Analiza porównawcza potencjału gospodarczego regionów w Polsce w latach

Transkrypt

1 Tomasz Kopyściański * Tomasz Rólczyński ** Analiza porównawcza potencjału gospodarczego regionów w Polsce w latach Wstęp Obszernie opisywana w literaturze przedmiotu problematyka zróżnicowania tempa rozwoju poszczególnych regionów w Polsce jest zjawiskiem głęboko zakorzenionym, będącym rezultatem szeregu czynników wynikających między innymi z atrakcyjności położenia, dostępnych zasobów naturalnych, poziomu kapitału ludzkiego, jak też dostępu do infrastruktury transportowej, teleinformatycznej i usług publicznych. Szczególnym aspektem badanej problematyki jest zagadnienie potencjału gospodarczego, traktowanego jako jedno z głównych determinant rozwoju w wymiarze regionalnym. W związku z tym celem artykułu jest porównanie potencjału gospodarczego pomiędzy województwami z uwzględnieniem zmian w czasie występujących na przestrzeni lat Przeprowadzone badania oraz sformułowane na ich podstawie wnioski zmierzają do określenia poziomu potencjału gospodarczego poszczególnych województw w badanym horyzoncie czasowym oraz wskazania czynników, które odgrywały w tym zakresie kluczową rolę. W ramach badań wykorzystane zostały dane z Banku Danych Regionalnych udostępniane przez Główny Urząd Statystyczny, dane regionalnych izb obrachunkowych, a także wojewódzkich urzędów pracy. 1. Potencjał gospodarczy a rozwój regionalny Cechą charakteryzującą współczesne uwarunkowania rozwoju jest wyraźne zróżnicowanie potencjału gospodarczego poszczególnych regionów. Mimo różnych form prowadzenia polityki regionalnej w Polsce wciąż nie udaje się wyrównać dysproporcji, które przede wszystkim dzielą kraj na silniej rozwiniętą gospodarczo zachodnią część kraju oraz słabiej rozwiniętą gospodarczo część wschodnią. Istniejące dysproporcje sprawiają, że wciąż aktualne pozostaje pytanie zarówno o tendencje w zakresie potencjału gospodarczego poszczególnych regionów, jak też przyczyny powodujące zmiany w czasie. Odniesienie prowadzonych badań do kategorii regionu powoduje konieczność sprecyzowania zawartości znaczeniowej używanego pojęcia. Dyscypliny naukowe oraz praktyka regionalna odwołują się najczęściej do podziału terytorialno-administracyjnego państwa. W Polsce po reformie administracyjnej od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje podział trójszczeblowy, w którym wyróżniono: gminy, powiaty i województwa. W dużym uproszczeniu każdy z tych szczebli można traktować jako zbiór jednorodnej klasy regionów. W praktyce samorządowej przyjmuje się jednak, że pojęcie regionu odnosi się tylko do województw, natomiast gminy i powiaty stanowią jednostki lokalne. Ponadto uznaje się, że politykę regionalną prowadzi państwo w stosunku do wszystkich regionów-województw (jest to tzw. polityka interregionalna), a każde województwo w stosunku do swojego * Dr, Katedra Finansów Publicznych, Wydział Finansów i Zarządzania, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu, tomasz.kopyscianski@wsb.wroclaw.pl ** Dr, Katedra Metod Ilościowych, Wydział Finansów i Zarządzania, Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu, tomasz_rolczynski@o2.pl

2 terytorium (tzw. polityka intraregionalna) [Szewczuk i inni, 2011, s. 18]. Osadzenie terytorialne regionów w układzie szesnastu województw w Polsce nawiązuje przy tym do poziomu NUTS 2, zgodnie z klasyfikacją jednostek terytorialnych do celów statystycznych obowiązującą w krajach UE [rozporządzenie, 2003], ustanowioną w celu zbierania, opracowania i rozpowszechniania na obszarze UE porównywalnych danych dla określonych statystyk regionalnych. Rozważania na temat rozwoju regionalnego znajdują szerokie odzwierciedlenie w literaturze przedmiotu. Rozwój regionalny rozumiany jest najczęściej jako nieodwracalne zmiany ilościowo-jakościowe zmierzające do osiągania trwałego wzrostu potencjału społeczno- -gospodarczego i kulturowego regionu [Kudełko, 2005, s. 57]. A. Klasik i F. Kuźnik w definicji rozwoju regionalnego koncentrują się na wskazaniu głównych składowych rozwoju obejmujących potencjał gospodarczym, siłę konkurencyjną regionu oraz poziom i jakość życia [Klasik, Kuźnik, 2001, s. 23]. Rozwijając to ujęcie, Z. Przygodzki definiuje rozwój regionalny jako trwały wzrost potencjału gospodarczego regionów oraz systematyczną i trwałą poprawę ich konkurencyjności, a także poprawę poziomu życia mieszkańców, co przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju [Chądzyński i inni, 2007, s. 43]. W podobny sposób rozwój regionalny interpretowany jest w opracowaniu M. Kozaka, A. Pyszkowskiego i R. Szewczyka [Kozak i inni, 2001, s. 23]. Analizując literaturę przedmiotu, zauważyć można opisywane w niej zależności pomiędzy rozwojem regionalnym a potencjałem gospodarczym. W ramach przedstawionych definicji rozumiane są one hierarchicznie, tzn. zmiana potencjału gospodarczego traktowana jest jako cząstkowy składnik rozwoju regionalnego. Naturalnym następstwem takiego podejścia są niejasności powstające przy próbie wyjaśnienia pojęcia potencjał gospodarczy regionu. W literaturze przedmiotu unika się formułowania w tym zakresie wyraźnych definicji, a na użytek prowadzonych badań naukowych potencjał gospodarczy interpretowany jest zwykle kontekstowo poprzez próbę określenia kombinacji szeregu zmiennych wpływających na możliwości rozwoju danego regionu. Podobne podejście zastosowane będzie w ramach niniejszego artykułu. Jedną z najbardziej upowszechnionych w literaturze przedmiotu form studiów nad zagadnieniami potencjału gospodarczego regionów są publikowane oceny w formie rankingów, traktowane coraz częściej jako autonomiczny obszar analiz, których wnioski wykorzystywane są do porównań międzynarodowych, regionalnych, a także lokalnych. Atutem rankingów jest zdolność syntetyzowania złożonych informacji, gdzie wyniki odniesione są hierarchicznie do całego zbioru jednostek, co ułatwia dokonywanie porównań i formułowanie ogólnych wniosków istotnych dla kształtowania polityki regionalnej i niezbędnych do przeprowadzania analiz stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego regionów. 2. Charakterystyka zmiennych opisujących potencjał gospodarczy województw zastosowana metoda badawcza Zgodnie z przedstawionymi rozważaniami teoretycznymi punktem wyjścia do przeprowadzenia badania jest sprecyzowanie znaczeniowe pojęcia potencjału gospodarczego regionu stanowiącego przedmiot prowadzonych przez autorów prac badawczych. Został on określony jako zestaw cech zawierających możliwie pełny i wszechstronny opis poziomu aktywności gospodarczej poszczególnych województw. Problematyka ta znajduje częste odzwierciedlenie w literaturze przedmiotu, zawierając się w

3 rozważaniach poświęconych miarom rozwoju lokalnego. W tym obszarze wielu autorów [Famulska, Znaniecka, 2004, s. 10 i nast.] prezentuje rozmaite koncepcje zestawów cech umożliwiających określenie poziomu rozwoju danej jednostki terytorialnej. Odwołując się zatem do aktualnego dorobku literatury przedmiotu oraz doświadczeń własnych, autorzy artykułu wygenerowali listę cech ściśle odpowiadających potrzebie zbadania potencjału gospodarczego na szczeblu województwa. Dodatkowym kryterium branym w tym zakresie pod uwagę była również aktualność, dostępność i porównywalność danych obejmujących lata Na tej podstawie określony został zestaw czternastu cech przedstawiony w tablicy 1. Tablica 1. Zestaw i charakter cech branych pod uwagę przy ocenie potencjału gospodarczego województwa Wyszczególn Charakter Nazwa zmiennej ienie zmiennej X1 Stopa bezrobocia ogółem de X2 Udział osób długotrwale bezrobotnych w liczbie de bezrobotnych (w %) X3 Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) X4 Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców Udział nowo zarejestrowanych podmiotów X5 gospodarczych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem Udział podmiotów gospodarczych, które zakończyły X6 działalność, w liczbie podmiotów gospodarczych de ogółem X7 Produkcja sprzedana przemysłu ogółem na 1 mieszkańca (w zł) X8 Udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w produkcji sprzedanej przemysłu X9 Nowe pozwolenia na budowę na budynki mieszkalne na 1000 mieszkańców X10 Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca w sektorze prywatnym X11 Przeciętne zadłużenie przedsiębiorstw de X12 Dochody budżetowe jednostek samorządu terytorialnego na 1 mieszkańca X13 Wydatki inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego na 1 mieszkańca (w zł) X14 Zadłużenie jednostek samorządowych w relacji do de dochodów Źródło: Opracowanie własne. W ramach wygenerowanego zestawu cech znalazły się informacje opisujące sytuację na rynku pracy, poziom aktywności gospodarczej i wyniki finansowe przedsiębiorstw, sytuację ekonomiczną mieszkańców oraz stabilność finansową jednostek samorządowych wchodzących w skład danego województwa. Zważywszy na naturalne różnice wynikające z wielkości i liczby mieszkańców w danej jednostce, każda cecha ma charakter względny. W celu porównania potencjału gospodarczego województw zastosowano metodę porządkowania liniowego, jaką jest metoda sum standaryzowanych. Znajduje ona zastosowanie w analizie zjawisk złożonych, jakim jest niewątpliwie potencjał gospodarczy,

4 w konieczności porównywania ze sobą różnych obiektów, w tym przypadku województw. Metody porządkowania liniowego pozwalają uszeregować analizowane obiekty w kolejności od najlepszego do najgorszego, a kryterium uporządkowania stanowi poziom zjawiska złożonego. Dobór zmiennych służących do opisu zjawiska złożonego ma charakter najczęściej merytoryczny. Przy konstrukcji miernika syntetycznego opisującego zjawisko złożone nie ma znaczenia stopień skorelowania zmiennych [Appenzeller, 2008, s. 130]. Metoda sum standaryzowanych jest bezwzorcową metodą porządkowania liniowego [Bartosiewicz, 1992, s ]. Budowa miernika syntetycznego i zastosowanie metody porządkowania liniowego możliwe jest wtedy, gdy wszystkie zmienne opisujące zjawisko złożone mają charakter stymulant lub destymulant. De może być w prosty sposób zamieniona w stymulantę przez przemnożenie standaryzowanych wartości jej wartości przez 1. Zmienne, na podstawie których dokonano budowy miernika syntetycznego, charakteryzują się różnymi jednostkami miary oraz rzędami wielkości, dlatego użycie metody sum standaryzowanych poprzedza standaryzacja, po zastosowaniu której wartości wszystkich zmiennych stają się niemianowane, a średnie arytmetyczne wynoszą 0, natomiast wariancje i odchylenia standardowe równe są 1. Zastosowana metoda sum standaryzowanych obejmowała następujące etapy: 1. Obliczenie sum standaryzowanych wartości według wzoru: p m i zij j 1 w gdzie: z standaryzowana wartość j-tej zmiennej dla i-tej obserwacji ij w j waga j-tej zmiennej j W ramach badań przyjęto często przyjmowane w praktyce założenie, że każda z analizowanych zmiennych ma jednakowy wpływ na poziom zjawiska złożonego [Appenzeller, 2008, s. 130], czyli oznacza to, że wagi dla wszystkich zmiennych są sobie równe i wynoszą: 1 w j dla j 1,2,.. m (2) m 2. Obliczenie miary rozwoju dla każdego z badanych obiektów: pi p 0 mi dla i 1,2,.. n (3) p p 0 0 j 1 (1) p0 z0 j w j (4) m m z 0 j w j j 1 p (5) 0 z z maxz 0 j ij (6) i 0 j min zij (7) i Wyższa wartość obliczonej zmiennej syntetycznej pi odzwierciedla wyższy poziom potencjału gospodarczego w j-tym obiekcie. Można więc na podstawie samej wartości sum pi dokonać porządkowania obiektów ze względu na poziom zjawiska złożonego. Skonstruowanie miary rozwoju mi ma na celu uzyskanie wartości unormowanych na przedziale [0;1], gdzie im wartość mi jest bliższa jedynce, tym lepiej to świadczy o poziomie zjawiska złożonego w danym obiekcie [Bartosiewicz, 1992, s ].

5 3. Analiza potencjału gospodarczego województw w Polsce w latach z zastosowaniem wybranych miar statystycznych Na podstawie zaproponowanej miary rozwoju jako punkt wyjścia do pogłębionych analiz opracowany został ranking województw w Polsce w latach Zaprezentowane w tablicy 2 informacje zostały uszeregowane według wartości miary rozwoju z 2012 roku. Przedstawione wyniki badań wskazują na znaczące różnice pomiędzy województwami, na których terenie zlokalizowany jest wiodący ośrodek miejski o silnych funkcjach metropolitalnych (mazowieckie, pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie, śląskie), a pozostałymi województwami.

6 Tablica 2. Zestawienie wartości zastosowanej miary rozwoju dla województw w Polsce w latach Województwo Warmińsko-mazurskie 0,417 0,394 0,427 0,422 0,417 0,381 0,373 Kujawsko-pomorskie 0,394 0,379 0,439 0,404 0,368 0,385 0,379 Lubelskie 0,355 0,335 0,379 0,379 0,418 0,411 0,398 Opolskie 0,439 0,437 0,427 0,434 0,445 0,418 0,411 Podkarpackie 0,368 0,316 0,374 0,427 0,463 0,450 0,421 Lubuskie 0,560 0,480 0,407 0,545 0,561 0,428 0,432 Łódzkie 0,383 0,414 0,494 0,498 0,479 0,440 0,444 Podlaskie 0,424 0,367 0,436 0,486 0,442 0,485 0,451 Zachodniopomorskie 0,481 0,459 0,529 0,527 0,467 0,463 0,463 Świętokrzyskie 0,385 0,305 0,377 0,449 0,500 0,452 0,479 Małopolskie 0,427 0,435 0,486 0,519 0,523 0,512 0,496 Śląskie 0,491 0,478 0,511 0,520 0,533 0,497 0,528 Dolnośląskie 0,524 0,556 0,562 0,528 0,516 0,528 0,539 Wielkopolskie 0,566 0,566 0,608 0,587 0,567 0,591 0,566 Pomorskie 0,576 0,604 0,681 0,668 0,614 0,588 0,590 Mazowieckie 0,677 0,693 0,708 0,628 0,690 0,630 0,661 średnia 0,47 0,45 0,49 0,50 0,50 0,48 0,48 odchylenie standardowe miary rozwoju 0,09 0,11 0,10 0,08 0,08 0,07 0,08 współczynniki zmienności 19,1% 23,4% 20,6% 15,7% 15,8% 15,1% 16,5% Źródło: Opracowanie własne. Odnotowane tendencje są naturalną konsekwencją polaryzacji rozwoju w wymiarze międzyregionalnym w wyniku koncentracji kapitału w dużych miastach i strefach przemysłowych, co zwiększa ryzyko stagnacji gospodarczej pozostałych obszarów. Przeprowadzone badania nie wykazują wprawdzie znaczących zmian w odniesieniu do pozycji danego województwa w zestawieniu w poszczególnych latach, tym niemniej odnotować należy znaczącą poprawę sytuacji w województwie świętokrzyskim, które z ostatniego miejsca w roku 2007 notuje systematycznie dodatnie tempo wzrostu potencjału gospodarczego. Ogólnie zauważalny jest jednak niekorzystny wpływ odczuwanego w całym kraju spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, czego sygnałem jest malejąca wartość średniej wartości miary rozwoju. W największym stopniu negatywne zmiany w badanym okresie dotyczyły województw najsłabiej rozwiniętych, czyli warmińsko-mazurskiego oraz kujawsko-pomorskiego, które charakteryzuje tendencja spadkowa miary rozwoju, widoczna zwłaszcza na przestrzeni lat Szczegółowa analiza potencjału gospodarczego województw wymaga przeanalizowania wyników w odniesieniu do poszczególnych cech. Wąskie ramy objętościowe przewidziane dla niniejszego artykułu sprawiają, że graficzna ilustracja podanej problematyki ograniczona została do wyników badań za rok 2012 (rysunek 1).

7 Rysunek 1. Zróżnicowanie potencjału gospodarczego województw dla poszczególnych cech uwzględnionych w badaniu (według stanu za 2012 rok) 1,20 1,00 WIELKOPOLSKIE LUBUSKIE MAZOWIECKIE MAZOWIECKIE LUBUSKIE MAZOWIECKIE ŚLĄSKIE 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Stopa bezrobocia ogółem Udział osób długotrwale bezrobotnych w liczbie bezrobotnych (w %) Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) Liczba podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców Udział nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem Udział podmiotów gospodarczych, które zakończyły działalność, w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem Produkcja sprzedana przemysłu ogółem na 1 mieszkańca (w zł) 1,20 1,00 ZACHODNIOPOMORSKIE PODKARPACKIE MAZOWIECKIE LUBUSKIE MAZOWIECKIE POMORSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w produkcji sprzedanej przemysłu Nowe pozwolenia na budowę na budynki mieszkalne na 1000 mieskzańcow Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca w sektorze prywtanym Przeciętne zadłużenie przedsiębiorstw Dochody budżetowe Wydatki majątkowe Zadłużenie na 1 mieszkańca na 1 mieszkańca jednostek samorządowych w relacji do dochodów Źródło: Opracowanie własne. Przewaga województwa mazowieckiego nad pozostałymi odzwierciedlona jest również w wynikach dla poszczególnych cech, co dotyczy zwłaszcza liczby podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, wysokości wynagrodzeń, nakładów inwestycyjnych, jak i dochodów budżetowych. Wyniki te świadczą o najwyższym potencjale gospodarczym województwa mazowieckiego, w szczególności w aspekcie warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Niejako za konsekwencję tego stanu rzeczy można uznać najmniejszy odsetek przedsiębiorstw, które kończą działalność w trakcie roku w omawianym regionie. Co ciekawe, w województwie mazowieckim, podobnie zresztą jak w województwach dolnośląskim, śląskim i pomorskim (czyli generalnie wiodących regionach w świetle prezentowanych wyników badań), zarówno w roku 2012, jak i w latach poprzedzających charakterystyczny jest znacznie niższy niż w pozostałych województwach udział małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w produkcji sprzedanej przemysłu. Informacja ta może stanowić interesujący pod względem badawczym sygnał, świadczący o tym, iż pomimo dominującego udziału MŚP w strukturze podmiotów gospodarczych w Polsce (około 99% w ujęciu ilościowym) na potencjał gospodarczy regionu kluczowy wpływ ma jednak aktywność dużych przedsiębiorstw.

8 Warto zaznaczyć, iż w przypadku kilku cech występuje asymetria prawostronna, przejawiająca się w dużej różnicy pomiędzy najlepszymi województwami a pozostałymi, zgrupowanymi znacznie poniżej średniej dla danej cechy. Widoczne jest to zwłaszcza w przypadku przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia oraz nakładów inwestycyjnych w sektorze prywatnym w przeliczeniu na jednego mieszkańca, gdzie dominuje wspomniane już w tym kontekście województwo mazowieckie. Z kolei asymetria lewostronna wyłania się w zakresie cech: 1) udział nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem, gdzie województwem osiągającym znacznie niższe wartości od pozostałych jest opolskie; 2) przeciętne zadłużenie przedsiębiorstw woj. mazowieckie; 3) udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w produkcji sprzedanej przemysłu województwa mazowieckie, dolnośląskie, śląskie i pomorskie. Z punktu widzenia celu niniejszego artykułu szczególnie istotne jest zwrócenie uwagi na zmiany w czasie i stopień zróżnicowania międzyregionalnego w kontekście badanego potencjału gospodarczego (rysunek 2). Zaprezentowane na rysunku 2 porównanie wskazuje na utrzymujące się w czasie zróżnicowanie pomiędzy najsilniejszymi a najsłabszymi województwami pod względem posiadanego potencjału gospodarczego. Należy jednak zaznaczyć, że zaobserwowane różnice nie wykazują tendencji wzrostowej, a podstawowe miary statystyczne w postaci odchylenia standardowego i współczynników zmienności wskazują wręcz na zmniejszanie się dysproporcji (zobacz tablica 2), w szczególności w okresie ogólnego osłabienia koniunktury gospodarczej w kraju, czyli w latach Zarysowujące się w wymiarze ogólnym stopniowe zmniejszanie się dysproporcji pomiędzy regionami znajduje również odzwierciedlenie w porównaniu województw o najwyższym i najniższym poziomie zastosowanej miary rozwoju w kolejnych latach. W rezultacie w 2006 roku rozpiętość pomiędzy województwem mazowieckim a najsłabszym w owym roku województwem lubelskim wynosiła 0,32, podczas gdy w zamykającym badanie 2012 roku spadła ona do 0,29 (odpowiednio mazowieckie 0,66 i województwo warmińsko-mazurskie 0,37). Rysunek 2. Porównanie województw z najwyższym i najniższym potencjałem gospodarczym w latach własne. Źródło: Opracowanie

9 W świetle przeprowadzonych badań interesującą kwestią jest również analiza czynników, które w największym stopniu przyczyniają się do zróżnicowania potencjału gospodarczego województw. W związku z tym zasadne staje się szczegółowe przeanalizowanie przyjętych cech diagnostycznych do badania w kontekście próby wskazania tych wykazujących się największą zmiennością (tablica 3). Do czynników, które najbardziej różnicowały potencjał gospodarczy województw w Polsce w latach , należy zaliczyć: 1) przeciętne zadłużenie przedsiębiorstw, 2) produkcję sprzedaną przemysłu ogółem na 1 mieszkańca (w zł), 3) nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca w sektorze prywatnym. Tablica 3. Współczynniki zmienności badanych cech w latach X1 X2 X3 X4 X5 X6 X ,5% 6,3% 11,8% 17,2% 9,3% 20,7% 38,3% ,1% 8,4% 11,8% 17,4% 10,4% 15,8% 35,1% ,3% 15,9% 11,7% 17,4% 9,1% 25,1% 37,4% ,0% 18,8% 11,5% 18,0% 8,2% 31,3% 37,6% ,8% 14,7% 10,7% 17,7% 6,8% 16,1% 38,6% ,6% 12,3% 10,9% 17,5% 7,5% 7,8% 38,0% ,0% 12,0% 10,4% 17,5% 7,7% 9,0% 38,3% X8 X9 X10 X11 X12 X13 X ,5% 20,5% 35,1% 57,9% 10,3% 11,6% 16,5% ,1% 21,5% 33,6% 50,2% 10,8% 18,5% 17,8% ,1% 19,3% 29,3% 46,9% 9,5% 20,2% 20,0% ,7% 23,1% 29,3% 47,5% 7,4% 13,1% 21,7% ,9% 18,6% 32,1% 45,5% 6,5% 10,9% 21,1% ,3% 19,0% 26,6% 46,5% 7,0% 13,5% 20,9% ,9% 20,7% 27,3% 46,1% 8,4% 19,1% 17,9% Źródło: Opracowanie własne. Wśród pozostałych cech uwzględnionych w badaniu odnotować można relatywnie mniejsze poziomy zróżnicowania międzyregionalnego, niewykazujące przy tym z reguły jednoznacznej tendencji do zwiększania lub zmniejszania w czasie. Interesującym wyjątkiem w tym zakresie jest jednak malejący stopień zmienności w odniesieniu do cechy oznaczonej w badaniu jako X6, czyli udziału podmiotów gospodarczych, które zakończyły działalność, w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem. Jeszcze w roku 2009 był to jeden z trzech czynników o największym zróżnicowaniu wśród województw w Polsce, tymczasem w roku 2012 mniejszą zmiennością charakteryzował się jedynie udział nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem (X5). Zakończenie Zgromadzone wyniki badań wskazują na utrzymujące się w czasie różnice w zakresie potencjału gospodarczego regionów w Polsce, co dotyczy w szczególności odnotowanych dysproporcji pomiędzy województwami, na terenie których zlokalizowany jest wiodący ośrodek miejski o silnych funkcjach metropolitalnych, a pozostałymi województwami. Należy jednak podkreślić, iż zaobserwowane różnice na przestrzeni badanych lat wykazują stopniową tendencję spadkową, co sprzyja wzmacnianiu spójności ekonomicznej w wymiarze horyzontalnym. W kontekście wniosków aplikacyjnych dla polityki regionalnej

10 pozytywną wymowę przedstawionych obserwacji ogranicza nieco fakt, iż zmniejszanie się różnic odbywało się w warunkach ogólnego spowolnienia gospodarczego. Interesującym spostrzeżeniem w kontekście dalszych badań nad problematyką zróżnicowania rozwoju regionów może być również fakt, iż najwyższym potencjałem gospodarczym w kolejnych latach charakteryzowały się województwa o najniższym udziale małych i średnich przedsiębiorstw w kształtowaniu produkcji sprzedanej w regionie. Poczyniona obserwacja może stanowić przyczynek do dalszych pogłębionych badań, w szczególności w zakresie określenia znaczenia sektora MŚP w zakresie kształtowania warunków rozwoju w wymiarze regionalnym. Literatura 1. Appenzeller D. (2008), Metodologiczne problemy opisu i prognozowania kondycji finansowej, w: Prognozowanie w zarządzaniu firmą, Dittmann P., Szanduła J. (red.), Indygo Zahir Media, Wrocław. 2. Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z. (2007), Region i jego rozwój w warunkach globalizacji, CeDeWu, Warszawa. 3. Ekonometria z elementami programowania matematycznego i analizy porównawczej (1992), Bartosiewicz S. (red.), Akademia Ekonomiczna, Wrocław. 4. Famulska T. Znaniecka K. (2004), Finansowe aspekty rozwoju lokalnego, Prace Naukowe AE w Katowicach, Wydawnictwo AE w Katowicach, Katowice. 5. Kozak M., Pyszkowski A., Szewczyk R. (2001), Słownik rozwoju regionalnego, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego, Warszawa. 6. Kudełko J. (2005), Rozwój regionalny a konkurencyjność regionów, w: Uwarunkowania rozwoju i konkurencyjności regionów, Zioło Z. (red.), Instytut Gospodarki Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Kraków Rzeszów, 7. Szewczuk A., Kogut M., Zioło M. (2011), Rozwój lokalny i regionalny. Teoria i praktyka, C.H. Beck, Warszawa. 8. Rozporządzenie (WE) nr 1059/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r., Dz. Urz. UE L 154 z r. z późn. zm. 9. Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym i regionalnym (2001), Klasik A., Kuźnik F. (red.), Wydawnictwo Uczelniane AE, Poznań. Streszczenie Cechą charakteryzującą współczesne uwarunkowania rozwoju jest wyraźne zróżnicowanie potencjału gospodarczego poszczególnych regionów. W ostatnich latach szczególnego znaczenia nabiera nie tylko problematyka rozmiarów oraz przyczyn niespójności ekonomicznych obserwowanych pomiędzy regionami, ale również analiza obserwowanych zmian w czasie. Z tego względu niniejszy artykuł na bazie rozważań teoretycznych poświęconych uwarunkowaniom rozwoju regionalnego przedstawia wyniki i wnioski z przeprowadzonych badań wśród województw w Polsce mających na celu określenie ich potencjału gospodarczego oraz przyczyn występujących w tym zakresie dysproporcji. Słowa kluczowe rozwój regionalny, potencjał gospodarczy regionu, jednostki samorządu terytorialnego, zróżnicowanie potencjału gospodarczego

11 Comparative analysis of the economic situation in Polish regions in the period of time (Summary) A characteristic feature of the modern conditions of regional development are differences in the potential of the Polish regions. In recent years, it is particularly important not only to analyse the size and economic reasons for the existing inconsistencies observed between regions, but also the changes observed over time. Therefore, the article, based on the theoretical determinants of regional development, is devoted to present the results and conclusions of the study of Polish regions to determine their economic potential and the causes of diversity in this area. The results of empirical research allowed to indicate considerable variation among the Polish regions, but it should be noted that the observed diversity of the economic situation during investigated years did show a downward trend. Keywords regional development, the economic potential of the region, local government units, the diversification of the economic potential