Państwowy układ wysokości i układ współrzędnych 1965 oraz informacja o układach stosowanych w przeszłości.

Transkrypt

1 WYKŁD Geoezyjna osnowa pozioa. Państwowy ukła wysokości i ukła współrzęnyc 965 oraz inforacja o ukłaac stosowanyc w przeszłości. Dla wszelkic prac geoezyjnyc przeprowazanyc w Polsce oowiązuje a jenolity la całego kraju ukła współrzęnyc geograficznyc (,L państwowy ukła współrzęnyc prostokątnyc płaskic (X,Y c jenolity la całego kraju państwowy ukła wysokości (H a a powierzcnią oniesienia jest elipsoia orotowa Krasowskiego z punkte przyłożenia elipsoiy o geoiy Pułkowo i orientacją określoną azyute g (azyut geograficzny "ugry". Położenie punktów na tej powierzcni określają współrzęne geograficzne geoezyjne: - szerokość, L - ługość elipsoia L P Ukła współrzęnyc geograficznyc geoezyjnyc Szerokością geograficzną geoezyjną punktu P nazyway kąt jaki tworzy noralna o elipsoiy przecoząca przez punkt P z płaszczyzną równika. Długością geograficzną geoezyjną L punktu P nazyway kąt wuścienny zawarty ięzy płaszczyzną połunika zerowego o płaszczyzną połunika przecozącego przez punkt P. a Oowiązujący ukłae współrzęnyc stosowany przy wykonywaniu prac geoezyjnyc na terenie kraju jest ukła "965". Jest to ukła prostokątny płaski w owzorowaniu konforeny (zacowanie wierności kątów, lecz ze zianą powierzcni i ługości. Na terenie kraju utworzono 5 stref ukłau "965", które ają własne początki ukłau współrzęnyc, przy czy w każy z ukłaów oatnia półoś X zwrócona jest na północ a oatnia półoś Y na wscó. rys. III II IV V I Mapa zniekształceń owzorowawczyc liniowyc ukłau "965" Strefa I pł. wsc. część Polski

2 Strefa II pn. - wsc. część Polski Strefa III pn. zac. część Polski Strefa IV p. - zac. część Polski Strefa V - centralna część Polski Linie stałyc zniekształceń w strefac I-IV ają kształt okręgów współśrokowyc. Największe zniekształcenia występują w śrokac stref i wynoszą 0c/k. Strefa V a linie zniekształcające przeiegające połunikowo (ax. zniekształcenie 5c/k. W każej strefie ukłau "965" oliczone są współrzęne prostokątne płaskie. Linie siatki współrzęnyc prostokątnyc płaskic w ostępac X=40 k, Y=64 k zielą każą strefę poziału na sekcje poziałowe. Sekcje znajujące się w jeny pozioie tworzą pasy, sekcje znajujące się w jeny pionie tworzą słupy. Pasy i słupy są oznaczone kolejnyi cyfrai 0,,...,9. Początek ukłau współrzęnyc jako początek poziału strefy na pasy i słupy. Pasy nuerowane są z północy na połunie, słupy z zacou na wscó strefa pas słup a c oowiązujący ukłae wysokości stosowany przy wykonywaniu prac geoezyjnyc jest państwowy ukła wysokości H. Wysokości H punktów osnowy wysokościowej wszystkic klas oniesione są o poziou 0 areografu w Kronsztazie i wyznaczone w systeie wysokości noralnej (prostopałej.. Instrukcje geoezyjne. Przepisy tecniczne otyczące wykonywania prac geoezyjnyc zawarte są w instrukcjac tecnicznyc geoezyjnyc i kartograficznyc. Określają one treść, okłaność i forę wyżej wyienionyc prac. Nazwy, określenia i oznaczenia postawowyc pojęć z zakresu geoezji i kartografii ustalają PN (polskie nory i N (ranżowe nory. Instrukcje tecniczne zielą się na grupy: O - instrukcje ogólne, regulują sprawy ogólne G - instrukcje regulujące wykonywanie: - poiarów osnów geoezyjnyc, - poiarów astronoicznyc, grawietrycznyc i agnetycznyc o celów geoezyjnyc, - poiarów sytuacyjnyc i rzeźy terenu, - poiarów realizacyjnyc i osługi inwestycji, - poiarów i opracowań w zakresie ewiencji gruntów K - instrukcje kartograficzne, regulują opracowanie i reproukcję apy zasaniczej, ap topograficznyc la celów gospoarczyc oraz ap teatycznyc Instrukcje grup G i K skłaają się z części: a oligatoryjnej szeregu wytycznyc a a Zawiera paraetry okłanościowe oraz określenie treści i fory końcowego prouktu. Część ta zatytułowana jest "instrukcje tecniczne" a Zawiera zalecane tecnologie, wzory, przykłay, paraetry tecniczne i okłanościowe pewnyc etapów pracy. Część ta zatytułowana jest "wytyczne tecniczne"

3 Dla zapewnienia jenolitości i opowieniej jakości prac geoezyjnyc wykonywanyc la poszczególnyc resortów gospoarczyc ogą yć stosowane resortowe instrukcje tecniczne po warunkie ic zgoności z instrukcjai GUGiK (Główny Urzą Geoezji i Kartografii. 3. Poział prac geoezyjnyc. Geoezja należy o nauk zajującyc się Zieią. Zajuje się ona poiare i poziałe posiałości zieskic, ale też aanie kształtu i wielkości Ziei. Geoezja jako jena z ziezin nauki i tecniki zajuje się zieranie inforacji na wyżej wyienione teaty, jak i ic opracowanie, czyli przekształcenie, a następnie ic uostępnienie. Przekształcanie zieranyc inforacji o Ziei polega ięzy innyi na opracowaniu różnego rozaju ap zawierającyc różnorone zestawy inforacji. Wynikie przekształcenia inforacji geoezyjnyc oże yć zestaw anyc nuerycznyc o terenie groazonyc w ankac anyc teatycznyc. Zieranie inforacji polega na wykonywaniu pewnyc poiarowyc prac geoezyjnyc. Prace geoezyjne zielą się na: a poiary osnów geoezyjnyc, grawietrycznyc i agnetycznyc poiary szczegółowe sytuacyjne i wysokościowe c poiary realizacyjne i osługa inwestycji prace geoezyjne związane z ewiencją gruntów e prace wykonywane la określonyc celów gospoarczyc WYKŁD.0.0. Pozioa osnowa geoezyjna stanowi usysteatyzowany ziór punktów, któryc wzajene położenie na powierzcni oniesienia zostało określone przy zastosowaniu tecniki geoezyjnej. Dzieli się na: a osnowa postawowa I klasa osnowa szczegółowa II i III klasa c osnowa poiarowa IV a Tworzą ją sieci geoezyjne rozwiązywane równocześnie na oszarze całego kraju, o najwyższej okłaności oraz określony, równoierny zagęszczeniu. Osnowa ta powinna służyć celo naukowy, oronności kraju, a także o nawiązywania osnów szczegółowyc. Powinna ona tworzyć sieć kątowo liniową oliczoną na postawie poiarów geoezyjnyc, astronoicznyc i grawietrycznyc. Stopień zagęszczenia osnowy I klasy powinien wynosić co najniej punkt na 60k. W skła osnowy I klasy wcozą: sieć astronoiczno - geoezyjna, która powinna carakteryzować się - przeciętną oległością ięzy sąsienii punkai ok. 0k - opowienio rozieszczonyi eleentai liniowyi, punktai Laplace'a i punktai niwelacji astronoiczno - grawietrycznyi cc - śreni łęe kąta po wyrównaniu ax 0,7'' (, 6 - śreni łęe wzglęny ługości oku ax 3 0 k sieć wypełniająca, która powinna posiaać: - przeciętne oległości ięzy sąsienii punktai ok.. 7k cc - śreni łą poiaru kąta po wyrównaniu,' ' (3,7 6 - śreni łą wzglęny ługości oku 5 0 k Dopuszczalne śrenie łęy poiaru kątów wynoszą: - la sieci astronoiczno - geoezyjnej 0,5' ' - la sieci wypełniającej '' 3

4 Dopuszczalny łą wzglęny ługości oku wynosi: 6 - la sieci astronoiczno - geoezyjnej,5 0 k 6 - la sieci wypełniającej,5 0 k Punkty osnowy szczegółowej zaliczay o II i III klasy. Osnowę II klasy stanowi ziór punktów ęącyc rozwinięcie osnowy I klasy. Osnowę tę zakłaa się w celu: - sporzązania ap wielkoskalowyc głównie etoai fotograetrycznyi - wykonywania poiarów realizacyjnyc związanyc z przeniesienie na grunt wszelkiego rozaju projektów inżynierskic - nawiązania osnowy III klasy i wyznaczenia punktów osnowy poiarowej Osnowa II klasy powinna yć zakłaana jako powierzcniowa sieć kątowo-liniowa. Można ją także zakłaać jako triangulację lu poligono -triangulację. Stopień zagęszczenia osnowy II klasy (łącznie z punktai klasy I powinien wynosić: - na terenac intensywnie zainwestowanyc punkt na - na terenac rolnyc punkt na,5k - na terenac zwartyc kopleksów leśnyc punkt na 0,8k k Osnowę szczegółową II klasy należy rozwiązywać jako sytuacyjno-wysokościową, wyznaczając wysokości jej punktów etoą niwelacji trygonoetrycznej ze śreni łęe 0,05. Śreni łą wyznaczenia położenia punktów osnowy II klasy po wyrównaniu nie powinien przekraczać 0,05. Osnowę szczegółową III klasy stanowi ziór punktów ęący rozwinięcie osnowy klasy II. Osnowa ta służy o nawiązywania osnowy poiarowej i wykonywania szczegółowyc poiarów geoezyjnyc. Osnowa III klasy powinna yć zakłaana: - na terenac intensywnie zainwestowanyc etoai ezpośrenic poiarów geoezyjnyc. Głównie etoą poligonizacji lu wcięć alo etoą fotograetryczną, przy czy stopień zagęszczenia osnowy (łącznie punktów II i III klasy powinien wynosić punkt na 5 a - na terenac rolnyc etoą fotograetryczną, przy czy stopień zagęszczenia osnowy powinien wynosić punkt na 30 a Dokłaność osnowy pozioej III klasy carakteryzuje się śreni łęe wyznaczenia położenia jej punktów, który po wyrównaniu nie powinien przekraczać 0,0. c Osnowa poiarowa stanowi rozwinięcie osnowy szczegółowej, przy czy okłaność, stopień zagęszczenia i sposó rozieszczenia punktów powinny yć ostosowane o konkretnyc zaań geoezyjno-kartograficznyc i przyjętej tecnologii ic realizacji. Realizowana ona ęzie w postaci najprostszyc konstrukcji głównie liniowyc i kątowo-liniowyc ostosowanyc o warunków terenowyc i stosowanej etoy poiaru szczegółów. Spełnia ona tylko zaanie oraźne i w związku z ty jej punkty nie są stailizowane w sposó trwały ani przekazywane po ocronę. Niezależnie o wyżej wyienionego poziału osnowy pozioej na postawową i szczegółową wyoręnia się la celów specjalnyc sieć triangulacji państwowej, która oejuje wszystkie punkty osnowy postawowej oraz wyrane punkty osnowy szczegółowej. Sieć ta zieli się na 4 klasy oznaczone cyfrai araskii. Dokłaność punktów sieci triangulacji państwowej poszczególnyc klas carakteryzują następujące łęy śrenie kąta po wyrównaniu: cc Klasa : 0,0' ' 3, cc Klasa :,' ' 3, 7 0 4

5 cc Klasa 3: 0,7' ' 5, cc Klasa 4:,' ' 6, 8 0 Oprócz powyższyc wyagań po wzglęe okłaności sieć triangulacyjna usi spełniać również wyagania konstrukcyjne:. Punkty i klasy powinny posiaać konstrukcję jak punkty osnowy I klasy. Konstrukcja sieci astronoiczno - geoezyjnej opowiaa konstrukcji triangulacji państwowej klasy, a konstrukcja sieci wypełniającej opowiaa konstrukcji triangulacji państwowej klasy.. Punkty 3 klasy powinny yć wyznaczone co najniej trzea oustronnyi celowyi w nawiązaniu o punktów i klasy z warunkie ay śrenia ługość celowej nie yła niejsza o 5ka najkrótszej o k. 3. Punkty 4 klasy powinny yć wyznaczone w nawiązaniu o punktów wyższyc klas. W triangulacji państwowej w konstrukcji geoetrycznej określającej każy punkt powinny występować co najniej wie pary niezależnyc eleentów wyznaczającyc. Śrenia ługość celowej nie powinna yć niejsza o k a najkrótszej o,5k. 4. Przeciętny stopień zagęszczenia terenu punktai triangulacji państwowej nie powinien yć niejszy niż punkt na 60k la, i 3 klasy łącznie, natoiast la klas,, 3 i 4 łącznie punkt na 0k. 5. Dla triangulacji państwowej powinny yć osiągnięte następujące okłaności poiarów: klasa punktu kąta opuszczalny łą poiaru ługości oku 0,5' ' 6,5 0 k,0'' 6,5 0 k 3,5' ' 6 6,5 0 k 4,0'' 5 0 k WYKŁD Tecnologie i konstrukcje stosowane przy zakłaaniu geoezyjnyc osnów pozioyc. I Wiaoości ogólne. Geoezyjne osnowy pozioe ogą yć rozwiązywane różnyi etoai w zależności o ic klasy: a osnowy postawowe tylko na postawie ezpośrenic poiarów geoezyjnyc, astronoicznyc i grawietrycznyc jako sieci: - kątowe (triangulacja - liniowe (trilateracja - kątowo-liniowe (triangulateracja osnowy szczegółowe w zależności o klasy i gęstości punktów osnowy postawowej na postawie ezpośrenic poiarów geoezyjnyc w postaci sieci: kątowo-liniowyc (poligonotriangulacja, wzocniona poligonizacja, klasyczna poligonizacja (liniowyc, kątowyc pośrenio etoai fotograetrycznyi c osnowy poiarowe na postawie ezpośrenic poiarów geoezyjnyc: - sieci poligonowyc - sieci linii i punktów poiarowyc - zioru punktów wyznaczanyc wcięciai - kątowyi 5

6 - liniowyi - sposoe iegunowy pośrenio etoai fotograetrycznyi Prace przy poszczególnyc rozajac osnów z zastosowanie każej z prostszyc tecnologii ają w zasazie przeieg ientyczny. Różnice polegają na ty, że w iarę oniżania się klasy osnowy poszczególne etapy prac ulegają znaczneu uproszczeniu lu likwiacji. Dla każego rozaju i klasy osnowy inne są również wyiary geoetryczne ic eleentów skłaowyc jak: - ługości oków - ługości ciągów - roziary figur geoetrycznyc tworzącyc sieć - inna okłaność poiarów - inna stailizacja punktów - inne etoy analitycznego opracowania wyników Niezależnie o przyjętej tecnologii proces zakłaania osnów postawowyc i szczegółowyc i to na postawie ezpośrenic poiarów geoezyjnyc powinien zawierać etapy: projekt wstępny, w który przeprowaza się analizę istniejącyc ateriałów geoezyjnyc projekt tecniczny, oejujący wywia terenowy, ający na celu sprawzenie projektu wstępnego oraz opracowanie projektu tecnicznego (wykonawczego 3 realizację projektu tecnicznego w terenie, oejującą: a stailizację oraz sygnalizację punktów poiar eleentów sieci 4 opracowanie wyników poiarów, oejujące: a wstępną analizę okłanościową wyznaczenie i oliczenie sieci oraz ocenę jej okłaności 5 kopletowanie operatu II Carakterystyka tecnologii zakłaania i konstrukcji osnów szczegółowyc W celu przeprowazenia ogólnej carakterystyki tecnologii zakłaania oraz konstrukcji geoezyjnyc osnów szczegółowyc przestawione zostaną: a sieci kątowe (triangulacja Pojęcie triangulacji oejuje zarówno tecnologię zakłaania geoezyjnyc osnów pozioyc jak i konstrukcji sieci. Zasanicza iea triangulacji polega na określeniu wzajenego położenia oległyc o sieie punktów, ęącyc wierzcołkai trójkątów na postawie poiarów kątowyc oraz poierzonego oku wyjściowego, tzw. azy a c e e należy a poierzyć co najniej kąty w każy trójkącie (praktycznie ierzy się wszystkie 3 kąty w W celu określenia wzajenego położenia sąsienic punktów, np. 5 i 6 czyli ługości oprócz azy 6

7 trójkącie. Długość poierzonyc kątów trójkątów: a sin( v sin( v c c e a sin( 4 v sin( v 3 sin( 6 v sin( v 5 e oliczyy weług wzoru sinusowego wycoząc ze znanego oku a na postawie sin( 8 v8 sin( 7 v7 c asin( v... sin( 8 v8 c e esin( v... sin( v 7 7 W praktyce zarza się często, że interesuje nas oległość ięzy punktai, które nie są wierzcołkai tego saego trójkąta, na przykła oległość -6. Wówczas należy założoną sieć oliczyć w przyjęty ukłazie współrzęnyc, czyli na postawie poierzonej ługości oku wyjściowego (azy i poierzonyc kątów w trójkącie oliczyć współrzęne X, Y wszystkic jej punktów w ty ukłazie. Ta tecnologia określenia położenia punktów sieci, ęącyc wierzcołkai tworzącyc ją trójkątów nazywa się triangulacją. Mierzoną sieć ożna oliczyć w przyjęty ukłazie współrzęnyc, jeżeli owiążey tą sieć o punktów osnowy wyższej klasy, któryc współrzęne w ty ukłazie są znane. Na postawie poierzonyc kątów w trójkątac i znanego oku wyjściowego ożey oliczyć ługości wszystkic oków sieci oraz ic azyuty, a następnie oliczyć współrzęne punktów zakłaanyc sieci. W praktyce oliczenia sieci triangulacyjnyc przeprowaza się równocześnie z wyrównanie wykonanyc w niej oserwacji etoai ścisłyi: - pośreniczącą - warunkową Rozróżnia się triangulację powierzcniową (sieć powierzcniowa oraz wyłużoną (łańcucy jak również stosowaną w celu wyznaczenia pojeynczyc punktów lu ic niewielkic grup, czyli tzw. wcięcia kątowe. Wcięcia ożna pozielić na: - w przó - wstecz - koinowane a e D P C Wcięcie kątowe w przó polega na ty, że instruent ustawiay na punktac anyc i celujey o punktów szukanyc. P C Wcięcie wstecz polega na ty, że instruent ustawiay na punkcie szukany zaierzając kierunki o punktów anyc. D 7

8 P C Wcięcie koinowane polega na ty, że celujey instruent z punktów anyc o punktów szukanyc i owrotnie. Wcięcia koinowane stosuje się o wyznaczania pojeynczyc punktów oraz o wyznaczania kilku punktów sąsiaującyc ze soą. D Do postawowyc eleentów konstrukcyjnyc sieci triangulacyjnyc należą: a pojeynczy trójkąt, w który ierzyy wszystkie kąty 3 czworook geoezyjny, ierzyy kąty jak na rysunku c ukła centralny, ierzyy wszystkie kąty 3 WYKŁD 4 Sieci triangulacyjne la użyc oszarów zakłaa się w postaci opowienio rozległej sieci powierzcniowej. Skłaa się ona z przylegającyc, w przyliżeniu równoocznyc, trójkątów tworzącyc pokrywające się kolejno ukłay centralne. 8

9 Sieci triangulacyjne la wąskic, rozciągniętyc w pewny kierunku oszarów zakłaa się w postaci łańcuca trójkątów lu łańcuca czworooków geoezyjnyc, lu w postaci łańcuca ukłaów centralnyc. lu w postaci łańcuca ukłaów centralnyc. Łańcucy te prowazone wzłuż granic i w określonyc oległościac wewnątrz poszczególnyc państw stanowiły osnowy najwyższej okłaności, o któryc nawiązywano sieci triangulacyjne klas wyższyc. Tak zuowana jest polska sieć astronoiczno - geoezyjna złożona w przeważającej części z łańcuców ukłaów centralnyc o przeiegu połunikowo - równoleżnikowy, przecinającyc się w określonyc iejscac, w któryc wykonywane są oatkowo oserwacje astronoiczno - geoezyjne i grawietryczne. 9

10 Tecnologię triangulacji stosowano powszecnie na cały świecie o zakłaania pozioyc osnów geoezyjnyc o najwyższej okłaności. Oecnie większość państw oernizuje założone osnowy w celu eliinacji wa sieci triangulacyjnyc oraz poniesienia ic wartości tecnicznej. Cel ten osiągany jest przez uzupełnianie sieci kątowyc poiarai liniowyi w wyniku czego powstają sieci kątowo liniowe. Jeśli w konstrukcji triangulacyjnej zaiast kątów w trójkątac poierzone zostaną ługości ic oków to sieci te oraz tecnologię ic zakłaania nazywa się trilateracją. Sieci trilateracyjne zaczęto realizować po wyproukowaniu i wprowazeniu o poiarów geoezyjnyc okłanyc alierzy elektroagnetycznyc, Dzisiaj trilateracja jest stosowana przy zakłaaniu lu oernizacji geoezyjnyc osnów poiarowyc w wielu krajac. Trilateracja, poonie jak triangulacja, oże yć stosowana o wyznaczania punktów: pojeynczyc, etoą wcięcia liniowego pojeynczego lu wieloktrotnego C wcięcie pojeyncze P wcięcie liniowe z wyrównanie P lu ic niewielkic grup C E P P D P3 Sieci o carakterze powierzcniowy: - o ały zasięgu w postaci czworooku geoezyjnego lu ukłau centralnego - rozciągniętyc na uże oszary 0

11 3 Sieci o carakterze liniowy, w postaci łańcuców trójkątów lu czworooków geoezyjnyc lu ukłaów centralnyc Położenie poszczególnyc punktów w sieci trilateracyjnej określa się na ostawie wykonanyc w tyc sieciac poiarów liniowyc. Wyrównuje się je etoą pośreniczącą. c Sieci kątowo - liniowe Jeżeli w oawianyc otycczas konstrukcjac poierzone zostaną zarówno kąty jak i ługości wszystkic gr. W pewnej ilości oków to sieć tą nazyway siecią kątowo - liniową. Licza ierzonyc eleentów kątowyc i liniowyc w sieciac kątowo - liniowyc oraz sposó ic rozieszczenia w sieci ogą yć różne: sieć, w której poierzono wszystkie kąty i wszystkie ługości oków nazywa się siecią triangulateracyjną. Do sieci kątowo - liniowyc należą sieci triangulacyjne, w któryc nie okonano poiarów pewnyc kątów, ale za to poierzono ługości pewnej liczy oków - sieci poligonowo - triangulacyjne skłaające się z ciągów poligonowyc wustronnie nawiązanyc, usztywnionyc przez poiar eleentów liniowyc i kątowyc o punktów wyższej klasy: - klasyczne sieci poligonowe - wzocnione sieci poligonowe Poligonizacja: Weług Polskic Nor poligonizacja to: "ział geoezji zajujący się wyznaczanie wzajenego położenia punktów osnowy geoezyjnej jako wierzcołków wielooków, w któryc poierzono wszystkie kąty i oki". Najistotniejszą cecą tej konstrukcji jest lokalizacja jej punktów w wierzcołkac linii łaanyc tworzącyc wielooki otwarte lu zaknięte, zwane ciągai poligonowyi zakniętyi lu otwartyi. Punkty w wierzcołkac ciągów poligonowyc nazywają się punktai poligonowyi. Spośró poligonów otwartyc powszecnie stosowany jest poligon oustronnie nawiązany kątowo i liniowo.

12 Ukła co najniej trzec ciągów tej saej klasy lu rzęu scozącyc się w jeny punkcie poligonowy nazywa się siecią poligonową, a punkt połączenia tyc ciągów punkte węzłowy. Oliczenia sieci poligonowyc ożna okonać: - etoą przyliżoną w wóc etapac: w pierwszy olicza się i wyrównuje eleenty na punktac węzłowyc tj.: azyut węzłowy i współrzęne punktu węzłowego, w rugi azyuty i współrzęne wszystkic pozostałyc oków poligonowyc na poszczególnyc okac poligonowyc - etoai ścisłyi (pośreniczącą i zawarunkowaną Instruenty i przyrząy stosowane o poiarów kątowyc. Do poiarów kątowyc: W pozioyc osnowac postawowyc, szczegółowyc oraz poiarowyc wykonuje się poiary kątowe i ługościowe. - w sieciac I i II klasy o poiarów kątowyc należy stosować teoolity z wuiejscowy systee oczytowy o noinalnej wartości ocyłki s lu cc. Np.: Wil T, Kern DKM, DKM, Zeiss Teo 00, Teo 00, Teo 00, T, oraz teoolity elektroniczne jak: Teoat T000, T00, T o poiarów kątowyc w sieciac szczegółowyc III klasy ożna stosować teoolity z jenoiejscowy systee oczytowy o noinalnej okłaności 6-0 s : Wil T, Kern DKM, Zeiss Toe 00, 00, 05, T 4, T 6, lu inne o poonyc paraetrac okłaności. - o poiarów osnów poiarowyc opuszcza się instruenty o niższej okłaności Opisy teoolitów traycyjnyc poane są ięzy innyi w: J. Szyański - Istruentoznawstwo, Kaela, Lipiński - Geoezja. W teoolitac jako systey oczytowe występują ikroskopy skalowe oraz ikroetry optyczne. WYKŁD 5 Oecnie proukowane są teoolity o konstrukcji opartej na rozwiązaniac elektronicznyc. W teoolitac tyc ikroprocesor steruje procese poiarowy oraz kontroluje. Wynik poiaru teoolite elektroniczny jest wyświetlany na wskaźniku (ekranie systeu oczytowego w forie cyfrowej i oże yć autoatycznie przeniesiony i zapisany na opowieni nośniku inforacji, z którego aszyna cyfrowa oże ezpośrenio poierać ane. Zestaw teoolit elektroniczny i alierz połączone z elektroniczną aszyną cyfrową tworzą syste inforatyczny o zierania i przetwarzania i uostępniania inforacji o terenie. Z pośró nowoczesnyc teoolitów elektronicznyc proukowanyc przez różne firy najarziej rozpowszecnione w Polsce są teoolity: Wil - Leitz Teoat T000, Teoat T00, Teoat T3000. Konstrukcje tyc teoolitów wykorzystują najnowocześniejsze okrycia z zieziny elektroniki i inforatyki. Syste poiarowy jest sterowany i kontrolowany przez ikroprocesor, zięki czeu teoolit jest w uży stopniu zautoatyzowany. Metoa poiaru kierunku oparta jest na zasazie ynaicznego systeu oczytowego z pełny wykorzystanie elektroniki. Luneta teoolitu T00 proukowana w różnyc wersjac w celu ostosowania jej paraetrów o okłaności poiaru kątów, posiaa oraz prosty o użej jasności. Na tę lunetę ożna nakłaać elektrooptyczne nakłaki aliercze typu DISTOMT. W teoolicie ty zastosowano etoę ynaicznego poiaru kierunku. W etozie tej w oencie poiaru kierunku lius wprowazany jest w ruc orotowy za poocą silniczka. y zierzyć wartość kierunku oserwator naciskając opowieni klawisz na talicy włącza napięcie o urzązenia ecanicznego i elektronicznego teoolitu, a następnie wprowaza krzyż nitek lunety na cel. Przez naciśnięcie opowieniego klawisza oserwator urucaia ikroprocesor sterujący oieranie kierunku na liusie za poocą elektronicznyc urzązeń poiarowyc. W wyniku ziałania tego całkowicie autoatycznego urzązenia wartość kierunku zostaje n-razy zierzona, skontrolowana, a po uśrenieniu wyników wyświetlona na ekranie systeu oczytowego. Za poocą teoolitu T 00 ożna ierzyć kierunki (kąty w sposó traycyjny lu stosując etoę poiaru ciągłego. W systeie oczytowy teoolitu istnieje ożliwość wyoru systeów poziału koła: a graowy stopniowy - z poziałe na inuty i sekuny

13 - ze ziana inut i sekun na ziesiętne części stopnia c tysięczny. Traycyjny sposó zapewnienia aksyalnej okłaności poiaru kierunków (kąta. Teoolit ustawia się na punkte za poocą pionu optycznego i po wycelowaniu naciska się opowieni klawisz otrzyując wartość kręgu pozioego i pionowego, które zostają wyświetlone w okienku oczytów. Wartości te ogą yć oczytywane przez oserwatora i zapisywane w zienniku poiarowy lu autoatycznie skierowane o rejestratora anyc GRE 4, jeżeli przyrzą ten jest sprzężony z teoolite. Metoa poiaru ciągłego polega na prowazenia poiarów w sposó ciągły przy oracającej się aliazie. Oczyt kierunku jest powtarzany okresowo i wyświetlany co 3 sekuny. Pełne wykorzystanie ożliwości tecnicznyc teoolitu T 00 osiąga się po połączeniu go z rejestratore anyc GRE 4 oraz, jeśli rozwiązywane zaania tego wyagają, z jeną z nasaek alierczyc Wila. Instruenty stosowane o poiarów ługościowyc. Poiary ługości oków w osnowac I, II i III klasy, a więc postawowyc i szczegółowyc, są oecnie najczęściej wykonywane przy użyciu alierzy elektroagnetycznyc. Poiary ługości w osnowac poiarowyc wykonuje się ezpośrenio przyiarai lu alierzai optycznyi. Dalierze elektroagnetyczne:. alierze elektrooptyczne (świetlne stosowane o poiarów oległości o kilku etrów o kilkunastu kiloetrów. alierze ikrofalowe (raiowe stosowane o poiaru oległości o kilkuziesięciu kiloetrów Do pierwszej grupy należą.in. : EOK 000, EOT 000 Zeiss Jena DISTOMT DI 0, DI 3, DI 3S Wil DM 500, DM 50, DM 000, DM 000 Kern REG ELT 4 Opton Wśró alierzy elektrooptycznyc wyróżnia się grupę alierzy optoelektronicznyc. Są to przeważnie alierze nasakowe naające się o współpracy z teoolite. Spotykane są następujące połączenia teoolitu z alierze: alierz wyienny z teoolite w spoarce teoolitu alierz nasakowy na lunetę teoolitu lu jego ucwyt 3 alierz ouowany wokół lu ook lunety teoolitu 4 alierz ontowany po teoolite 5 alierz scalony z teoolite (tacietr Dalierz optoelektroniczny cecuje zasięg o.5 o 5 k. łą poiaru Ciężar: 0,6 8 kg, oc zasilania kilka o kilkunastu Watów DI 000, DI 5 S, DI 000, DI 3000, DIOR 300 Wil Do alierzy rugiej grupy (raiowe należą: ELECTROTPE DM 0 US DISTMETER Niecy SIL MD 60 Szwajcaria TELLUROMETER nglia DISTOMT Szwajcaria Zasięg poiaru oraz śreni łą poiaru tyc alierzy poniżej:,5 k zasięg; +/-0 łą Poiary kątowe: Poiar eleentów kątowyc i ługościowyc osnów. 3

14 Poiary eleentów kątowyc w sieciac postawowyc i szczegółowyc II klasy wykonuje się zwykle etoą kierunkową w kilku seriac. W przypaku wystąpienia na stanowisku więcej niż wóc kierunków korzystniej jest przeprowazić poiar etoą sektorową. W sieciac osnowy szczegółowej III klasy na punktac węzłowyc prowazi się poiar etoą kierunkową, a na pozostałyc punktac etoą zwykłą. Do poiaru kątów w osnowie szczegółowej II klasy używa się teoolitu o noinalnej okłaności oczytu lu cc. Punkty celu sygnalizuje się tarczai celowniczyi. centrowanie teoolitu i tarcz wykonuje się za poocą pionów optycznyc. Kąty w tej klasie ierzy się w trzec seriac z łęe śreni +/- 4 lu +/- cc. Do poiaru kątów w osnowie III klasy ożna używać teoolitu +/- 6 0 lu +/- 0 cc. Punkty celu sygnalizuje się tarczai celowniczyi centrowanyi za poocą pionów optycznyc lu rążkowyc, opuszcza się też sygnalizację celu pionowo ustawionyi tyczkai geoezyjnyi. Kąty w sieciac III klasy ierzy się w wóc seriac z łęe śreni nie większy niż: - w ciągac o ługości o k 5 lu 45 cc - w ciągac o ługości -3 k 0 lu 30 cc - w ciągac o ługości 3-4,5 k 6 lu 0 cc Niezależnie o przyjętej etoy poiaru o poiarów kątowyc należy używać przyrząów sprawzonyc i zrektyfikowanyc. Do poiarów kątowyc stosuje się etoy: - etoa kierunkowa - etoa kątowa - etoa sektorowa. WYKŁD 6 Metoa kierunkowa- poiar tą etoa polega na wyznaczeniu wielkości kątów pozioyc ięzy kierunkie zerowy liusa, a kierunkai o kolejnyc punktów celu. 3 st

15 Wyiera się punkt najlepiej wioczny przyjując kierunek o niego jako początkowy. Powinien to yć punkt położony na północnej części oryzontu ostro rysujący się na tle. Pierwszą serię oserwacji rozpoczyna się o wycelowania na punkt początkowy i po wycelowaniu na sygnał ustawia się ikroetr na oczyt 0' 00'' a następnie oraca się lius za poocą śruy rejteracyjnej tak, ay oczyt wynosił 0 00'. Następnie celuje się ponownie na punkt początkowy, oprowaza się orazy przeciwległyc części koła o koincyencji, oczytuje poziałki koła i ikroetru. Oserwując kolejno sygnały z kierunkie zgony z ruce wskazówek zegara celuje się ponownie na punkt początkowy, który oserwuje się powtórnie (jest to półseria - półpoczet. Następnie po przerzuceniu lunety przez zenit i orocie aliay o 80 wykonuje się poiar w kierunku przeciwny o rucu wskazówek zegara. W rugiej półserii, poonie jak w pierwszej rozpoczyna się i kończy oserwacje o kierunku o punktu wyjściowego. Oie półserie tworzą pełną serię (poczet poiaru kierunku. Kontrolą poiarów jest wartość oczytu zaknięcia półserii a następnie pełnej serii. Ocyłka zaknięcia jest to różnica ięzy oczytai kierunku początkowego i zaykającego. Nie powinna przekraczać wukrotnej wartości łęu śreniego różnicy tyc kierunków, czyli la półserii,la serii k k k - łą poiaru kierunku w jenej serii. Gy różnica jest większa poiar powtarzay. Prze rozpoczęcie każej następnej serii należy ponownie spozioować teoolit. Przystępując o wykonania rugiej serii celuje się znów na punkt początkowy. Po czy ustawia się ikroetr na oczyt /S jego zakresu S - licza serii. Następnie przesuwa się ikroetr na oczyt równy 80/S i po wykonaniu czynności jak w pierwszej serii rozpoczyna się poiar o ponownego wycelowania na punkt początkowy. Następnie wszystko tak sao. Następne serie oserwuje się w ientyczny sposó zieniając prze rozpoczęcie każej nowej serii orientację liusa i położenie ikroetru oraz powtórnie poziouje się teoolit. Przykłaowo la s=4 początkowe oczyty wyniosą la serii: I - 0, II - 45, III - 90, IV Dla rugiego położenia lunety oczyty wyniosą opowienio: 80, 5, 70, 35. Dla ikronetru o zakresie 0' i poziale co '' la S=4 początkowyi oczytai ęą, I - 0'00'', II - '30'', III - 5'00'', IV - 7'30''. Metoę kierunkową stosujey gy na any stanowisku jest aksyalnie 8 punktów celu, gy więcej stosujey etoę sektorową. Metoa kątowa Polega na ozielny poiarze każego z kątów na stanowisku w opowieniej ilości serii na różnyc iejscac liusa i ikroetru. Poszczególne kąty ierzy się etoą zwykłą w wóc położeniac lunety. Mięzy seriai należy przesuwać lius o 80/S i ikroetr o /S S - ilość serii. Prze opuszczenie stanowiska należy oliczyć wartość śrenią każego kąta ierzonego w S seriac i zsuować je. Różnica ięzy tą suą a kąte pełny aje ocyłką nie zaknięcia oryzontu. Ocyłka ta powinna ieć wartość 5

16 f i k s, s - śreni łą ierzonego kąta w S seriac i - ilość kątów wypełniającyc oryzont Metoa sektorowa IV sektor I sektor III sektor II sektor Metoa sektorowa stosowana jest wówczas gy na stanowisku licza kierunków o poiaru jest większa niż 8, a warunki oserwacji poszczególnyc punktów są zróżnicowane. Wtey spośró punktów przeznaczonyc o poiaru wyiera się trzy o czterec punktów, które są w przyliżeniu rozłożone równoiernie na oryzoncie. Kąty iezy tyi punktai, zwanyi kątai sektorowyi ierzy się etoą kątową (wypełnienia oryzontu. Kąty wewnętrzne w każy sektorze ierzy się etoą zwykłą w raac sektorów. Kolejność poiaru sektorów oraz kątów w sektorac jest owolna i zależy o cwilowyc warunków poiarów. Najpierw wyrównuje się kąty sektorowe o oryzontu, a następnie kąty wewnętrzne o wartości sektorów. POMIRY DŁUGOŚCIOWE: Sposoy poiaru ługości oków osnów zieniły się o czasu wprowazenia o tyc poiarów alierzy elektroagnetycznyc. Zaiast arzo pracocłonnego poiaru ługości azy i oliczania ługości oku sieci ( oków z rozwinięcia azowego ierzy się oecnie ezpośrenio ługości oków za poocą alierzy elektrooptycznyc lu raiowyc. Do poiaru ługości oków sieci postawowej stosuje się alierze alekiego zasięgu. Najłuższe oległości, nawet o 50 k, ożna ierzyć alierzai raiowyi. Stosowany jest przyrzą o nazwie SIL MD-60 ( Sieens - lis Zuric. Wykonanie poiarów ty przyrząe jest w uży stopniu zautoatyzowane. Przy ustawieniu wóc ientycznyc przyrząów na końcac ierzonej ługości, wykonuje się poiar oległości w ou kierunkac zieniając funkcję przyrząu, który pracuje kolejno raz jako naajnik lu oiornik. Warunki eteorologiczne ( teperatura, ciśnienie, wilgotność rejestrowane są na ou końcac ierzonego oku i nastawione opowieni pokrętłe przyrząu są autoatycznie uwzglęniane w oczytany wyniku zierzonej ługości Oległości w granicac 0 50 k ierzone są z okłanością s ługość ierzonego oku. Spośró oecnie proukowanyc alierzy elektrooptycznyc, największy zasięg ają alierze, któryc falą nośną jest proieniowanie laserowe. Poiar ługości za poocą alierza elektrooptycznego lu raiowego należy wykonywać weług instrukcji ołączonej o przyrząu. Jeżeli poiar oległości ył wykonany iośroowo, przy nie centryczny ustawieniu alierza i lustra należy wprowazić poprawkę ze wzglęu na iośroowy poiar oległości. 6 s 6

17 I - S - L e e Q S Q i są punktai sieci kątowo ługościowej, alierz ustawiono w punkcie I zaiast w. Lustro ustawiono w punkcie L zaiast w. Woec tego zaiast ługości S poierzono S. Eleenty iośrou wynoszą e,q la iośrou stanowiska oraz e,q la iośrou celu. Właściwą ługość oku i poierzonyc eleentów iośrou olicza się ze wzoru : S S e e e cos Q e cos Q e e cosq S Q Poprawki o ierzonej ługości oku WYKŁD rak rysunku Sens geoetryczny poprawek, jakie powinny yć wprowazone o ierzonej ługości oku po wprowazeniu poprawki na iośró otrzyuje się po łuku krzywej zwaną krzywą refrakcji. Należy tę ługość zreukować o ługości cięciwy przez wprowazenie poprawki ze wzglęu na refrakcję. Reukcję tę wprowaza się la ługości większej o 0 k. Do oliczenia tej poprawki trzea znać wartość współczynnika refrakcji, co uożliwia oliczenie śreniego proienia krzywizny łuku. Następnie reukuje się oległość pocyłą o oległości pozioej, czyli wprowaza się poprawkę ze wzglęu na pocylenie ierzonego oku. Poprawkę wprowaza się na postawie znanej różnicy oległości: = H H. korzysta się ze wzoru: D l 8l gzie - różnica wysokości; l 0 śrenia ługość przyiaru. Oległość zreukowana o poziou znajuje się na wysokości śreniej punktów i. Następnie należy ługość zreukować o ługości 0 0 na powierzcni oniesienia. Na postawie cięciwy 0 0 należy oliczyć ługość łuku 0 0 na powierzcni oniesienia. Ostatnią poprawką jest poprawka owzorowawcza, która pozwoli na oliczenie ługości oku na przyjętej płaszczyźnie owzorowawczej ając ługość określoną na powierzcni oniesienia. Oliczanie współrzęnyc punktów i ocena okłaności sieci. Oliczenia i wyrównania współrzęnyc punktów oawianyc sieci oraz ocenę ic okłaności okonuje się etoai ścisłyi: pośreniczącą lu zawarunkowaną. Stosując etoę pośreniczącą oliczanie współrzęnyc rozpoczyna się o pierwszego z punktów nawiązania. zyut pierwszego z oków nowej sieci olicza się na postawie kąta nawiązania znanej już sieci. Mając azyut pierwszego oku nowo zakłaanej sieci, poierzone ługości oraz kąty olicza się współrzęne przyliżone wszystkic punktów. oki, któryc ługości nie zostały poierzone należy prze oliczenie współrzęnyc wyliczyć (np. z tw. Sinusowego. Następny etape oliczeń jest ułożenie równań oserwacyjnyc la wszystkic oserwacji w sieci (oserwacje ługości i kątów

18 Dla oserwacji ługościowyc ik k i x y ik ik V ik ( xk xi ( yk yi ik ik ik gzie ik xik yik X ik = X k 0 X i 0 Y ik = Y k 0 Y i 0 V ik poprawka poierzonej ługości ik poięzy punktai i i k, X i, Y i, X k, Y k poprawki o przyliżonyc wartości X i 0, Y i 0, X k 0, Y k 0 współrzęnyc punktów i i k. Lu w forie taelarycznej: xi yi xk yk V ik cos sin cos sin ik ik ik ik ik Dla oserwacji kątowyc x L C a P Równania oserwacyjne przyierają postać: y x y x V LCP gzie LCP CP ( CP CL CL xp xc ( yp yc ( xl xc ( yl yc CP CP CL CL y arctg x CP CP y arctg x CL CL LCP V LCP poprawka kąta LCP poierzonego na punkcie C. Lu w forie taelarycznej: y LCP 8

19 V x y x y L L P P C C LCP L L P P ( L P ( L P gzie: L x ; CL CL P x ; CP CP L x y ; CL CL P y y. CP CP LCP Dalszy tok postępowania: Niezależną sieć kątową, ługościową lu kątowo-ługościową ożna oliczyć oówiona wyżej etoą pośreniczącą lu zawarunkowaną. Przeprowazając wyrównanie oserwacji etoą zawarunkowaną współrzęne owolnego punktu sieci oraz orientację oku przyjuje się w rugi etapie oliczeń poczas racunku ostatecznyc współrzęnyc. Zgonie z teorią najniejszyc kwaratów, sua kwaratów poprawek o poierzonyc wielkości a yć najniejsza, czyli [vv]=in, [pvv]=in, a jenocześnie ają yć spełnione warunki geoetryczne sieci. W sieciac występują trzy zasanicze grupy warunków: warunki trójkątowe ( figur, polegające na ty, że sua kątów w trójkącie powinna yć równa 80 0 warunki oryzontu polegają na ty, że sua wszystkic katów na stanowisku powinna yć równa warunki oków (sinusowe polegające na spełnieniu zależności ięzy okai i katai na postawie twierzenia sinusów. Prze przystąpienie o wyrównania należy oliczyć ogólna ilość warunków w sieci, paiętając o ty, że ilość ta jest równa ilości spostrzeżeń naliczowyc. Następnie olicza się ilość warunków w grupac. Ilość ta zależy o kształtu sieci i ilości poierzonyc oków oraz kątów. Wzór określający ogólną ilość warunków w sieci a postać: W = K - p + 4 Wzory na ilość warunków w poszczególnyc grupac:. ilość warunków trójkąta W T = l p +. ilość warunków oryzontalnyc WH = K l + p 3. ilość warunków sinusowyc W S = l p + 3 gzie: l - ilość celowyc oustronnyc p - ilość punktów k - ilość poierzonyc kątów Sua ilości warunków w poszczególnyc grupac usi yć równa ogólnej ilości warunków w sieci. Ilość warunków oraz ic kształt la ukłau centralnego: F 0 E D G C ilość wszystkic warunków: W = = 8 W T = 7 + = 6 W H = = W S = = + v + + v v 3 = v v v 4 = 0 + v + + v v 8 = 0 WYKŁD Warunek oryzontu: Warunek sinusów: 3 + v v v 8 = 0 9

20 G G EF CG CG DG DG EG EG FG FG G sin( v sin( 4 v sin( v sin( v sin( 6 v sin( v sin( sin( v v Warunek ten należy sprowazić o fory liniowej, przy poocy logarytu lu cotangensów. Sposó logaryticzny opiera się na zasazie lg sin( v lg sin fv ; f oznacza poprawkę logaryticzną na jeną sekunę przyjętą z talic logaryticznyc la anego kąta. Warunek sinusowy w forie liniowej a postać: f v f v f v 4 4 f v 3 3 f v 6 6 f v 5 5 f v sin( log sin( log sin( log sin( log sin( log sin( 0 log f v POMIRY SYTUCYJNE 7 7 f Cel i zasaa poiaru sytuacyjnego: 0 v 0 f v Poiary sytuacyjne ają na celu określenie kształtu, wielkości i wzajenego położenia szczegółów terenowyc oraz przestawienie ic na apie w opowieniej skali. Wykorzystuje się je o sporzązenia ap zasaniczyc w skalac: :500, :000, :000, :5000. Poiary sytuacyjne wykonuje się w oparciu o osnowę geoezyjną, ającą opowienią konstrukcje geoetryczną zależną o wielkości oszaru i wyaganej okłaności (instrukcja G-. Przeieg poiarów sytuacyjnyc zwanyc też często zjęcie sytuacyjny jest następujący:. założenie nowej lu uzupełnienie istniejącej osnowy. właściwe zjęcie sytuacyjne szczegółów oparte na uprzenio założonej i poierzonej osnowie. Ogólne zasay tecniczne oowiązujące przy wykonywaniu ezpośrenio poiarów sytuacyjnyc służącyc o sporzązenia i aktualizacji apy zasaniczej oraz ap teatycznyc poaje instrukcja G-4. GRUPY SZCZEGÓŁÓW: Przeiote poiaru sytuacyjnego są szczegóły terenowe stanowiące eleenty treści apy zasaniczej. Są to: -naziene szczegóły terenowe -urzązenia poziene oraz postawowe eleenty ewiencji gruntu. Ze wzglęu na carakter oraz wyagania okłanościowe poiaru szczegóły sytuacyjne zielą się na trzy grupy okłanosciowe (I,II,III instr.g4. I grupa okłaniściowa: trwałe szczegóły o wyraźnyc i jenoznacznie określonyc granicac lu konturac, II gr. okł.: szczegóły terenowe o niej wyraźnyc i niej trwałyc konturac, III gr. okł.: pozostałe szczegóły terenowe. Określenie położenia tyc szczegółów terenowyc wzglęe najliższyc eleentów pozioej osnowy geoezyjnej powinno yć wykonane przy poiarze ezpośreni z następującyi okłanościai: I gr. szcz. ter. 0,0 II gr. szcz. ter. 0,30 III gr. szcz. ter 0,50, o ile okłaność ientyfikacji ic zarysów jest nie niejsza o 0,5. Przy poiarze szcz. I gr. okł. powinny yć wraz z nii ierzone eleenty terenowe: rugie, niezależne położenie szczegółów, iary czołowe (czołówki, 3 ary przeciwprostokątnyc (popórki 4 iary o punktów przecięcia się linii poiarowyc z granicai ziałek i konturów lu ic przełużeniai. 9 9 f PROJEKTOWNIE, STILIZCJ I POMIR OSNOWY ZDJECI SYTUCYJNEGO Poiary sytuacyjne wykonuje się w oparciu o punkty geoezyjne istniejącej osnowy pozioej, postawowej o szczegółowej która oże yć w iarę potrze zagęszczona osnową poiarową. W skła osnowy poiarowej wcozą następujące eleenty geoetryczne:. oki i punkty poligonowe,. oki i punkty ciągów sytuacyjnyc, v f v 0

21 3. ok i punkty ciągów wiszącyc, 4. linie poiarowe. Punkty pośrenie leżące na okac poligonowyc lu liniac poiarowyc nazyway punktai posiłkowyi. Ocinki prostyc łączące punkty posiłkowe lu punkt poligonowy z punkte posiłkowy nazyway linai poiarowyi. Przy projektowaniu osnowy poiarowej la zjęcia sytuacyjnego należy stosować co najwyżej wurzęowy ukła ciągów nawiązanyc wupunktowo o aksyalnej ługości 000. Dopuszczalne są w wyjątkowyc przypakac nawiązanie jenopunktowe czyli tzw. ciągi wiszące przy czy nie ogą one posiaać więcej niż wa oki. Linie poiarowe należy tak zakłaać w terenie ay z każej z nic ożna yło poierzyć jak najwięcej szczegółów terenowyc. Linie poiarowe służące o poiaru szczegółów terenowyc II i III grupy okłanościowej etoą oiarów prostokątnyc ogą yć oparte na punktac I grupy okłanościowej, jenocześnie zientyfikowanyc w terenie i na apie lu zjęciu fotograetryczny. Ciągi sytuacyjne i linie poiarowe projektuje się w terenie sporzązając jenocześnie opowieni szkic tzw. szkic osnowy poiarowej. Przy lokalizacji punktów ciągów sytuacyjnyc należy rać po uwagę:. zacowanie orej wioczności na sąsieni punkt,. ogoność poiarów w terenie linii łączącej następny punkt, 3. ożliwie aksyalną nienaruszalność znaków. Długość oków o przy czy stosunek oków przyległyc nie oże yć niejszy niż :4. STILIZCJ PUNKTÓW OSNOWY Punkty osnowy poiarowej zaznacza się (arkuje w terenie a w szczególnyc przypakac stailizuje. Typowe znaki służące o arkowania to paliki rewniane, rurki renarskie, rurki żelazne, olce lu trzpienie żelazne. Punkty osnowy poiarowej w szczególnyc przypakac stailizuje się za poocą znaków z tworzyw sztucznyc. Stosowanie znaków z kaienia lu etonu jest opuszczalne tylko w uzasanionyc przypakac. rys. i 3 WYKŁD METODY POMIRÓW SZCEGÓŁÓW SYTUCYJNYCH Poiary szczegółów wykonuje się następującyi etoai:. oiarów prostokątnyc (ortogonalna. etoa iegunową 3. przełużeń konturów sytuacyjnyc 4. wcięć kątowyc, liniowyc i kątowo-liniowyc... Polega na poiarze ociętej i rzęnej ierzonego punktu sytuacyjnego wzglęe linii, na którą rzucany jest punkt P. etoa ta zalecana jest o stosowania w terenac zainwestowanyc płaskic.

22 -- P polega poierzeniu oległości o stanowiska instruentu o punktu celowania P oraz poierzeniu kata zawartego ięzy kierunkie na any punkt a kierunkie na punkt P. Stanowiskai instruentu powinny yć punktyosnowy szczegółowej i poiarowej. W etozie tej ierzyy wie współrzęne iegunowe, tzn. kąt pozioy i oległość, które określają położenie punktu wzglęe linii poiarowej. -- P C. 3. Polega na przełużeniu orze wiocznyc konturów szczegółów terenowyc (uynki, granice, uowle aż o przecięcia z linią poiarowa EF. Następnie ierzyy oległość o punktu początkowego linii o punktu przecięcia oraz ługość przełużenia. Stosunek ługości przełużenia o ługości ocinka przełużanego nie oże yć większa niż :. Przy zejowaniu szczegółów kąt ięzy linią poiarową a kierunkie przełużenia nie powinien yć niejszy o 45 (50 g i większy o 35 (50 g. Ten sposó poiaru stosuje się najczęściej w połączeniu z etoą oiarów prostokątnyc. F E

23 . 4. etoa wcięć kątowyc polega na ty, że punkt zejowany P określany jest na postawie poiarów wóc kątów ierzonyc z punktów anyc i, położonyc na linii osnowy poiarowej G i H. Kąty i ierzone są za P G poocą teoolitu. Metoa ta a zastosowanie przy zejowaniu punktów nieostępnyc la poiaru ezpośreniego, np. filarów ostowyc, zapór wonyc oraz punktów, które znajują się w znacznej oległości o osnowy poiarowej, jeżeli nie ay o yspozycji nasaki alierczej. H Metoa wcięć liniowyc polega na poiarze oległości i o punktu zejowanego o wóc punktów i, któryc położenie na linii osnowy G i H jest znane. P G H Tecnologia zjęcia szczegółów etoą ortogonalną Zjęcie sytuacyjne wykonuje etoą ortogonalną zespół iniu 3 osoowy. Główne czynności poiaru to rzutowanie punktów sytuacyjnyc na poszczególne linie poiarowe z jenoczesny poiare rzęnyc i ociętyc. Punkty sytuacyjne należy zejować z jenej jak i z rugiej strony linii poiarowej. Maksyalna ługość ociętej ograniczona jest ługością linii poiarowej. Linię tę w razie potrzey ożna przełużyć o /3 jej ługości lecz nie więcej niż 00. Wielkości rzęnyc są natoiast ściśle określone la poszczególnyc grup szczegółów nie powinny przekraczać poniższyc wartości: Grupa okłanościowa szczegółów Wyagania I II III Dopuszczalne rzęne

24 4 Dokłaność poiaru 0,05 0,05 0,0 Przekroczenie ustalonyc wartości rzęnyc la szczegółów terenowyc II i III gr. okłanościowej jest opuszczalne po warunkie wykonania poiarów eleentów kontrolnyc. Tecnologia zjęcia szczegółów etoą iegunową Metoa iegunowa poiaru szczegółów polega na poiarze oległości o stanowiska o punktu celu oraz kierunku na ten punkt. Zespół 3-4 osoowy. Wraz z rozwoje tecniki zieniają się sposoy terenowego poiaru : stosując alierze elektroagnetyczne ożna ograniczyć skła grupy poiarowej o osó. Sposoe arzo pryitywny, ale tani jest poiar z wykorzystanie nasaki alierczej elektrooptycznej. Ocena okłaności zjęcia sytuacyjnego poszczególnyi etoai:. Metoa ortogonalna. cos sin x a y p p sin cos sin cos x x y a y F x a a y p łą powierzcniowy: k a p p. Metoa iegunowa: x p = sin y p = cos y x -- P y x a - P

25 5 cos sin x x x sin cos y y y 3. Metoa wcięć kątowyc sin( cos sin P c y sin( sin sin P c x x x x y y y 4. Metoa wcięć liniowyc y p y x P x x x, y, P Rys. y -a- -- -c- P x =y a=x P

26 WYKŁD NIWELCJ POWIERZCHNIOW. Rozaje niwelacji powierzcniowej ( niwelacja tras. Niwelacja tras ała na celu wyznaczenie okłanego ukształtowania terenu na oszarze ługiego lecz wąskiego pasa, często jenak o różnyc prac inżynierskic jak np. projektowanie nawaniania i osuszania terenów rolnyc lu projektowania a następnie przeprowazania roót zienyc na terenac osielowyc, sportowyc i przeysłowyc trzea wyznaczyć ukształtowanie wysokościowego na oszarze o owolny kształcie. Działe geoezji, który zajuje się jenoczesny wyznaczanie wysokości i położenia terenu nazywa się tacietrią. Tacietrię wykonuje się przy użyciu teoolitu lu tacietru. Uożliwiają one prace przy owolny pocyleniu osi celowej, a wiec naają się o poiarów w każy terenie. Niwelację powierzcniową wykonujey za poocą niwelacji przy pozioy kierunku celowania ożey więc ją stosować w terenac równinnyc o niezyt zróżnicowany ukształtowaniu pionowy. Użycie niwelatora pozwala na okłane wyznaczenie wysokości poszczególnyc punktów, co a uże znaczenie la wielu prac inżynieryjnyc. W zależności o określenia sytuacyjnego rozieszczenia punktów niwelowanyc rozróżniay następujące sposoy niwelacji powierzcniowej: sposó niwelacji siatkowej polegający na wytyczeniu na terenie figur (zwykle kwaratów i zaniwelowaniu ic wierzcołków sposó punktów rozproszonyc polegający na określeniu niwelatore wysokości carakterystycznyc punktów terenu i jenakowy wyznaczeniu ic położenia sytuacyjnego etoa iegunową; o tego sposou niwelacji należy używać niwelatora z kołe pozioy C sposó profilów polegający na założeniu w terenie sieci poligonów, które niwelujey sposoe niwelacji połużnej, a teren o niej przylegający, niwelacją poprzeczną D sposó koinowany polega najczęściej na połączeniu niwelacji siatkowej i punktów rozproszonyc, stosuje się go, gy la pewnyc prac inżynierskic wygona jest niwelacja siatkowa, lecz sao zaniwelowanie wierzcołków kwaratów nie zorazuje okłanie rzeźy teren; punkty nie leżące na wierzcołkac wyznacza się wówczas etoa iegunową lu ortogonalną Poiar rzeźy terenu etoa niwelacji powierzcniowej i tacietrii wykonuje się zgonie z instrukcją G-4.. NIWELCJ SITKOW Prace przy niwelacji siatkowej skłaają się z wóc zasaniczyc części: tyczenie siatki kwaratów niwelacji siatki kwaratów.. Najpierw projektujey i nawiązujey o osnowy geoezyjnej tzw. Figurę postawową oejującą cały ierzony teren. Jest to zwykle prostokąt, którego wyiary powinny yć takie, ay zawierały całkowitą liczę figur zapełniającyc (oczek siatki. Jeżeli powierzcnia niwelowana jest uża (o kilkuziesięciu a lu a kształt nieregularny to projektuje się kilka przyległyc figur postawowyc. Figurę postawową orientujey zwykle równolegle o najłuższej linii granicznej ierzonego oszaru lu o osi przecozącej ta rogi itp. Siatka oże też yć zorientowana zgonie z kierunkie największego spaku terenu. Wierzcołki figur postawowyc należy wyznaczyć w terenie przez ołożenie w terenie kątów prostyc teoolite o okłaności oczytu nieniejszej niż in. I ołożenie ługości taśą. Jenocześnie z oierzanie ługości wyznaczay punkty pośrenie rozieszczone w oległościac równyc ługością oków figur zapełniającyc. Wierzcołki figur postawowyc i oierzone punkty pośrenie utrwala się palikai wityi równo z zieią i świakai wystającyi pona teren. Wyznaczone w ten sposó figury postawowe nawiązujey o istniejącej lu założonej osnowy geoezyjnej przez zrzutowanie na nią wierzcołków lu przez zastosowanie sposou przełużeń aż o przecięcia się z okai poliskic poligonów. Nawiązane takie pozwoli nanieść wytyczona siatkę na apę. Gy powierzcnia oiektu jest arzo uża, wyznaczenie figur postawowyc a następnie siatki kwaratów o ra w terenie yłoy arzo uciążliwe i nieokłane co wynika z konieczności okłaania wielu kątów prostyc i tyczenia zyt ługic linii. W ty przypaku zagęszczay najpierw na ierzony terenie osnowę geoezyjną a następnie projektujey na apie figury postawowe lu o razu uże oczka siatki kwaratów (00 x 00 wyznaczając racunkowo punkty przecięcia się oków poligonowyc z liniai siatki. Punkty przecięcia się tyc linii z ciągai owonicy nazyway punktai końcowyi siatki. Tak zaprojektowaną siatkę przenosiy następnie w teren. Po wyznaczeniu w terenie figur postawowyc przystępujey o wytyczenia wierzcołków figur zapełniającyc (oczek siatki, zwykle kwaratów. Długość oku figury zapełniającej zależy o zróżnicowania rzeźy 6

27 terenu a także o przeznaczenia poiaru i wynosi o Jako zasaę przyjuje się, ay powierzcnia terenu ojęta jeną figurą ogła yć uznana za płaszczyznę. oki krótkie (5-0 stosuje się przy pracac ającyc na celu zrównanie terenu na oszarac osielowyc, przeysłowyc lu przy urzązaniu terenów zielonyc w iastac. oki stosuje się przy poiarac łąk i torfowisk. Wierzcołki figur zapełniającyc ożna wyznaczyć jako punkty przecięcia prostyc równoległyc o oków figury postawowej. Wierzcołki utrwala się palikie i świakie oraz oznacza nuere. Do oznaczenia ożna przyjąć nuerację porząkową lu syste nueracji pasów i słupów. Zazwyczaj poaje się najpierw liczę pasa a następnie słupa. WYKŁD NIWELCJ SITKI KWDRTÓW Na ierzony terenie lu w jego sąsieztwie należy osazić repery roocze w takiej liczie, ay na 50 a oszaru przypaał co najniej jeen reper. Jako znaki ogą służyć etalowe aki wijane w ścianę ou lu pale rewniane, w któryc głowice wito gwóźź z wypukłą główką. Repery roocze owiązuje się o reperów niwelacji państwowej jeżeli znajują się w poliżu lu wyrównuje się je jako sieć niezależną. Wysokości wierzcołków figur zapełniającyc wyznacza się w ten sposó, iż poszczególne stanowiska niwelatorów łączy się w ciągi niwelacyjne. Po zaniwelowaniu w pierwszej kolejności punktów wiążącyc ciągu niweluje się następnie liskie wierzcołki figur zapełniającyc, jako punkty pośrenie przy czy ługość celowej nie powinna przekraczać 80. Prze rozpoczęcie niwelacji należy połączyć większe figury w grupy kwaratów, które ęą niwelowane z jenego stanowiska, np. la siatki o okac 50 ożey utworzyć grupy złożone z 4 kwaratów, a la siatki o okac 0 grupa oże ieć 5 kwaratów itp. Prze przystąpienie o niwelacji sporzązay szczegółowy szkic siatki, wpisujey nuery wszystkic jej wierzcołków i projektujey grupy kwaratów. Najpierw ustalay grupy przylegające ezpośrenio o granic oiektu a następnie grupy wewnętrzne łącząc je w pary lu koluny. Po pozieleniu całego niwelowanego oszaru oieray na stykac grup kwaratów te wierzcołki, które ęą stanowiły punkty wiążące ciągów niwelacyjnyc i oznaczay je na szkicu. W ten sposó z wierzcołków o nr - powstał ciąg zaknięty, a z pozostałyc punktów wiążącyc ciągi nawiązane po la każej koluny grupy kwaratów. Jenocześnie z oieranie punktów wiążącyc ustalay również la każej pary przylegającyc o sieie grup kwaratów jeszcze rugi punkt wspólny, który ęzie spełniał rolę punktu kontrolnego. Zostanie on zaniwelowany tak sao okłanie jak punkt wiążący i wykorzystany o tzw. krzyżowej kontroli oczytu. Pozostałe wierzcołki kwaratów zostaną zaniwelowane z poszczególnyc stanowisk, jako punkty pośrenie. Niwelację rozpoczynay o grup kwaratów położonyc na owonicy oiektu a później przecpziy o niwelacji kolun lu pasów. Na każy stanowisku wykonujey najpierw oczyty wstecz i w przó na punkty wiążące i na punkty kontrolne. Poiar ten powtarzay po zianie wysokości instruentu. Różnica wysokości wóc punktów (wiążącego i kontrolnego poierzona ze stanowiska poprzeniego powinna się równać różnicy wysokości tyc sayc punktów poierzonej ze stanowiska następnego. st. n- P W st. n p p = w w p + w = w +p KONTROL KRZYŻOW P W Jeżeli warunek powyższy zostanie spełniony z okłanością 3 poiar ożna uważać za wykonany prawiłowo. Na punktac wiążącyc i kontrolnyc wykonujey oczyty z okłanością o, a łaty ustawiay pionowo za poocą liel. Pozostałe wierzcołki kwaratów niwelujey jako punkty pośrenie, a oczyty na nic wykonujey z okłanością c. Jako pośrenie niwelujey oatkowo również te punkty, które są położone w zagłęieniac lu na wzniesieniac, znajujące się w jeny z oczek siatki. Położenie sytuacyjne tyc punktów określay przez rzutowanie ic za poocą węgielnicy na oki opowienic kwaratów. Jeżeli pracę wykonujey niwelatore z kołe pozioy to położenie tyc punktów ożey wyznaczyć etoą iegunową. Wyniki poiarów niwelacyjnyc zapisujey w taki say zienniku jak o niwelacji przekrojowej. Jeżeli siatka skłaa się z kwaratów o okac większyc niż 50 to pojeynczyc figur nie łączyy w grupy lecz stanowiska niwelatora 7