Wiedza fachowa, prawo geologiczne i górnicze i racjonalna gospodarka z³o em

Transkrypt

1 Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk nr 79, rok 2010 Marek NIEÆ* Wiedza fachowa, prawo geologiczne i górnicze i racjonalna gospodarka z³o em Streszczenie: Prawo geologiczne i górnicze jest szczególnym rodzajem prawa, gdy reguluje zasady postêpowania w realizacji prac geologicznych i dzia³alnoœci górniczej, które s¹ równie domen¹ wiedzy fachowej. Ma to istotne znaczenie dla w³aœciwego formu³owania przepisów prawa, ich rozumienia, interpretacji i wyk³adni. Pomijanie wiedzy fachowej prowadziæ mo e do sformu³owañ niektórych przepisów i ich interpretacji, biurokratyzuj¹cych w sposób bezcelowy stosowanie prawa i niekiedy szkodliwych z punktu widzenia racjonalnej gospodarki z³o ami kopalin. Przedmiotem prawa geologicznego i górniczego jest prowadzenie dzia³alnoœci w górotworze ( wnêtrzu Ziemi ) w warunkach niepe³nej wiedzy o z³o u opartej na punktowych informacjach pochodz¹cych z rozpoznawczych otworów wiertniczych. Niezbêdna jest sta³a aktualizacja i modyfikacja danych o z³o u w miarê zdobywania nowych informacji na jego temat w czasie prowadzenia eksploatacji z³o a. Podstawowym postulatem racjonalnej gospodarki z³o em jest maksymalnie mo liwy sposób jego wyeksploatowania z zachowaniem wymagañ odnoœnie bezpieczeñstwa pracy i wymagañ ochrony œrodowiska. Wybranie z³o a w jego rzeczywistych, naturalnych granicach, bez pozostawiania nieuzasadnionych strat, jest podstawowym warunkiem racjonalnoœci jego eksploatacji. Przepisy prawa geologicznego i górniczego powinny byæ tak sformu³owane, by zapewnia³y racjonaln¹ gospodarkê z³o em i nie stwarza³y podstaw do interpretacji utrudniaj¹cej tak¹ gospodarkê. W szczególnoœci powinny: 1) zezwalaæ na prowadzenie uszczegó³awiaj¹cych prac rozpoznawczych w granicach obszaru górniczego w ramach udzielonej koncesji na wydobywanie kopaliny (bez dodatkowej koncesji na rozpoznanie z³o a w tym obszarze), 2) zezwalaæ na zmiany interpretacji granic z³o a w obrêbie obszaru górniczego na podstawie uzyskanych danych w wyniku prowadzonej eksploatacji lub uszczegó³awiaj¹cych prac rozpoznawczych (w granicach obszaru górniczego), 3) uznaæ formalne nie budz¹ce w¹tpliwoœci uznanie, e operat ewidencyjny zasobów jest dokumentem aktualizuj¹cym dokumentacjê geologiczn¹ z³o a, 4) umo liwiæ wariantowe przedstawiane zasobów przemys³owych w zale noœci od przewidywanych zmian uwarunkowañ ekonomicznych eksploatacji, 5) nie ograniczaæ mo liwoœci przekwalifikowania zasobów z³o a w przypadku stwierdzenia odmiennych jego parametrów ni zak³adane. S³owa kluczowe: prawo geologiczne i górnicze, z³o a kopalin, racjonalna gospodarka * Prof. dr hab. in., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków. 31

2 Geological and mining knowledge, geological and mining law and reasonable mining Abstract: Geological and mining law presents the rules of geological works and exploitation of mineral deposits, which are also the essential topic of geological and mining knowledge. It is important for formulation of legal exigencies and their interpretation. If geological and mining knowledge is neglected respectively the legal rules and their interpretations may be incorrect, useless, bureaucratic, and can make difficult reasonable resources recovery. Geological and mining law rules are applied to exploitation of mineral deposits, knowledge of which is imperfect, because it is based on dispersed information gained from exploratory bore holes. The exploration data need verification and, updating in active mine by additional more derailed exploration. The basic rule of reasonable deposit development should be maximum possible recovery of its resources within real deposit s boundaries, respecting safety and environment protection exigencies. The mode of formulation of geological and mining law should allow its interpretation helpful for reasonable resources exploitation without unreasonable losses. In details they should: 1) allow for additional exploration within designed boundaries of mining field without additional licence for such activity, 2) allow for modification of presentation of deposit boundaries within the mining field according to the data gained during mining and accompanying additional exploration, 3) accept resources correcting report as updating of geological documentation data, 4) allow for presentation of reserves data varied according to expected variations of economic conditions, 5) allow for free reclassification of resources and reserves following new data on deposit parameters gained in mine. Key words: geological and mining law, mineral deposits, reasonable mining 1. Uwagi ogólne Prawo geologiczne i górnicze jest szczególnym rodzajem prawa, gdy reguluje zasady postêpowania podczas realizacji prac geologicznych i dzia³alnoœci górniczej, które s¹ równie domen¹ wiedzy fachowej. Wiedza ta ma dwa zasadnicze Ÿród³a: doœwiadczenia praktyczne, w wielu przypadkach gromadzone nieraz w ci¹gu wielu pokoleñ, wyniki badañ naukowych. Ma to istotne znaczenie dla w³aœciwego formu³owania przepisów prawa, ich rozumienia, interpretacji i wyk³adni. Jest to tym bardziej istotne, gdy przepisy prawne nie mog¹ zastêpowaæ podrêcznika geologii stosowanej czy górnictwa. Nie wydaje siê zatem celowe ich rozbudowywanie i uszczegó³awianie w tych przypadkach, gdy ich wyk³adnia oparta na wiedzy fachowej mo e byæ klarownie uzasadniona i przedstawiana. W szczególnoœci powinna byæ stosowana wyk³adnia celowoœciowa, gdy jej przedmiotem jest interpretacja przepisów dotycz¹cych praktycznych aspektów dzia³alnoœci geologicznej lub górniczej. Niedocenianie, czy nawet wrêcz ignorowanie wiedzy fachowej, prowadziæ mo e i niestety czêsto prowadzi do kuriozalnych sformu³owañ niektórych przepisów i ich interpretacji, biurokratyzuj¹cych w sposób bezcelowy stosowanie prawa, a co gorsze niekiedy szkodliwych z punktu widzenia racjonalnej gospodarki z³o ami kopalin. Dla w³aœciwej interpretacji przepisów prawa geologicznego i górniczego nie jest wystarczaj¹ca perfekcyjna jego znajomoœæ. Niezbêdna jest tak e wiedza fachowa, któr¹ zdobywa siê tylko w praktyce zawodowej, a nie urzêdniczej. Œcis³a wspó³praca organów administracji geologicznej i organów nadzoru górniczego, stoj¹cych na stra y przestrzegania przepisów prawa z fachowcami-praktykami jest nieodzowna. 32

3 Interpretacja przepisów prawa geologicznego i górniczego powinna uwzglêdniaæ ich merytoryczny sens i cel stosowania oraz skutki podejmowanych decyzji. Nie uwzglêdnienie tego prowadzi do bezzasadnej biurokratyzacji procedur administracyjnych, podejmowania nieracjonalnych decyzji i zmusza do podejmowania dzia³añ maj¹cych raczej charakter rytualny ni racjonalny. Po okresie liberalizacji interpretacji przepisów prawa, jaki mia³ miejsce w latach dziewiêædziesi¹tych XX w., obecnie obserwuje siê tendencjê powrotu do dawnych nadmiernie sformalizowanych praktyk w³aœciwych gospodarce centralnie planowanej. W zwi¹zku z powy szym niezbêdne jest zwrócenie uwagi na kilka typowych zagadnieñ, które powinny byæ brane pod uwagê przy interpretacji przepisów prawa geologicznego i górniczego z punktu widzenia zapewnienia racjonalnej gospodarki z³o ami kopalin do czego zobowi¹zuje Prawo ochrony œrodowiska (art. 125 Ustawy z dn. 27 kwietnia 2001, Dz.U. Nr 62, poz. 627). 2. W³aœciwoœci budowy geologicznej z³ó i ich rozpoznawania, które powinny byæ brane pod uwagê przy interpretacji przepisów prawa Cech¹ istotn¹ z³ó jest ich: zró nicowanie budowy wewnêtrznej, zmiennoœæ wyra aj¹ca siê zró nicowaniem wartoœci parametrów z³o owych (mi¹- szoœci, parametrów charakteryzuj¹cych jakoœæ kopaliny, zasobnoœci z³o a); wspó³czynniki zmiennoœci tych parametrów mieszcz¹ siê czêsto w przedziale 40 60% (w szczególnoœci w przypadku z³ó rud), nieregularne rzeczywiste (naturalne) granice z³o a (bilansowego i pozabilansowego), wyznaczane przez brze ne wartoœci odpowiednich parametrów. ród³em wiedzy o z³o u s¹ wyniki jego rozpoznania, z regu³y realizowanego przy zastosowaniu otworów. Budowa z³o a i jego parametry s¹ interpretowane na podstawie takiej punktowej informacji. Powoduje to brak mo liwoœci jednoznacznego okreœlenia wartoœci parametrów z³o a na ka dym etapie jego rozpoznania, gdy ich ocena jest oparta na informacjach punktowych. Wyliczane wartoœci œrednie mog¹ w zwi¹zku z tym ró niæ siê od rzeczywistych w granicach do 40% w kat. C 2,do30%wkat.C 1,do20%wkat.Bido 10% w kat. A (z prawdopodobieñstwem 0,9). W granicach okreœlonych przez tê dok³adnoœæ mieszcz¹ siê równie zmiany kwalifikacji zasobów z bilansowych do pozabilansowych (lub na odwrót) w zale noœci od stwierdzanych wartoœci parametrów z³o a w miarê jego dok³adniejszego rozpoznawania. Równoczeœnie trzeba mieæ na uwadze, e w poszczególnych punktach z³o a ró nice miêdzy wielkoœci¹ rzeczywist¹ i przewidywan¹ jego parametrów mog¹ byæ wiêksze, co wynika z ich naturalnej zmiennoœci i rozk³adu ich wartoœci. Brak jest mo liwoœci ustalenia rzeczywistego po³o enia granic z³o a oraz bilansowej i pozabilansowej jego czêœci, na etapie rozpoznania z³o a za pomoc¹ otworów wiertniczych. Powoduje to, e w praktyce dokumentowania z³ó w dokumentacjach geologicznych przedstawiany jest zgeometryzowany kontur obszaru, w obrêbie którego obliczane s¹ zasoby z³o a. Kontur ten okreœlany jest potocznie, ale nieprawid³owo, jako granica z³o a. W szczególnoœci nie jest granic¹ z³o a kontur obszaru obliczenia zasobów wyznaczony po skrajnych otworach pozytywnych lub granicach bloków obliczeniowych, zw³aszcza prowadzonych po granicach wieloboków (Bo³dyriewa). W przy- 33

4 padku z³ó rud (np. Zn-Pb) przedstawiane s¹ granice obszaru dokumentowanego zbadanego, obejmuj¹cego równie peryferyjne otwory p³onne. Przedmiotem prawa geologicznego i górniczego jest prowadzenie dzia³alnoœci w górotworze ( wnêtrzu Ziemi ) dostêpnym do bezpoœredniej obserwacji w ograniczonym zakresie. S¹ stosowane zatem w warunkach niepe³nej wiedzy o z³o u. W ich interpretacji dwie cechy z³ó powinny byæ zatem brane pod uwagê: naturalne zró nicowanie (zmiennoœæ) ich budowy i w³aœciwoœci (parametrów z³o owych), ograniczone mo liwoœci ich zbadania przed podjêciem eksploatacji. Konsekwencj¹ tego jest: przybli ony charakter danych, na podstawie których podejmuje siê decyzje odnoœnie eksploatacji z³o a i wymagañ, jakie ma ona spe³niaæ, sta³a aktualizacja i modyfikacja danych o z³o u w miarê zdobywania nowych informacji na jego temat, w czasie prowadzenia eksploatacji z³o a, koniecznoœæ przewidywania mo liwoœci takich zmian i ich uwzglêdniania w bie ¹cej dzia³alnoœci górniczej. 3. Rozpoznawanie i dokumentowanie z³ó Wyniki prac poszukiwawczych i rozpoznawczych stanowi¹ podstawê dla sporz¹dzenia dokumentacji geologicznej z³o a. Rozpoznawanie z³o a wymaga uzyskania koncesji. Istnieje w zwi¹zku z tym mniemanie, rozpowszechnione w organach administracji geologicznej, e sporz¹dzenie dokumentacji geologicznej z³o a jest mo liwe tylko w przypadku, gdy wczeœniej udzielona zosta³a koncesja na jego rozpoznanie lub by³y wykonane wczeœniej prace rozpoznawcze, których wynikami mo e dysponowaæ wykonawca dokumentacji. Pogl¹d taki nie bierze pod uwagê, e w niektórych przypadkach, zw³aszcza kopalin uwa anych za pospolite (powszechnie wystêpuj¹ce), mo liwe jest udokumentowanie z³o a na podstawie wczeœniej istniej¹cych danych lub badañ, których wykonanie nie wymaga uzyskania koncesji. Danymi takimi mog¹ byæ na przyk³ad wyniki wierceñ hydrogeologicznych lub in yniersko-geologicznych, wyniki prowadzonej eksploatacji w obszarze dokumentowanego z³o a lub w jego bliskim s¹siedztwie, wyniki niezale nie wykonywanych badañ geofizycznych, kartowania powierzchniowego i opróbowania ods³oniêæ naturalnych. W z³o ach eksploatowanych sposobem odkrywkowym wystarczaj¹ce mog¹ byæ wyniki obserwacji geologicznych wyrobisk kopalnianych i ich opróbowanie (lub dane o jakoœci kopaliny z bie ¹cej produkcji). Zdarza siê, e w takich przypadkach wyniki wczeœniej wykonanych prac rozpoznawczych czy wiertniczych staj¹ siê bezu yteczne. Zagadnieniem szczególnym jest ocena kategorii rozpoznania z³o a. Do pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych XX w. ustalana ona by³a w sposób bardzo sformalizowany, przede wszystkim na podstawie zagêszczenia punktów rozpoznawczych (otworów wiertniczych, wyrobisk górniczych). Analiza dok³adnoœci rozpoznania prowadzi niekiedy do stwierdzenia, e ocena jego kategorii by³a niekiedy zani ona, np. w z³o ach kruszywa wirowo-piaskowego 1, lub zawy ona (np. w z³o ach wêgla kamiennego). Zmiana kwalifikacji stopnia 1 Np. R. Blajda Kwalifikacja z³ó kruszywa naturalnego na podstawie analizy dok³adnoœci rozpoznania na przyk³adzie z³o a Kalbornia-Moszczenica. Górn. Odkr. Nr 2-3, 2000, s

5 rozpoznania z³o a jest w takich przypadkach mo liwa przez aktualizacjê dokumentacji bez potrzeby wykonywania dodatkowych robót geologicznych. Aktualizacja dokumentacji geologicznej powinna nastêpowaæ tak e w przypadku zmiany kryteriów bilansowoœci, a w z³o ach eksploatowanych w sytuacji, gdy dochodzi do: 1) stwierdzenia zasadniczych zmian modelu budowy z³o a, maj¹cych istotne znaczenie dla sposobu jego zagospodarowania, 2) zmian danych o budowie z³o a i wielkoœci jego parametrów, ale tylko wtedy, gdy wykraczaj¹ one poza wynikaj¹ce z jego naturalnych cech i zmiennoœci. 4. Gospodarka z³o em Podstawowym celem gospodarki z³o em, poza uzyskaniem okreœlonego wydobycia kopaliny, powinno byæ racjonalne wykorzystanie zasobów jako nieodnawialnych sk³adników œrodowiska. Temu zadaniu powinny byæ podporz¹dkowane wszystkie dzia³ania podejmowane w granicach ustanowionego obszaru górniczego. Rozpoznanie z³o a i sporz¹dzenie jego dokumentacji geologicznej w postaci usystematyzowanych danych o warunkach jego wystêpowania, budowie, rodzaju i jakoœci kopaliny, zasobach i warunkach geologicznych jego eksploatacji (hydrogeologicznych, in yniersko-geologicznych, gazowych, geotermicznych) jest niezbêdne dla projektowania racjonalnej i bezpiecznej eksploatacji z³o a. Potrzeba taka istnieje niezale nie od tego, czy sporz¹dzenie dokumentacji geologicznej jest wymagane przez przepisy prawa. Rozpoznawanie z³ó, ze wzglêdu na jego koszty i ryzyko nie osi¹gniêcia spodziewanych rezultatów, realizowane jest etapami. Stanowi¹ je: poszukiwania szczegó³owe z³o a koñcz¹ce siê jego udokumentowaniem w kat. C 2, rozpoznanie wstêpne koñcz¹ce siê udokumentowaniem z³o a w kat. C 1, rozpoznanie szczegó³owe koñcz¹ce siê udokumentowaniem z³o a w kat. B, rozpoznanie eksploatacyjne realizowane w czynnym zak³adzie górniczym. Du e koszty rozpoznania powoduj¹, e koñczy siê je z regu³y na etapie wstêpnym w kategorii C 1. W z³o ach du ych, zw³aszcza wielopok³adowych wêgla kamiennego, znajduj¹ siê te zwykle ich czêœci s³abiej rozpoznane, tylko w kat. C 2 lub nawet D. Zmusza to do dalszego prowadzenia uszczegó³awiaj¹cych prac geologicznych w czynnym zak³adzie górniczym, realizowanych wyprzedzaj¹co w stosunku do eksploatacji i w œcis³ym uzale nieniu od potrzeb ruchu zak³adu górniczego. Ich zadaniem jest dostarczenie uœciœlonych danych geologicznych niezbêdnych do bezpiecznego prowadzenia eksploatacji i racjonalnej gospodarki z³o em. Z tego powodu okreœlane s¹ one w literaturze fachowej jako rozpoznanie eksploatacyjne. Stanowi ono nieodzowne Ÿród³o informacji niezbêdnej dla prowadzenia wydobycia kopaliny oraz istotê obs³ugi geologicznej kopalñ i sens istnienia kopalnianych s³u b geologicznych. Rozpoznanie eksploatacyjne realizowane jest za pomoc¹ wyrobisk górniczych (wyprzedzaj¹cych badawczych, udostêpniaj¹cych i przygotowawczych) oraz otworów wiertniczych do³owych. W razie potrzeby powinno byæ tak e wspomagane przez wykonywanie otworów z powierzchni rozmieszczanych w zale noœci od bie ¹cych potrzeb w taki sposób, by dostarcza³y dane niezbêdne dla realizacji zadañ zak³adu górniczego i zapewnienia racjonalnej gospodarki z³o em. Wykonanie otworów z powierzchni jest w szczególnoœci wskazane, gdy konieczne jest uzyskanie uzupe³niaj¹cych informacji nie- 35

6 zbêdnych dla racjonalnego zaprojektowania wyrobisk górniczych i eksploatacji s³abiej rozpoznanego z³o a. Rozpoznanie takie mo e zezwoliæ na podwy szenie kategorii rozpoznania z³o a, ale nie zawsze jest jego konsekwencj¹. Tego rodzaju prace rozpoznawcze, jeœli wykonywane s¹ w granicach obszaru górniczego, powinny byæ dopuszczalne w ramach udzielonej koncesji na wydobywanie kopaliny ze z³o a. Wymaganie uzyskania odrêbnej koncesji na dodatkowe rozpoznanie z³o a jest niepotrzebnym, bezcelowym dzia³aniem biurokratycznym. Przyznanie koncesji na dodatkowe rozpoznanie podwa a zarazem sens udzielonej wczeœniej koncesji na wydobywanie kopaliny, której podstaw¹ powinna byæ gwarancja racjonalnej eksploatacji i wykorzystania z³o a. Sposobem przekazu informacji o stanie znajomoœci z³o a jest klasyfikacja jego zasobów. W trakcie eksploatacji z³o a i nieodzownego rozpoznania eksploatacyjnego nastêpuje uœciœlenie informacji o z³o u, co jest dostateczn¹ podstaw¹ do odpowiedniej zmiany klasyfikacji stopnia jego rozpoznania i zasobów. Zmiany tej klasyfikacji s¹ zatem konsekwencj¹ prowadzenia prac górniczych i wyprzedzaj¹cego rozpoznania z³o a dla potrzeb bie ¹cego kierowania eksploatacj¹ i zapewnienia warunków bezpiecznego jej prowadzenia. S¹ dokonywane na bie ¹co w miarê postêpu odpowiednich prac i uwidaczniane w Operacie ewidencyjnym zasobów (sporz¹dzanym corocznie), którego zadaniem jest bie ¹ca korekta informacji o stanie rozpoznania z³o a i jego zasobów. Art. 72 ust. 1 Prawa geologicznego i górniczego (ustawa z dn. 4 lutego 1994r., Dz. U. Nr 27 poz. 96) stanowi, e przedsiêbiorca jest zobowi¹zany do prowadzenia ewidencji zasobów z³o a..., a ust. 2 e prowadzenie ewidencji...polega na ustalaniu zmian w zasobach, których przyczyn¹ powstania jest: 1. dok³adniejsze rozpoznanie z³o a, zmiany granic lub podzia³ z³o a, 4. przeklasyfikowanie geologicznych zasobów bilansowych do pozabilansowych...itd.. Podstawowym zadaniem operatów ewidencyjnych zasobów (OEZ) jest zatem aktualizacja danych o z³o u wyra anych przez zmiany jego zasobów z tytu³u eksploatacji i lepszego rozpoznania, w tym tak e wynikaj¹cych ze zmian granic z³o a. OEZ w swej istocie stanowi bie ¹c¹ aktualizacjê danych zawartych w dokumentacji geologicznej z³o a i projektu zagospodarowania z³o a (PZZ). Tak powinien byæ traktowany z górniczo-geologicznego punktu widzenia, jak i z formalnego punktu widzenia. Wynika to z art. 72 ust. 6 obowi¹zuj¹cego prawa geologicznego i górniczego, w którym sformu³owano wymaganie do³¹czania OEZ do egzemplarza zatwierdzonej dokumentacji geologicznej z³o a i PZZ. Taki by³ pierwotny sens instytucji OEZ od pocz¹tku jej ustanowienia i wymaganie to w sposób jednoznaczny by³o sformu³owane w brzmieniu zarz¹dzenia w sprawie ewidencji zasobów wprowadzonym przez Prezesa CUG w 1974 r. ( 4 Zarz¹dzenia Prezesa CUG z 11 maja 1974 r. w sprawie prowadzenia ewidencji zasobów z³ó kopalin, MP nr 23 poz. 105). Ocena poprawnoœci danych w OEZ nale y do kompetencji organów nadzoru górniczego w zakresie kontroli poprawnoœci gospodarki z³o em. Stanowiæ to powinno gwarancjê poprawnoœci przedstawianych zmian stanu zasobów i stopnia ich rozpoznania. Jeœli w okresie sprawozdawczym zmiany kwalifikacji zasobów powoduj¹ odpowiednio ró nicê ich iloœci przekraczaj¹c¹ 50 % wielkoœci rocznego wydobycia, wymagana jest zgoda organu koncesyjnego w drodze decyzji. W przypadku zmian kwalifikacji zasobów bilansowych do pozabilansowych lub na odwrót, wynikaj¹cych ze stwierdzenia odmiennych parametrów z³o a ni zak³adane, wymaganie takie jest absurdalne, gdy zmiany te wynikaj¹ z naturalnych w³aœciwoœci z³o a, na które organ koncesyjny adnego wp³ywu nie ma. Równie przekwalifikowanie zasobów nieprzemys³owych do przemys³owych, które s³u y 36

7 lepszemu wykorzystaniu z³o a, nie powinno wymagaæ zgody organu koncesyjnego. Spraw¹ dyskusyjn¹ jest wymaganie zgody na przekwalifikowanie zasobów przemys³owych do nieprzemys³owych. Podstaw¹ dla okreœlenia zasobów przemys³owych jest tak e ocena ekonomiczna. W warunkach rynkowych, w przypadku znacznych wahañ cen surowców (na przyk³ad metali) ocena zasobów przemys³owych i ich kwalifikacja musi byæ elastyczna, nad¹ aj¹ca za takimi zmianami. Odpowiedni, daj¹cy siê przewidzieæ, scenariusz takich przekwalifikowañ mo e byæ przedstawiony w PZZ i wówczas ka dorazowa zgoda organu administracji nie powinna byæ wymagana. W trakcie prowadzenia prac górniczych uzyskiwane s¹ dane pozwalaj¹ce na wyznaczenie po³o enia rzeczywistych (naturalnych) granic z³o a, które jest z zasady odmienne od zgeometryzowanego konturu obszaru, w którym dokonuje siê obliczenia jego zasobów. Zmiany te mieszcz¹ siê w formule zmian zasobów z tytu³u lepszego rozpoznania i zmiany granic z³o a ewidencjonowanych w OEZ. Wyeksploatowanie z³o a w stwierdzanych dok³adnie granicach jest podstawowym wymaganiem racjonalnego wykorzystania z³o a. Jeœli zmiany po³o enia granic z³o a maj¹ miejsce w granicach obszaru górniczego (OG), nie powinny wymagaæ odrêbnego dokumentowania, gdy wymaganie takie mo e spowodowaæ rezygnacjê z wybierania z³o a poza konturem obszaru obliczeniowego zasobów. W praktyce górniczej jako zasadê przyjmuje siê wyznaczanie granic obszaru górniczego w pewnej odleg³oœci od konturu obszaru, w którym dokonano obliczenia zasobów. Stwarza to mo liwoœæ: przedstawiania uœciœlonego po³o enia granic z³o a w miarê uzyskiwania bardziej dok³adnej informacji o z³o u (w wyniku eksploatacji i wyprzedzaj¹cego rozpoznania), tak e na zewn¹trz od konturu przyjêtego dla obliczenia zasobów, racjonalnego wykorzystania z³o a w tych granicach, jeœli mieszcz¹ siê one w OG. Podstawowym postulatem racjonalnej gospodarki z³o em jest maksymalnie mo liwy sposób jego wyeksploatowania z zachowaniem wymagañ odnoœnie bezpieczeñstwa pracy i wymagañ ochrony œrodowiska. Z tego postulatu wynika omówiona wy ej potrzeba eksploatacyjnego rozpoznania z³o a i koniecznoœæ wybierania z³o a na bie ¹co w granicach stwierdzanych w trakcie tego rozpoznania. Wybranie z³o a w jego rzeczywistych, naturalnych granicach, bez pozostawiania nieuzasadnionych strat jest podstawowym warunkiem racjonalnoœci jego eksploatacji. Przepisy prawa geologicznego i górniczego powinny zezwalaæ na tak¹ dzia³alnoœæ. Jakiekolwiek wymuszanie œrodkami administracyjnymi uzyskiwania potwierdzenia (w formie dokumentacji lub zgody na przekwalifikowanie zasobów itp.) stwierdzanych zmian obrazu budowy z³o a, granic i zasobów w stosunku do przewidywanych (zw³aszcza na podstawie wstêpnego rozpoznania) jest szkodliwe z punktu widzenia prawid³owej i racjonalnej gospodarki z³o em, gdy wymaga wstrzymania prac górniczych do czasu uzyskania takiego potwierdzenia. To z regu³y skutkuje: koniecznoœci¹ przeniesienia prac górniczych w inny rejon, niewykorzystaniem dodatkowo rozpoznanych czêœci z³o a, brakiem mo liwoœci powrotu do eksploatacji tej czêœci z³o a w którym wydobycie zosta³o przerwane; brak tej mo liwoœci zwykle wynika: z przyczyn ekonomiczno-organizacyjnych zbyt du ych kosztów utrzymania nie wykorzystywanych wyrobisk udostêpniaj¹cych i przygotowawczych, 37

8 z wymagañ bezpieczeñstwa pracy, gdy kumulacja naprê eñ w górotworze wokó³ nieczynnych wyrobisk (wy³¹czonych z ruchu) stwarza zagro enia t¹paniowe, a w przypadku obecnoœci gazów w górotworze tak e wzrost zagro enia gazowego i zagro enia gazodynamiczne. Wnioski Przepisy prawa geologicznego i górniczego powinny byæ tak sformu³owane, by zapewnia³y racjonaln¹ gospodarkê z³o em i nie stwarza³y podstaw do ich interpretacji utrudniaj¹cej tak¹ gospodarkê. W szczególnoœci powinny: 1) zezwalaæ na prowadzenie uszczegó³awiaj¹cych prac rozpoznawczych w granicach obszaru górniczego w ramach udzielonej koncesji na wydobywanie kopaliny (bez dodatkowej koncesji na rozpoznanie z³o a w tym obszarze), 2) zezwalaæ na zmiany interpretacji granic z³o a w obrêbie obszaru górniczego na podstawie uzyskanych danych w wyniku prowadzonej eksploatacji lub uszczegó³awiaj¹cych prac rozpoznawczych (w granicach obszaru górniczego), 3) uznaæ formalnie, w sposób nie budz¹cy w¹tpliwoœci, e operat ewidencyjny zasobów jest dokumentem aktualizuj¹cym dokumentacjê geologiczn¹ z³o a, 4) umo liwiæ wariantowe przedstawianie zasobów przemys³owych w zale noœci od przewidywanych zmian uwarunkowañ ekonomicznych eksploatacji, 5) nie ograniczaæ mo liwoœci przekwalifikowania zasobów z³o a w przypadku stwierdzenia odmiennych jego parametrów ni zak³adane. Tytu³em przyk³adu przedstawiono niezbêdne zmiany, które powinny byæ wprowadzone w przepisach projektu nowego prawa geologicznego i górniczego, w celu zapewnienia racjonalnej gospodarki z³o ami kopalin (tab. 1). 38

9 TABELA 1. Niezbêdne zmiany w projekcie prawa geologicznego i górniczego w celu zapewnienia racjonalnej gospodarki z³o ami (projekt w wersji z dnia 28 kwietnia 2010 wg sprawozdania podkomisji nadzwyczajnej Sejmu RP do rozpatrzenia rz¹dowego projektu ustawy Prawo geologiczne i górnicze druk nr 1696) TABLE 1. Necessary changes in the project of the geological and mining law to assure reasonable resource recovery (project version dated 28th April 2010, according to report of extraordinary subcomission of the Parliament of the Republic of Poland for works on government project of the geological and mining law Artyku³ Brzmienie w projekcie ustawy Proponowana zmiana Uzasadnienie Art. 6, ust. 1 pkt 4) Art. 7 ust. 1 i 2 Art. 14 ust. 3 pkt. 2) Art. 21 ust. 1 pkt. 1) Obszarem górniczym jest przestrzeñ..., w granicach której przedsiêbiorca jest uprawniony... oraz prowadzenia robót górniczych niezbêdnych do wykonywania koncesji Ust. 1 Podejmowanie dzia³alnoœci okreœlonej ustaw¹ jest dozwolone tylko wówczas jeœli nie naruszy ono przeznaczenia nieruchomoœci gruntowej okreœlonej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz odrêbnych przepisach Odpowiednio ust. 2 Konieczne uzupe³nienie!...oraz prowadzenia robót górniczych i uzupe³niaj¹cych robót geologicznych (uzupe³niaj¹cego rozpoznania z³o a), niezbêdnych do wykonywania koncesji i zapewnienia racjonalnego wykorzystania z³o a Zagospodarowanie z³o a jest podejmowane na podstawie wyników prac rozpoznawczych w warunkach niepe³nej wiedzy o nim i braku mo liwoœci pe³nego jej uzyskania. Prowadzenie uzupe³niaj¹cych prac rozpoznawczych w z³o u i jego otoczeniu w granicach OG jest nieodzownym warunkiem dla w³aœciwego projektowania eksploatacji i wykorzystania z³o a. Powinien zostaæ usuniêty Przekreœla mo liwoœæ efektywnej ochrony z³ó kopalin i racjonalnej gospodarki nimi. Stwarza zagro enia dla bezpieczeñstwa surowcowego kraju. Proponowanej technologii prac Uzupe³niæ...zapewniaj¹cej racjonalne wykorzystanie z³o a Poszukiwania lub rozpoznawania z³ó kopalinoktórychmowawart.10ust.1 Konieczne uzupe³nienie... poza granicami obszarów górniczych Zagospodarowanie z³o a jest podejmowane, na podstawie wyników prac rozpoznawczych w warunkach niepe³nej wiedzy o nim i braku mo liwoœci pe³nego jej uzyskania. Prowadzenie uzupe³niaj¹cych prac rozpoznawczych w z³o u i jego otoczeniu w granicach OG jest nieodzownym warunkiem dla w³aœciwego projektowania eksploatacji i racjonalnego wykorzystania z³o a. ¹danie dodatkowo koncesji na wykonywanie takich prac nie s³u y racjonalnej gospodarce z³o em i jest niepotrzebnym wymaganiem biurokratycznym 39

10 Art.22 ust.2 Art. 23 ust. 3 Art. 89 ust. 2 pkt. 6) Art. 93 ust. 2 Art. 93 ust. 3 Art. 93 ust. 5 Art. 96 ust. 1 Koncesji na wydobywanie kopalin ze z³ó (do 2 ha...)... udziela starosta Udzielenie koncesji przez starostê wymaga opinii marsza³ka województwa Dokumentacja geologiczna z³o a kopaliny okreœla w szczególnoœci... 6) graniczne wartoœci parametrów z³o a, przy których jego eksploatacja jest uzasadniona i technicznie mo liwa Dokumentacjê geologiczn¹, o której mowa w art. 88 ust. 2 pkt. 1 3, zatwierdza w drodze decyzji organ administracji geologicznej Jeœli dokumentacja geologiczna... nie odpowiada wymaganiom prawa... albo powsta³¹ w wyniku dzia³añ niezgodnych z prawem w³aœciwy organ... odmawia jej zatwierdzenia W przypadku stwierdzenia istotnych ró - nic miêdzy dokumentacj¹ geologiczn¹ a stanem rzeczywistym... organ administracji... mo e nakazaæ zmianê dokumentacji... Minister w³aœciwy do spraw œrodowiska okreœli w drodze rozporz¹dzenia szczegó³owe wymagania dotycz¹ce dokumen tacji: 1) geologicznej z³o a kopaliny Udzielenie koncesji przez starostê wymaga uzgodnienia z marsza³kiem województwa Usun¹æ albo zmieniæ... 6) graniczne wartoœci parametrów z³o a, przy których jego eksploatacja mo e byæ uzasadniona i technicznie mo liwa Konieczna zmiana: Sporz¹dzenie dokumentacji geologicznej z³o a stwierdza w drodze decyzji organ administracji geologicznej Konieczne uzupe³nienie... albo wykonana zosta³a niezgodnie z zasadami wiedzy geologicznej... Konieczne uzupe³nienie:...istotnych ró nic..., które mog¹ mieæ wp³yw na racjonaln¹ gospodarkê z³o em lub bezpieczeñstwo prowadzenia eksploatacji... organ administracji... Konieczne uzupe³nienie: 1) geologicznej z³o a kopaliny, w tym zasad okreœlania granic z³o a Konieczna eliminacja lub ograniczenie. Eksploatacja takich z³ó powoduje dewastacjê z³ó du ych, z których s¹ wydzielane, dewastacjê œrodowiska, trudnoœci w rekultywacji terenu poeksploatacyjnego Z³o a ma³e, na których eksploatacjê udziela koncesji starosta, s¹ wydzielane z du ych z³ó, na których koncesji udziela marsza³ek województwa. Brak uzgodnienia powoduje ba³agan w zagospodarowaniu z³ó i nieracjonalne ich wykorzystywanie Dokumentacja geologiczna nie zawiera danych technicznych i ekonomicznych niezbêdnych dla stwierdzenia, e eksploatacja jest uzasadniona. Jest to zadaniem Projektu Zagospodarowania z³o a Zapis szkodliwy dla racjonalnej gospodarki z³o em uniemo - liwia bez zgody organu administracyjnego dokonywanie zmian nieodzownych w czasie eksploatacji z³o a i stwierdzania aktualnych cech jego budowy i zasobów W obecnym brzmieniu dopuszcza siê przyjêcie dokumentacji merytorycznie b³êdnej (w praktyce s¹ to przypadki czêste sprzyja temu bezmyœlne stosowanie technik komputerowych w opracowywaniu danych geologicznych) Sformu³owanie nieprecyzyjne. Nie okreœlono co nale y rozumieæ przez istotne ró nice. Naturalna zmiennoœæ z³ó powoduje zawsze istnienie ró nic. Uznaniowoœæ zapisu mo e byæ korupcjogenna (przypadki by³y obserwowane w przesz³oœci) W definicji z³o a nie sprecyzowano co nale y rozumieæ przez...mo e przynieœæ korzyœæ gospodarcz¹, w szczególnoœci nie zdefiniowano kryteriów bilansowoœci niezbêdnych, w przypadku z³ó, które bêd¹ w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa, dla okreœlenia co jest przedmiotem tej w³asnoœci 40

11 Art. 100 ust. 2 Jeœli zmiany w okresie sprawozdawczym przekraczaj¹ 50% wielkoœci rocznego wydobycia ze z³o a, o których mowa w ust. 1 pkt. 5, przekwalifikowania dokonuje przedsiêbiorca po uzyskaniu zgody w drodze decyzji w³aœciwego organu koncesyjnego Art. 100 ust. 5 Operat ewidencyjny sporz¹dza siê na podstawie 1) obmiaru wyrobisk dla zasobów z³ó kopalin sta³ych 2) pomiaru wydajnoœci odwiertów dla z³ó kopalin gazowych i p³ynnych Powinno byæ: Jeœli zmiany zasobów przemys³owych do nieprzemys³owych w okresie sprawozdawczym przekraczaj¹ 50% wielkoœci rocznego wydobycia ze z³o a przekwalifikowania dokonuje przedsiêbiorca po uzyskaniu zgody w drodze decyzji w³aœciwego organu koncesyjnego Ustêp zbêdny, niezgodny z treœci¹ art. 100, ust. 1, nielogiczny Zapis absurdalny, biurokratyzuj¹cy gospodarkê z³o em, mo e byæ (i bywa) Ÿród³em manipulacji danymi o zasobach. Przekwalifikowania zasobów do bilansowych lub pozabilansowych wynikaj¹ ze stwierdzonych parametrów z³o a, na co organ administracji nie ma wp³ywu. Przekwalifikowanie zasobów nieprzemys³owych do przemys³owych jest korzystne dla racjonalnej gospodarki z³o em i decyzja organu administracji jest zbyteczna. Operat ewidencyjny powinien byæ sporz¹dzany na podstawie wyników prowadzonej eksploatacji i uzupe³niaj¹cego rozpoznania z³o a w czynnym zak³adzie górniczym, co wynika z art. 100 ust. 1 41

12