIANĘ W SYSTEMIE OPIEKI ZDROWOTNEJ W EUROPIE W CELU ZAPEWNIENIA
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Czy zanieczyszczenie powietrza jest szkodliwe dla zdrowia i dlaczego?
Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych
UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Katedra Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 4 i 5 OCENA EKOTOKSYCZNOŚCI TEORIA Chemia zanieczyszczeń środowiska
Aneks IV. Wnioski naukowe
Aneks IV Wnioski naukowe 1 Wnioski naukowe Od czasu dopuszczenia produktu Esmya do obrotu zgłoszono cztery przypadki poważnego uszkodzenia wątroby prowadzącego do transplantacji wątroby. Ponadto zgłoszono
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 12 stycznia 2005 r.
Dz.U.05.16.138 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 12 stycznia 2005 r. w sprawie sposobu dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia człowieka i dla środowiska stwarzanego przez substancje nowe 2) (Dz.
Załącznik 2. Międzynarodowe kody zagrożeń i zaleceń bezpieczeństwa (Risk and Safety Phrases)
. Międzynarodowe kody zagrożeń i zaleceń bezpieczeństwa (Risk and Safety Phrases) Poniższe kody umieszczane są na opakowaniach odczynników chemicznych oraz w katalogach firmowych producentów odczynników
Europejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Rak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna
statystyka badania epidemiologiczne
statystyka badania epidemiologiczne Epidemiologia Epi = wśród Demos = lud Logos = nauka Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzenienia i uwarunkowań chorób u ludzi, wykorzystująca tą
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Chemioterapia Wytyczne i zasady stosowania ---------------------------------------------------- lek. Marcin Napierała Zielona Góra, 17 listopada 2007
Chemioterapia Wytyczne i zasady stosowania ---------------------------------------------------- lek. Marcin Napierała Zielona Góra, 17 listopada 2007 - cel stosowania chemioterapii Schemat cyklu komórkowego:
Pakiet onkologiczny. w podstawowej opiece zdrowotnej
Pakiet onkologiczny w podstawowej opiece zdrowotnej Agnieszka Jankowska-Zduńczyk Specjalista medycyny rodzinnej Konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej Profilaktyka chorób nowotworowych Pakiet
al. Armii Krajowej 19 B, 42
Technika, Informatyka 2018, t. VI, s. 71 79 http://dx.doi.org/10.16926/tiib.2018.06.05 al. Armii Krajowej 19 B, 42 Streszczenie. n ich pracy. ciwnowotworowych, potocznie zwanych cytostatykami. Leki cytostatyczne
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 339 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 339 SECTIO D 5 Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego WP i NoZ AM w Lublinie, p.o. kierownika Zakładu: Prof. dr hab. n.
Podział i oznakowanie substancji rakotwórczych i mutagennych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1272/2008 (CLP)
Podział i oznakowanie substancji rakotwórczych i mutagennych zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1272/2008 (CLP) Materiał opracowany przez Oddział Higieny Pracy Działu Nadzoru Sanitarnego Wojewódzkiej Stacji
Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych
Karolina Klara Radomska Ocena immunologiczna i genetyczna białaczkowych komórek macierzystych Streszczenie Wstęp Ostre białaczki szpikowe (Acute Myeloid Leukemia, AML) to grupa nowotworów mieloidalnych,
ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA
ANEKS III ZMIANY W CHARAKTERYSTYKACH PRODUKTÓW LECZNICZYCH I ULOTCE DLA PACJENTA Poprawki do CHPL oraz ulotki dla pacjenta są ważne od momentu zatwierdzenia Decyzji Komisji. Po zatwierdzeniu Decyzji Komisji,
EBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Jakość i bezpieczeństwo w praktyce farmacji szpitalnej
Jakość i bezpieczeństwo w praktyce farmacji szpitalnej dr n. farm. Hanna Jankowiak-Gracz Kierownik apteki Szpitala Klinicznego Przemienienia Pańskiego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu I. Dostarczenie
Materiał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
-72% to powikłania ze strony układu krążenia -14%-obturacyjna choroba płuc/infekcje -14% -rak płuc
-7 milionów przedwczesnych zgonów na świecie/rok -25 tys przedwczesnych zgonów w Polsce z powodu przekroczeń stężeń pyłu zawieszonego (wg AOŚ) -72% to powikłania ze strony układu krążenia -14%-obturacyjna
Piotr Potemski. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Szpital im. M. Kopernika w Łodzi
Piotr Potemski Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Szpital im. M. Kopernika w Łodzi VI Letnia Akademia Onkologiczna dla Dziennikarzy, Warszawa, 10-12.08.2016 1 Obserwowane są samoistne regresje zmian przerzutowych
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA. Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r.
NOWOTWORY TRZUSTKI KLUCZOWE DANE, EPIDEMIOLOGIA Dr n. med. Janusz Meder Prezes Polskiej Unii Onkologii 4 listopada 2014 r. Najczęstsza postać raka trzustki Gruczolakorak przewodowy trzustki to najczęstsza
Nowotwory złośliwe w województwie pomorskim,
Nowotwory złośliwe w województwie pomorskim, ze szczególnym uwzględnieniem raka płuca Prof. Jan Skokowski - prezes Stowarzyszenia Walki z Rakiem Płuca Źródło: Pomorski Rejestr Nowotworów, Gdańsk 2014 Lista
10 WSKAZÓWEK DLA CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH Rozpoznanie choroby JAKIE SĄ PRZYCZYNY?
10 WSKAZÓWEK DLA CHORYCH NA NOWOTWORY ZŁOŚLIWE GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH Rozpoznanie choroby nowotworowej wiąże się z dużym obciążeniem fizycznym i psychicznym.obecność kogoś bliskiego, pielęgniarki i innych
Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht
Chemoprewencja raka jelita grubego u chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego Dr n med. Piotr Albrecht Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci WUM Plan wykładu Jelitowe powikłania WZJG Rak
czerniak (nowotwór skóry), który rozprzestrzenił się lub którego nie można usunąć chirurgicznie;
EMA/524789/2017 EMEA/H/C/003820 Streszczenie EPAR dla ogółu społeczeństwa pembrolizumab Niniejszy dokument jest streszczeniem Europejskiego Publicznego Sprawozdania Oceniającego (EPAR) dotyczącego leku.
NOWOTWORY SKÓRY. W USA około 20% populacji zachoruje nowotwory skóry.
NOWOTWORY SKÓRY Nowotwory skóry są zmianami zlokalizowanymi na całej powierzchni ciała najczęściej w miejscach, w których nastąpiło uszkodzenie skóry. Najważniejszym czynnikiem etiologicznym jest promieniowanie
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla użytkownika. Woda do wstrzykiwań Baxter rozpuszczalnik do sporządzania leków pareneteralnych
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla użytkownika Woda do wstrzykiwań Baxter rozpuszczalnik do sporządzania leków pareneteralnych Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem
Aneks IV. Wnioski naukowe i podstawy do zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu
Aneks IV Wnioski naukowe i podstawy do zmiany warunków pozwoleń na dopuszczenie do obrotu 137 Wnioski naukowe CHMP rozważył poniższe zalecenie PRAC z dnia 5 grudnia 2013 r. odnoszące się do procedury zgodnej
SUBSTANCJE CHEMICZNE STWARZAJĄCE ZAGROŻENIA
Szkoły Ponadgimnazjalne Moduł III Foliogram 41. KULTURA BEZPIECZEŃSTWA SUBSTANCJE CHEMICZNE STWARZAJĄCE ZAGROŻENIA Substancje chemiczne ze względu na zagrożenia dla zdrowia i/lub środowiska dzielimy na:
Służba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000. Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi. Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk
Służba Zdrowia nr 24-26 z 23 marca 2000 Znaczenie badań przesiewowych w zwalczaniu raka piersi Zbigniew Wronkowski, Wiktor Chmielarczyk Korzystny wpływ skryningu na zmniejszenie umieralności z powodu raka
Małgorzata Kołpak-Kowalczuk. Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach
Małgorzata Kołpak-Kowalczuk Stacjonarna opieka zdrowotna w realizacji potrzeb zdrowotnych populacji województwa podlaskiego w latach 2007-2012 Streszczenie Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia
Nowotwory gruczołu krokowego skala problemu. Dr n med. Urszula Wojciechowska
Nowotwory gruczołu krokowego skala problemu Dr n med. Urszula Wojciechowska Rak gruczołu krokowego na świecie Rak gruczołu krokowego jest drugim najczęściej diagnozowanym rakiem i piątą co do częstości
WYKŁAD TRZECI: OCENA ZWIĄZK PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH W EPIDEMIOLOGII
SUM - WLK 2011 WYKŁAD TRZECI: OCENA ZWIĄZK ZKÓW PRZYCZYNOWO-SKUTKOWYCH W EPIDEMIOLOGII Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda! UWAGA! SLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE TREŚĆ WYKŁADU
Bank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne. Zdrowie środowiskowe
Bank pytań na egzamin magisterski 2013/2014- kierunek Zdrowie Publiczne Zdrowie środowiskowe 1. Podaj definicję ekologiczną zdrowia i definicję zdrowia środowiskowego. 2. Wymień znane Ci czynniki fizyczne
Czy wiemy jak u chorych na raka gruczołu krokowego optymalnie stosować leczenie systemowe w skojarzeniu z leczeniem miejscowym?
Czy wiemy jak u chorych na raka gruczołu krokowego optymalnie stosować leczenie systemowe w skojarzeniu z leczeniem miejscowym? Piotr Potemski Klinika Chemioterapii Nowotworów Katedry Onkologii Uniwersytet
Badania obserwacyjne 1
Badania obserwacyjne 1 Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Podstawy epidemiologii
Podstawy epidemiologii Epidemiologia - Epi = na Demos = lud Logos = nauka Epidemiologia to nauka zajmująca się badaniem rozprzestrzeniania i uwarunkowań chorób u ludzi, wykorzystująca tę wiedzę do ograniczenia
PODSTAWOWE OBOWIĄZKI PRACODAWCY W ZAKRESIE WYSTĘPOWANIA CZYNNIKÓW RAKOTWÓRCZYCH I/LUB MUTAGENNYCH W ŚRODOWISKU PRACY
PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie Technika, Informatyka, Inżynieria Bezpieczeństwa 2016, t. IV, s. 77 85 http://dx.doi.org/10.16926/tiib.2016.04.07 Anna Caban 1, Paweł Stradomski
Polskie Stowarzyszenie Farmaceutów Onkologicznych. Ul. Mikołajczyka 12 lok.72. 03-984 Warszawa. Pani. Małgorzata Szelachowska. Zastępca Dyrektora
Warszawa 14.08.2014r. Polskie Stowarzyszenie Farmaceutów Onkologicznych Ul. Mikołajczyka 12 lok.72 03-984 Warszawa Pani Małgorzata Szelachowska Zastępca Dyrektora Departamentu Polityki Lekowej i Farmacji
Przewidywane skutki awarii elektrowni w Fukushimie. Paweł Olko Instytut Fizyki Jądrowej PAN
Przewidywane skutki awarii elektrowni w Fukushimie Paweł Olko Instytut Fizyki Jądrowej PAN Plan prezentacji 1. Ryzyko i dawki w ochronie przed promieniowaniem 2. Skutki ekonomiczne i zdrowotne po awarii
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego. Zarys Projektu
Diagnostyka i leczenie nowotworów nerki, pęcherza moczowego i gruczołu krokowego Zarys Projektu Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, Centrum Onkologii Projekt współfinansowany
Rak piersi. Doniesienia roku Renata Duchnowska Klinika Onkologii Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie
Rak piersi Doniesienia roku 2014 Renata Duchnowska Klinika Onkologii Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Miejscowe leczenie Skrócone napromienianie części piersi (accelerated partial breast irradiation;
Czy chore na raka piersi z mutacją BRCA powinny otrzymywać wstępną. Klinika Onkologii i Radioterapii
Czy chore na raka piersi z mutacją BRCA powinny otrzymywać wstępną chemioterapię z udziałem cisplatyny? Jacek Jassem Klinika Onkologii i Radioterapii Gdańskiego ń Uniwersytetu t Medycznego Jaka jest siła
Celem Tygodnia Szczepień w Polsce jest podkreślanie roli szczepień powszechnych i indywidualnych poprzez:
W dniach 22-26 kwietnia obchodzimy, już po raz IX, Europejski Tydzień Szczepień. Jest to inicjatywa Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), realizowana i koordynowana na poziomie lokalnym przez poszczególne
Dlaczego warto przygotowywać leki w aptece szpitalnej a nie na oddziale? mgr Olga Fedorowicz
Dlaczego warto przygotowywać leki w aptece szpitalnej a nie na oddziale? Leki recepturowe: Bo takie jest prawo! Leki recepturowe: dawki dla dzieci (proszki dzielone) Leki recepturowe: dawki dla dzieci
Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości
Wydłużenie życia chorych z rakiem płuca - nowe możliwości Pulmonologia 2015, PAP, Warszawa, 26 maja 2015 1 Epidemiologia raka płuca w Polsce Pierwszy nowotwór w Polsce pod względem umieralności. Tendencja
EPIDEMIOLOGIA. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne. Mierniki epidemiologiczne
EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW ZŁOŚLIWYCH EPIDEMIOLOGIA prof. dr hab. med. Jan Kornafel Katedra Onkologii i Klinika Onkologii Ginekologicznej AM we Wrocławiu Mierniki epidemiologiczne Mierniki epidemiologiczne
Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne
Ocena czynników rokowniczych w raku płaskonabłonkowym przełyku w materiale Kliniki Chirurgii Onkologicznej AM w Gdańsku doniesienie wstępne Świerblewski M. 1, Kopacz A. 1, Jastrzębski T. 1 1 Katedra i
Warszawa, dnia 19 czerwca 2013 r. Poz. 696 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 6 czerwca 2013 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 19 czerwca 2013 r. Poz. 696 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz
Brachyterapia w Europie. Wielkopolskie Centrum Onkologii Poznań 2010
Brachyterapia w Europie Wielkopolskie Centrum Onkologii Poznań 2010 Brachyterapia nazywana terapią kontaktową; jedna z technik leczenia w radioterapii; polega na bezpośrednim napromienianiu zmian chorobowych,
WZÓR 01. Patrz rozporządzenie 1272/2008 CLP tab. 3.1 https://clp.gov.pl/clp/pl/akty-prawne/
WZÓR 01 Jako przykład wybrano Galwanizernię. Firma zatrudnia łącznie 10 ludzi, ale kontakt z czynnikiem rakotwórczym / mutagennym ma tylko 2 pracowników (2 panów). Są oni zatrudnieni na stanowiskach pracy
Profilaktykę dzielimy na:
Profilaktykę dzielimy na: Pierwotną - zapobieganie nowotworom złośliwym Podstawowym problemem jest zidentyfikowanie czynników rakotwórczych oraz poznanie mechanizmów ich działania Obecnie ponad 80% wszystkich
Klasyfikacja i oznakowanie zgodne z rozporządzeniem 1272/2008/WE (CLP) zagrożenia dla zdrowia
Klasyfikacja i oznakowanie zgodne z rozporządzeniem 1272/2008/WE (CLP) zagrożenia dla zdrowia Dr inż. Dorota Dominiak Sosnowiec, 17 listopada 2010 r. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wzajemne oddziaływanie substancji leczniczych, suplementów diety i pożywienia może decydować o skuteczności i bezpieczeństwie terapii. Nawet przyprawy kuchenne mogą w istotny sposób
Ochrona radiologiczna kobiet w ciąży
Ochrona radiologiczna kobiet w ciąży Mirosław Lewocki Zachodniopomorskie Centrum Onkologii Instytut Fizyki Uniwersytetu Szczecińskiego ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie
Tworzymy innowacje Wykorzystanie ICT w badaniach i usługach
Tworzymy innowacje Wykorzystanie ICT w badaniach i usługach Katowice, 24 czerwca 2015 Rozbudowa infrastruktury informatycznej gromadzenia, przetwarzania i analizy danych środowiskowych Projekt współfinansowany
Odrębności diagnostyki i leczenia raka piersi u młodych kobiet
Odrębności diagnostyki i leczenia raka piersi u młodych kobiet Barbara Radecka Opolskie Centrum Onkologii Amadeo Modigliani (1884-1920) 1 Młode chore Kto to taki??? Daniel Gerhartz (1965-) 2 3 Grupy wiekowe
Zwroty R. ToxInfo Consultancy and Service Limited Partnership www.msds-europe.com Tel.: +36 70 335 8480
Zwroty R R1 - Produkt wybuchowy w stanie suchym. R2 - Zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, kontaktu z ogniem lub innymi źródłami zapłonu. R3 - Skrajne zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia,
Znaczenie PFS oraz OS w analizach klinicznych w onkologii
Znaczenie PFS oraz OS w analizach klinicznych w onkologii experience makes the difference Magdalena Władysiuk, lek. med., MBA Cel terapii w onkologii/hematologii Kontrola rozwoju choroby Kontrola objawów
FARMAKOKINETYKA KLINICZNA
FARMAKOKINETYKA KLINICZNA FARMAKOKINETYKA wpływ organizmu na lek nauka o szybkości procesów wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania leków z organizmu Procesy farmakokinetyczne LADME UWALNIANIE
Stosowanie metod alternatywnych dla badań na zwierzętach do celów rozporządzenia REACH
Nr ref.: ECHA-11-FS-06-PL ISBN-13: 978-92-9217-610-5 Stosowanie metod alternatywnych dla badań na zwierzętach do celów rozporządzenia Jednym z głównych powodów opracowania i przyjęcia rozporządzenia był
Katarzyna Pogoda Warszawa, 23 marca 2017 roku
Chemioterapia doustna i podskórne metody podawania leków w raku piersi. Lepsza jakość życia pacjentek Katarzyna Pogoda Warszawa, 23 marca 2017 roku Rak piersi - heterogenna choroba Stopień zaawansowania
Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i
Studia Podyplomowe EFEKTYWNE UŻYTKOWANIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ w ramach projektu Śląsko-Małopolskie Centrum Kompetencji Zarządzania Energią Bezpieczeństwo i higiena pracy w energetyce Cz. 3 Jacek Przędzik
Andrzej Sobczak 1,2. Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
Ekspozycja użytkowników elektronicznych papierosów na nikotynę Andrzej Sobczak 1,2 1 Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 2 Zakład
Aneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
Analysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
HPV - wirusem brodawczaka ludzkiego
HPV - wirusem brodawczaka ludzkiego 1. Zakażenia HPV u ludzi są powszechne. 2. HPV powoduje nabłonkowe zmiany na skórze narządów płciowych i błony śluzową. 3. Większość zakażeń jest łagodna i samoograniczająca
INFORMACJA DLA PACJENTA. Dla osób, którym przepisano preparat Suliqua
Polska INFORMACJA DLA PACJENTA Dla osób, którym przepisano preparat Suliqua Opracowaliśmy niniejszą broszurę dla osób, które cierpią na cukrzycę i którym lekarz przepisał preparat Suliqua (insulina glargine
Ze względu na brak potwierdzenia w badaniu przeprowadzonym wśród młodzieży (opisanym poniżej) wyniki zostały uznane za niedostatecznie przekonujące.
ZAŁĄCZNIK II WNIOSKI NAUKOWE I PODSTAWY DO WYDANIA POZYTYWNEJ OPINII ORAZ ZMIANY CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO, OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ I ULOTKI DLA PACJENTA PRZEDSTAWIONE PRZEZ EUROPEJSKĄ AGENCJĘ
Europejski kodeks walki z rakiem
Europejski kodeks walki z rakiem Dlaczego walczymy z rakiem? Nowotwory są drugą przyczyną zgonów w Polsce zaraz po zawałach i wylewach. Liczba zachorowao na nowotwory złośliwe w Polsce to ponad 140,5 tys.
Aneks I. Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zmiany warunków pozwolenia (pozwoleń) na dopuszczenie do obrotu 1 Wnioski naukowe Uwzględniając raport oceniający komitetu PRAC w sprawie okresowych raportów o bezpieczeństwie
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Keytruda (pembrolizumab)
EMA/235911/2019 EMEA/H/C/003820 Przegląd wiedzy na temat leku Keytruda i uzasadnienie udzielenia Pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w UE Co to jest lek Keytruda i w jakim celu się go stosuje Keytruda
zaawansowanym rakiem nerkowokomórkowym, rodzajem raka nerki, u pacjentów, którzy byli wcześniej leczeni lekami przeciwnowotworowymi;
EMA/303208/2017 EMEA/H/C/003985 Streszczenie EPAR dla ogółu społeczeństwa niwolumab Niniejszy dokument jest streszczeniem Europejskiego Publicznego Sprawozdania Oceniającego (EPAR) dotyczącego leku. Wyjaśnia,
OPRACOWANIE KOMPLEKSOWEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB ZAWODOWYCH SKÓRY
OPRACOWANIE KOMPLEKSOWEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB ZAWODOWYCH SKÓRY Zadanie 1. Badania i analizy dotyczące opracowania kompleksowego programu profilaktyki chorób zawodowych skóry Okres realizacji:
Poniżej prezentuję treść własnego wystąpienia w ramach spotkania okrągłego stołu. Główne punkty wystąpienia:
Kwalifikacja do leczenia osteoporozy i kosztoefektywność leczenia osteoporozy w Polsce, polska wersja FRAX konferencja okrągłego stołu podczas IV Środkowo Europejskiego Kongresu Osteoporozy i Osteoartrozy
Mit Nie zachorujesz na raka płuc, jeżeli nigdy nie paliłeś/aś.
Palenie papierosów Wiadomo, że palenie tytoniu stanowi przyczynę ogromnej liczby przypadków zachorowań na raka płuc. Około dziewięć na dziesięć osób, u których doszło do rozwoju tego nowotworu, jest palaczami