SACHAROWA NAGRODA IM. OD 25 LAT WSPIERAMY DZIAŁANIA W OBRONIE PRAW CZŁOWIEKA PARLAMENT EUROPEJSKI NA RZECZ WOLNOŚCI MYŚLI

Transkrypt

1 BD PL-C OD 25 LAT WSPIERAMY DZIAŁANIA W OBRONIE PRAW CZŁOWIEKA PARLAMENT EUROPEJSKI NAGRODA IM. SACHAROWA NA RZECZ WOLNOŚCI MYŚLI OD 25 LAT WSPIERAMY DZIAŁANIA W OBRONIE PRAW CZŁOWIEKA

2

3 Ludzie powinni zawsze postępować zgodnie z własnym sumieniem. Prawa człowieka są podstawą cywilizacji. Elena Bonner 2 3

4 Słowo wstępne W 2013 r. mija 25 lat, odkąd po raz pierwszy przyznano Nagrodę im. Sacharowa, by bronić praw człowieka i je propagować. Od lat uznajemy i wspieramy dążenia osób i organizacji, które odważnie, w imieniu własnym i innych ludzi, sprzeciwiają się rasizmowi i represjom, wojnie i terroryzmowi, więzieniu i torturom. W tym roku mam szczególną przyjemność powitać wśród laureatów Nagrody im. Sacharowa Malalę Yousafzai, bohaterską dziewczynę z Pakistanu, której determinacja w walce o prawo dzieci do nauki jest tak motywująca. Malala podjęła walkę także poza granicami Pakistanu, dążąc do wzmocnienia pozycji dziewcząt i kobiet w walce o samostanowienie. Malala inspiruje dzieci i dorosłych na całym świecie, a my zamierzamy pójść wytyczoną przez nią drogą, oferując konkretne wsparcie. Unia Europejska przeznaczyła środki finansowe, które otrzymała w 2012 r. jako laureatka Nagrody Nobla, na inicjatywę Dzieci Pokoju, w ramach której udziela się pomocy dzieciom na całym świecie, w tym dziewczętom z Pakistanu, by umożliwić im korzystanie z prawa do nauki. Jako przedstawiciel ponad 500 milionów obywateli europejskich Parlament Europejski jest w pełni oddany idei praw człowieka. W bardzo konkretny sposób wspiera on nasze wspólne wartości, przyjmując rezolucje dotyczące praw człowieka, odbywając wizyty w terenie, interweniując na szczeblu dyplomatycznym oraz prowadząc misje obserwacji wyborów. Parlament Europejski w zdecydowany sposób broni więźniów politycznych, dysydentów oraz obrońców praw człowieka. Za pośrednictwem sieci laureatów Nagrody im. Sacharowa Parlamentu Europejskiego, do której należą wszyscy laureaci nagrody oraz przedstawiciele Parlamentu Europejskiego, zamierzamy stworzyć silną platformę dla wszystkich, którzy cenią wolność myśli, aby wzmóc przesłanie pokoju, tolerancji, wolności, praw człowieka oraz praworządności na całym świecie. Jestem dumny, że w 2013 r. Parlament Europejski uroczyście wręczył nagrodę trzem laureatom, którzy wcześniej z przyczyn politycznych nie mogli przybyć i jej odebrać: ruchowi Damas de Blanco i Guillermo Fariñasowi z Kuby oraz byłej więźniarce politycznej z Birmy Aung San Suu Kyi. Aby uczcić tę szczególną, 25. rocznicę ufundowania Nagrody im. Sacharowa, którą obchodzimy w tym roku, zaprosiłem laureatów z całego świata do zebrania się w Parlamencie Europejskim, aby wzmocnić naszą wspólną walkę o prawa człowieka i podstawowe wolności na całym świecie, a także o ideały, do których laureaci dążą w codziennym życiu. Będziemy nadal pracować razem z tymi odważnymi ludźmi, wśród których jest dziś również młoda dziewczyna, Malala, a których dokonania uhonorowaliśmy Nagrodą im. Sacharowa, aby sprawić, by uniwersalne prawa człowieka, w które wierzymy, stały się realnie dostępne wszystkim ludziom. Martin Schulz Przewodniczący Parlamentu Europejskiego 4 5

5 Co liczy się w życiu, to nie sam fakt, że żyliśmy. Liczy się to, co zmieniliśmy w życiu innych. Nelson Rolihlahla Mandela Nagroda im. Sacharowa Nagroda im. Sacharowa za wolność myśli, ustanowiona w roku 1988 na cześć rosyjskiego fizyka jądrowego i działacza na rzecz praw człowieka Andrieja Sacharowa, to najwyższe wyróżnienie za działania w obszarze praw człowieka przyznawane przez Unię Europejską. Nagroda stanowi wyraz uznania i moralnego wsparcia dla laureatów, którzy dzięki niej zostają umocnieni w swoich działaniach oraz zyskują silniejszą pozycję w walce o słuszną sprawę. Wśród laureatów nagrody znajdują się zarówno pojedyncze osoby jak i stowarzyszenia: dysydenci, przywódcy polityczni, dziennikarze, prawnicy, działacze organizacji społeczeństwa obywatelskiego, pisarze, matki i żony, przywódcy mniejszości, grupa walcząca z terroryzmem, działacze na rzecz pokoju, działacze zaangażowani w walkę z torturami, rysownik, wieloletni więzień sumienia, reżyser, a nawet cała Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ). Nagroda honoruje w szczególności działalność na rzecz wolności słowa, obrony praw mniejszości, poszanowania prawa międzynarodowego, rozwoju demokracji oraz wdrażania rządów prawa. Ceremonia wręczenia Nagrody im. Sacharowa wraz z 50 tys. euro odbywa się pod koniec każdego roku na uroczystym posiedzeniu plenarnym Parlamentu Europejskiego (PE) w Strasburgu. Kandydatów do nagrody nominują grupy polityczne lub grupy minimum 40 posłów do Parlamentu Europejskiego. Kandydatury prezentowane są w trakcie wspólnego posiedzenia Komisji Spraw Zagranicznych i Komisji Rozwoju oraz Podkomisji Praw Człowieka, których członkowie poprzez głosowanie wyłaniają trójkę finalistów. Ostatecznie laureata lub laureatów co roku wyłania Konferencja Przewodniczących organ PE pod przewodnictwem przewodniczącego, złożony z przywódców wszystkich grup politycznych reprezentowanych w Parlamencie, co nadaje nagrodzie prawdziwie ogólnoeuropejski charakter. 6 7

6 Andriej Sacharow Patron nagrody Andriej Sacharow ( ) był wybitnym fizykiem, członkiem Akademii Nauk, dysydentem i laureatem Pokojowej Nagrody Nobla w roku Kiedy dowiedział się, że Parlament Europejski ma zamiar ustanowić nagrodę jego imienia za wolność myśli, przebywał wciąż na zesłaniu w mieście Gorki (obecnie Niżny Nowogród). Stamtąd w roku 1987, wysłał do Parlamentu Europejskiego wiadomość, w której udzielił zgody na nadanie nagrodzie jego imienia oraz wyraził swoje głębokie wzruszenie decyzją Parlamentu. Postrzegał nagrodę jako znak poparcia dla wszystkich, którzy podobnie jak on poświęcili się walce o prawa człowieka. Dla Andrieja Sacharowa, pioniera w dziedzinie fizyki jądrowej w ZSRR, źródłem niepokoju stało się rozpoczęcie wyścigu zbrojeń zwiększającego ryzyko wybuchu światowej wojny jądrowej, której groźba zawisła nad światem w okresie zimnej wojny. Po opublikowaniu najpierw w postaci samizdatu (samodzielnie powielanych kopii napisanych na maszynie), a następnie w prasie zachodniej eseju pt. Refleksje na temat postępu, pokojowego współistnienia i wolności intelektualnej Sacharow otrzymał zakaz prowadzenia wszelkich badań związanych z wojskowością. W roku 1970 stał się jednym ze współzałożycieli Komitetu Praw Człowieka w ZSRR, a następnie w roku 1972 poślubił współpracującą z nim działaczkę na rzecz praw człowieka Elenę Bonner. Mimo narastających nacisków ze strony rządu Sacharow nie tylko starał się o uwolnienie dysydentów w swojej ojczyźnie, lecz stał się również jednym z najodważniejszych krytyków reżimu twarzą krucjaty przeciwko naruszaniu praw podstawowych. Był, zgodnie ze słowami komitetu przyznającego Pokojową Nagrodę Nobla, głosem sumienia ludzkości. Ani nasilające się groźby, ani wygnanie nie zdołały złamać jego oporu. Andriej Sacharow został skazany przez władze sowieckie na zesłanie do miasta Gorki w celu ograniczenia jego kontaktów z obcokrajowcami. Nagroda jego imienia przekracza granice nawet najbardziej opresyjnych reżimów, trafiając w ręce działaczy na rzecz praw człowieka i dysydentów z całego świata. Obrońcy praw człowieka uhonorowani tą nagrodą płacą wysoką cenę za swoje zaangażowanie w obronę ludzkiej godności: wielu z nich doświadczyło prześladowań, utraciło osobistą wolność, padło ofiarą przemocy fizycznej lub zostało skazanych na wygnanie. W niektórych przypadkach zwycięzcom nie pozwolono na osobiste odebranie nagrody. Jednym z nich była laureatka z roku 2012, Nasrin Sotoudeh, która z irańskiego więzienia pisała listy adresowane do nieżyjącego już Andrieja Sacharowa, w których zamieszczała filozoficzne rozważania na temat znaczenia opozycji i porównywała swoją własną walkę o sprawę z walką samego Sacharowa. Czytanie Pańskich wspomnień było dla mnie fascynującym przeżyciem na wielu płaszczyznach. Świadomość podobieństwa stosowanych przez nas metod oraz tego, jak wiele nas łączyło, dodała mi niezmiernej otuchy. Oczywiście podziwiam również Pańską niechęć do poddania się autorytarnym działaniom rządu w Pana kraju. Zdumiewające, jak każdego dnia odzyskiwał Pan siły do życia i oporu, co w oczywisty sposób odzwierciedlało ducha Goethego, gdy powiedział:»ten tylko zasługuje na wolność i życie, kto co dzień musi je zdobywać«. Pańskie osiągnięcia były wielkim zwycięstwem wszystkich bojowników o wolność na całym świecie. Niech ci, którzy przyjdą po nas, spełnią Pańskie niespełnione marzenia. Oni na pewno podejmą walkę o spełnienie swoich marzeń i będą stać na ich straży. Tak jak Andriej Sacharow, wszyscy dotychczasowi laureaci nagrody jego imienia udowodnili, jak wiele odwagi, cierpliwości i wewnętrznej siły wymaga obrona praw człowieka i działanie na rzecz ich powszechnego uznania. 8 9

7 Sieć Laureatów Nagrody im. Sacharowa Sieć Laureatów Nagrody im. Sacharowa powstała 2008 roku - był to rok, w którym obchodzono 20. rocznicę ustanowienia Nagrody im. Sacharowa. Aby podkreślić rangę tego wydarzenia, Parlament Europejski zorganizował konferencję pod tytułem: 20 lat aktywnego wspierania praw człowieka: laureaci Nagrody im. Sacharowa dzielą się swymi doświadczeniami. W konferencji tej wzięło udział wielu laureatów, którzy wymienili się swoimi opiniami na temat praw człowieka na świecie i roli Nagrody im. Sacharowa. Hauwa Ibrahim, laureatka z 2005 r., przeznaczyła otrzymaną nagrodę pieniężną na posłanie do szkoły ponad 100 dzieci. Matki z Plaza de Mayo, laureatki z 1992 r., przeznaczyły nagrodę na otwarcie księgarni, kawiarni politycznej i uniwersytetu dla ponad 2400 studentów. Elena Bonner, wdowa po Andrieju Sacharowie, sama będąca sławną działaczką na rzecz praw człowieka i demokracji, potwierdziła na konferencji po raz kolejny przekonanie swojego męża, zgodnie z którym ludzie powinni zawsze postępować zgodnie z własnym sumieniem, oraz własne przekonanie o tym, że prawa człowieka są podstawą cywilizacji. Działanie sieci jako platformy pozwalającej laureatom na bieżąco śledzić działania innych oraz okazywać wzajemną solidarność oficjalnie zainaugurował ówczesny przewodniczący Parlamentu Europejskiego Hans-Gert Pöttering. Laureaci podpisali wspólną deklarację, w której uzgodnili, że dołożą jeszcze więcej wspólnych starań, by wspierać obrońców praw człowieka na świecie poprzez wspólne działania laureatów Nagrody im. Sacharowa oraz poprzez współpracę między nimi a Parlamentem Europejskim. Działania w ramach sieci zostały zintensyfikowane dzięki konferencji wysokiego szczebla, która odbyła się w listopadzie 2011 r. i na którą ówczesny przewodniczący Parlamentu Europejskiego Jerzy Buzek zaprosił wszystkich laureatów w celu przedyskutowania problemów demokracji znajdujących się w okresie przejściowym, roli kobiet i znaczenia nowych technologii. Jak podkreślił Jerzy Buzek w trakcie konferencji: to nie Facebook lub Twitter obaliły oparte na ucisku reżimy. Ostatecznie dokonały tego ludzka odwaga oraz pragnienie wolności i poprawy sytuacji. Podczas dorocznego spotkania w ramach Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa w roku 2012 ówcześni współprzewodniczący sieci, tj. przewodniczący Parlamentu Europejskiego Martin Schulz i laureaci z roku 2011: Ali Ferzat, Asmaa Mahfouz i Ahmed al-sanusi wymieniali na forum publicznym swoje poglądy dotyczące procesu budowania demokracji w następstwie arabskiej wiosny. Laureaci ci byli także prelegentami podczas pierwszego Światowego Forum na rzecz Demokracji, które odbyło się pod patronatem Parlamentu Europejskiego w Strasburgu. W roku 2013 obchodzimy 25. rocznicę ufundowania Nagrody im. Sacharowa. W tym roku sieć Nagrody im. Sacharowa przeprowadziła szereg debat, odbyła się także konferencja wysokiego szczebla, podczas której laureaci nagrody z całego świata zgromadzili się w Parlamencie Europejskim, by podzielić się doświadczeniami oraz wesprzeć się wzajemnie w ramach sieci Nagrody im. Sacharowa

8 LAUREACI NAGRODY 1988 Nelson Rolihlahla Mandela; Anatolij Marczenko (pośmiertnie) 1989 Alexander Dubček 1990 Aung San Suu Kyi 1991 Adem Demaçi 1992 Matki z Plaza de Mayo 1993 Oslobodjenje 1994 Taslima Nasreen 1995 Leyla Zana 1996 Wei Jingsheng 1997 Salima Ghezali 1998 Ibrahim Rugova 1999 Xanana Gusmão 2000 Basta Ya! 2001 Izzat Ghazzawi; Nurit Peled-Elhanan; Dom Zacarias Kamwenho 2002 Oswaldo José Payá Sardiñas 2003 sekretarz generalny ONZ Kofi Annan i wszyscy pracownicy Organizacji Narodów Zjednoczonych 2004 Białoruski Związek Dziennikarzy 2005 Kobiety w Bieli; Hauwa Ibrahim; Reporterzy bez Granic 2006 Aleksander Milinkiewicz 2007 Salih Mahmoud Mohamed Osman 2008 Hu Jia 2009 Memoriał (Oleg Orłow, Siergiej Kowaliow i Ludmiła Aleksiejewa w imieniu organizacji Memoriał i wszystkich innych obrońców praw człowieka w Rosji) 2010 Guillermo Fariñas 2011 arabska wiosna (Mohamed Bouazizi, Asmaa Mahfouz, Ahmed al- Sanusi, Razan Zaitouneh i Ali Ferzat) 2012 Nasrin Sotoudeh i Jafar Panahi 2013 Malala Yousafzai 12 13

9 2013 Malala Yousafzai Malala Yousafzai to 16-latka z Pakistanu, którą talibowie postrzelili w twarz, próbując powstrzymać ją i inne dziewczęta od pójścia do szkoły. Strzelili jej prosto w głowę, a jej to tylko dodało sił powiedziała aktorka Angelina Jolie, inicjując pierwszy projekt, który ma umożliwić 40 dziewczętom z prowincji Swat w Pakistanie uczęszczanie do szkoły. Malala wróciła do zdrowia po długim leczeniu w Wielkiej Brytanii, gdzie obecnie mieszka, i oświadczyła, że chce, by każda dziewczynka, każde dziecko mogło się uczyć. Sama rozpoczęła walkę w wieku 11 lat, kiedy to pisała dla BBC Urdu online anonimowy dziennik o życiu dziewczynki uczęszczającej do szkoły w dolinie Swat w Pakistanie, gdzie rządzili talibowie. W środę 14 stycznia 2009 r. napisała Być może nie wrócę już do szkoły. Dyrektor szkoły, do której uczęszczała, ogłosił początek ferii zimowych, nie poinformował jednak o terminie rozpoczęcia nauki po feriach. W dniu 15 stycznia 2009 r. talibowie ogłosili zamknięcie wszystkich szkół dla dziewcząt w prowincji Swat. Do tego czasu wysadzono już w powietrze ponad 150 szkół. Krótko po tym Malala i jej rodzina musieli uciec z oblężonej Mingory, gdyż o kontrolę nad miastem walczyli talibowie i pakistańska armia. Szkoła Malali została zniszczona. Po powrocie do domu, gdy sytuacja w regionie uległa poprawie, Malala i jej ojciec, Ziauddin, liberalny członek dżirgi, który prowadził szkołę dla dziewcząt, spotkali się z groźbami. Jednak Malala nadal opowiadała się za kształceniem dziewcząt w jawnych wywiadach i wystąpieniach telewizyjnych, a także zgłosiła się do udziału w dwóch filmach dokumentalnych o kształceniu dziewcząt w dolinie Swat: Class dismissed in Swat Valley i A school girl s odyssey. Za pieniądze z darowizny zakupiła autobus szkolny i to właśnie wracając do domu tym autobusem, została postrzelona w zamachu, do którego przyznała się talibska partia Pakistański Ruch dla Sprawiedliwości. W zamachu tym obrażeń doznały też dwie inne dziewczynki. Celem ataku było zabicie Malali oraz zastraszenie wszystkich, którzy wraz z nią walczą o prawo dziewcząt i kobiet do nauki, wolności i samostanowienia. Malala nie poddała się jednak. 12 lipca 2013 r., w dniu swych szesnastych urodzin, wystąpiła w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych podczas wydarzenia zorganizowanego przez Gordona Browna, Specjalnego Wysłannika ONZ ds. Edukacji Światowej. Terroryści myśleli, że mogą zmienić moje cele i zabić moje ambicje powiedziała jednak w moim życiu nic się nie zmieniło poza tym, że zabito słabość, strach i poczucie beznadziei. W ich miejsce narodziła się siła, moc i odwaga. ONZ ogłosiła dzień 10 listopada dniem Malali, aby zwrócić uwagę na prawa dziewcząt do uczęszczania do szkoły, zaś Pakistan i UNESCO utworzyły fundusz Malali na rzecz edukacji dziewcząt. copyright Isopix/Action in network Press phase 14 15

10 1988 Nelson Rolihlahla Mandela Pierwszym laureatem Nagrody im. Sacharowa był Nelson Mandela, który sześć lat później został wybrany na pierwszego czarnoskórego prezydenta i szefa rządu Republiki Południowej Afryki w pierwszych wolnych wyborach w tym kraju. W okresie rasistowskiego systemu apartheidu spędził 27 lat za murami więzienia, stając się symbolem oporu przeciwko rasizmowi. W chwili przyznania Nagrody im. Sacharowa w roku 1988 Mandela nadal przebywał w areszcie domowym, lecz zaledwie cztery miesiące po uwolnieniu, w czerwcu 1990 r., przemawiał już do Parlamentu Europejskiego. Był niewzruszonym adwokatem wypracowania sprawiedliwego i trwałego rozwiązania, które pozwoli przekształcić RPA w zjednoczony i demokratyczny kraj, wolny od rasizmu. Każde inne rozwiązanie stanowiłoby obrazę dla pamięci niezliczonych rzesz patriotów z RPA i pozostałej części regionu, którzy oddali życie, abyśmy mogli znaleźć się w miejscu, w którym znajdujemy się dzisiaj, kiedy możemy śmiało powiedzieć, że koniec systemu apartheidu jest bliski. W pożegnalnym przemówieniu kierowanym do Parlamentu RPA w 10 lat po zaprzysiężeniu na urząd prezydenta zauważył, że historycznym wrogom udało się wynegocjować pokojowe przejście od apartheidu do demokracji właśnie dlatego, że byliśmy gotowi uwierzyć we wrodzoną skłonność do czynienia dobra po drugiej stronie. Nelson Mandela, który otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w roku 1993, wycofał się z życia publicznego, ale pozostał wierny swoim ideałom przez zaangażowanie w działalność charytatywną za pośrednictwem Fundacji Nelsona Mandeli oraz Fundacji Nelsona Mandeli na rzecz Dzieci. W czerwcu 2013 r. 94-letni Nelson Mandela trafił do szpitala z poważną infekcją płuc, której nabawił się pierwotnie w czasie pobytu w więzieniu. Tysiące ludzi z całego świata przesłało mu wyrazy miłości i wsparcia. Jak stwierdził kiedyś sam Mandela: (...) to, co liczy się w życiu, to nie sam fakt, że żyliśmy. Liczy się to, co zmieniliśmy w życiu innych. copyright European Union in network PE-EP phase 16 17

11 1988 Anatolij Marczenko Anatolij Marczenko, jeden z najbardziej znanych dysydentów byłego Związku Radzieckiego, zmarł w grudniu 1986 r. w więzieniu w Czystopolu na skutek trzymiesięcznego strajku głodowego na rzecz uwolnienia wszystkich sowieckich więźniów sumienia. W chwili śmierci miał 48 lat, z czego ponad 20 spędził w więzieniu i na zesłaniu w granicach kraju. Oburzenie opinii międzynarodowej, jakie wywołała jego śmierć, było jednym z głównych czynników, które ostatecznie skłoniły Michaiła Gorbaczowa, ówczesnego sekretarza generalnego Partii Komunistycznej, do wydania w roku 1987 decyzji o powszechnej amnestii więźniów politycznych. Marczenko opuścił szkołę w wieku 8 lat, i dopiero podczas pobytu w więzieniu ponownie podjął się samokształcenia. Po zwolnieniu z więzienia w roku 1966 napisał autobiograficzną książkę Moje świadectwo, poświęconą okresowi spędzonemu w sowieckich obozach pracy i w więzieniu, dzięki której stał się powszechnie znany. Wtedy też przyłączył się do radzieckiego ruchu na rzecz praw człowieka, stając się jednym z członkówzałożycieli wpływowej Moskiewskiej Grupy Helsińskiej w roku Był zaangażowany w organizowanie protestów i apelacji oraz autorem licznych listów otwartych, za co kilkakrotnie jeszcze trafiał do więzienia. Po przyznaniu Nagrody im. Sacharowa wdowie Larissie Bogoraz w roku 1988 sam Andriej Sacharow oddał hołd Anatolijowi Marczence, pisząc w liście przesłanym do Parlamentu Europejskiego: (...) w Moim świadectwie Marczenko jako pierwszy powiedział prawdę o poststalinowskich obozach pracy i więzieniach. Jego książka była jednym z kamieni węgielnych ruchu praw człowieka w naszym kraju. Przez wzgląd na ducha moralności przenikającego pokojową walkę o sprawiedliwość i dążenia do ukazania nieskrywanej i pełnej prawdy książka wzbudziła nienawiść organów represji do jej autora. Całe jego późniejsze życie i tragiczna śmierć w czystopolskim więzieniu stanowiły ich odwet za tę prawdę, tę wytrwałość i za najwyższe zasady moralne, jakimi się kierował. Owocem życia i pracy Marczenki jest ogromny wkład w kwestie dotyczące demokracji, ludzkości i sprawiedliwości. copyright Instytut Sacharowa in network w phase Moskwie 18 19

12 1989 Alexander Dubček Aleksander Dubček ( ) był jednym z inicjatorów procesu odnowy i zmian w byłym bloku wschodnim oraz sztandarową postacią ruchu reform w Czechosłowacji, który doprowadził w roku 1968 do praskiej wiosny. dnia 21 sierpnia 1968 r., kiedy to czołgi Układu Warszawskiego wjechały na teren Czechosłowacji i opanowały Pragę. Dubček został porwany przez KGB i zabrany na Kreml, gdzie przez krótki czas go przetrzymywano. Dorastał w rodzinie zaangażowanej w budowę socjalizmu w Związku Radzieckim. W roku 1939 Dubček przystąpił sekretnie do Partii Komunistycznej, a po zajęciu Czechosłowacji w trakcie II wojny światowej przystąpił również do podziemnego ruchu oporu przeciwstawiającego się powstaniu proniemieckiego państwa słowackiego. Kiedy w roku 1968 Dubček, zagorzały komunista, został kolejnym pierwszym sekretarzem Komunistycznej Partii Czechosłowacji, podjął próby liberalizacji reżimu. Zapoczątkował serię liberalnych reform, przyznając większą swobodę słowa prasie, rehabilitując ofiary czystek politycznych ery stalinizmu oraz inicjując program reform przewidujący zmiany gospodarcze oraz szeroko zakrojoną demokratyzację czechosłowackiego życia politycznego. Wprowadzane reformy wzbudziły niepokój w Moskwie, zaś próby nadania socjalizmowi ludzkiej twarzy zostały ostatecznie zdławione W roku 1970 oskarżono go o zdradę, pozbawiono urzędu i wykluczono z Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Przez piętnaście kolejnych lat pracował jako zwykły robotnik. Powrócił do życia politycznego dopiero w roku 1988, angażując się w ruch na rzecz praw obywatelskich. Po czechosłowackiej rewolucji w roku 1989 Dubček został wybrany na przewodniczącego Zgromadzenia Federalnego i pełnił tę funkcję do Jako jedna z postaci niosących nadzieję dysydentom radzieckim w ich wieloletniej walce o głasnost, jak napisał Andriej Sacharow w liście odczytanym podczas ceremonii przyznania Nagrody im. Sacharowa, Dubček wyraził życzenie, aby dzięki praskiej wiośnie wielka symfonia europejskiego ducha wspólnoty rozbrzmiewała nadal, zarówno w roku 1990, jak i we wszystkich kolejnych latach. Zginął w wypadku samochodowym w roku copyright CTK Photo/Igor in network Zehl phase 20 21

13 1990 Aung San Suu Kyi Aung San Suu Kyi - Platon/Trunk Archive copyright in network phase Przywódcza rola Aung San Suu Kyi w walce na rzecz demokracji w Mjanmie/Birmie została doceniona Nagrodą im. Sacharowa w roku Rok później laureatkę uhonorowano również Pokojową Nagrodę Nobla. Córka Aunga San, bohatera narodowego niepodległej Mjanmy/Birmy, zamordowanego, kiedy miała dwa lata, i Khin Kyi, prominentnej birmańskiej dyplomatki, Suu Kyi powróciła do kraju po kilkuletnim pobycie za granicą w roku 1988, aby zaopiekować się umierającą matką. Wtedy to była świadkiem brutalnych masakr wśród uczestników demonstracji przeciwko reżimowi wojskowemu U Ne Wina, co było impulsem dla Suu Kyi do zaangażowania sie w pokojową walkę na rzecz demokracji i praw człowieka. Większość dwudziestolecia po roku 1990 spędziła w areszcie domowym lub więzieniu po tym, jak rządząca junta wojskowa odmówiła oddania władzy założonej przez nią Narodowej Lidze na rzecz Demokracji, pomimo miażdżącego zwycięstwa tej partii w wyborach w roku W odpowiedzi nastąpiła fala aresztowań i krwawych prześladowań. W czasie gdy Suu Kyi przebywała w areszcie domowym, władze odmówiły wizy wjazdowej do Mjanmy/ Birmy jej mężowi, u którego zdiagnozowano nowotwór, naciskając na nią, aby wyjechała z kraju. Przewidując, że nie będzie już mogła wrócić, odmówiła wyjazdu i nie zobaczyła już męża przed jego śmiercią w roku Dopiero w 2010 roku została zwolniona z aresztu, sześć dni po tym jak przeprowadzano w Mjanmie/Birmie pierwsze od dwudziestu lat wybory. Kiedy jej kraj wkroczył na drogę demokratycznych reform, wzięła udział w wyborach uzupełniających do parlamentu w kwietniu 2012 r., w których jej partia zdobyła 43 na 45 miejsc. W chwili obecnej przewodniczy opozycji parlamentarnej. W związku z jej zwycięstwem wyborczym Parlament Europejski, który wielokrotnie wzywał do jej bezwarunkowego uwolnienia, wyraził swoje uznanie dla zwyciężczyni, określając jej postępowanie jako przykład bezinteresownej odwagi i walki na rzecz wolności i demokracji w obliczu tyranii. W 2013 r. Aung San Suu Kyi zadeklarowała chęć startu w krajowych wyborach prezydenckich

14 1991 Adem Demaçi Pisarz urodzony w kosowskiej Prisztinie w roku 1936, Adem Demaçi spędził znaczną część swojego życia (lata ) w więzieniu, walcząc o podstawowe prawa ludności albańskiej w Kosowie i ujawniając światu gorzką prawdę o serbskim ucisku wobec dwóch milionów Albańczyków tam mieszkających. Możemy potwierdzić, że w naszych czasach wolność słowa jest pierwszym, niezbędnym krokiem na drodze do demokracji. Bez wolności wypowiedzi nie ma dialogu, bez dialogu nie można dojść prawdy, a bez prawdy niemożliwy jest postęp. Po uwolnieniu Demaçi objął przewodnictwo Rady Obrony Praw i Swobód Człowieka. W roku 1996 rozpoczął karierę polityczną, przystępując do Parlamentarnej Partii Kosowa i zostając jej przewodniczącym. Nawoływał do otwartych protestów przeciwko reżimowi serbskiemu, twierdząc, że nieodwoływanie się do przemocy nie musi oznaczać postawy pasywnej, i rozpoczął widoczną, lecz pokojową kampanię protestacyjną przeciwko rządom Serbów. Wzywał Kosowian m.in. do udziału w akcji wygaszania świateł czy zatrzymywania się na ulicach i pozostawania w bezruchu na czas pięciu minut. W latach , podczas wojny w Kosowie, jako jedyny przywódca polityczny pozostał w kraju i został politycznym przedstawicielem Armii Wyzwolenia Kosowa (UCK). Po wojnie poświęcił się głównie działaniom na rzecz pojednania etnicznego i powrotu uchodźców. Przewodniczył Komitetowi na rzecz Wzajemnego Porozumienia, Tolerancji i Koegzystencji, reprezentującemu wszystkie grupy etniczne w Kosowie, ponieważ Kosowo należy do wszystkich i [ponieważ] chcemy wolnego, demokratycznego i wielonarodowego społeczeństwa. Demaçi otrzymał nominację do Pokojowej Nagrody Nobla w roku Jest autorem kilku książek, m.in. takich tytułów jak Miłość ilościowo czy Matka Shega i jej pięć córek. Jego trylogia pt. Popioły 99 to duchowy obraz zarówno albańskiego, jak i jego osobistego dramatu. copyright European Union in network phase 24 25

15 Bez wolności wypowiedzi nie ma dialogu, bez dialogu nie można dojść prawdy, a bez prawdy niemożliwy jest postęp. Adem Demaçi 26 27

16 1992 Matki z Plaza de Mayo Ruch powstał w wyniku poszukiwań prowadzonych przez matki, których dzieci zaginęły podczas tzw. brudnej wojny w Argentynie (lata ), i w ostatecznym rozrachunku przyczynił się do obalenia reżimu wojskowego w kraju. Wspierał także starania o zamknięcie w więzieniu grupy odpowiedzialnej za zbrodnie przeciwko ludzkości. Przez wiele lat Matki z Plaza de Mayo łączyła wspólna walka i żal za ich zaginionymi dziećmi, które nigdy nie zostały odnalezione. Bycie Matką z Plaza de Mayo oznaczało strach i narażenie na nieustanne groźby, przemoc i przypadkowe aresztowania w kraju, w którym od kobiet oczekuje się, by cierpiały niesprawiedliwość w milczeniu. Uczestniczki ruchu chodziły obwieszone zdjęciami i tablicami z nazwiskami swoich zaginionych dzieci oraz żądaniami ich powrotu. W czasach, kiedy zakazane było nawet wspólne zatrzymanie się grupy na ulicy, matki odbyły swój pierwszy protest, spacerując powoli w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara wokół Plaza de Mayo. W pierwszej demonstracji uczestniczyło czternaście kobiet, później jednak przyłączyły się do nich setki innych. Bierny opór kontynuowano nawet po zaginięciu części uczestniczek. W świetle demokratycznych przemian, jakie rozpoczęły się w Argentynie w roku 2006, Matki zorganizowały pierwszy doroczny Marsz Oporu pod hasłem: wróg nie mieszka już w siedzibie rządu. Z uwagi na wewnętrzne konflikty ruch rozpadł się. Mimo to członkiniezałożycielki kontynuowały swoje czwartkowe marsze celem upamiętnienia swojej wieloletniej walki. Przyłączyła się do nich nowa grupa Los Hijos des los Desaparecidos (Synowie Zaginionych). W 36. rocznicę powstania ruchu jego przywódczyni Hebe de Bonafini w liście otwartym zwróciła się do Sądu Najwyższego Argentyny, aby pomyślał o swoim własnym wizerunku i od czasu do czasu bronił zwykłych obywateli Argentyny, a nie tylko wielkich korporacji. Prywatne poszukiwania własnych porwanych dzieci rozpoczęte swego czasu przez Matki z Plaza de Mayo przerodziły się więc obecnie w walkę polityczną o niezawisłość sądownictwa. copyright in network phase 2005 John Isaacson 28 29

17 1993 Oslobodjenje W czasie wojny w byłej Jugosławii popularny dziennik Oslobodjenje (Wyzwolenie) zatrudniał Bośniaków, bośniackich Serbów i bośniackich Chorwatów. Mimo że wielu spośród jego współpracowników zostało zabitych lub rannych, a biura gazety zniszczyła serbska artyleria, około 70 dziennikarzy z narażeniem życia kontynuowało pracę w schronie przeciwatomowym w piwnicy budynku gazety w Sarajewie, by Oslobodjenje mogło dalej wychodzić. Zlatko Disdarević, jeden z ówczesnych redaktorów i późniejszy ambasador Bośni, stwierdził, że celem Oslobodjenja było utrzymanie i obrona statusu Bośni i Hercegowiny jako państwa wielonarodowego. Nasze wysiłki kierowaliśmy przeciwko śmierci i przeciwko podziałowi Bośni i Hercegowiny, przeciw całkowitemu wymazaniu jej z mapy Europy. Ludność Sarajewa, Bośni i Hercegowiny będzie nadal walczyć przeciwko podziałowi, którego korzenie sięgają czasów Europy sprzed I wojny światowej. Redaktorzy dziennika Oslobodjenje zdobyli tytuł International Editors of the Year za rok 1993, przyznawany przez World Press Review, co uzasadniono ich odwagą, nieustępliwością i oddaniem zasadom etyki dziennikarskiej. Za swoją niezwykłą pracę i trud dziennikarze Oslobodjenja otrzymali szereg innych nagród: Paper of the Year w roku 1992, Freedom Award w roku 1993, Nagrodę Oscara Romero w roku 1993, Nagrodę Louisa M. Lyonsa za rok 1993, przyznawaną przez Fundację Niemana za wysokie standardy moralne i uczciwość dziennikarską, Achievements in Journalism Award w roku W roku 1995 redaktor naczelny pisma Mehmed Halilovic przyjął Medal Honorowy Szkoły Dziennikarstwa Uniwersytetu Missouri w Columbia za nieprzerwane wydawanie dziennika w trakcie oblężenia Sarajewa w latach Oslobodjenje istnieje od 1943 roku, a siedziba redakcji do dziś mieści się w Sarajewie. Od 2006 roku gazeta należy do dwóch największych firm w mieście: Sarajewskich Zakładów Tytoniowych i Browaru Sarajewo. copyright in network phase 30 31

18 1994 Taslima Nasreen Urodzona w Bangladeszu w roku 1962, Taslima Nasreen zaczęła pisać w wieku lat 13 i dziś jest wielokrotnie nagradzaną pisarką, której dorobek przetłumaczono na trzydzieści języków. Uznanie przyniosły jej przejmujące dzieła dotyczących ucisku kobiet oraz nieugięta krytyka religii, które były powodem przymusowego wygnania z kraju i wielokrotnego obłożenia fatwą wzywającą do jej zgładzenia. Nasreen jest również lekarzem, orędowniczką świeckiego humanizmu oraz bojowniczką o prawa człowieka, silnie podkreślającą swoją bengalską tożsamość. Myśli i idee, jakie wyraziła w części swoich książek, spowodowały zakaz ich publikacji w Bangladeszu, zaś autorka nie ma prawa wjazdu do Bengalu: ani do części należącej do Bangladeszu, ani do Bengalu Zachodniego na terenie Indii. Kiedy w roku 1994 otrzymała Nagrodę im. Sacharowa, musiała już szukać schronienia w Europie, przebywając na wygnaniu we Francji i w Szwecji. W wystąpieniu z okazji wręczenia nagrody powiedziała, że pochodzi z części świata, w której napięcia społeczne i ludzkie problemy są nie do zniesienia: jako pisarka nie może zamykać oczu na codzienne cierpienie i głód. Kilka lat później, we wrześniu 1998 r., Taslima Nasreen wróciła do Bangladeszu do swojej umierającej matki. Kiedy tylko wiadomość o tym się rozeszła, fundamentaliści religijni ponownie zażądali zgładzenia pisarki. Sąd wydał nakaz jej aresztowania i zagroził konfiskatą mienia. Parlament Europejski w reakcji na apel Taslimy Nasreen o pomoc wystosował rezolucję, w której wezwał rząd Bangladeszu do ochrony życia pisarki i zapewnienia jej bezpieczeństwa. Z powodu powtarzających się gróźb, w styczniu 1999 r. Nasreen ponownie opuściła ojczyznę. Aktualnie mieszka w New Delhi. W ramach wizyty w Parlamencie Europejskim w czerwcu 2013 r. Nasreen namawiała do wsparcia świeckich ruchów w Bangladeszu jako przeciwwagi dla rozprzestrzeniania się fundamentalizmu islamskiego, argumentując, że fundamentalizm ten jest szczególnie szkodliwy z punktu widzenia praw kobiet. Wyraziła również swój sprzeciw w stosunku do wszelkich przejawów fundamentalizmu religijnego. copyright European Union in network 2011 phase PE-EP 32 33

19 1995 Leyla Zana European Union 2010 PE-EP W roku 1991 Leyla Zana jako pierwsza Kurdyjka zdobyła mandat w parlamencie tureckim. Za swoją aktywność polityczną, którą tureckie sądy uznały za działanie na szkodę jedności kraju, spędziła 10 lat w więzieniu. W wieku lat 15 wyszła za mąż za byłego burmistrza miasta Diyarbakir, Mehdiego Zanę, więzionego za separatyzm w trakcie rządów wojskowych w latach 80. XX w. Naukę w szkole rozpoczęła dopiero w 23. roku życia, zdobywając świadectwo ukończenia szkoły podstawowej i średniej w ciągu trzech lat. Jej osobisty rozwój postrzegany jest jako tożsamy z realizacją praw podstawowych populacji kurdyjskiej. Choć o to nie zabiegała, ostatecznie przyjęła na siebie rolę przywódczyni i została wybrana do parlamentu miażdżącą przewagą głosów. W trakcie ceremonii zaprzysiężenia Zana spowodowała skandal, oświadczając w języku kurdyjskim: Składam tę przysięgę z myślą o braterstwie pomiędzy narodem tureckim i kurdyjskim, w czasie, gdy publiczne używanie języka kurdyjskiego uznawano za przestępstwo. W roku 1994 została pozbawiona immunitetu i skazana na 15 lat więzienia za zdradę i przynależność do zbrojnej Partii Pracujących Kurdystanu (PKK), pomimo że nie przyznała się do zarzucanych jej czynów. Parlament Europejski w roku 1995 przyznał jej Nagrodę im. Sacharowa za odważne wystąpienia w obronie praw człowieka i zaangażowanie w sprawę pokojowego i demokratycznego rozwiązania konfliktów pomiędzy rządem tureckim a ludnością kurdyjską. W roku 2004 Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł, że proces Zany nie został przeprowadzony w sposób uczciwy i niezawisły, a ona sama mogła w końcu wystąpić osobiście przed Parlamentem Europejskim w trakcie ceremonii wręczenia nagrody. W roku 2012 skazana została na kolejne 10 lat więzienia za szerzenie propagandy terrorystycznej. Jako posłanka, wybrana do parlamentu ponownie w roku 2011, dysponuje immunitetem do roku W czerwcu 2012 r. Zana spotkała się z tureckim premierem Recepem Tayyipem Erdoğanem po tym, jak publicznie wyraziła nadzieję, że rozwiąże on problem kurdyjski. Jej inicjatywa stała się punktem wyjścia dla procesu negocjacyjnego, dzięki któremu przywódca PKK Abdullah Öcalan w marcu 2013 wystosował do partii publiczne wezwanie o porzucenie zbrojnego oporu na rzecz demokratycznej walki politycznej

20 1996 Wei Jingsheng Ojciec chińskiego ruchu demokratycznego przebywa na wygnaniu, jednak pozostaje aktywnym przywódcą opozycji przeciwko dyktaturze komunistycznej w Chinach. Jest autorem książki Odwaga niezależności. Listy z więzienia i inne teksty, którą pierwotnie napisał na papierze toaletowym w trakcie pobytu w więzieniu, a która do dziś doczekała sie publikacji w kilkunastu językach. Za działalność opozycyjna i pisarską w obronie demokracji oraz za przełomowy esej z roku 1978 Piąta modernizacja. Demokracja, został dwukrotnie skazany na karę więzienia, łącznie na okres 29 lat, z czego odsiedział już 18. Wszystko zaczęło się od podpisanej ściennej gazetki wywieszonej na tzw. ścianie demokracji w Pekinie, stanowiącej medium swobodnej wypowiedzi dla robotników, artystów i intelektualistów. Gazetka wywołała sensację nie tylko ze względu na otwarty atak na komunistyczne rządy demokratycznej dyktatury ludowej, lecz także dlatego, że autor odważył się podpisać pod nią prawdziwym imieniem i nazwiskiem i podać swoje dane kontaktowe. W założonym przez siebie podziemnym magazynie Poszukiwanie Wei napisał artykuł pt. Demokracja czy nowa dyktatura?, w którym nazwał Deng Xiaopinga, ówczesnego przywódcę komunistów, nowym dyktatorem. Aresztowany trzy dni później, Wei został skazany za działalność kontrrewolucyjną i wtrącony do więzienia na 15 lat w roku Umieszczono go początkowo w celi śmierci, później w więziennej izolatce, a następnie kierowano do kolejnych obozów pracy przymusowej pod ścisłym nadzorem, gdzie przebywał do roku 1993, kiedy to zwolniono go wskutek decyzji Chin o ubieganie się o organizację Igrzysk Olimpijskich w roku W ciągu sześciu miesięcy został aresztowany po raz drugi i po ponownym procesie skazany za działalność kontrrewolucyjną na kolejne 14 lat. W momencie przyznania Nagrody im. Sacharowa w 1996 r. nadal przebywał w więzieniu. W roku 1997, na skutek ogromnej presji społeczności międzynarodowej, Weia uwolniono z celi i odstawiono na pokład samolotu do Stanów Zjednoczonych. Sam Wei uważa, że tak naprawdę nie został uwolniony, a wygnanie jest kontynuacją kary. Z Waszyngtonu Wei kieruje Fundacją Wei Jingshenga, Zagraniczną Koalicją na rzecz Chińskiej Demokracji oraz Azjatyckim Sojuszem na rzecz Demokracji. copyright European union in network phase 36 37

21 1997 Salima Ghezali Salima Ghezali jest algierską dziennikarką, pisarką i działaczką na rzecz praw kobiet. W latach 80. XX wieku zaangażowała się w algierski ruch kobiecy, m.in. jako członkini-założycielka stowarzyszenia Kobiety Europy i Maghrebu oraz jako redaktor naczelna założonego przez siebie czasopisma kobiecego NYSSA. Następnie ta była nauczycielka została dziennikarką i redaktorem francuskojęzycznej gazety La Nation najbardziej poczytnego tygodnika w Algierii, wydawanego od 1994 roku. W czasie gdy w kraju szalała począwszy od roku letnia wojna domowa pomiędzy rządem a grupami islamskich rebeliantów, La Nation nawoływał do nawiązania dialogu politycznego przez wszystkie strony konfliktu, był orędownikiem praw człowieka i wolności słowa dla wszystkich oraz krytykował jako jedyna gazeta zarówno rząd, jak i grupy islamistów. Wydawanie La Nation wznowiono w roku 2011 w wersji internetowej. W liście od redakcji Ghezali wyjaśniła motywy swojej działalności: nie możemy pozostać obojętni na energię młodych ludzi w świecie arabskim, którzy walczą o swoją godność i wolność. Nie możemy pozostać obojętni na to, co dzieje się w naszym kraju. Chcemy, aby obywatele Algierii byli szczęśliwi, gdyż na to zasługują. Pragniemy silnych instytucji, lepszych kadr w ramach realnej demokracji oraz rządów prawa. List zakończyła, wyrażając nadzieję na lepszą przyszłość Algierii, gdzie dobre rządy będą regułą. Salima Ghezali zdobyła szereg nagród za swoją działalność w dziedzinie praw człowieka, m.in. Nagrodę World Press Review, Nagrodę im. Olofa Palmego oraz Nagrodę Oscara Romero przyznawaną przez Rothko Chapel. Dziś nadal kontynuuje swoją działalność na rzecz praw kobiet, praw człowieka i demokracji w Algierii. European Union 2013 EP Z tego względu gazeta była wielokrotnie przejmowana, a jej druk wstrzymywany, by w końcu w roku 1996 zostać ostatecznie zamkniętą po opublikowaniu w Le Monde Diplomatique raportu Salimy Ghezali na temat sytuacji praw człowieka w Algierii

22 1998 Ibrahim Rugova W roku 1998, kiedy narastał konflikt pomiędzy serbskimi jednostkami a Armią Wyzwolenia Kosowa, Parlament Europejski uhonorował Nagrodą im. Sacharowa człowieka, który pozostawał wierny zasadzie pokojowego sprzeciwu wobec przemocy. Przyjmując nagrodę, Rugova stwierdził: nagroda ta stanowi dla mnie i dla całej ludności Kosowa uznanie dla naszej pokojowej walki i naszych poświęceń. Ibrahim Rugova, urodzony dnia 2 grudnia 1944 r. w Cerrce (Istok) w Kosowie, wykładał literaturoznawstwo na Uniwersytecie w Prisztinie, zanim w roku 1989 został wybrany na przywódcę Demokratycznej Ligi Kosowa (LDK),. W tym samym roku Belgrad zniósł autonomię prowincji Kosowo; Albańczycy zostali poddani represjom, a przywódców opozycji aresztowano. W 1990 r. dwumilionowa społeczność kosowskich Albańczyków przyjęła własną konstytucję. W 1991 r. w referendum 97% z nich opowiedziało się za niezależnością Kosowa, a w 1998 r. ogłoszono Ibrahima Rugovę prezydentem samozwańczej Republiki Kosowa. krytykował Adem Demaçi, opowiadający się za bardziej nacjonalistycznym podejściem. Jednocześnie Rugova starał się o zainteresowanie światowej opinii publicznej sprawą swojego narodu. Nieprzerwanie wzywał wspólnotę międzynarodową do wzmożenia nacisków i zapewnienia Kosowu ochrony. Przekonany, że samostanowienie narodu osiągalne jest jedynie na drodze pokojowej, Ibrahim Rugova, jako główny negocjator ze strony kosowskich Albańczyków, dnia 18 marca 1999 r. podpisał układ pokojowy z Rambouillet. Odmowa podpisania układu przez władze w Belgradzie doprowadziła do rozpoczęcia w dniu 24 marca nalotów NATO na Jugosławię, w wyniku których siły jugosłowiańskie wycofały się z Kosowa. Sam Rugova został zmuszony do ukrywania się. W marcu 2002 r. wybrano go na pierwszego prezydenta Kosowa. Zmarł na raka w dniu 21 stycznia 2006 r. Rugova obstawał przy pokojowej opozycji przeciwko serbskiemu reżimowi, stale podkreślając gotowość podjęcia dialogu z Belgradem. Jego stanowisko negocjacyjne copyright European Union in network EP PE phase 40 41

23 1999 Xanana Gusmão Xanana Gusmão znany jest jako Mandela Timoru. Uznany za przywódcę i symbol timorskiego oporu, Gusmão starał się doprowadzić do zakończenia konfliktu zbrojnego zmierzającego do odłączenia Timoru od Indonezji. Niedługo przed przyznaniem mu przez Parlament Europejski Nagrody im. Sacharowa w grudniu 1999 r. opuścił więzienie, w którym odsiedział siedem lat z 20-letniego wyroku wydanego na podstawie oskarżeń o separatyzm. Po wycofaniu się Portugalczyków z Timoru Wschodniego Indonezja rozpoczęła politykę destabilizacji ościennego terytorium. W dniu 7 grudnia 1975 r. nastąpiła indonezyjska inwazja. Gusmão podjął działalność konspiracyjną, a w 1978 r. został przywódcą zbrojnego skrzydła Rewolucyjnego Frontu Niepodległości Timoru Wschodniego (FRETILIN). Przemoc towarzysząca inwazji kosztowała według szacunków życie osób, lecz nie złamała woli przetrwania narodu. Xanana Gusmão dążył do bezkrwawego rozwiązania konfliktu, proponując rządowi indonezyjskiemu plan pokojowy i rozmowy nadzorowane przez ONZ. W 1986 r. udało mu się zjednoczyć różne siły polityczne i społeczne w ramach Rady Narodowej Timorskiego Oporu (TNRC). Dnia 20 listopada 1992 r. Xanana Gusmão został jednak aresztowany i skazany na karę dożywocia, którą następnie zamieniono na wyrok 20 lat pozbawienia wolności. Nie załamało to jednak timorskiego oporu, a sama Indonezja stała się celem międzynarodowych nacisków mających na celu uwolnienie Gusmão. Krótko po referendum z dnia 30 sierpnia, w którym 80% ludności Timoru Wschodniego opowiedziało się za niepodległością, we wrześniu 1999 Gusmão został uwolniony i złożył obietnicę, że zrobi wszystko, co w jego mocy, aby przynieść pokój Timorowi Wschodniemu i swojemu narodowi. W kwietniu 2002 r. w Timorze Wschodnim odbyły się pierwsze wolne wybory prezydenckie, w których Gusmão wygrał zdobywając niemal 83% głosów. Dnia 20 maja 2002 r. sekretarz generalny ONZ Kofi Annan oficjalnie ogłosił niepodległość Demokratycznej Republiki Timoru Wschodniego. Gusmão pełnił funkcję prezydenta do roku W roku 2008 przeżył nieudany zamach na swoje życie. Aktualnie pełni funkcję premiera. copyright European Union in network EP PE phase 42 Xanana Gusmão zmienił imię z José Alexandre Xanana Gusmão na Kay Rala Xanana Gusmão. Kay Rala to pseudonim, którego używał, walcząc o wolność i samostanowienie Timoru Wschodniego, 43 zaś Xanana to imię, pod jakim znano go w młodości.

24 2000 BASTA YA! Członkowie organizacji Basta Ya! ryzykowali życie w walce z terroryzmem. Ich jedyną bronią była pokojowa mobilizacja obywateli do obrony podstawowych wolności. Przez lata terroryzm ETA i pokrewnych grup zagrażał podstawowym wolnościom i prawom człowieka w Kraju Basków. Tysiące ludzi padło ofiarą zastraszania, wymuszeń, szantaży i zamachów, które dotknęły nie tylko osoby będące bezpośrednim celem represji, lecz także ich bliskich i mienie. Nie mogli oni swobodnie wyrażać swoich poglądów ani korzystać ze swoich praw bez narażania się na niebezpieczeństwo. Organizacja Basta Ya! powstała w odpowiedzi na zagrożenie podstawowych wolności obywatelskich i praw człowieka w Kraju Basków wskutek działalności terrorystycznej ETA i pokrewnych grup. Organizacja była głosem obywateli niereprezentujących postawy nacjonalistycznej, a jej powstanie związane było z nasileniem nacjonalizmu etnicznego i postaw ksenofobicznych wśród bardziej umiarkowanych partii nacjonalistycznych i grup pragnących porozumienia z ETA. Inicjatywa obywatelska, której nazwę przetłumaczyć można jako Dosyć już!, posiadająca od lipca 2004 r. status doradczy w Radzie Gospodarczo-Społecznej ONZ, zrzeszała osoby pracujące na rzecz podstawowych praw człowieka, demokracji i tolerancji w Kraju Basków. Organizacja zrealizowała szereg działań, wśród których wyróżniają się dwie wielkie demonstracje w San Sebastian w lutym i październiku 2000 r. Manifestanci żądali wówczas rozwiązania ETA, wyrażali wsparcie dla ofiar terroryzmu oraz wolę obrony Konstytucji i Statutu jako podstawy godnego współżycia wszystkich baskijskich obywateli. Organizacja Basta Ya! uległa rozwiązaniu w roku Jej przywódcy Carlos Martinez Gorriarán, Juan Luis Fabo, Rosa Díez i Fernando Savater powołali do życia partię polityczną (UPyD), aktywnie działającą obecnie na hiszpańskiej scenie politycznej. Intelektualnym przywódcą ruchu był Fernando Savater i to on reprezentował Basta Ya! na ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa w Parlamencie Europejskim w roku copyright European Union in network phase EP 44 45

25 2001 Izzat Ghazzawi Izzat Ghazzawi ( ) był palestyńskim pisarzem i wykładowcą, który w swoich dziełach koncentrował się na problemach i cierpieniach ludności powodowanych przez izraelską okupację terytoriów palestyńskich oraz na prywatnym cierpieniu, które jak uważał można przekuć w uzdrawiającą moc. Jego życie naznaczone zostało śmiercią jego szesnastoletniego syna, Ramy ego, zamordowanego przez armię izraelską w roku Ramy zginął na boisku swojej szkoły, próbując pomóc rannemu koledze. Pomimo tej tragedii Izzat Ghazzawi zawsze działał na rzecz nawiązania kulturalnego i politycznego dialogu z narodem izraelskim. Był dzieckiem uchodźców. Uzyskawszy tytuł magistra literatury amerykańskiej i brytyjskiej, wykładał na Uniwersytecie w Birzeit. Był przewodniczącym Związku Pisarzy Palestyńskich, autorem powieści i opowiadań, oraz krytykiem literackim. To on zorganizował i poprowadził pierwszą Międzynarodową Konferencję Pisarzy w Palestynie (1997 r.). Ghazzawi był członkiem Biura Wykonawczego Palestyńskiej Rady Sprawiedliwości i Pokoju; w 1995 r. w Stavanger przyznano mu Międzynarodową Nagrodę za Wolność Poglądów. Z powodu swojej aktywności politycznej był więziony i wielokrotnie karany przez władze izraelskie. Wręczając Ghazzawiemu Nagrodę im. Sacharowa w roku 2001, ówczesna przewodnicząca Parlamentu Europejskiego Nicole Fontaine złożyła mu hołd, mówiąc: niestrudzenie krzewił [Pan] pokój i dialog wśród narodów izraelskiego i palestyńskiego. Pańskiej żarliwości nie osłabiło ani uwięzienie i cenzura, ani największa z możliwych tragedii, nieodżałowana strata szesnastoletniego syna Ramy ego. Wkrótce po śmierci syna, wspólnie z izraelskim pisarzem Abrahamem B. Yehoshuą i fotografem Oliviero Toscanim opublikował książkę Wrogowie o stosunkach między Palestyńczykami a Izraelczykami, która okazała się wielkim sukcesem. Izzat Ghazzawi zmarł dnia 4 kwietnia 2003 r. copyright European Union in network 2001 phase - EP 46 47

26 2001 Nurit Peled-Elhanan Nurit Peled-Elhanan, urodzona w Izraelu w roku 1949, jest profesorem uniwersyteckim i pisarką. W roku 1997 jej trzynastoletnia córka Smadar zginęła z rąk palestyńskiego zamachowcasamobójcy w Zachodniej Jerozolimie. Moją małą córeczkę zabito tylko dlatego, że była Izraelką, a zabił ją młody człowiek, tak udręczony i zrozpaczony, że zdecydował się na samobójstwo i morderstwo tylko dlatego, że był Palestyńczykiem. Oboje są ofiarami izraelskiej okupacji Palestyny. Teraz ich krew zmieszała się na jerozolimskim bruku, który zawsze obojętnie przyjmował krew. Nurit Peled-Elhanan zabroniła władzom Izraela, w tym premierowi, uczestnictwa w ceremonii pogrzebowej. Nurit Peled, córka sławnego generała Mattiego Peleda, znanego ze swoich kampanii na rzecz pokoju i postępu, stała się symbolem wszystkich obywateli Izraela walczących przeciwko okupacji i na rzecz wolności Palestyny. Oddana jest również głęboko sprawie zmiany mentalności izraelskiego społeczeństwa, w szczególności młodego pokolenia. W swojej ostatniej publikacji zatytułowanej Palestyna w izraelskich podręcznikach szkolnych. Ideologia i propaganda w edukacji zwraca uwagę na kwestię kształcenia w izraelskich szkołach, które jak się wydaje nie jest zorientowane na tolerancję i różnorodność, tylko na wpajanie rasizmu. Nurit Peled-Elhanan ostro krytykowała światowych przywódców, w tym Georga Busha, Tony ego Blaira i Ariela Sharona, za wpajanie własnym obywatelom ślepego strachu przed muzułmanami. Jest ona współinicjatorką powołania w roku 2009 trybunału Russella, międzynarodowego trybunału ludowego mającego za zadanie zbadanie roli i współudziału podmiotów trzecich, takich jak rządy, instytucje i korporacje, w przypadkach pogwałcenia prawa międzynarodowego przez Izrael w stosunku do ludności palestyńskiej. copyright European Union in network 2013 phase EP 48 49

27 2001 Dom Zacarias Kamwenho Arcybiskup Zacarias Kamwenho należał do awangardy ruchu pokojowego w Angoli. W roku 1999 wśród ludności angolskiej odżyła świadomość potrzeby aktywnego wystąpienia w obronie pokoju i praw człowieka, wspierana przez starania przywódców kościelnych oraz licznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego realizujących cel szerokiego narodowego pojednania. Urodzony w Chimbundo (Huambo, Angola) w 1934 r., Dom Zacarias Kamwenho otrzymał święcenia w 1961 r., a w roku 1995 został arcybiskupem Lubango. Zawsze wyrażał stanowcze, bezstronne i zdecydowane poglądy w stosunku do wszystkich stron konfliktu, dążąc do osiągnięcia, poprzez dialog polityczny, trwałego pokoju po 26 latach wojny domowej. W uznaniu dla jego niestrudzonych wysiłków na rzecz pokoju w roku 2001 przyznano mu Nagrodę im. Sacharowa. Zawieszenie broni, które nastąpiło w 2002 r. po zamordowaniu partyzanckiego przywódcy Jonasa Savimbiego, rozmowy pokojowe i ogólny klimat demokratyzacji można w znacznym stopniu uznać za skutek kampanii prowadzonej przez Kamwenho oraz innych przywódców religijnych i społecznych. W 2003 r. arcybiskup Kamwenho zrezygnował z przewodniczenia Konferencji Biskupów Angoli oraz Wysp Świętego Tomasza i Książęcej, jednak nadal aktywnie pracował w swojej diecezji oraz w Ekumenicznym Komitecie na rzecz Pokoju w Angoli, dążąc do demokratyzacji, poszanowania podstawowych wolności i praw człowieka, wdrażania zasady państwa prawa i trwałego narodowego pojednania. W roku 2007 stwierdził, że w szczególności w ciągu ostatnich dwóch lat wśród ludności angolskiej odżyła świadomość potrzeby aktywnego wystąpienia w obronie pokoju i praw człowieka, wspierana i reprezentowana przez starania przywódców kościelnych oraz licznych organizacji społeczeństwa obywatelskiego realizujących cel szerokiego narodowego pojednania. W 2012 r. obecnie emerytowany arcybiskup wezwał Angolczyków do korzystania z czynnego prawa wyborczego. copyright European Union in network 2013 phase EP 50 51

28 2002 Oswaldo José Payá Sardiñas European Union EP PE Oswaldo José Payá Sardiñas ( ) jest znany głównie jako twórca Projektu Vareli, kampanii na rzecz referendum dotyczącego uchwalenia przepisów gwarantujących prawa obywatelskie, wolne pluralistyczne wybory, uwolnienie wszystkich więźniów politycznych oraz reformy społeczno-gospodarcze na Kubie. Aktywny reformator od lat wczesnej młodości, był wielokrotnie prześladowany i potępiany za krytykę polityki Fidela Castro, co jednak nie powstrzymało go przed założeniem, w roku 1988, Chrześcijańskiego Ruchu Wyzwolenia, obecnie jednego z najliczniejszych ruchów opozycyjnych na Kubie. W roku 1990 Oswaldo Payá wezwał do podjęcia narodowego dialogu i rozpoczął akcję zbierania podpisów w celu przekształcenia projektu obywatelskiego w obowiązujące prawo, za co został zatrzymany przez tajną policję. W roku 1997 stworzył ambitny Projekt Vareli. Pomimo ostrej reakcji władz na ten popularny projekt i aresztowań osób prowadzących kampanię na jego rzecz Payá nie poddał się i w roku 2008 przedstawił Zgromadzeniu Narodowemu projekt ustawy w sprawie amnestii dla więźniów politycznych. W roku 2010 uruchomił również Foro Todos Cubanos.W roku 2012 został po raz szósty nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla. W tym samym roku, tj. dnia 22 lipca 2012 r., zginął w wypadku samochodowym na Kubie. W hołdzie złożonym zmarłemu przewodniczący Parlamentu Europejskiego Martin Schulz wyraził swoją wiarę w to, że idee Oswaldo Payi przetrwają, ponieważ jego praca i zaangażowanie stały się inspiracją dla pokolenia kubańskich aktywistów, którzy podążają za jego przykładem w propagowaniu wolności politycznej i praw człowieka. Chrześcijański Ruch Wyzwolenia nie ustaje w żądaniach wyjaśnienia okoliczności jego zgonu. Rodzina odrzuciła oficjalną wersję o wypadku samochodowym. Jego córka Rosa Maria wystąpiła do Rady Praw Człowieka ONZ oraz innych organizacji międzynarodowych o przeprowadzenie bezstronnego międzynarodowego dochodzenia w sprawie śmierci ojca i ujawniła informacje o prześladowaniach i groźbach spotykających rodzinę ze strony agentów państwowej służby bezpieczeństwa. W czerwcu 2013 r. rodzina Payi przeprowadziła się do Stanów Zjednoczonych, gdzie planuje pobyt tymczasowy w charakterze uchodźców politycznych

29 2003 Sekretarz generalny ONZ Kofi Annan i wszyscy pracownicy Organizacji Narodów Zjednoczonych UN Photo/Sergey Bermeniev Przyznając w roku 2003 Nagrodę im. Sacharowa Organizacji Narodów Zjednoczonych, Parlament Europejski wyraził uznanie dla podejmowanych przez ONZ działań na rzecz pokoju, praw człowieka i podstawowych wolności. Nagrodą im. Sacharowa uhonorowano w szczególności personel ONZ pracujący niestrudzenie, często w trudnych warunkach, na rzecz pokoju na świecie. W szczególny sposób nagrodą uczczono pamięć Sergia Vieiry de Mello, wysokiego komisarza ONZ ds. praw człowieka, jednego z najznamienitszych pracowników ONZ, który pełniąc funkcję specjalnego przedstawiciela Kofiego Annana w Iraku, stał się w roku 2003 jedną ze śmiertelnych ofiar ataku na Kwaterę Główną ONZ w Bagdadzie. Kofi Annan był siódmym sekretarzem generalnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Swoją funkcję pełnił w latach i był pierwszym człowiekiem wybranym na to stanowisko z grona urzędników Organizacji Narodów Zjednoczonych. Był niestrudzonym orędownikiem praw człowieka, rządów prawa, milenijnych celów rozwoju i Afryki, który starał się przybliżyć ONZ mieszkańcom globu poprzez nawiązywanie współpracy ze społeczeństwem obywatelskim, sektorem prywatnym i innymi partnerami. W 2005 r. Kofi Annan przedstawił Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ raport zatytułowany Większa wolność, w którym przedstawił zarys swej wizji kompleksowej i szeroko zakrojonej reformy ONZ. Zaowocował on między innymi utworzeniem w marcu 2006 r. nowej Rady Praw Człowieka zastępującej dawną Komisję Praw Człowieka w celu wzmocnienia struktur tego światowego organu pracującego na rzecz promowania i ochrony praw podstawowych i zajmującego się sytuacją w państwach najczęściej łamiących prawa człowieka. Po odbyciu dwóch kadencji na stanowisku sekretarza generalnego ONZ, w roku 2007 Kofi Annan zaangażował się w działania szeregu organizacji zajmujących się zarówno problemami globalnymi, jak i skupionych na problemach Afryki. W 2012 r. pełnił funkcję wspólnego specjalnego wysłannika ONZ i Ligi Państw Arabskich do Syrii z misją mającą na celu rozwiązanie konfliktu w tym państwie. W roku 2013 wybrany został na stanowisko przewodniczącego organizacji Elders

30 2004 Białoruski Związek Dziennikarzy Związek reprezentuje ponad tysiąc białoruskich pracowników mediów pracujących w niezwykle trudnych warunkach i nierzadko będących celem zastraszania i szykan, stroną w postępowaniach karnych czy ofiarami przymusowej emigracji. Zaangażowanie Białoruskiego Związku Dziennikarzy (BZD) w obronę wolności słowa oraz w propagowanie wolnego i profesjonalnego dziennikarstwa na Białorusi jest inspirujące. BZD działa m.in. na rzecz zwiększania świadomości obywateli w zakresie konstytucyjnego prawa do wolności informacji i wskazuje sposoby korzystania z przysługujących im praw. Broni praw dziennikarzy, szczególnie w czasach kryzysu, np. w burzliwym okresie po oprotestowywanych wyborach prezydenckich w roku BZD dąży też do liberalizacji regulacji prawnych dotyczących mediów i promuje wysokie standardy merytoryczne i etyczne w dziennikarstwie. Od chwili powstania BZD jest najważniejszą organizacją zrzeszającą niezależną prasę na Białorusi, której głównym celem jest dostarczanie społeczeństwu jak najbardziej obiektywnych, rzetelnych, kompleksowych i aktualnych informacji. Pomimo wielkich wysiłków zmierzających do poprawy sytuacji mediów na Białorusi jest ona nadal daleka od ideału. Białoruska ustawa medialna z roku 2009 pozwala władzom zamykać media uznane za zbyt krytyczne. Media zagraniczne pragnące działać na Białorusi muszą uzyskać odpowiednią licencję, a współpraca z mediami bez akredytacji utrudnia życie lokalnym dziennikarzom, którzy w razie przyłapania otrzymują ostrzeżenia od KGB i Prokuratury. Kodeks karny zawiera nadal przepisy przewidujące kary za zniesławienie wyższych urzędników. W roku 2011 członek BZD i korespondent Gazety Wyborczej Andrzej Poczobut został skazany na trzy lata pozbawienia wolności w zawieszeniu. W roku 2012 został ponownie oskarżony z tego samego artykułu, ale wówczas sprawa została zamknięta. Media niezależne cierpią z powodu dyskryminacji ekonomicznej: największe firmy kolportażowe, pocztowe i poligraficzne znajdują się w rękach państwa i jako takie mogą odmówić świadczenia usług na rzecz niektórych nieprzychylnych władzom mediów, jak ma to miejsce w przypadku gazet regionalnych: Nowego Czasu, Gazety Słonimskiej, czy Intex-Pressu. copyright in network phase 56 57

31 2005 Kobiety w Bieli Dopiero w 2013 roku kubańskie Damas de Blanco, znane również jako Kobiety w Bieli, miały wreszcie szansę wystąpić przed Parlamentem Europejskim i osobiście odebrać Nagrodę im. Sacharowa, którą przyznano im w roku Przewodnicząca organizacji Berta Soler oraz członkinie-przedstawicielki Belkis Cantillo Ramirez i Laura Maria Labrada Pollán, córka współzałożycielki Kobiet w Bieli Laury Pollán zmarłej w roku 2011, uzyskały pozwolenie na wyjazd z Kuby, po tym jak władze kubańskie złagodziły ograniczenia podróży dla obywateli w styczniu 2013 r. Berta Soler porównała Nagrodę im. Sacharowa do tarczy, która będzie chronić Kobiety w Bieli po powrocie na Kubę. Przyznając nagrodę w roku 2005, Parlament Europejski wyraził swoje uznanie dla Kobiet w Bieli za ich odwagę i poświęcenie w walce o prawa człowieka na Kubie, a także zwrócił uwagę na sytuację 75 dysydentów politycznych uwięzionych w marcu 2003 r., w okresie tzw. czarnej wiosny kubańskiej, przetrzymywanych w większości przypadków za krytykę braku wolności politycznej w kraju. Ruch Kobiet w Bieli narodził się spontanicznie w reakcji na uwięzienie ich mężów i krewnych w ramach rozprawy władzy z opozycją znanej jako czarna wiosna. Kobiety urządzały przemarsze uliczne i pisały szereg listów do władz kubańskich z prośbami o uwolnienie więźniów listów, na które nigdy nie dostały odpowiedzi. Jednak ich ciągłe protesty dały w końcu efekt: ostatnich dwóch więźniów czarnej wiosny uwolniono w marcu 2011 r. Większość z nich zgodziła się na wygnanie do Hiszpanii. Niewielka liczba pozostała na Kubie, kontynuując swoją walkę w trudnych warunkach i kosztem wielkich osobistych wyrzeczeń. Nawet po uwolnieniu z więzienia ich najbliższych Kobiety w Bieli kontynuują niedzielne przemarsze ulicami Hawany z kwiatami w rękach w imię walki o sprawiedliwość społeczną na Kubie. Pomimo problemów z komunikacją, przypadków pobić, zatrzymań i psychicznego nękania członkiń grupy, przyłącza się do nich coraz więcej kobiet. W kwietniu 2013 r., tuż po ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa, członkinie Kobiet w Bieli wraz z innymi dysydentami, w tym laureatem nagrody z roku 2010 Guillermo Fariñasem, powołały do życia Międzynarodową Platformę na rzecz Praw Człowieka na Kubie. copyright AFP ImageForum in network phase 58 59

32 2005 Hauwa Ibrahim Nigeryjska prawniczka Hauwa Ibrahim specjalizująca się w dziedzinie praw człowieka, matka dwóch synów, urodziła się w roku 1967 w małej ubogiej wiosce, w rodzinie mułły. Nic nie wskazywało na to, że czeka ją kariera prawnicza. W wieku 10 lat miała wyjść za mąż, zakończywszy edukację na poziomie szkoły podstawowej. Nie zgodziła się jednak na taki los. Jako jedna z nielicznych kobiet-prawników praktykujących w północnej Nigerii podjęła pracę na odległych terenach wiejskich, gdzie środkiem transportu bywał dla niej wielbłąd lub osioł. Opisuje tamten okres jako jeden z najlepszych w swoim życiu, gdyż miała wówczas bliski kontakt ze swoją ziemią rodzinną. Hauwa Ibrahim zapoczątkowała praktykę, którą można określić jedynie mianem niezwykłej: zorganizowała obronę prawną dla osób skazywanych według islamskiego prawa szariatu, stosowanego w 12 północnych stanach Nigerii. Wyroki śmierci, mimo że tymczasowo się ich nie wykonuje, są tam nadal orzekane. Od 1999 r. Ibrahim pracowała bez wynagrodzenia jako obrońca w ponad 150 sprawach; w wielu z nich stroną były kobiety oskarżone o cudzołóstwo i skazywane na śmierć przez ukamienowanie oraz dzieci skazane na amputację kończyn. Jej profesjonalizm na sali sądowej, wsparcie ze strony organizacji Prawnicy bez Granic oraz pozyskanie uwagi mediów krajowych i międzynarodowych oraz opinii publicznej pozwoliły uratować życie Aminy Lawal, Safiyi Hussaini, Hafsatu Abubákar i wielu innych osób. Jest głęboko świadoma wagi wykształcenia jako sposobu wzmocnienia pozycji kobiet: ubóstwo i analfabetyzm idą w parze, a fundamentalizm wyrasta na gruncie niewiedzy. Hauwa Ibrahim, sama wychowana jako muzułmanka, bez wytchnienia walczy z religijnym fundamentalizmem. W roku 2012 opublikowała Prawo szariatu w praktyce prawniczej. Siedem strategii na uzyskanie sprawiedliwości przed sądami stosującymi prawo szariatu książkę przedstawiającą praktyczny wgląd w zawiłości prawa szariatu napisaną w trakcie pobytu w charakterze gościnnego wykładowcy w Harvard Divinity School ( ). Dzisiaj działalność Ibrahim znajduje szeroki oddźwięk poza granicami Nigerii, przed nią pozostało jeszcze jedno zadanie sprawić, by jej głos usłyszano także w ojczyźnie. copyright European Union in network 2011 phase PE-EP 60 61

33 Moim jedynym celem jest zapewnienie poszanowania podstawowych praw każdego człowieka, takich jak praworządność i prawo do sprawiedliwego procesu. Hauwa Ibrahim 62 63

34 2005 Reporterzy bez Granic Według Reporterów bez Granic ponad jedna trzecia światowej populacji żyje w krajach, gdzie nie istnieje wolność prasy. W 2012 r. na liście prowadzonej przez Reporterów bez Granic, zwanej Barometrem wolności prasy, znalazło się 50 zamordowanych dziennikarzy oraz 147 dziennikarzy uwięzionych podczas wykonywania pracy lub z przyczyn związanych z zawodem. Reporterzy bez Granic nieustannie monitorują i nagłaśniają przypadki ataków na wolność informacji na całym świecie, walczą z cenzurą i przepisami prawa wymierzonymi przeciwko wolności informacji, wspierają moralnie i finansowo prześladowanych dziennikarzy i ich rodziny oraz oferują pomoc materialną korespondentom wojennym w celu zapewnienia im większego bezpieczeństwa. Aby mieć pewność, że zabójcy i prześladowcy dziennikarzy zostaną postawieni przed sądem, od roku 2002 sieć zapewnia ofiarom dostęp do usług prawniczych i reprezentuje je w sądzie. Na wielojęzycznej stronie internetowej Reporterów bez Granic prowadzony jest dzienny rejestr ataków na wolność prasy na całym świecie oraz organizowane są akcje zbierania podpisów pod elektronicznymi petycjami w obronie więzionych dziennikarzy. W celu ominięcia cenzury na stronie publikowane są niekiedy artykuły zakazane w ojczyznach ich autorów. Strona internetowa udostępnia też gazety, które zabroniono wydawać w danym kraju, oraz służy jako forum dla dziennikarzy, którym władze ich krajów zakazały wypowiadania się. Dodatkowo, jako laureat Nagrody im. Sacharowa, Reporterzy bez Granic zrzeszają innych laureatów i koordynują ich działania. copyright in network phase 64 65

35 2006 Aleksander Milinkiewicz W październiku 2005 roku Aleksander Milinkiewicz, przywódca opozycji demokratycznej na Białorusi, został wybrany na wspólnego kandydata na prezydenta Zjednoczonej Opozycji Demokratycznej. Następnie podczas kampanii poprzedzającej wybory prezydenckie z dnia 19 marca 2006 r. zdobył ponad podpisów na znak poparcia. Milinkiewicz wzywał do budowania przyszłości Białorusi w duchu prawdziwej demokracji oraz prezentował swoją kandydaturę jako rzeczywistą alternatywę wobec autokratycznych rządów Łukaszenki. Zwycięstwo prezydenta Łukaszenki spotkało się z ostrą krytyką ze strony opozycji na Białorusi i za granicą, oraz oskarżeniami o sfałszowanie wyników. Po starcie w wyborach Milinkiewicz był wielokrotnie aresztowany pod różnymi pretekstami, jednak nie postawiono mu żadnych zarzutów. Zapytany, czy zdobycie Nagrody im. Sacharowa pomogło mu w działalności politycznej, Milinkiewicz odpowiedział: tylko my sami, działając od wewnątrz, możemy sprawić, aby nasz kraj stał się demokratyczny i wolny. Jednak wyrazy solidarności ze strony europejskich przywódców są niezmiernie ważne. Im większe wsparcie uzyskujemy od Parlamentu Europejskiego i przywódców Unii Europejskiej, tym trudniej dyktatorowi kontynuować swoje represje. Aleksander Milinkiewicz nie zdecydował się na kandydowanie w wyborach prezydenckich w roku 2010, ponieważ uznał, że nie zaszły żadne zmiany w krajowej ordynacji wyborczej, które gwarantowałyby sprawiedliwe, wolne i otwarte wybory. Jako laureat Nagrody im. Sacharowa Milinkiewicz brał udział w szeregu konferencji poświęconych prawom człowieka, organizowanych przez Parlament Europejski, grupy eksperckie i organizacje społeczeństwa obywatelskiego. W swoich wystąpieniach wyrażał obawy dotyczące represyjnej polityki rządzącego dyktatorskiego reżimu, wskazując na krytyczną sytuację gospodarczą na Białorusi i jej rosnący deficyt budżetowy prowadzący do rzeczywistej zależności, przede wszystkim od Rosji. Wzywał do rozwoju demokratycznego oraz zacieśnienia stosunków kraju z Unią Europejską i Stanami Zjednoczonymi. Sytuacja dotycząca praw człowieka na Białorusi uległa dalszemu pogorszeniu po wyborach w roku Władze wprowadziły ustawę, na mocy której zachowanie uznane za krytykę państwa podlega sankcjom karnym. Obecne władze wciąż nie dopuszczają do głosu i wtrącają do więzień dziennikarzy, działaczy i innych krytyków obecnego reżimu. copyright Union Européenne in network 2010 phase EP-PE 66 67

36 2007 Salih Mahmoud Mohamed Osman Gdy Parlament Europejski podjął jednogłośną decyzję o przyznaniu mu Nagrody im. Sacharowa w roku 2007, Salih Mahmoud Osman, prawnik, już od ponad dwudziestu lat bezpłatnie reprezentował osoby bezprawnie przetrzymywane, torturowane i padające ofiarą poważnych naruszeń praw człowieka w Sudanie. Jak powiedział ówczesny przewodniczący Parlamentu Europejskiego Hans-Gert Pöttering, wręczając nagrodę Osmanowi: W imię ludzkiej godności Salih Osman dodaje otuchy ubogim, bezbronnym i zastraszanym mężczyznom i kobietom, którzy popadli w zapomnienie, zapewniając ich, że świat pamięta o ich cierpieniu. W imię sprawiedliwości Salih Osman walczy dzień po dniu, aby ludzie odpowiedzialni za zbrodnie wojenne zostali pociągnięci do odpowiedzialności, zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym. Pochodzę z Darfuru, urodziłem się w Jebel Marra, górzystym centrum tego regionu. Wiele lat pracowałem w sudańskim Darfurze jako prawnik. Z powodu mojej pracy byłem ofiarą aresztowań i tortur. Członkowie mojej rodziny byli torturowani i przesiedlani na skutek działań ugrupowań zbrojnych w Darfurze. Przez wiele lat w ramach swojej pracy reprezentowałem tysiące ludzi, którzy potrzebowali mojej pomocy, stając przed sądem. Widziałem tysiące osób torturowanych, setki kobiet i młodych dziewczyn, które padły ofiarą wykorzystania seksualnego powiedział Salih Osman w wystąpieniu z okazji wręczenia nagrody. Osman aktywnie angażuje się w ochronę milionów Sudańczyków, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów. Prowadzi on rejestr zbrodni popełnionych w Sudanie, zwłaszcza w rejonie Darfuru, oraz uczestniczy w kampanii mającej na celu uznanie gwałtu za zbrodnię wojenną. W latach Salih Mahmoud Mohamed Osman był członkiem sudańskiego parlamentu zasiadającym w ławach opozycji. European Union 68 69

37 2008 Hu Jia Od czasu przyznania mu przez Parlament Europejski Nagrody im. Sacharowa w 20. rocznicę jej istnienia chiński dysydent Hu Jia zdążył już trafić do więzienia i opuścić je. Powodem osadzenia były jego apele o przeprowadzenie oficjalnego śledztwa w sprawie masakry na placu Tiananmen oraz zadośćuczynienie rodzinom ofiar, działalność w dziedzinie ekologii oraz praca związana z epidemią AIDS. Hu Jia podejmował problematykę choroby jeszcze wówczas, gdy temat HIV/AIDS był zakazany w chińskiej debacie publicznej, a dane o liczbie potencjalnie zakażonych uznawano za tajemnicę państwową. Hu Jia jest również jednym z koordynatorów nieformalnej grupy doradców prawnych zajmujących się obrońcami praw człowieka w Chinach, znanej jako bosonodzy prawnicy. W roku 2007 w trakcie telekonferencji z Podkomisją Praw Człowieka Parlamentu Europejskiego śmiało wypowiadał się na temat sytuacji w kraju, zwracając uwagę na los miliona ludzi prześladowanych przez chiński departament bezpieczeństwa narodowego za działalność na rzecz praw człowieka, z których wielu przetrzymywanych jest w więzieniach, obozach pracy czy szpitalach psychiatrycznych. Bezpośrednim skutkiem powyższych wypowiedzi było aresztowanie Hu Jia w dniu 27 grudnia 2007 r. pod zarzutem podburzania do obalenia władzy państwowej i jego skazanie w dniu 3 kwietnia 2008 r. na trzy i pół roku więzienia oraz roczne pozbawienie praw publicznych. W momencie przyznania mu Nagrody im. Sacharowa był poddawany naciskom ze strony państwowej policji bezpieczeństwa, która również za pośrednictwem jego własnych rodziców próbowała zmusić go do zrzeczenia się nagrody. Hu Jia podjął jednak odważną decyzję, by przyjąć wyróżnienie, nazywając je ważną nagrodą dla Chin. Zeng Jinyan, jego żona, współnominowana do nagrody w roku 2007, w przesłaniu wideo, które nagrała w jego imieniu, oświadczyła, że nagroda stanowi wyraz poparcia dla chińskich obrońców praw człowieka na długiej i trudnej drodze obrony praw człowieka, za podążanie którą oni sami i ich krewni płacą skrajnie wysoką cenę. W liście do przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, przesłanym w lipcu 2012 r., Hu Jia napisał, że uznaje nagrodę za naprawdę wielki zaszczyt oraz źródło otuchy i powód znacznie lepszego traktowania w więzieniu. Zwolniony z więzienia w czerwcu 2011 r., Hu Jia jawnie kontynuuje działalność dysydencką i jest orędownikiem zmian w Chinach, mimo częstego nękania, przypadków pobicia i bezpodstawnych zatrzymań. copyright European Union in network phase 70 71

38 2009 Memoriał European Union 2009 PE-EP Oleg Orłow, Siergiej Kowaliow i Ludmiła Aleksiejewa otrzymali Nagrodę im. Sacharowa w roku 2009 w imieniu organizacji Memoriał i wszystkich innych obrońców praw człowieka w Rosji. Organizacja Memoriał powstała jako nieformalna grupa obywatelska w roku 1988, a jednym z jej założycieli był Andriej Sacharow. Jej działania koncentrują się na punktach zapalnych konfliktów zbrojnych oraz monitorowaniu i upublicznianiu systemowych naruszeń praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Memoriał poddawany jest nieustannym naciskom ze strony władz rosyjskich; jego członkowie i bliscy współpracownicy otrzymują groźby i padają ofiarą porwań, a nawet zabójstw. W roku 2013, po uchwaleniu w listopadzie 2012 r. ustawy wymagającej od organizacji pozarządowych otrzymujących fundusze z zagranicy rejestrowania się w charakterze zagranicznych agentów, biura Memoriału zostały przeszukane przez Prokuraturę. Organizacja Memoriał sprzeciwiła się przymusowej rejestracji jako zagraniczny agent i zakwestionowała działalność Prokuratury przed sądem, jednak w orzeczeniu pierwszej instancji legalność przeszukania została podtrzymana. Oleg Orłow, członek Rady Memoriału i jeden z przywódców organizacji, od roku 1994 pracował w Czeczenii w warunkach wojennego niebezpieczeństwa. W roku 2007 został porwany i pobity w Inguszetii przez osoby pracujące dla rządu. Grożono mu również śmiercią. Obecnie rosyjskiemu Memoriałowi przewodniczy Siergiej Kowaliow. Spędził on 10 lat ( ) w obozie pracy i na zesłaniu za redagowanie podziemnego opozycyjnego magazynu Kronika Zdarzeń Bieżących. Przewodniczył Komitetowi, w którego skład wchodził również Orłow, który w roku 1995 negocjował uwolnienie około ludzi przetrzymywanych jako zakładnicy w oblężeniu szpitala w Budionnowsku przez czeczeńskich rebeliantów. Atak doprowadził do zakończenia I wojny czeczeńskiej i był jedynym atakiem terrorystycznym w Rosji, który nie zakończył się masową śmiercią zakładników. Ludmiła Aleksiejewa jest przewodniczącą i współzałożycielką Moskiewskiej Grupy Helsińskiej. Urodzona w roku 1927 Aleksiejewa jest jedną z nielicznych dysydentów ery sowieckiej nadal aktywnych we współczesnej Rosji. Jest znana ze swych kampanii na rzecz sprawiedliwych procesów aresztowanych dysydentów i ich obiektywnego ukazywania w mediach

39 2010 Guillermo Fariñas Guillermo Fariñas, doktor psychologii, niezależny dziennikarz oraz polityczny dysydent na Kubie, przeprowadził przez lata 23 strajki głodowe organizowane w proteście przeciwko kubańskiemu reżimowi w celu osiągnięcia poprzez pokojowe działania zmian politycznych, wolności słowa oraz wolności wypowiedzi w swoim kraju. Jako dziennikarz założył niezależną agencję prasową Cubanacán Press, której celem było informowanie reszty świata o losie więźniów politycznych na Kubie. Ostatecznie władze zmusiły go jednak do jej zamknięcia. W lutym 2010 r., po kontrowersyjnej śmierci Orlanda Zapaty, Fariñas rozpoczął strajk głodowy, który zakończył dopiero w lipcu 2010 r. po ogłoszeniu przez rząd kubański, że rozpoczął on proces uwalniania 52 więźniów politycznych. Do tego czasu Fariñas, walcząc o uwolnienie więźniów politycznych, którzy zachorowali na skutek wielu lat spędzonych w więzieniu, przez ponad 130 dni odmawiał przyjmowania płynów i pokarmu. Sacharowa w 2010 r. w siedzibie Parlamentu Europejskiego, ponieważ nie pozwolono mu na wyjazd z Kuby. W lipcu 2012 r. został aresztowany podczas pogrzebu innego laureata Nagrody im. Sacharowa i kubańskiego dysydenta Oswaldo Payi i był przez krótki czas przetrzymywany. Dopiero gdy rząd kubański złagodził ograniczenia podróży dla swoich obywateli i gdy Damas de Blanco powróciły na Kubę po tym, jak członkinie organizacji odwiedziły Parlament Europejski w kwietniu 2013 r., spóźniona ceremonia wręczenia Nagrody im. Sacharowa na cześć Guillermo Fariñasa odbyła się w Parlamencie w dniu 3 lipca 2013 r. Dzisiaj jestem w tym miejscu nie dlatego, że sytuacja uległa zasadniczej zmianie, lecz ze względu na realia współczesności, a przede wszystkim dzięki coraz silniejszemu obywatelskiemu oporowi samych Kubańczyków, który zmusił reżim do jak to ujął legendarny książę Fabrizio, bohater powieści Gepard:»dokonania zmiany, która niczego nie zmienia«stwierdził Fariñas w wystąpieniu z okazji wręczenia nagrody. Guillermo Fariñas nie mógł wziąć udziału w ceremonii wręczenia Nagrody im. copyright European Union in network 2013 phase EP 74 75

40 Nie możemy pozostać obojętni na energię młodych ludzi w świecie arabskim, którzy walczą o swoją godność i wolność. Salima Ghezali 76 77

41 2011 Mohamed Bouazizi Mohamed Bouazizi, sprzedawca warzyw z Sidi Bu Zajd, stał się legendą w Tunezji i świecie arabskim oraz symbolem dla Tunezyjczyków walczących o demokrację i wolność. Zmarł w dniu 4 stycznia 2011 r. w wieku 26 lat po dokonaniu aktu samospalenia w proteście przeciwko systemowi, który uniemożliwiał godne życie jemu samemu i jego rodzinie. Mohamed Bouazizi był ofiarą wielokrotnych prześladowań ze strony tunezyjskich organów ścigania. Szukał sprawiedliwości, której nigdy nie znalazł; przeciwnie był upokarzany i gnębiony. W akcie desperacji podpalił się. Jego śmierć stała się zapalnikiem powstania, które przyczyniło się do obalenia rządu prezydenta Zina El-Abidina Ben Alego. Czyn Mohameda Bouaziziego był również bodźcem dla tzw. rewolucji ludowej, która doprowadziła do usunięcia despotycznych rządów również w innych państwach świata arabskiego. Dzięki niemu arabska młodzież uświadomiła sobie, że nie musi już milczeć w obliczu niesprawiedliwości, korupcji i autokratycznych rządów, że może dać upust swojej frustracji i walczyć o własną godność. Dziś jednak w samej Tunezji i w innych krajach arabskich nadzieje, jakie rozbudził akt samospalenia Mohameda Bouaziziego i późniejsze powszechne powstanie, zostały stłumione w zetknięciu z okrutną rzeczywistością życie w Tunezji ani nigdzie indziej nie poprawiło się znacząco w następstwie arabskiej wiosny. copyright European Union in network 2011 phase PE-EP 78 79

42 2011 Ali Ferzat Ali Ferzat jest znanym syryjskim satyrykiem politycznym i jednym z najbardziej znanych na świecie przedstawicieli kultury świata arabskiego. Urodzony w Hamie w roku 1941, opublikował ponad rysunków satyrycznych w gazetach syryjskich i międzynarodowych, rysunków, które przyczyniły się do przesunięcia granic wolności wypowiedzi w Syrii. W roku 2011, kiedy ruszyła fala powstań w ramach arabskiej wiosny, a Syryjczycy rozpoczęli protesty przeciwko reżimowi Baszara al-assada, rysunki Alego Ferzata powiewały na ulicach. Ze względu na swój krytyczny stosunek do reżimu został on brutalnie pobity przez zamaskowanych mężczyzn w miejscu publicznym w Damaszku, a następnie pozostawiony niemal bez życia na ulicy. Łamiąc mu obie ręce, zamaskowani napastnicy ostrzegli go przed znieważaniem jego władców. Ali Ferzat zdołał nie tylko odzyskać sprawność w rękach, lecz również przełamać barierę strachu, stając się jednym z najbardziej zdeklarowanych krytyków reżimu w słowach i w sztuce. Sprzeciwia się stwierdzeniu, że w Syrii mamy do czynienia z wojną domową. Uważa raczej, jak stwierdził podczas Forum Wolności w Oslo w roku 2013, że jedną ze stron konfliktu jest reżim i jego zagraniczni sojusznicy: Rosja, Iran i libański Hezbollah, a drugą naród syryjski. Ali Ferzat nie mógł uczestniczyć w ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa w 2011 r., ponieważ w tym czasie przebywał w Kuwejcie, lecząc obrażenia po syryjskim ataku. Nagrodę ostatecznie odebrał w trakcie publicznej debaty Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa, która odbyła się w Parlamencie Europejskim w październiku 2012 r. W trakcie debaty rozmawiał z przewodniczącym Parlamentu Europejskiego oraz innymi laureatami o rewolucji w Syrii i przyszłości demokracji w kontekście arabskiego przebudzenia. Jako laureat Nagrody im. Sacharowa przemawiał w trakcie pierwszej edycji Światowego Forum Demokracji, zorganizowanego przez Radę Europy. W swoim wystąpieniu stwierdził, że choć rewolucja w Syrii nadal trwa, to już została wygrana: powrotu bowiem już nie ma. W roku 2012 Ali Ferzat został uznany przez magazyn Time za jednego ze 100 najbardziej wpływowych ludzi świata. Jest zdobywcą licznych nagród za działalność w dziedzinie praw człowieka. copyright European Union in network 2012 phase - EP 80 81

43 2011 Asmaa Mahfouz Urodzona w 1985 r., Asmaa Mahfouz jest egipską działaczką na rzecz praw człowieka, która odważnie stawiła czoła atakom reżimu Hosni Mubaraka na aktywistów internetowych. Zamieszczając na różnych portalach społecznościowych nagranie wideo, wzywała Egipcjan, by w dniu 25 stycznia 2011 r. na placu Tahrir w pokojowym proteście wystąpili z roszczeniem o należną im wolność, godność i prawa człowieka. Film stał się internetowym hitem i zainspirował falę podobnych filmów, w wyniku czego setki tysięcy osób zajęły plac Tahrir, domagając się od Hosniego Mubaraka zakończenia jego 30-letnich rządów w Egipcie, do czego doszło w końcu 11 lutego 2012 r. W swoim drugim materiale wideo Asmaa Mahfouz zamieściła następujące przesłanie: Jeżeli uważacie się za mężczyzn, pójdźcie wraz ze mną 25 stycznia. Ktokolwiek twierdzi, że kobiety nie powinny chodzić na demonstracje, ponieważ mogą zostać pobite, niech wykaże się odrobiną honoru i męstwa i pójdzie wraz ze mną 25 stycznia. Ktokolwiek twierdzi, że to nie ma sensu, bo jest nas tylko garstka, niech mnie teraz posłucha:»to ty za tym stoisz i to ty jesteś zdrajcą, tak samo jak prezydent czy każdy funkcjonariusz sił bezpieczeństwa, który bije nas na ulicach«. W późniejszych miesiącach 2011 r. Asmaa Mahfouz, jedna z założycielek młodzieżowego Ruchu 6 Kwietnia, została aresztowana i oskarżona o szkalowanie rządzącej Egiptem Rady Wojskowej poprzez nazwanie jej radą psów. W rezultacie postawiono ją przed sądem wojskowym, zwalniając następnie za kaucją. W dniu 23 października 2011 r. Mahfouz zorganizowała spotkanie informacyjne w nowojorskim Liberty Plaza jako wyraz wsparcia dla ruchu Occupy Wall Street. Była też głównym prelegentem podczas debaty Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa, która odbyła się w brukselskiej siedzibie Parlamentu Europejskiego w październiku 2012 r. Omówiła tam sytuację w Egipcie po rewolucji oraz kwestię przyszłości demokracji w państwach arabskich w następstwie arabskiej wiosny. copyright European Union in network 2011 phase PE-EP 82 83

44 2011 Ahmed al-zubair Ahmed al-sanusi Ahmed al-sanusi, urodzony w 1934 r., to najdłużej więziony libijski więzień sumienia. Został oskarżony o konspirację mającą rzekomo na celu zamach stanu skierowany przeciwko reżimowi Muammara Kaddafiego w 1970 roku i spędził 31 lat w więzieniu. Zwolniono go w sierpniu 2010 r., razem z dziesiątkami innych więźniów politycznych. Jako członek Narodowej Rady Tymczasowej ustanowionej w 2011 r. po obaleniu reżimu Kaddafiego w wyniku rewolucji libijskiej zajmował się sprawami więźniów politycznych. Obecnie kontynuuje odważne działania mające na celu poprawę sytuacji praw człowieka oraz ugruntowanie rządów prawa w Libii, uznając przyznaną mu Nagrodę im. Sacharowa za nagrodę dla narodu libijskiego. W trakcie ceremonii powiedział: Nagroda ta ma olbrzymią wartość symboliczną i moralną. Jest również bodźcem do dalszego umacniania wartości, za którymi zawsze się opowiadaliśmy, tworzenia demokratycznego i konstytucyjnego państwa w oparciu o równość wszystkich obywateli, państwa, w którym kobiety mogą cieszyć się czynnym i biernym prawem wyborczym, a tym samym prawem do wyrażenia swoich poglądów. W październiku 2012 r., w czasie debaty Sieci Laureatów Narody im. Sacharowa zorganizowanej w Parlamencie Europejskim, al-sanusi omawiał sytuację w Libii po zakończeniu rewolucji i konfliktu zbrojnego oraz kwestię przyszłości demokracji w państwach arabskich w następstwie arabskiej wiosny. Podczas pierwszej edycji Światowego Forum Demokracji w siedzibie Rady Europy, na które zaproszono go jako laureata Nagrody im. Sacharowa, al-sanusi mówił otwarcie o problemach dręczących libijskie społeczeństwo: nieefektywności libijskiego rządu, pladze porwań, tortur, permanentnej inwigilacji i szantażowania obywateli. Stwierdził również, że jego wezwanie do wprowadzenia w Libii systemu federalnego ściągnęło na niego oskarżenia o zdradę, szczególnie ze strony imamów. Oskarżenia te, jak powiedział al-sanusi, były jawną próbą zdyskredytowania osób pragnących uzdrowienia sytuacji poprzez celowo błędne odczytanie ich intencji. copyright European Union in network 2011 phase PE-EP 84 85

45 2011 Razan Zaitouneh Razan Zaitouneh to syryjska dziennikarka i prawniczka specjalizująca się w dziedzinie praw człowieka, która w dwa lata po przyznaniu jej Nagrody im. Sacharowa nadal ukrywała się w ogarniętej wojną Syrii. Jest również aktywną członkinią Komitetu Wsparcia Rodzin Więźniów Politycznych w Syrii oraz członkinią-współzałożycielką lokalnych komitetów koordynacyjnych rewolucji syryjskiej, powołanych w kwietniu 2011 r. Wymieniając jej nazwisko w gronie zdobywców Nagrody im. Sacharowa za rok 2011 bohaterów arabskiej wiosny, w tym Asmy Mahfouz, ówczesny przewodniczący Parlamentu Europejskiego Jerzy Buzek wypowiedział następujące słowa: dwie młode kobiety zasługują nie tylko na nasz podziw i szacunek, lecz również na lepsze perspektywy na własną przyszłość. Ich nominowanie jest hołdem dla decydującej roli, jaką odegrały kobiety w czasie arabskiej wiosny. W maju 2011 r. agenci wywiadu sił powietrznych wtargnęli do jej domu w Damaszku oraz skonfiskowali nie tylko znaczną ilość jej dokumentów i rzeczy osobistych, lecz także wzięli jako zakładnika przebywającego tam brata męża Aburrahmana Hammadę celem jego wymiany na ukrywające się małżeństwo. Później aresztowano również męża Razan Zaitouneh Wa ila Hammadę. Dwaj bracia spędzili trzy miesiące w więziennej izolatce, zanim zostali uwolnieni. Urodzona w 1977 r., Razan Zaitouneh rozpoczęła praktykę prawniczą w roku 2001, stając się obrońcą więźniów politycznych. Była współzałożycielką syryjskiego Stowarzyszenia Praw Człowieka oraz jego aktywną działaczką do roku Nagrodę im. Sacharowa dedykowała małemu Ghiyatowi nowo narodzonemu synkowi przyjaciela i towarzysza w walce, 26-letniego Ghiyatha Matara, który został zamęczony na śmierć jeszcze przed narodzinami dziecka. Razan Zaitouneh odmawia opuszczenia Syrii przed zakończeniem walk w kraju i obaleniem reżimu. W roku 2005 powołała do życia stronę Syrian Human Rights Information Link internetową platformę pełniącą funkcję bazy danych na temat naruszeń praw człowieka, jakich dopuścił się reżim syryjski, za pośrednictwem której autorka ostrzega obrońców praw człowieka o potencjalnych zagrożeniach. Razan refuses to leave Syria until the fighting in the country is over and the regime has been toppled. copyright Shutterstock in network phase 86 87

46 2012 Nasrin Sotoudeh W momencie przyznania jej Nagrody im. Sacharowa Nasrin Sotoudeh odsiadywała drugi rok z sześcioletniej kary pozbawienia wolności w cieszącym się złą sławą irańskim więzieniu w Evin. Wtrącona do więzienia za nieustraszoną obronę dysydentów aresztowanych w trakcie masowych demonstracji przeciwko uznawanym za sfałszowane wynikom wyborów prezydenckich w roku 2009, Nasrin przebywała wówczas w więziennej izolatce i prowadziła siedmiotygodniowy strajk głodowy w proteście przeciwko szykanowaniu jej rodziny, w tym zakazowi podróży nałożonemu na jej 12-letnią córkę. W efekcie głodówki zakaz zniesiono, a Nasrin Sotoudeh przerwała strajk, grożąc jego wznowieniem, jeśli jej mąż nadal objęty zakazem podróży zostanie postawiony przed sądem. Wzywając do realizacji praw człowieka na całym świecie, wskazała, że to właśnie ich naruszenie stanowiło zarzewie fali rewolucji przetaczających się przez Bliski Wschód. Do obrońców praw człowieka i więźniów politycznych zwróciła się słowami: podobnie jak wy, ja także wiem, że demokracja ma przed sobą długą i trudną drogę. Musimy tylko pamiętać, że w tym samym czasie, kiedy walka Martina Luthera Kinga przeciwko dyskryminacji rasowej zaczęła przynosić owoce, w innej części świata Nelson Mandela rozpoczynał odsiadywanie trzydziestoletniego wyroku za swoją walkę z taką samą dyskryminacją rasową, zaś w roku, w którym został uwolniony, kobieta walcząca w obronie wolności na innym kontynencie w Birmie rozpoczynała dopiero dwudziestoletni okres aresztu domowego. Mimo wycieńczenia znalazła w sobie siłę i odwagę, aby napisać zapadające w pamięć przesłanie do Parlamentu Europejskiego, odczytane w jej imieniu podczas ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa przez jej przyjaciółkę i współtowarzyszkę Shirin Ebadi. Prawa człowieka oraz mechanizmy ich egzekwowania mają długą historię, jednak ich urzeczywistnienie w dużej mierze zależy nadal od intencji rządów, które w największym stopniu prawa człowieka łamią powiedziała Nasrin Sotoudeh. Teraz, gdy Aung San Suu Kyi została uwolniona, Irańczycy walczący o wolność całkowicie pokojowymi metodami skazywani są na wieloletnie więzienie jedynie dlatego, że tej wolności pragną. Wszystko to są oznaki prawdy. Znicz wolności przechodzi z rąk do rąk, jednak nigdy nie zgaśnie. copyright Handout/afp/ in network European phase Union 2012 EP 88 89

47 2012 Jafar Panahi Jafar Panahi jest reżyserem, któremu zakazano kręcenia filmów przez następne 20 lat. Ponieważ otwarcie popiera irański opozycyjny zielony ruch oraz krytykuje prezydenta Mahmuda Ahmadineżada, został również skazany na karę sześciu lat więzienia za propagandę przeciwko Republice Islamskiej. W chwili obecnej żyje praktycznie w stanie zawieszenia, objęty zakazem opuszczania kraju i rozmów z mediami oraz wiszącą nad nim groźbą uwięzienia. W swoich dziełach inspirowany realizmem i humanistyczną perspektywą postrzegania życia Jafar Panahi kieruje swój obiektyw na trudności, jakie życie w Iranie stawia przed dziećmi, ubogimi, a w szczególności przed kobietami, na których od czasu przeprowadzenia islamskiej rewolucji skupia się gniew i cenzura irańskich władz. Jego wielokrotnie nagradzane filmy są zakazane w Iranie i kilkukrotnie zawiodły go za bramy więzienia. W 2010 r. został aresztowany wraz ze swoją żoną, córką i 15 przyjaciółmi, po czym wszyscy zostali zwolnieni. W 2011 r. nakręcił film pt. To nie jest film, w którym siedząc przy własnym kuchennym stole, rozmawia z adwokatem w oczekiwaniu na wykonanie kary więzienia. Przyznanie Nagrody im. Sacharowa za wolność myśli 2012 Nasrin Sotoudeh i Jafarowi Panahiemu to przesłanie wyrażające solidarność i podziw wobec kobiety i mężczyzny, którzy nie ugięli się pod presją strachu i gróźb i którzy postanowili przedłożyć los kraju nad swój własny stwierdził przewodniczący Parlamentu Europejskiego Martin Schulz. Na ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa Panahiego reprezentowali: córka Solmaz i dyrektor filmoteki francuskiej (French Cinémathèque) Serge Toubiana, zaś jego przyjaciel i uznany reżyser Costa Gavras odczytał treść jego wystąpienia. Dwa lata temu, po tym, jak wydano na mnie pierwszy wyrok, przyjaciel zapytał mnie, co tak naprawdę ten wyrok oznacza napisał Panahi. Zdaniem przyjaciela wyrok niósł w sobie przekaz, bym uciekł z kraju i już nigdy do niego nie wracał. Jak widać, zdecydowałem się zostać, nawet jeśli nie mogę już kierować oka swojej kamery w głąb serca społeczeństwa i robić jedynej rzeczy, jaką potrafię: filmów. Dla reżysera zaś nierobienie filmów jest jak powolne konanie. copyright European Union in network 2012 phase EP 90 91

48 Znicz wolności przechodzi z rąk do rąk, jednak nigdy nie zgaśnie. Nasrin Sotoudeh 92 93