KONSPEKT. Prawo konkurencji Unii Europejskiej. wykłady dla aplikantów radcowskich. OIRP w Katowicach. Katowice, 2015r.

Transkrypt

1 dr Monika Skowrońska KONSPEKT Prawo konkurencji Unii Europejskiej wykłady dla aplikantów radcowskich OIRP w Katowicach Katowice, 2015r. 1

2 Źródła prawa konkurencji Unii Europejskiej prawo pierwotne prawo pochodne prawo miękkie 1. Prawo pierwotne - Traktat o Unii Europejskiej - Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej - Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej 2. Prawo pochodne (wybrane akty prawne) - rozporządzenie Rady (EWG) nr 19/65 w sprawie zastosowania art. [101] ust. 3 Traktatu do określonych grup porozumień i uzgodnionych praktyk - rozporządzenie Rady (EWG) nr 2821/71 w sprawie zastosowania art. [101] ust. 3 Traktatu do określonych grup porozumień, decyzji i uzgodnionych praktyk - rozporządzenie Komisji (UE) nr 330/2010 w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych - rozporządzenie Komisji (UE) nr 316/2014 w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień o transferze technologii - rozporządzenie Komisji (UE) nr 1218/2010 w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do niektórych kategorii porozumień specjalizacyjnych - rozporządzenie Rady UE (WE) nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia zasad konkurencji ustalonych w art. [101] i [102] Traktatu - rozporządzenie Rady UE (WE) nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (rozporządzenie WE w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw) 2

3 - rozporządzenie Rady UE (WE) nr 411/2004 uchylające rozporządzenie nr 3975/87 i zmieniające rozporządzenia nr 3976/87 i 1/2003, w odniesieniu do transportu lotniczego między [Unią] i państwami trzecimi - rozporządzenie Komisji nr 773/2004 dotyczące prowadzenia postępowań przez Komisję na podstawie art. [101] i [102] [TFUE] (zmiana - rozporządzenie Komisji (WE) nr 622/2008 z dnia 30 czerwca 2008 r. zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 773/2004 w odniesieniu do prowadzenia postępowań ugodowych w sprawach kartelowych) - rozporządzenie Komisji nr 802/2004 wprowadzające rozporządzenie Rady UE nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw - rozporządzenie Rady (WE) nr 1419/2006 z dnia 25 września 2006 r. uchylające rozporządzenie (EWG) nr 4056/86 określające szczegółowe zasady stosowania art. [101] i [102] Traktatu do transportu morskiego oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1/2003 w zakresie rozszerzenia jego zakresu na usługi kabotażu i międzynarodowe usługi trampowe - dyrektywa Komisji 2006/111/WE z dnia 16 listopada 2006 r. w sprawie przejrzystości stosunków finansowych między państwami członkowskimi a przedsiębiorstwami publicznymi, a także w sprawie przejrzystości finansowej wewnątrz określonych przedsiębiorstw - rozporządzenie Rady (WE) nr 1184/2006 z dnia 24 lipca 2006r. dotyczące stosowania niektórych reguł konkurencji w odniesieniu do produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi - rozporządzenie Rady (WE) nr 169/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie stosowania zasad konkurencji do transportu kolejowego, drogowego i żeglugi śródlądowej 3

4 3. Akty prawa miękkiego wydane przez Komisję (wybrane akty) - obwieszczenie w sprawie definicji rynku właściwego dla potrzeb wspólnotowego prawa konkurencji (97/C 372/03) - komunikat Zawiadomienie w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu, które nie ograniczają odczuwalnie konkurencji na mocy art. 101 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zawiadomienie de minimis ) 2014/С 291/01 - obwieszczenie w sprawie współpracy w ramach Sieci Organów Ochrony Konkurencji (2004/C 101/03) - obwieszczenie w sprawie współpracy między Komisją a sądami państw członkowskich UE w zakresie stosowania art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [obecnie art. 101 i 102 TFUE] (2004/C 101/04) - obwieszczenie dotyczące rozpatrywania skarg przez Komisję na podstawie art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [obecnie art. 101 i 102 TFUE] (2004/C 101/05) - obwieszczenie w sprawie nieformalnych wyjaśnień dotyczących kwestii związanych z art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [obecnie art. 101 i 102 TFUE], które pojawiają się w sprawach indywidualnych (listy wyjaśniające) (2004/C 101/06) - obwieszczenie wyjaśnienia dotyczące koncepcji wpływu na handel zawartej w art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [obecnie art. 101 i 102 TFUE] (2004/C 101/07) - komunikat - wytyczne dotyczące zastosowania art. 81 ust. 3 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [obecnie art. 101 ust. 3 TFUE] (2004/C 101/08) - obwieszczenie dotyczące zasad dostępu do akt Komisji w sprawach na mocy art. 81 i 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską [obecnie art. 101 i 102 TFUE], art. 53, 54 i 57 Porozumienia EOG oraz rozporządzenia Rady (WE) nr 139/2004 (2005/C 325/07) 4

5 - wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia 1/2003 (2006/C 210/02) - obwieszczenie w sprawie zwalniania z grzywien i zmniejszania grzywien w sprawach kartelowych (2006/C 298/11) - obwieszczenie Komisji w sprawie prowadzenia postępowań ugodowych w związku z przyjęciem decyzji na mocy art. 7 i 23 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 w sprawach kartelowych (2008/C 167/01) - komunikat wytyczne w sprawie priorytetów, którymi Komisja będzie się kierować przy stosowaniu art. [102] Traktatu [TFUE] w odniesieniu do szkodliwych działań o charakterze praktyki wyłączającej, podejmowanych przez przedsiębiorstwa dominujące (2009/C 45/02) - komunikat Komisji w sprawie ustalania wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (2013/C 167/07) Znaczenie aktów prawa miękkiego - zasada działania w zaufaniu do organów władzy publicznej (w tym przypadku Komisji Europejskiej), zwana także zasadą uzasadnionych oczekiwań - znaczenie aktów prawa miękkiego dla organów krajowych stosujących prawo konkurencji UE - analiza orzecznictwa TSUE 5

6 Konkurencja skuteczna ETS: wymóg ustanowiony w art. 3 i 85 [obecnie art. 101] Traktatu, by konkurencja nie była zakłócona, zakłada istnienie na rynku skutecznej konkurencji, to znaczy takiego poziomu konkurencji, który jest konieczny dla zapewnienia przestrzegania podstawowych wymogów i osiągnięcia celów Traktatu (...). Zgodnie z tym wymogiem, charakter i intensywność konkurencji może się różnić w zależności od produktów lub usług i struktury ekonomicznej właściwych sektorów rynku Cele polityki konkurencji UE - ochrona konkurencji - ochrona małych i średnich przedsiębiorstw - ochrona konsumentów - inne cele Zagadnienia regulowane prawem konkurencji UE porozumienia gospodarcze (art. 101 TFUE) nadużycie pozycji dominującej (art. 102 TFUE) koncentracja przedsiębiorstw (rozporządzenie Rady nr 139/2004) 6

7 Ograniczenia zastosowania prawa konkurencji UE rolnictwo (rozporządzenie Rady (WE) nr 1184/2006) - pkt 3 preambuły: Reguły konkurencji odnoszące się do porozumień, decyzji i praktyk, o których mowa w art. [101] Traktatu, oraz odnoszące się do nadużywania pozycji dominującej muszą mieć zastosowanie do produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi w zakresie, w jakim ich stosowanie nie utrudnia funkcjonowania krajowych organizacji rynków rolnych czy też nie zagraża osiągnięciu celów wspólnej polityki rolnej. - Art. 2: Artykuł [101] ust. 1 Traktatu nie ma zastosowania do tych porozumień, decyzji i praktyk, o których mowa w art. 1 niniejszego rozporządzenia, które stanowią integralną część krajowej organizacji rynku lub są niezbędne do osiągnięcia celów określonych w art. [39] Traktatu. ( ) - wyłączna kompetencja KE - brak zastrzeżenia w odniesieniu do art. 102 TFUE art. 346 lit. b TFUE (produkty przeznaczone na cele wojskowe) Postanowienia Traktatów nie stanowią przeszkody w stosowaniu nast. reguł: ( ) każde Państwo Członkowskie może podejmować środki, jakie uważa za konieczne w celu ochrony podstawowych interesów jego bezpieczeństwa, a które odnoszą się do produkcji lub handlu bronią, amunicją lub materiałami wojennymi; środki takie nie mogą negatywnie wpływać na warunki konkurencji na rynku wewnętrznym w odniesieniu do produktów, które nie są przeznaczone wyłącznie do celów wojskowych. art. 106 ust. 2 TFUE (usługi w ogólnym interesie gospodarczym) Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym lub mające charakter monopolu skarbowego podlegają normom Traktatów, zwłaszcza regułom konkurencji, w granicach, w jakich ich stosowanie nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu poszczególnych zadań im powierzonych. Rozwój handlu nie może być naruszony w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Unii. 7

8 Rynek właściwy obwieszczenie w sprawie definicji rynku właściwego dla potrzeb [unijnego] prawa konkurencji Właściwy rynek asortymentowy składa się z wszystkich tych produktów i/lub usług, które uważane są za zamienne lub za substytuty przez konsumenta, ze względu na właściwości produktów, ich ceny i ich zamierzone stosowanie. Przykłady: 1) soki z różnych owoców, 2) banany i cytrusy, 3) pieczywo z mąki żytniej i pszennej, 4) usługi telefonii stacjonarnej i mobilnej, 5) usługi przewozu towarów drogowego i koleją, 6) usługi przewozu osób koleją, autobusem, taksówką, samolotem Właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa uczestniczą w podaży i popycie na produkty lub usługi, na którym warunki konkurencji są wystarczająco jednorodne, oraz który może zostać odróżniony od sąsiadujących obszarów ze względu na to, że warunki konkurencji na tym obszarze znacznie się różnią (bariery: przepisy regulacyjne dotyczące np. cen, zamówień publicznych, kontyngentów, koncesji, zezwoleń, norm technicznych, cła). Przykłady: usługi taksówek, detaliczna sprzedaż pieczywa, sprzedaż samolotów pasażerskich 8

9 Podstawowe zasady definicji rynku właściwego Czy jest presja konkurencyjna, której źródłem może być: 1. substytucja popytu oznaczana przez ustalenie reakcji klientów na hipotetyczną zmianę ceny towaru o 5-10%. Należy odpowiedzieć na pytanie, czy klienci stron przestawią się od razu na dostępne substytuty lub na korzystanie z usług dostawców zlokalizowanych w innym miejscu w odpowiedzi na hipotetyczne mały (w zakresie 5-10 %), ale stały wzrost cen względnych produktów oraz obszarów rozważanych. Jeśli substytucja była wystarczająca, aby uniemożliwić czerpanie korzyści ze wzrostu cen ze względu na spadek sprzedaży, dodatkowe substytuty oraz obszary są włączane do właściwego rynku. Będzie to przeprowadzane do momentu, kiedy asortyment produktów oraz obszary geograficzne będą takie, że mały, stały wzrost cen będzie opłacalny. 2. substytucja podaży oznaczana przez ustalenie, czy jest możliwe skuteczne i szybkie przestawienie się producenta innego towaru/usługi bez ponoszenia znacznych kosztów lub ryzyka na produkcję i obrót towarami właściwymi. Substytucyjność po stronie podaży może również zostać wzięta pod uwagę podczas definiowania rynków w sytuacjach, gdy jej skutki są równoważne skutkom substytucyjności popytu pod względem skuteczności oraz natychmiastowości. Oznacza to, że dostawcy są w stanie przestawić produkcję na odpowiednie produkty oraz obrót nimi w krótkim okresie czasu bez występujących dodatkowych znacznych kosztów lub zagrożeń, w odpowiedzi na małe, ale stałe zmiany cen względnych. Jeśli spełnione są te warunki, dodatkowa produkcja, która jest wprowadzana do obrotu, wywołuje skutki działające dyscyplinująco na konkurencyjne zachowania uczestniczących w obrocie przedsiębiorstw. Taki wpływ w zakresie skuteczności oraz natychmiastowości jest równoważny ze skutkiem substytucji popytu. 9

10 Sposób pozyskiwania danych od przedsiębiorstw, innych przedsiębiorstw oraz klientów z danej branży, związków gospodarczych, przedsiębiorstw działających na rynkach sąsiednich, dowody odnoszące się do niedawnych wydarzeń (np. zmian cen) na rynku, ankiety konsumenckie 10

11 Przedsiębiorstwo i związek przedsiębiorstw Przedsiębiorstwo - każdy podmiot zaangażowany w działalność gospodarczą bez względu na status prawny tego podmiotu oraz sposób, w jaki jest on finansowany. Działalność gospodarcza to działalność polegająca na produkcji lub dystrybucji towarów bądź na świadczeniu usług na potrzeby rynku, która nie musi być ukierunkowana na osiągnięcie zysku. Tytułem przykładu, osoby fizyczne wykonujące wolne zawody (np. adwokaci, wynalazcy, artyści), samorządy zawodowe, organizacje sportowe kluby i związki (stowarzyszenia) sportowe, czy komitety organizujące zawody sportowe, izby gospodarcze, urzędy pracy w zakresie, w jakim prowadzą pośrednictwo pracy. 11

12 Nie stanowią działalności gospodarczej czynności podejmowane: 1) na rynku pracy w zakresie zatrudniania i wykonywania pracy (C- 22/98 Becu i C-67/96 Albany), 2) w dziedzinie suwerennie działającego państwa. Zasadniczo ETS przyjmuje, że działalność jest wykonywaniem władzy publicznej, gdy ze względu na jej charakter, cele i zasady, którym podlega, jest związana z wykonywaniem uprawnień (...), które są typowe dla władzy publicznej : - działalność polegająca na wykonywaniu obowiązków administracyjnych (kryterium wyróżniającym nie jest charakter podmiotu, który daną działalność podejmuje; decyduje to, czy mamy do czynienia z działalnością typową dla władzy publicznej, czy też z działalnością zazwyczaj (typically) wykonywaną przez przedsiębiorstwa (C-41/90 Höfner i 30/87 Bodson)). - działalność nastawiona głównie na realizację celów socjalnych (C /91 Poucet et Pistre, C-218/00 Cisal, T-319/99 FENIN, C-244/94 Fédération Française des Sociétés d Assurance, C-67/96 Albany) zapewnienie bezpieczeństwa w ruchu lotniczym (C-364/92 Eurocontrol), ochrony środowiska bądź na osiągnięcie innych powszechnych celów niegospodarczych (dotyczy to również działalności odpłatnej, o ile świadczenie pieniężne jej adresata nie jest wygórowane; w przypadku gdy podmiot wykonuje zarówno tego rodzaju działalność, jak i czynności o charakterze gospodarczym, należy rozważyć istnienie związku między nimi (C-82/01 Aéroports de Paris) 12

13 Doktryna jednolitego przedsiębiorstwa Podmioty powiązane ze sobą w ten sposób, iż jedno z nich w sposób rozstrzygający wpływa na decyzje gospodarcze drugiego, nawet jeśli każde z nich posiada własną podmiotowość prawną, stanowią jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 101 i 102 TFUE (m.in. sprawa 48/69 ICI, połączone sprawy 6-7/73 Commercial Solvents, sprawa 15/74 Centrafarm, sprawa C-170/83 Hydrotherm, sprawa T-11/89 Shell). Oznacza to, że wszelkie porozumienia między takimi podmiotami nie są objęte zakresem zastosowania art. 101 TFUE, natomiast jeśli posiadają one łącznie pozycję dominującą, ich działania wynikające z takich porozumień mogą podlegać zakazowi art. 102 TFUE (sprawa C-73/95P Vivo). Przy ustalaniu, czy między podmiotami istnieje zależność powodująca brak samodzielności gospodarczej jednego z nich, bierze się pod uwagę różne czynniki, w szczególności możliwość powoływania przynajmniej większości członków organów jednego podmiotu przez drugi, wielkość udziałów posiadanych w jednym podmiocie przez drugi (m.in. art. 11 rozporządzenia 2790/1999). 13

14 Związek przedsiębiorstw Związkami przedsiębiorstw są stowarzyszenia oraz inne organizacje zrzeszające i reprezentujące interesy przedsiębiorstw. W unijnym systemie ochrony konkurencji są one traktowane dwojako w zależności od rodzaju kwestionowanego działania: Jeśli związek przedsiębiorstw podejmuje kooperację z innymi przedsiębiorstwami zawierając z nimi porozumienia sensu stricto lub realizując wspólnie z nimi uzgodnione praktyki (art. 101 TFUE) albo gdy nadużywa swojej pozycji dominującej (art. 102 TFUE), to jest przedsiębiorstwem w rozumieniu tych przepisów traktatowych. Natomiast w przypadku, gdy przedsiębiorstwa tworzące związek koordynują swoje zachowania rynkowe poprzez wydawanie w ramach związku wiążących siebie wzajemnie prawnie lub faktycznie aktów, mamy do czynienia z decyzją związku przedsiębiorstw. 14

15 Przedsiębiorstwa pozaunijne (problematyka eksterytorialnego stosowania prawa konkurencji UE) koncepcja jednolitego przedsiębiorstwa (sprawa 48/69 ICI) koncepcja miejsca wykonania porozumienia (połączone sprawy 89, 104, 114, 116, 117 i /85 Ahlström) 15

16 Państwa członkowskie Zakaz ustanawiania lub utrzymywania w mocy środków, o charakterze zarówno normatywnym, jak i wykonawczym, które mogą uczynić bezskutecznymi reguły konkurencji mające zastosowanie do przedsiębiorstw (C-198/01 CIF) Podstawy w/w obowiązku: Art. 106 ust. 1 TFUE w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych i przedsiębiorstw, którym przyznają prawa specjalne lub wyłączne art. 4 ust. 3 TUE (zasada lojalnej współpracy) w odniesieniu do innych przedsiębiorstw (13/77 INNO v ATAB, 267/86 Van Eycke) Obowiązek 1) usunięcia środka krajowego sprzecznego z regułami ochrony konkurencji UE w związku z art. 106 ust. 1 TFUE lub art. 4 ust. 3 TUE przez właściwy organ państwa członkowskiego (jeśli tym środkiem jest przepis prawa, zazwyczaj właściwe będzie jego uchylenie przez krajowy organ prawodawczy) oraz 2) niestosowanie tego środka (przepisu) krajowego przez organy krajowe, w tym sądy 16

17 Wyłączenie odpowiedzialności przedsiębiorstw za naruszenie art. 101 i 102 TFUE wymuszone przez prawo krajowe Ze względu na zasadę pewności prawa uznaje się, że jeśli prawo krajowe wymaga od przedsiębiorstw, by zaangażowały się w praktykę antykonkurencyjną, nie można (...) stwierdzić ich odpowiedzialności za naruszenia art. [101 i 102 TFUE] (C-359 i 379/95 Ladbrooke Racing i C-198/01 CIF). Orzeczenia, w których ETS wskazał takie wyłączenie odpowiedzialności przedsiębiorstw, dotyczyły możliwości zastosowania przez krajowe organy antymonopolowe wobec przedsiębiorstw sankcji o charakterze administracyjnym lub karnym za naruszenie art. 81 lub 82 TWE (obecnie 101 i 102 TFUE). Niewątpliwie jednak zasada pewności prawa wymaga, by wyłączenie dotyczyło nie tylko sankcji przewidzianych w prawie antymonopolowym, ale także odpowiedzialności cywilnoprawnej. Wskazuje na to stwierdzenie ETS, że takie prawo (tj. prawo krajowe wymuszające naruszanie art. 101 lub 102 TFUE dop. MS) (...) stanowi (...) usprawiedliwienie, które chroni zainteresowane przedsiębiorstwa przed wszystkimi konsekwencjami naruszenia art. 81 i 82 TWE (obecnie art. 101 i 102 TFUE dop. MS), a czyni to visà-vis zarówno organów publicznych, jak i innych graczy rynkowych. W/w okoliczność przestaje stanowić usprawiedliwienie z chwilą wydania przez właściwy organ decyzji stwierdzającej niezgodność przepisu krajowego, który wymusza naruszanie art. 101 lub 102 TFUE, z art. 4 ust. 3 TUE w związku z art. 101 lub 102 TFUE. 17

18 Organy stosujące prawo konkurencji UE 1. organy stosujące art. 101 i 102 TFUE Komisja, Sąd UE i TS na poziomie UE organy ochrony konkurencji (art. 35 rozporządzenia 1/2003) i zwykłe sądy państw członkowskich na poziomie krajowym 2. organy stosujące reguły UE dotyczące kontroli koncentracji przedsiębiorstw Komisja, Sąd UE i TS Relacja między prawem konkurencji UE a prawem konkurencji państwa członkowskiego (wprowadzenie) 1. zasada dopuszczalności równoległego stosowania art. 101 i 102 TFUE i przepisów krajowych regulujących ochronę konkurencji oraz jej ograniczenia 2. zasada rozdzielnego zakresu zastosowania rozporządzenia nr 139/2004 i przepisów krajowych regulujących kontrolę koncentracji przedsiębiorstw (i wyjątki) (art. 21 ust. 3: Żadne Państwo Członkowskie nie stosuje własnego ustawodawstwa krajowego dotyczącego konkurencji w stosunku do koncentracji o wymiarze wspólnotowym ( )) 18

19 Reguły ochrony konkurencji zawarte w art. 101 TFUE Formy praktyk przedsiębiorstw Porozumienie sensu stricto - każde wiążące prawnie lub faktycznie uzgodnienie między przedsiębiorstwami określające pewne reguły gry rynkowej, których przestrzeganie leży w interesie stron, niezależnie od tego, czy reguły te byłyby przestrzegane przez każdą ze stron ze względu m. in. na obawę, że druga strona będzie dochodzić na drodze prawnej roszczeń i innych praw przysługujących jej na podstawie takiego uzgodnienia, jak jest w przypadku uzgodnień mających charakter formalny - umów cywilnoprawnych, ogólnych warunków sprzedaży, itp., czy tylko ze względu na korzyści, jakie każda z nich chce poprzez to porozumienie uzyskać, lub na obawę odwetu ze strony kontrahenta, jak jest w przypadku uzgodnień, którymi strony nie zamierzały związać się formalnie tzw. umów dżentelmeńskich. Decyzja związku przedsiębiorstw - wszelkie wiążące prawnie lub faktycznie wskazania ze strony związku dla zrzeszonych w nim przedsiębiorstw. Mogą one mieć postać statutu związku, uchwał i innych aktów prawnie wiążących, jak i rekomendacji, jeśli przyjął się zwyczaj ich przestrzegania. Koncepcja uzgodnionej praktyki zawiera dwa elementy poza pewnym uzgodnieniem między przedsiębiorstwami, ich następcze zachowanie się na rynku, przy związku przyczynowo-skutkowym między tymi dwoma elementami. 19

20 odczuwalny negatywny wpływ na konkurencję znaczące zniekształcenie konkurencji jako cel lub skutek porozumienia - sposób wykładni przesłanki zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji podejście formalistyczne - analiza treści porozumienia; uznanie, że wpływ na konkurencję ma każde porozumienie ograniczające swobodę działania uczestników gry rynkowej, w tym stron porozumienia, ewent. tylko niektóre z tych porozumień, niezależnie od tego, na jakim rynku są / mają być realizowane podejście ekonomiczne - analiza sytuacji na rynku; polega na porównaniu warunków konkurencji, jakie istnieją (istniałyby) po wykonaniu porozumienia i tych, które by istniały, gdyby to porozumienie nie zostało wykonane, oraz zbadaniu, czy dane ograniczenie swobody działania jest obiektywnie usprawiedliwione ze względu na potrzeby rynku - jeśli tak, to nie stanowi ono ograniczenia konkurencji w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE. Wynika to z uznania, że wymóg ustanowiony w art. 3 i 85 (obecnie art. 101 dop. MS) Traktatu, by konkurencja nie była zakłócona, zakłada istnienie na rynku skutecznej konkurencji, to znaczy takiego poziomu konkurencji, który jest konieczny dla zapewnienia przestrzegania podstawowych wymogów i osiągnięcia celów Traktatu (...). Zgodnie z tym wymogiem, charakter i intensywność konkurencji może się różnić w zależności od produktów lub usług i struktury ekonomicznej właściwych sektorów rynku - ochrona konkurencji międzymarkowej i wewnątrzmarkowej, przykłady naruszeń 20

21 - cel a skutek Jeśli treść porozumienia wskazuje, iż zniekształcenie konkurencji jest celem porozumienia, nie ma potrzeby badania skutków. Tym samym, pomimo tego, że - na przykład z uwagi na niewłaściwe wykonywanie porozumienia przez jego strony albo z uwagi na to, że rozpoczęły one jeszcze jego wykonywania - nie zostaną wywołane jakiekolwiek negatywne skutki dla konkurencji, takie porozumienie może być objęte zakazem. - zasada de minimis (obwieszczenie w sprawie porozumień bagatelnych, sprawy nieobjęte domniemaniem zawartym w obwieszczeniu) porozumienie poziome, jeśli łączny udział stron porozumienia w rynku nie przekracza 10 % na każdym z rynków właściwych objętych porozumieniem, a równocześnie nie zawiera ono klauzul czarnych porozumienia pionowe, jeśli udział w rynku posiadany przez każdą ze stron nie przekracza 15 % na każdym z rynków właściwych objętych porozumieniem, a równocześnie nie zawiera ono klauzul czarnych Komisja stwierdziła, że w odniesieniu do takich porozumień nie będzie zazwyczaj wszczynać postępowań ani z urzędu, ani na wniosek. Jeśli jednak okaże, że taka potrzeba zaistnieje, bo inne okoliczności będą wskazywać, że konkretne porozumienie może jednak odczuwalnie wpływać na konkurencję (domniemanie jest obalalne), a także jeśli okaże się, że przedsiębiorstwa błędnie, ale w dobrej wierze uznały, iż ich porozumienie jest objęte domniemaniem, to Komisja nie nałoży na nie kar pieniężnych. W obwieszczeniu Komisja nie wykluczyła, że porozumienia, których strony posiadają wyższe udziały w rynku, mogą także nie mieć odczuwalnego wpływu na konkurencję, ale ustalenie tego wymaga odrębnej analizy poszczególnych porozumień tego typu 21

22 zdolność wpływania na handel wewnątrzunijny w sposób znaczący Handel między państwami członkowskimi - nie tylko ściśle rozumiany przepływ towarów i usług, ale także możliwość prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwa pochodzące z jednego państwa na terytorium innego państwa członkowskiego, w tym poprzez założenie nowego przedsiębiorstwa. Ponadto, pojęcie to odnosi się także do sytuacji wyeliminowania lub zagrożenia wyeliminowania konkurującego przedsiębiorstwa działającego na wspólnym rynku (wpływ na strukturę konkurencyjną rynku ). Komisja: taka interpretacja odpowiada podstawowemu celowi Traktatu, jakim jest popieranie swobodnego przepływu towarów, usług, osób i kapitału. Pojęcie wpływu na handel odnosi się do sytuacji, gdy można z dużą dozą prawdopodobieństwa przewidzieć na podstawie obiektywnych czynników prawnych i faktycznych, iż dane porozumienie może mieć wpływ, bezpośredni lub pośredni, rzeczywisty lub potencjalny, na strukturę handlu między [p]aństwami [c]złonkowskimi (56/65 Société La Technique Minière) Dla stwierdzenia zdolności porozumienia do oddziaływania na handel wewnątrzunijny nie ma znaczenia, iż zwiększa ono poziom wymiany handlowej między państwami, jako że celem Traktatu nie jest zwiększenie handlu w ostateczności, ale stworzenie systemu niezakłóconej konkurencji, czy że w momencie podjęcia porozumienia poziom tej wymiany jest niewielki, jeśli można zasadnie oczekiwać, iż poziom handlu w przyszłości może się zmienić (56 i 58/64 Consten SA & Grundig). O tym, czy porozumienie może wpływać na handel, decydują czynniki związane z charakterem tego porozumienia, rodzajem towarów lub usług, których ono dotyczy oraz zewnętrznymi w stosunku do stron porozumienia okolicznościami prawnymi i faktycznymi. 22

23 Niektóre porozumienia (antykonkurencyjne porozumienia między konkurentami z różnych państw członkowskich czy porozumienia określające zasady eksportu produktów do innego państwa członkowskiego) prima facie mogą wpływać na handel między państwami. Natomiast wywóz poza terytorium jednego państwa niektórych produktów (np. gazet) jest w praktyce - ze względu na cechy tych produktów - znaczenie ograniczony lub wyłączony. Jeśli porozumienie dotyczy takich produktów, to nie występuje element transgraniczny konieczny dla uznania, że może ono wpływać na handel wewnątrzunijny, chyba że podmioty z innych państw członkowskich mogłyby być zainteresowane podjęciem działalności na tym samym rynku właściwym, na którym wykonywane jest to porozumienie. 23

24 zasada de minimis (obwieszczenie Komisji, sprawy nie objęte obwieszczeniem) Obwieszczenie ustanawia wzruszalne domniemanie braku wpływu przy zastosowaniu kryteriów ilościowych. Ochrona wynikająca z tego domniemania jest taka sama jak w przypadku domniemania braku odczuwalnego wpływu na konkurencję przewidzianego w obwieszczeniu w sprawie porozumień bagatelnych. Domniemaniem objęte są porozumienia między przedsiębiorstwami, których łączny udział we wszystkich rynkach właściwych w ramach Unii, na które oddziałuje porozumienie, nie przekracza 5 %, a przy tym w przypadku porozumień poziomych łączny, roczny obrót osiągnięty we Unii przez zainteresowane przedsiębiorstwa w zakresie produktów objętych porozumieniem nie przekracza 40 milionów euro, a w przypadku porozumień pionowych łączny, roczny obrót osiągnięty w Unii przez dostawcę w zakresie produktów objętych porozumieniem nie przekracza 40 milionów euro. Obwieszczenie ustanawia wzruszalne domniemanie wpływu w odniesieniu do porozumień, które ze względu na swój charakter są zdolne oddziaływać na handel między państwami członkowskimi, na przykład dlatego że dotyczą importu lub eksportu albo obejmują kilka państw członkowskich, mają odczuwalny wpływ na ten handel, jeśli obrót liczony w ten sam sposób jak w przypadku pierwszego domniemania przekracza 40 milionów euro (w takim przypadku nie jest konieczne ustalenie udziałów w rynku). Gdy dodatkowo zostanie stwierdzone, że takie porozumienie nie ma charakteru regionalnego, a obejmuje terytorium całego państwa członkowskiego, to domniemywa się odczuwalny jego wpływ na handel już przy poziomie obrotu powyżej 5 %. Tym samym, ograniczenia doznaje zakres pierwszego ze wskazanych domniemań. Siła rynkowa stron porozumienia, którą wyrażają ich udziały w rynku oraz obroty, stanowi podstawowe kryterium testu odczuwalności, ale jak wynika także z ujęcia wskazanych domniemań - powinna być ona oceniana w kontekście innych czynników, takich jak charakter porozumienia, rodzaj odnośnych produktów oraz sytuacja prawna i faktyczna na rynku (np. istnienie sieci porozumień). 24

25 Bezpośrednia skuteczność art. 101 ust. 1 TFUE Termin bezpośrednia skuteczność przepisu prawa odnosi się do sytuacji, gdy przepis ten przyznaje jednostkom prawa lub nakłada na nie obowiązki, które mogą być dochodzone na drodze sądowej lub administracyjnej. Art. 1 ust. 1 rozporządzenia 1/2003 Porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione, o których mowa w art. [101] ust. 1 Traktatu, które nie spełniają warunków określonych w art. [101] ust. 3 Traktatu, są zakazane, bez konieczności podejmowania w tym celu uprzedniej decyzji. 25

26 Charakter art. 101 ust. 3 TFUE i warunki jego zastosowania Cztery przesłanki wyłączenia porozumienia spod zakazu art. 101 ust. 1 TFUE na podstawie art. 101 ust. 3 TFUE Bezpośrednia skuteczność art. 101 ust. 3 TFUE art. 1 ust. 2 rozporządzenia 1/2003: Porozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione, o których mowa w art. [101] ust. 1 Traktatu, które spełniają warunki określone w art. [101] ust. 3 Traktatu, nie są zakazane, bez konieczności podejmowania w tym celu uprzedniej decyzji Rozporządzenia wyłączenia grupowe (zakres przedmiotowy, sposób ujęcia warunków wyłączenia, cofnięcie wyłączenia, bezpośrednia skuteczność), na przykładzie: rozporządzenia Komisji (UE) nr 330/2010 w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych -- 26

27 Art. 101 i 102 TFUE przyznają zainteresowanym jednostkom prawo żądania wykonania obowiązków określonych w tych przepisach przez ich adresatów, czyli prawo żądania powstrzymania się przez przedsiębiorstwa od podejmowania określonych praktyk antykonkurencyjnych. Ponadto, jak wskazał rzecznik generalny Mischo, wyrażenie prawo wynikające z art. 81 i 82 TWE (obecnie art. 101 i 102 TFUE dop. MS) oznacza również prawo jednostek do bycia chronionym od szkodliwych skutków, jakie może wywołać porozumienie, które jest automatycznie nieważne (opinia rzecznika generalnego w spr. C-453/99 Courage) ETS: pełna skuteczność art. 81 TWE (obecnie art. 101 TFUE - dop. MS), a w szczególności skuteczność (effet utile) zakazu zawartego w jego ust. 1 zostałaby zakwestionowana, gdyby każda osoba nie mogła żądać naprawienia szkody, która została jej wyrządzona przez umowę lub zachowanie mogące ograniczyć lub zakłócić konkurencję (C-453/99 Courage oraz C-295 do C-298/04 Manfredi). 27

28 Nieważność czynności prawnych naruszających zakaz zawarty w art. 101 TFUE - każda osoba jest uprawniona do powoływania się przez sądem na naruszenie art. 81 WE (obecnie art. 101 TFUE dop. MS) ( ) i tym samym do powoływania się na nieważność porozumienia lub praktyki zakazanych przez ten artykuł (C-295/04 do 298/04 Manfredi) - nieważność z mocy prawa, ex nunc (wpływ zmian sytuacji na rynku; koncepcja przejściowej nieważności - niedopuszczalna) - częściowa nieważność Sankcja bezwzględnej nieważności przewidziana w art. 85(2) (obecnie art. 101 (2)) ma zastosowanie do wszystkich klauzul porozumienia, które są niezgodne z art. 85(1) (obecnie art. 101 (1)). Skutki tej sankcji dla wszystkich pozostałych aspektów porozumienia nie są sprawą prawa wspólnotowego (56/65 Société La Technique Minière). - art. 85(1) (obecnie art. 101 (1) dop. MS) nie wymaga, by każda klauzula umowna miała zdolność oddziaływania na handel wewnątrzwspólnotowy. (...) Tylko jeśli umowa jako całość jest zdolna oddziaływać na handel między państwami członkowskimi, pojawia się potrzeba zbadania, które jej klauzule mają na celu lub skutkują ograniczeniem lub zniekształceniem konkurencji (193/83 Windsurfing). - umowy zawierające klauzulę podlegające wyłączeniu grupowemu oraz zawierające klauzule zakazane nieobjęte tym wyłączeniem (rozporządzenia wyłączenia grupowe) 28

29 Roszczenia restytucyjne związane z nieważnością umowy brak regulacji w prawie UE konieczność odwołania się do regulacji krajowej przy zastosowaniu zasad niedyskryminacji (równoważności) spraw unijnych w porównaniu do podobnych spraw krajowych i efektywnej ochrony praw podmiotowych wynikających z prawa unijnego 29

30 Deliktowa odpowiedzialność odszkodowawcza C-453/99 Courage v Crehan C-295/04 do 298/04 Manfredi Komunikat Komisji w sprawie ustalania wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 1) przesłanki odpowiedzialności określa prawo krajowe Jakkolwiek ETS stwierdził, że z art. 101 i 102 TFUE wynika prawo do żądania naprawienia szkody (prawo podmiotowe), to uznał, iż w braku właściwych uregulowań wspólnotowych do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy ustalenie zasad wykonywania tego prawa, w tym zasad dotyczących stosowania pojęcia związek przyczynowo skutkowy, przy czym przestrzegane muszą być zasady równoważności i skuteczności. Oznacza to, że inaczej niż w przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej państw członkowskich za naruszenie prawa wspólnotowego podstawą prawną takiej odpowiedzialności w odniesieniu do podmiotów prywatnych jest prawo krajowe, które powinno być stosowane z uwględnieniem zasad równoważności i skuteczności (w przypadku prawa polskiego byłby to art. 415 lub 416 kc, jako że porozumienie naruszające art. 101 TFUE powinno być traktowane jako czyn niedozwolony). 30

31 2. zasada pełnego odszkodowania Obowiązek naprawienia szkody powinien dotyczyć nie tylko rzeczywistej szkody (damnum emergens), ale i utraconych korzyści (lucrum cessans) oraz zapłaty odsetek. 3. Również inne kwestie materialnoprawne, takie jak ustalenie początku biegu terminu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego, długości tego terminu, tego, jakiego rodzaju szkody powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości odszkodowania oraz czy należy przyznać odszkodowanie o charakterze sankcji, a także kwestie organizacyjne czy prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie stosowaniu przepisu krajowego, który przewiduje, że sprawy o odszkodowanie z tytułu naruszenia przepisów WE podlegają rozpoznaniu przez inny sąd niż ten, który jest właściwy do rozpatrywania podobnych spraw czysto krajowych, a przez to postępowanie w sprawie wspólnotowej wiąże się z wyższymi kosztami dla powoda oraz jest znacznie dłuższe, powinny być rozstrzygane przez sam sąd krajowy przy zastosowaniu zasady autonomii proceduralnej i organizacyjnej, z zastrzeżeniem zasad równoważności i efektywności. 4. wpływ współpracy z Komisją lub krajowym organem ochrony konkurencji na odpowiedzialność odszkodowawczą 31

32 Reguły ochrony konkurencji zawarte w art. 102 TFUE Pozycja dominująca na rynku wspólnym lub znacznej jego części Pojęcie pozycji dominującej (...) odnosi się do pozycji siły gospodarczej posiadanej przez przedsiębiorstwo, która pozwala mu zapobiegać skutecznej konkurencji na rynku właściwym poprzez stworzenie mu możliwości zachowania się w znacznej mierze niezależnie od konkurentów, klientów i w konsekwencji od konsumentów (27/76 United Brands). Szereg czynników decyduje o sile rynkowej przedsiębiorstwa np. jego udział w rynku właściwym przy uwzględnieniu struktury tego rynku oraz bariery w wejściu na ten rynek (np. posiadanie praw własności przemysłowej i innych praw wyłącznych, przewaga technologiczna, przyzwyczajenia konsumentów). Art. 102 TFUE nie odnosi się do praktyk wszystkich przedsiębiorstw posiadających pozycję dominującą. Nie ma on zastosowania, jeśli rynek, na którym taka pozycja jest posiadana, jest niewielki, czysto lokalny, czyli nie stanowi przynajmniej znacznej części wspólnego rynku. Przy czym nie chodzi tu o niewielki geograficzny wymiar, ale o tylko lokalne znaczenie. Ocena, czy mamy do czynienia z takim rynkiem, czy z rynkiem stanowiącym znaczną część wspólnego rynku, wymaga uwzględnienia struktury i wielkości produkcji i konsumpcji danego produktu, jak również zwyczajów i gospodarczych możliwości sprzedawców i nabywców (40-48, 50, 54-56, 111, /73 Suiker Unie ), jak również wielkości wymiany handlowej lub przepływu usług między państwami członkowskimi dokonywanej na tym rynku (C-179/90 Siderurgica Gabrielli). 32

33 Praktyki stanowiące nadużycie pozycji dominującej Stwierdzenie, iż przedsiębiorstwo posiada pozycję dominującą nie stanowi samo w sobie zarzutu, ale oznacza tylko, że niezależnie od tego, z jakich powodów posiada ono taką pozycję dominującą przedsiębiorstwo to ponosi szczególną odpowiedzialność, aby nie pozwolić, by jego zachowanie naruszyło rzeczywistą niezakłóconą konkurencję na wspólnym rynku. Stawianie wysokich wymagań takim przedsiębiorstwom jest związane z faktem, że posiadanie przez nie pozycji dominującej oznacza, iż na rynku, na którym działają, konkurencja jest mniejsza, a przy tym na skutek istnienia takiej pozycji jednego z uczestników rynku ryzyko wyeliminowania konkurencji jest znacznie większe niż w przypadku rynków bardziej zrównoważonych i rozdrobnionych. Komisja stwierdziła, że przedsiębiorstwo posiadające pozycję dominującą nadużywa jej w rozumieniu art. 102 TFUE, gdy wykorzystuje możliwości, jakie stwarza mu posiadanie tej pozycji, w celu uzyskania korzyści, których by nie uzyskało, gdyby działało w sytuacji efektywnej konkurencji, a przy tym jego działanie jest niewłaściwe (wrong) biorąc pod uwagę wyznaczone cele Traktatu. Nie stanowi jednak nadużycia zachowanie mogące mieć wpływ na konkurencję, które jest obiektywnie uzasadnione. 33

34 Podobne ETS (85/76 Hoffmann-La Roche) nakazuje badać, czy praktyka przedsiębiorstwa mogłaby być zrealizowana w warunkach istotnej konkurencji na danym rynku: koncepcja nadużycia jest koncepcją obiektywną odnoszącą się do takiego zachowania się przedsiębiorstwa posiadającego pozycję dominującą, które może wpłynąć na strukturę rynku, na którym na skutek samego istnienia takiego przedsiębiorstwa poziom konkurencji jest osłabiony, i które poprzez uciekanie się do metod innych niż te, które warunkują normalną konkurencję w zakresie produktów lub usług na podstawie transakcji między przedsiębiorstwami, skutkuje naruszeniem poziomu konkurencji wciąż istniejącego na danym rynku lub wzrostu tej konkurencji. 34

35 Praktyka ma charakter eksploatacyjny, gdy polega na wyzyskiwaniu partnerów rynkowych, tj. dostawców, odbiorców, w tym konsumentów. Takim wyzyskiwaniem jest na przykład narzucanie wygórowanych cen albo innych uciążliwych warunków umów. Praktyka antykonkurencyjna przedsiębiorstwa posiadającego pozycję dominującą to praktyka, która utrudnia życie konkurentom lub blokuje innym przedsiębiorstwom - potencjalnym konkurentom dostęp do rynku Taki charakter ma na przykład oferowanie konsumentom przez tego rodzaju przedsiębiorstwo sprzedaży towarów lub usług po rażąco niskich cenach lub z zastrzeżeniem innych nadmiernie korzystnych, nieuzasadnionych warunków, czy odmowa dostępu do urządzenia kluczowego, czyli do urządzenia lub infrastruktury, bez dostępu do której konkurenci nie mogą świadczyć usług swoim klientom, w sytuacji, gdy jest ono nieodzowne (indispensable) i nie istnieje żaden obecny lub potencjalny substytut (actual or potential substitute) tego urządzenia (C-7/97 Oscar Bronner). Praktyka strukturalna polega na dokonaniu przez przedsiębiorstwo posiadające pozycję dominującą koncentracji, czyli przejęcia lub połączenia z innym przedsiębiorstwem. 35

36 Zdolność praktyki wpływania na handel między państwami członkowskimi Bezpośrednia skuteczność zakazu zawartego w art. 102 TFUE wyrok ETS w sprawie 123/73 BRT v Sabam [p]onieważ przepisy artykułów 85 (1) i 86 (obecnie art. 101 (1) i art. 102 TFUE dop. MS) z uwagi na swój charakter wywołują bezpośrednie skutki w relacjach między podmiotami prywatnymi, przyznają one zainteresowanym podmiotom bezpośrednie prawa, które sądy krajowe muszą chronić Art. 1 ust. 3 rozporządzenia 1/2003: Nadużywanie pozycji dominującej, o którym mowa w art. [102] Traktatu, jest zakazane, bez konieczności podejmowania w tym celu uprzedniej decyzji. 36