BAJOSKA TEKTONIKA SYNSEDYMENTACYJNA I JEJ ZNACZENIE W JURAJSKIEJ EWOLUCJI PIENIÑSKIEGO BASENU SKA KOWEGO

Transkrypt

1 GEOLOGIA 2009 Tom 35 Zeszyt 3/ BAJOSKA TEKTONIKA SYNSEDYMENTACYJNA I JEJ ZNACZENIE W JURAJSKIEJ EWOLUCJI PIENIÑSKIEGO BASENU SKA KOWEGO Bajocian synsedimentary tectonics and its significance in Jurassic evolution of the Pieniny Klippen Basin Micha³ KROBICKI Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska; al. Mickiewicza 30, Kraków; krobicki@geol.agh.edu.pl Abstract: The Jurassic crinoidal limestones in the Pieniny Klippen Belt in Poland consist of three formations (Smolegowa, Flaki and Krupianka Limestone formations), and constitute an important segment of the Middle Jurassic sequence in the Czorsztyn, Niedzica and Czertezik successions. The onset of the crinoidal sedimentation, as proved by ammonite faunas, took place during the Early Bajocian and it was preceded by a marked stratigraphical hiatus. This hiatus corresponds to the origin and uplift of the Czorsztyn Ridge. The evidences of condensation event at the beginning of crinoidal limestones sedimentation are marked by numerous sedimentological features in the lowermost part (10 20 cm in thickness) of these limestones (e.g. phosphatic concretions concentration, pyrite concretions, large clasts of green micritic limestones). Occurrence of such important correlation horizon indicates primary thickness of investigated crinoidal limestones (from ca 10 m up to 100 m), and suggests origin of synsedimentary tectonic blocks and troughs, which influenced on their original, not recently tectonically reduced, differentiation of their thickness. This Bajocian tectonic activity within Pieniny Klippen Basin corresponds very well with others Middle Jurassic Western Tethyan geodynamic reorganizations. Key words: Carpathians, Pieniny Klippen Belt, stratigraphy, Middle Jurassic, crinoidal limestones, synsedimentary tectonics, geodynamic reconstructions S³owa kluczowe: Karpaty, pieniñski pas ska³kowy, stratygrafia, jura œrodkowa, wapienie krynoidowe, tektonika synsedymentacyjna, rekonstrukcje geodynamiczne WSTÊP Œrodkowojurajskie wapienie krynoidowe w pieniñskim pasie ska³kowym Polski (Fig. 1) uzyska³y w ostatnich latach bardzo precyzyjne datowania biostratygraficzne, w oparciu o unikatow¹ faunê amonitow¹, nawet z precyzj¹ do podzon amonitowych (Krobicki & Wierzbowski 2004, 2009, Krobicki 2006).

2 66 M. Krobicki Fig. 1. Mapa geologiczna polskich Karpat (wg ytki et al. 1989, uproszczone) z lokalizacj¹ pieniñskiego pasa ska³kowego Fig. 1. Geological map of the Polish Carpathians (after ytko et al. 1989, simplified) with location of the Pieniny Klippen Belt

3 Bajoska tektonika synsedymentacyjna i jej znaczenie w jurajskiej ewolucji Udokumentowa³y one krótki epizod sedymentacji tych ró nokolorowych wapieni na czas od póÿnego wczesnego bajosu do póÿnego bajosu (póÿna poddoba Hebridica doby Propinquans poddoba Tetragona doby Garantiana). Tak szczegó³owa biostratygrafia najni szych czêœci wapieni krynoidowych by³a mo liwa dziêki licznej faunie amonitów znalezionej w obrêbie sp¹gowych partii (najni sze 20 cm) wapieni krynoidowych oko³o 130 egzemplarzy zebranych z ods³oniêæ reprezentuj¹cych cztery sukcesje ska³kowe od czorsztyñskiej poprzez niedzick¹ i czertezick¹ a do braniskiej (por. Krobicki & Wierzbowski 2004, Krobicki et al. 2006). O unikatowym charakterze tego zbioru œwiadczyæ mo e fakt, i do tej pory w literaturze przedmiotu znane by³y jedynie pojedyncze znaleziska fauny tego wieku, notowane g³ównie w pracach dziewiêtnastowiecznych (Neumayr 1871, Uhlig 1890, por. Birkenmajer 1963). Fauna amonitów udokumentowa³a z jednej strony krótki epizod sedymentacji tych wapieni, a z drugiej strony sta³a siê przez to podstaw¹ bardzo precyzyjnego okreœlenia czasu przebudowy geotektonicznej w pieniñskim basenie ska³kowym, zwi¹zanej z wyraÿn¹ luk¹ stratygraficzn¹ pomiêdzy omawianymi wapieniami a ni ej le ¹cymi czarnymi ³upkami sferosyderytowymi formacji ³upków ze Skrzypnego (Krobicki & Wierzbowski 2004). Wykaz ods³oniêæ (Fig. 2), ich opis z precyzyjn¹ lokalizacj¹ amonitów i dyskusja ich wartoœci biostratygraficznej zosta³a przedstawiona ju wczeœniej (Krobicki & Wierzbowski 2004). Z kolei w nawi¹zaniu do innego opracowania dotycz¹cego biostratygrafii czerwonych wapieni bulastych (Wierzbowski et al. 1999), nadœcielaj¹cych wapienie krynoidowe we wspomnianych sukcesjach ska³kowych (oprócz braniskiej), z bardzo du ¹ dok³adnoœci¹ mo na by³o okreœliæ koniec sedymentacji wapieni krynoidowych na wspomniany powy ej póÿny bajos (doba Garantiana). Fig. 2. Szkic geologiczny pieniñskiego pasa ska³kowego Polski z lokalizacj¹ stanowisk z amonitami w obrêbie wapieni krynoidowych bajosu (geologia wg Birkenmajera 1979, uproszczone) Fig. 2. Geological sketch of Polish part of the Pieniny Klippen Belt with locations of outcrops with Bajocian ammonites within crinoidal limestones (geology after Birkenmajer 1979, simplified) Uda³o siê w ten sposób precyzyjnie wyznaczyæ moment, w którym formowa³ siê grzbiet czorsztyñski jako ca³kowicie nowy element w paleogeografii basenów karpackich (Golonka & Krobicki 2004, Krobicki & Wierzbowski 2004, Krobicki & Golonka 2006).

4 68 M. Krobicki Luka stratygraficzna wystêpuj¹ca pomiêdzy podœcielaj¹cymi wapienie krynoidowe czarnymi ³upkami sferosyderytowymi formacji ³upków ze Skrzypnego (poziom Laeviuscula i wiêksza czêœæ poziomu Propinquans wczesnego bajosu) (Fig. 3) odpowiada w³aœnie temu wydarzeniu geotektonicznemu, które mia³o w swoim efekcie podstawowe znaczenie dla dalszej, jurajsko-kredowej ewolucji basenu pieniñskiego i rozmieszczenia w nim ró nych facji wêglanowo-krzemionkowych (Birkenmajer 1959, 1977, 1979, 1986). Wydaje siê, e luka ta ma jeszcze wiêkszy zasiêg, jak to wynika z najnowszych doniesieñ stratygraficznej pozycji stropu formacji ³upków ze Skrzypnego (Segit 2008) i obejmuje równie ca³y poziom Discites. SYTUACJA GEOLOGICZNA I WARUNKI PALEOŒRODOWISKOWO-PALEOGEOGRAFICZNE W bardzo skomplikowanej budowie geologicznej pieniñskiego pasa ska³kowego (Birkenmajer 1979, 1986), bajoskie wapienie krynoidowe maj¹ nie tylko du e znaczenie morfotwórcze, ale wyznaczaj¹ nowy etap w jurajskiej ewolucji basenu pieniñskiego, rozpoczynaj¹c na szerok¹ skalê wêglanow¹, g³ównie pelagiczn¹, sedymentacjê w jednej z najbardziej pó³nocnych czêœci oceanu Tetydy (Birkenmajer 1977, 1986, Mišík 1994, Golonka & Krobicki 2004, Krobicki & Golonka 2008). S¹ one podzielone na trzy jednostki litostratygraficzne: bia³ych, masywnych wapieni krynoidowych formacji wapienia ze Smolegowej, zastêpuj¹cych je facjalnie szarych wapieni krynoidowych, niekiedy z czertami, formacji wapieni z Flaków i nadœcielaj¹cych obydwie formacje czerwonych wapieni krynoidowych formacji wapienia z Krupianki (Birkenmajer 1977, 1979) (Fig. 3). Utwory formacji wapienia ze Smolegowej sukcesji czorsztyñskiej tworzy³y siê na po³udniowo-wschodnim szelfie/ sk³onie grzbietu czorsztyñskiego, którego paleogeograficzna orientacja by³a z po³udniowego zachodu na pó³nocny wschód (por. rekonstrukcja i dyskusja Golonka & Krobicki 2001, 2004; patrz te Aubrecht & Túnyi 2001, Grabowski et al. 2008). W p³ytkowodnych warunkach sedymentacji, w wyniku niszczenia podmorskich ³¹k krynoidowych, dochodzi³o do osadzania siê utworów typu grainstone, a w nawi¹zaniu do badañ tafonomicznych nad t¹ faun¹ (G³uchowski 1987) okreœlono charakter nagromadzeñ ich szcz¹tków w zale - noœci od odleg³oœci od pierwotnych siedlisk. Efekt zasiedlenia podmorskiego œrodowiska tej czêœci zanurzonego grzbietu czorsztyñskiego na przestrzeni wielu setek kilometrów, jak to wynika z dzisiejszego rozprzestrzenienia sukcesji czorsztyñskiej z jednej strony, a rekonstrukcji paleogeograficznych z drugiej, by³ zwi¹zany ze œrodkowojurajsk¹ (bajosk¹) przebudow¹ basenu pieniñskiego (Birkenmajer 1963, Krobicki & Wierzbowski 2004, Krobicki & Golonka 2008). Po okresie ujednoliconej sedymentacji, w obrêbie wszystkich sukcesji ska³kowych, aaleñsko-wczesnobajoskich ciemnych/czarnych niedotlenionych utworów plamistych margli, wapieni i ³upków alpejsko-karpackiej facji typu Fleckenkalk/Fleckenmergel (Fig. 3), na bardzo szerok¹ skalê dosz³o do sedymentacji wapieni krynoidowych. Zmiana ta zosta³a wywo³ana pierwsz¹ na tak¹ skalê, wielk¹ przebudow¹ geotektoniczn¹ w basenie pieniñskim (= powstanie wyodrêbnionego grzbietu czorsztyñskiego).

5 Bajoska tektonika synsedymentacyjna i jej znaczenie w jurajskiej ewolucji Fig. 3. Korelacja stratygraficzna jurajskich litofacji (jednostki litostratygraficzne wg Birkenmajera 1977) w obrêbie sukcesji pieniñskiego basenu ska³kowego (wg Wierzbowskiego et al. 2004, uzupe³nione przez Krobickiego & Wierzbowskiego 2009, zmienione) Fig. 3. Stratigraphical correlation of the Jurassic lithofacies (lithostratigraphical units after Birkenmajer 1977) within the Pieniny Klippen Basin successions (after Wierzbowski et al. 2004, supplemented by Krobicki & Wierzbowski 2009, modified)

6 70 M. Krobicki Oprócz wspomnianych amonitów, sp¹gowe partie wapieni krynoidowych (maksymalnie do 20 cm nad sp¹giem), bogate s¹ w du e zielone klasty mikrytowych wapieni (Krobicki 2006, fig. A37), liczne konkrecje pirytowe, ziarna obleczone typu makroonkoidów (do 8 cm œrednicy) i konkrecje fosforytowe (te ostatnie niekiedy tworz¹ce bruki na samej sp¹gowej powierzchni wapieni krynoidowych por. Krobicki 2006, fig. A34, A35) (Krobicki 2002, 2003). Ten inwentarz litologiczny jest charakterystyczny tylko i wy³¹cznie dla najstarszych czêœci tych wapieni (patrz dyskusja Krobicki & Wierzbowski 2004). Równie w tych sp¹gowych partiach wapieni krynoidowych wystêpuj¹ skamienia³oœci œladowe Curvolithus (Krobicki & Uchman 2003), które interpretowane s¹ jako œlady pe³zania œlimaków zasiedlaj¹cych czo³a podmorskich ³ach piasku krynoidowego, powsta³ego z rozpraszania podmorskich ³¹k krynoidowych (G³uchowski 1987) i przemieszczanego w p³ytkowodnych warunkach sedymentacji, co manifestuje siê dzisiaj w nielicznych ods³oniêciach obecnoœci¹ warstwowañ przek¹tnych (por. Aubrecht 2006, Krobicki et al. 2006, fig. A16). TEKTONIKA SYNSEDYMENTACYJNA ANALIZA ZRÓ NICOWANIA MI SZOŒCI WAPIENI KRYNOIDOWYCH Granica pomiêdzy czarnymi ³upkami a wapieniami krynoidowymi jest bardzo ostra i wyra a obecnoœæ wspomnianej sporej luki czasowej. Na fakt ten zwrócono ju kiedyœ uwagê (Krobicki & Wierzbowski 2004, Krobicki 2006), sugeruj¹c brak istnienia w polskiej czêœci pieniñskiego pasa ska³kowego ci¹g³ego, sedymentacyjnego przejœcia pomiêdzy czarnymi osadami a wapieniami krynoidowymi, jak sugeruj¹ to inni autorzy (por. Birkenmajer 1958, 1977, 1979, 2007, równie G³uchowski et al. 1986, Gedl 2008). Na terenie polskiej i wschodnios³owackiej czêœci pieniñskiego pasa ska³kowego istniej¹ liczne ods³oniêcia (patrz Krobicki & Wierzbowski 2004), gdzie mo na przeœledziæ kontakt formacji ³upków ze Skrzypnego i formacji wapienia ze Smolegowej i/lub formacji wapieni z Flaków, mimo e ods³ania siê on na ogó³ skrajnie Ÿle, ze wzglêdu na ca³kowicie odmienn¹ reologiê tych utworów. Jedynym œladem osadów powstaj¹cych pomiêdzy sedymentacj¹ czarnych ³upków a wapieniami krynoidowymi s¹ zielone wapienie mikrytowe, zachowane obecnie jako redeponowane litoklasty tkwi¹ce w przysp¹gowej czêœci wapieni krynoidowych obu wspomnianych formacji (por. Krobicki 2006, fig. A37), a które s¹ efektem ca³kowitej erozji i redepozycji utworów powstaj¹cych prawdopodobnie w œrodkowej czêœci wczesnego bajosu (doby Laeviuscula i/lub wczesnej doby Propinquans), odpowiadaj¹c czasowo powszechnej, udokumentowanej luce stratygraficznej, wystêpuj¹cej pomiêdzy tymi dwoma formacjami, poprzedzaj¹c rozpoczêcie sedymentacji wapieni krynoidowych w ca³ym basenie. Przypuszczalnie zielonkawe wapienie margliste z okolic Vršatca w zachodniej S³owacji, których mi¹ szoœæ mo e osi¹gaæ 8 10 metrów (Andrusov 1945, 1953, Began 1969), s¹ zachowanymi w ci¹g³ym profilu (pomiêdzy ³upkami sferosyderytowymi a wapieniami krynoidowymi) (por. Bikenmajer 1977) utworami bêd¹cymi litologicznym odpowiednikiem wspomnianych klastów. Towarzysz¹ce tym klastom, czêsto bardzo liczne, konkrecje fosforytowe s¹ efektem procesu fosfatyzacji w basenie, który by³ izochroniczny z pierwszymi epizodami sedymen-

7 Bajoska tektonika synsedymentacyjna i jej znaczenie w jurajskiej ewolucji tacji krynoidowej, gdy, jak udowodniono to wczeœniej (Krobicki & Wierzbowski 2004, Krobicki 2006), sfosfatyzowane amonity bêd¹ce j¹drami niektórych konkrecji fosforytowych s¹ wskaÿnikowe dla górnej czêœci poziomu Propinquans. Wymieniony inwentarz litologiczny w sp¹gu wapieni krynoidowych mo e byæ traktowany jako lokalny horyzont korelacyjny, a z drugiej strony precyzyjnie wyznaczaæ czas prze³amywania siê paleoœrodowiskowych warunków powstawania osadów o charakterze utworów skondensowanych, które zazwyczaj wyznaczaj¹ wydarzenia, co najmniej w skali ca³ego basenu (por. Krobicki & Wierzbowski 2004). Wykorzystuj¹c wiêc taki stratygraficzny poziom odniesienia, o wybitnie izochronicznym charakterze, zaproponowano przed paru laty (Krobicki & Wierzbowski 2004, Krobicki, 2006) pos³ugiwanie siê nim przy szacowaniu pierwotnej mi¹ szoœci wapieni krynoidowych, g³ównie formacji wapienia ze Smolegowej, która mo e siê wahaæ od ok. 10 metrów do 100, a nawet 150 metrów (np. Smolegowa Ska³a w dolinie Bia³ej Wody ko³o Jaworek por. Birkenmajer 1977, fig. 20A), i to w obrêbie tylko jednej sukcesji czorsztyñskiej w tym wypadku (Fig. 4). Konsekwentnie, wskazuje wiêc ona na synsedymentacyjn¹ tektonikê, która by³a g³ówn¹ przyczyn¹ tak silnego zró nicowania mi¹ szoœciowego litofacji wapieni krynoidowych. W ods³oniêciach gdzie mi¹ szoœæ wapieni krynoidowych jest ma³a, a zarazem w ich sp¹gu znajduj¹ siê wymienione uprzednio wskaÿniki kondensacji stratygraficznej, wykluczona jest mo liwoœæ wyt³oczeñ tektonicznych du ych partii wapieni krynoidowych, wbrew temu, co wielokrotnie sugerowa³ Birkenmajer (1963, 1977, 1979). O tym zagadnieniu bardzo wyraÿnie wypowiadano siê ju uprzednio (Krobicki & Wierzbowski 2004), stwierdzaj¹c: Jak s¹dzono powszechnie (np. Birkenmajer 1977) mi¹ szoœæ wapieni krynoidowych mia³a zale eæ od ich pierwotnej pozycji paleogeograficznej w pieniñskim basenie ska³kowym. Najwiêksze mi¹ - szoœci by³y przypisywane w³aœnie sukcesji czorsztyñskiej, gdzie wystêpowa³y g³ówne siedliska podmorskich ³¹k krynoidowych (por. G³uchowski 1987), a mi¹ szoœci mia³y stopniowo maleæ w kolejnych, paleogeograficznie coraz to g³êbszych sukcesjach. Sta³o to w zgodzie z ogólnie przyjêtym za³o eniem, e charakter wachlarzowato sypi¹cych siê sto ków podmorskich materia³u krynoidowego od sukcesji czorsztyñskiej na po³udniowy wschód, w czêœciach bardziej dystalnych dawaæ mia³ w efekcie coraz to mniejszej mi¹ szoœci sekwencje wapieni krynoidowych. Tymczasem stwierdzona miejscami, nawet w sukcesji czorsztyñskiej, pierwotna mi¹ szoœæ wapieni krynoidowych nie przekraczaj¹ca 10 m wskazuje na bardzo znaczne deniwelacje dna, gdzie wspomniane silnie zredukowane mi¹ szoœciowo wapienie s¹siadowa³y z analogicznymi wapieniami o ponad stumetrowej mi¹ szoœci. Jedynym wyt³umaczeniem tego zjawiska jest za³o enie obecnoœci silnych i gwa³townych tektonicznych ruchów ró nicuj¹cych dno basenu, szczególnie w najp³ytszej jego czêœci (sukcesja czorsztyñska) ju na samym pocz¹tku (lub tu przed) sedymentacji wapieni krynoidowych (Krobicki & Wierzbowski 2004, str. 78). Budzi wiêc zdziwienie w¹tpliwoœæ wyra ona przez Birkenmajera (2007, str. 13): Krobicki and Wierzbowski (2004, p. 78) believed that strong and rapid tectonic movements and the resultant horst structures in the basin bottom were responsible for thickness changes in the white crinoidal limestone; however, the scale extent and pattern of such changes are still highly hypothetical, and careful field studies would be needed to discriminate between sedimentary condensation versus tectonic reductions of the crinoid limestone thickness, oraz forsowanie niew³aœciwego modelu stref sedymentacji krynoidowej w basenie ska³kowym (Birkenmajer 2007, fig. 20).

8 72 M. Krobicki

9 Bajoska tektonika synsedymentacyjna i jej znaczenie w jurajskiej ewolucji Po pierwsze, sugerowany w tym modelu czas sedymentacji wapieni krynoidowych okreœlony na œrodkowy bajos-wczesny baton nie znajduje adnego stratygraficznego uzasadnienia, zw³aszcza, jeœli chodzi o górny zasiêg czasowy ich sedymentacji (patrz wy ej; por. te Krobicki & Wierzbowski 2004, 2009). Po drugie natomiast, równoczasowa sedymentacja wapieni krynoidowych (formacje: wapienia ze Smolegowej, wapieni z Flaków i wapienia z Krupianki) z czerwonymi wapieniami bulastymi facji Ammonitico Rosso (formacja wapienia niedzickiego) nie znajduje obecnie adnego potwierdzenia w œwietle detalicznych danych biostratygraficznych (Krobicki & Wierzbowski 2004, 2009, Wierzbowski et al. 2004). Ponadto, udokumentowane przez geologów s³owackich, bajoskie (mega) brekcje wapienne brekcja z Krasín (= brekcja krasínska) (Mišík et al. 1994, Aubrecht 2001, 2008, Aubrecht et al. 1997, Aubrecht & Szulc 2006) bardzo dobrze koresponduj¹ z zaproponowanymi tutaj geotektonicznymi uwarunkowaniami bajoskiej przebudowy wynoszonego tektonicznie grzbietu czorsztyñskiego z obszarami przyleg³ymi (tu strefa sedymentacji sukcesji czorsztyñskiej). Nazwa tych utworów pochodzi od wsi Krasín na S³owacji, gdzie znajduje siê stratotyp tej litostratygraficznej jednostki (Mišík et al. 1994), a sk¹d opisano potê ne synsedymentacyjne brekcje wapienne w obrêbie wapieni krynoidowych formacji wapienia ze Smolegowej i wapienia z Krupianki, interpretowane jako podmorskie brekcje skarpowe/klifowe (Aubrecht 2001, 2008, Aubrecht et al. 1997, Aubrecht & Szulc 2006) dokumentuj¹ce bajosk¹ synryftow¹ tektonikê synsedymentacyjn¹ w basenie pieniñskim. Fig. 4. Profile litostratygraficzne sukcesji czorsztyñskiej ska³ki Czorsztyn-Sobótka w Czorsztynie i w¹wozu Homole w Jaworkach (wg Birkenmajera 1977, zmodyfikowane) z dobrze widoczn¹ ró nic¹ w pierwotnej mi¹ szoœci wapieni krynoidowych formacji wapienia ze Smolegowej. Objaœnienia litologii: 1 ciemnoszare/czarne margle/wapienie margliste, 2 czarne ³upki sferosyderytowe, 3 bia³e wapienie krynoidowe (z konkrecjami fosforytowymi w sp¹gu czarne kropki), 4 czerwone/ró owe wapienie krynoidowe, 5 czerwone wapienie bulaste, 6 ró owe mikrytowe wapienie kalpionellowe, 7 kremowe mikrytowe wapienie kalpionellowe, 8 kremowe wapienie brachiopodowo-krynoidowe, 9 wapienna brekcja sedymentacyjna, 10 ró owo-kremowe wapienie brachiopodowo-krynoidowe, 11 wiœniowe wapienie krynoidowe, 12 fioletowo-czerwone margle, 13 zielone margle, niekiedy z czertami, 14 zielone i pstre margle globotrunkanowe Fig. 4. Lithostratigraphical columns of the Czorsztyn Succession of the Czorsztyn-Sobótka Klippe in Czorsztyn and Homole Gorge in Jaworki village (after Birkenmajer 1977, modified) with good visible of primary differentiation of thickness of crinoidal limestones of the Smolegowa Limestone Formation. Explanations of lithology: 1 dark-grey/black marls/marly limestones, 2 black spherosideritic shales, 3 white cridoidal limestones (with phosphatic concretions in base black dots), 4 red/pink crinoidal limestones, 5 red nodular limestones, 6 pink micritic Calpionella-bearing limestones, 7 creamy micritic Calpionella-bearing limestones, 8 creamy brachiopodic-crinoidal limestones, 9 limestone sedimentary breccia, 10 pink-creamy brachiopodic-crinoidal limestones, 11 cherry crinoidal limestones, 12 violet-red marls, 13 green marls, sometimes with cherts, 14 green and variegated Globotruncana-bearing marls

10 74 M. Krobicki KONKLUZJE Wapienie krynoidowe pieniñskiego pasa ska³kowego, na ogó³ niezawieraj¹ce innych skamienia³oœci ni fragmenty liliowców, s¹ w swojej najni szej czêœci relatywnie bogate w skamienia³oœci amonitów. Ta w³aœnie unikatowa fauna, sta³a siê podstaw¹ bardzo precyzyjnego okreœlenia momentu istotnej przebudowy geotektonicznej w pieniñskim basenie ska³kowym, zwi¹zanej z wyraÿn¹ luk¹ stratygraficzn¹ pomiêdzy omawianymi wapieniami a ni ej le ¹cymi ³upkami sferosyderytowymi formacji ³upków ze Skrzypnego (Krobicki & Wierzbowski 2004, Krobicki 2006), datuj¹c w ten sposób dok³adny czas uformowania siê po raz pierwszy w historii basenu pieniñskiego grzbietu czorsztyñskiego, który od tego momentu oddzieli³ baseny Karpat Wewnêtrznych od basenów Karpat Zewnêtrznych (Golonka & Krobicki 2004, Jurewicz 2005). Obecnoœæ du ej iloœci ziaren kwarcu i ró norodnych klastów w wapieniach krynoidowych (por. Birkenmajer 1963, 1977, 1979; patrz równie Aubrecht 1993, Mišík & Aubrecht 1994), tak e dokumentuje wynurzenie du ej czêœci grzbietu czorsztyñskiego w tym czasie (Birkenmajer 1963, 1986, Aubrecht 1997). To bajoskie wynoszenie grzbietu by³o zwi¹zane z ryftow¹ faz¹ ewolucji basenu pieniñskiego i najprawdopodobniej odpowiada pierwszym epizodom ruchów fazy mezokimeryjskiej orogenezy alpejskiej (Golonka et al. 2003, Golonka & Krobicki 2004), której w basenach karpackich odpowiada tzw. faza krasínska (krasiñska) wyró niona tutaj przez Plašienkê (2003). Ca³oœæ tych zjawisk doskonale odpowiada w czasie bajoskiemu etapowi ryftowania centralnego Atlantyku (Withjack et al. 1998), a postulowany pocz¹tek oceanicznej ekspansji alpejskiej Tetydy równie przypada na bajos (Bill et al. 2001). Dochodzi wówczas do przypuszczalnego otwarcia oceanu liguryjsko-penniñskiego, którego przed³u eniem pó³nocno-wschodnim by³ basen pieniñski i magurski (Winkler & Œl¹czka 1994, Golonka & Krobicki 2001, Golonka et al. 2006, Krobicki & Golonka 2008). Badania by³y finansowane z funduszu badañ statutowych Wydzia³u Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska AGH ( ). LITERATURA Andrusov D., Geologický výskum vnútorného bradlového pásma v zapadných Karpatoch. È. IV & V: Stratigrafia doggeru, malmu a kriedy. Práce Štatneho Geologickeho Ústavu ÈSR, 13, Bratislava, Andrusov D., Étude géologique de la zone des Klippes internes des Carpathes Occidentales. Geologicke Práce Slovenskej Akademie Vied & Úmietnosti, 34, Aubrecht R., Clastic admixture in Dogger crinoidal limestones of Czorsztyn Unit. Geologica Carpathica, 44, 2, Aubrecht R., Indications of the Middle Jurassic emergence in the Czorsztyn Unit (Pieniny Klippen Belt, eastern Carpathians). Geologica Carpathica, 48, 2,

11 Bajoska tektonika synsedymentacyjna i jej znaczenie w jurajskiej ewolucji Aubrecht R., New occurrences of the Krasín Breccia (Pieniny Klippen Belt, West Carpathians): indication of Middle Jurassic synsedimentary tectonics. Acta Geologica Universitatis Comenianae, 56, Aubrecht R., Field trip B3 Inside Tethys. Pieniny Klippen Belt of Western Slovakia. Stop B3.7 Hatné Klippe cross-bedded Bajocian crinoidal limestones (Czorsztyn Succession). W: Wierzbowski A., Aubrecht. R., Golonka J., Gutowski J., Krobicki M., Matyja B.A, Pieñkowski G. & Uchman A. (eds), Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians, Field trip guidebook, 7 th International Congress on the Jurassic System, Krakow (Poland) , Aubrecht R., Krasín Klippe Middle Jurassic syntectonic cliff breccia. W: Németh Z. & Plašienka D. (eds), SlovTec 08, 6 th Meeting of the Central European Tectonic Studies Group (CETeG) & 13 th Meeting of the Czech Tectonic Studies Group (ÈTS), Upohlav , Pieniny Klippen Belt, Slovakia, Proceedings and Excursion Guide, State Geological Institute of Dionyz Stur, Bratislava, Aubrecht R. & Szulc, J., Deciphering of the complex depositional and diagenetic history of a scarp limestone breccia (Middle Jurassic Krasin Breccia, Pieniny Klippen Belt, Western Carpathians). Sedimentary Geology, 186, Aubrecht R. & Túnyi I., Original orientation of neptunian dykes in the Pieniny Klippen Belt (Western Carpathians): the first results. Contributions to Geophysics and Geodesy, 31, Aubrecht R., Mišík M. & Sýkora M., Jurassic synrift sedimentation on the Czorsztyn Swell of the Pieniny Klippen Belt in Western Slovakia. W: Plašienka D., Hók J., Vozár J. & Ellecko M. (eds), Alpine evolution of the Western Carpathians and related areas, Dionýz Stur Publisher, Bratislava, Began A., Geologicke pomery bradlového pásma na strednom Považí. Zbornik Geologickych Vied, 11, Bill M., O Dogherty L., Guex J., Baumgartner P.O. & Masson H., Radiolarite ages in Alpine-Mediterranean ophiolites: Constraints on the oceanic spreading and the Tethys- Atlantic connection. Geological Society of America Bulletin, 113, Birkenmajer K., Przewodnik geologiczny po pieniñskim pasie ska³kowym. Czêœæ III. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, Birkenmajer K., Seria czertezicka nowa seria ska³kowa Pienin. Acta Geologica Polonica, 9, 4, Birkenmajer K., Stratygrafia i paleogeografia serii czorsztyñskiej pieniñskiego pasa ska³kowego Polski. Studia Geologica Polonica, 9, Birkenmajer K., Jurassic and Cretaceous lithostratigraphic units of the Pieniny Klippen Belt. Studia Geologica Polonica, 45, Birkenmajer K., Przewodnik geologiczny po pieniñskim pasie ska³kowym. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa,

12 76 M. Krobicki Birkenmajer K., Stages of structural evolution of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians. Studia Geologica Polonica, 88, Birkenmajer K., The Czertezik Succession in the Pieniny National Park (Pieniny Klippen Belt, West Carpathians): stratigraphy, tectonics, palaeogeography. Studia Geologica Polonica, 127, Gedl P., Organic-walled dinoflagellate cyst stratigraphy of dark Middle Jurassic marine deposits of the Pieniny Klippen Belt, West Carpathians. Studia Geologica Polonica, 131, G³uchowski E., Jurassic and Early Cretaceous Articulate Crinoidea from the Pieniny Klippen Belt and the Tatra Mts. Poland. Studia Geologica Polonica, 94, G³uchowski E., Krawczyk A.J., Myszkowska J. & S³omka T., Litofacje i fauna wapienia krynoidowego bajosu jednostki czorsztyñskiej ko³o Dursztyna (pieniñski pas ska³kowy). Studia Geologica Polonica, 88, Golonka J. & Krobicki M., Upwelling regime in the Carpathian Tethys: a Jurassic- Cretaceous palaeogeographic and paleoclimatic perspective. Geological Quarterly, 45, Golonka J. & Krobicki M., Jurassic paleogeography of the Pieniny and Outer Carpathian basins. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 110, 1, Golonka J., Krobicki M., Oszczypko N. & Œl¹czka A., Modelowanie palinspastyczne i mapy paleogeograficzne Karpat w fanerozoiku. W: Oszczypko N., Uchman A. & Malata E. (eds), Rozwój paleotektoniczny basenów Karpat Zewnêtrznych i pieniñskiego pasa ska³kowego, Instytut Nauk Geologicznych UJ, Kraków, Golonka J., Krobicki M., Oszczypko N., Œl¹czka A. & S³omka T., Geodynamic evolution and palaeogeography of the Polish Carpathians and adjacent areas during Neo- Cimmerian and preceding events (latest Triassic-earliest Cretaceous). W: McCann T. & Saintot A. (eds), Tracing Tectonic Deformation Using the Sedimentary Record, Geological Society of London Special Publications, 208, Grabowski J., Krobicki M. & Sobieñ K., New palaeomagnetic results from the Polish part of the Pieniny Klippen Belt, Carpathians evidence for the palaeogeographic position of the Czorsztyn Ridge in the Mesozoic. Geological Quarterly, 52, 1, Jurewicz E., Geodynamic evolution of the Tatra Mts. and the Pieniny Klippen Belt (Western Carpathians): problems and comments. Acta Geologica Polonica, 55, 3, Krobicki M., Bajocian phosphatic event in the Pieniny Klippen Belt, Polish and Slovakian Carpathians. 6 th International Symposium on the Jurassic System, Mondello, Sicily (Italy), Abstracts and Program, 103. Krobicki M., Œrodkowojurajska (bajos) fosfatyzacja w pieniñskim pasie ska³kowym. Tomy Jurajskie, 1,

13 Bajoska tektonika synsedymentacyjna i jej znaczenie w jurajskiej ewolucji Krobicki M., Field trip A From Tethyan to Platform Facies. Outer Carpathians. Stop A5 Falsztyn Czorsztyn Succession (Aalenian-Bajocian). W: Wierzbowski A., Aubrecht R., Golonka J., Gutowski J., Krobicki M., Matyja B.A, Pieñkowski G. & Uchman A. (eds), Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians, Field trip guidebook, 7 th International Congress on the Jurassic System, Krakow (Poland) , Krobicki M. & Golonka J., Field trip A From Tethyan to Platform Facies. Pieniny Klippen Belt. W: Wierzbowski A., Aubrecht R., Golonka J., Gutowski J., Krobicki M., Matyja B.A, Pieñkowski G. & Uchman A. (eds.), Jurassic of Poland and adjacent Slovakian Carpathians, Field trip guidebook, 7 th International Congress on the Jurassic System, Krakow (Poland) , Krobicki M. & Golonka J., Geological history of the Pieniny Klippen Belt and Middle Jurassic black shales as one of the oldest deposits of this region stratigraphical position and palaeoenvironmental significance. Geoturystyka, 2, 13, Krobicki M. & Uchman A., Trace fossils Curvolithus from the Middle Jurassic crinoidal limestones of the Pieniny Klippen Belt (Carpathians, Poland). Geologica Carpathica, 54, Krobicki M. & Wierzbowski A., Pozycja stratygraficzna i paleogeograficzne znaczenie bajoskich wapieni krynoidowych w ewolucji pieniñskiego basenu ska³kowego. Tomy Jurajskie, 2, Krobicki M. & Wierzbowski A., Œrodkowojurajskie (bajos-baton) wapienie bulaste sukcesji czertezickiej pieniñskiego basenu ska³kowego Polski i ich znaczenie paleogeograficzne fakty i kontrowersje. Przegl¹d Geologiczny, 57, 7, Krobicki M., Poprawa P. & Golonka J., Wczesnojurajsko-póŸnokredowa ewolucja basenu pieniñskiego pasa ska³kowego w œwietle analizy subsydencji tektonicznej. W: Oszczypko N., Uchman A. & Malata E. (eds), Rozwój paleotektoniczny basenów Karpat Zewnêtrznych i pieniñskiego pasa ska³kowego, Instytut Nauk Geologicznych UJ, Kraków, Krobicki M., Matyja B.A., Pszczó³kowski A., Uchman A. & Wierzbowski A., Jura. W: Wagner R., (Ed.), Tabela stratygraficzna Polski. Karpaty, Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. Mišík M., The Czorsztyn submarine ridge (Jurassic-Lower Cretaceous, Pieniny Klippen Belt): an example of a pelagic swell. Mitteilungen der Österreichischen Geologischen Gesellschaft, 86, Mišík M. & Aubrecht R., The source of rock fragments in the Jurassic crinoidal limestones of the Pieninicum (Klippen Belt, Western Carpathians). Geologica Carpathica, 45, 3, Mišík M., Sýkora M. & Aubrecht R., Middle Jurassic scarp breccias with clefts filled by Oxfordian and Valanginian-Hauterivian sediments, Krasín near Dolná Súèa (Pieniny Klippen Belt, Slovakia). Geologica Carpathica, 45, 6,

14 78 M. Krobicki Neumayr M., Jurastudien 3, Folge 5: Der penninische Klippenzug. Jahrbuch der kaiserlich-königlichen Geologischen Reichanstalt, 21, Plašienka D., Dynamics of Mesozoic pre-orogenic rifting in the Western Carpathians. Mitteilungen der Österreichischen Geologischen Gesellschaft, 94, Segit T., Phosphatic shales in the Aalenian of the Pieniny Klippen Belt (Carpathians) new data from Poland and Slovakia. Mineralia Slovaca (Geovestnik), 40, 3 4, Uhlig V., Ergebnisse geologischer Aufnahmen in den westgalizischen Karpathen, II Theil Der pieninische Klippenzug. Jahrbuch der kaiserlich-königlichen Geologischen Reichanstalt, 40, Wierzbowski A., Aubrecht R., Krobicki M., Matyja B.A. & Schlögl J., Stratigraphic and palaeogeographic position of the Jurassic Czertezik Succession, Pieniny Klippen Belt (Western Carpathians) of Poland and Eastern Slovakia. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 74, Wierzbowski A., Jaworska M. & Krobicki M., Jurassic (Upper Bajocian-lowest Oxfordian) ammonitico rosso facies in the Pieniny Klippen Belt, Carpathians, Poland: its fauna, age, microfacies and sedimentary environment. Studia Geologica Polonica, 115, Winkler W. & Œl¹czka A., A Late Cretaceous to Paleogene geodynamic model for the Western Carpathians in Poland. Geologica Carpathica, 45, Withjack M.O., Schlische R.W. & Olsen P.O., Diachronous rifting, drifting, and inversion on the passive margin of central eastern North America: an analog for other passive margins. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 82, ytko K., Zaj¹c R., Gucik S., Ry³ko W., Oszczypko N., Garlicka I., Nemèok J., Eliáš M., Menèik E. & Stránik Z., Map of the tectonic elements of the Western Outer Carpathians and their foreland. W: Poprawa D. & Nemèok J. (eds), Geological Atlas of the Western Outer Carpathians and their Foreland, Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa/GUDŠ Bratislava/Uug Praha.