ISSN МОЛОДА СПОРТИВНА НАУКА OF UKRAINE V. 3. Р УКРАЇНИ Т. 3. С

Transkrypt

1 ISSN YOUNG SPORT SCIENCE МОЛОДА СПОРТИВНА НАУКА OF UKRAINE V. 3. Р УКРАЇНИ Т. 3. С УДК 797.2«465.10/15» ANALIZA PORÓWNAWCZA WYBRANYCH CECH BUDOWY STÓP PŁYWAKÓW W WIEKU LAT I ICH RÓWIEŚNIKÓW NIEUPRAWIAJĄCYCH SPORTU Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii, Rzeszów, Polska, e mail: ewalizis@poczta.onet.pl ПОРІВНЯЛЬНИЙ АНАЛІЗ ОБРАНИХ ПАРАМЕТРІВ БУДОВИ СТОП У ПЛАВЦІВ ВІ- КОМ РОКІВ І ЇХНІХ ОДНОЛІТКІВ, КОТРІ НЕ ЗАЙМАЮТЬСЯ СПОРТОМ. Ева ПУШ- ЧАЛОВСЬКА-ЛІЗІС, Йоанна ЗЄБА. Ряшівський университет, Медфак, Інститут фізіотерапії, м. Ряшів, Польща, e mail: ewalizis@poczta.onet.pl Анотація. Вивчення впливу різних видів спорту на морфологічний розвиток стопи у дітей та підлітків є важливим з погляду профілактики та корекції. Метою дослідження було порівняти формування стопи у хлопчиків, котрі займались плаванням з їхніми однолітками, котрі не займалися спортом. У дослідженні взяли участь 122 хлопчики віком років, серед яких 57 хлопчиків займалися в секціях плавання «УКС Фоксбалл» в місті Жешув i «Морж» в Соколові Малопольськім і 65 хлопчиків не займалися регулярно фізичною активністю. Дослідження було проведено подоскоповим методом. Для розрахунків був застосований тест Манна Уітні. Результати дослідження показали, що навчання плавання має позитивний вплив на розвиток стопи і може стати важливим елементом у профілактиці плоскостопості в дітей, особливо в підлітковому віці. Ключові слова: плавання, кут Кларка, п ятковий кут (γ). Wstęp. Stopa ludzka jest pierwszym elementem kontaktu z podłożem w trakcie lokomocji. Zmniejsza jednostkowe naciski ciężaru ciała podczas chodu, działa jako dźwignia w czasie odbicia oraz absorbuje rotacje poszczególnych segmentów kończyny dolnej w fazie obciążenia [1]. Stopa z uwagi na delikatną konstrukcję, jest bardziej niż inne elementy narządu ruchu narażona na niekorzystne czynniki środowiskowe, w tym zniekształcenia powstające pod wpływem różnorodnych czynników zewnętrznych. Sportowcy stanowią populację narażoną na zróżnicowane obciążenia narządu ruchu. Struktura stóp zawodników uprawiających niektóre dyscypliny jest narażona na przeciążenia, urazy i zmniejszenie właściwości absorbujących wstrząsy [2]. Szczególnie niekorzystne są długotrwałe, nadmierne obciążenia, podczas treningów na twardych nawierzchniach i w niewłaściwym obuwiu. Świadomość tych zagadnień ma istotne znaczenie z punktu widzenia wyboru dyscypliny sportowej, zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym. Kąt Clarke a stabilizuje się między 11 a 13 rokiem życia, odpowiadając stopom osób dorosłych [3], ale delikatna konstrukcja stóp w tym okresie jest nadal podatna na działanie różnorodnych czynników. Zwłaszcza u początkujących zawodników może dochodzić do przeciążeń na skutek dysproporcji pomiędzy siłą mięśni wysklepiających stopy a wymaganiami, którym muszą podołać. Prowadzi to do rozciągnięcia struktur miękkich, a w konsekwencji do płaskostopia. Dlatego rozważając wybór dyscypliny sportowej, warto wziąć pod uwagę zalety środowiska wodnego. Gedl-Pieprzyca i Kisielewska [4] podkreślają, że takie właściwości wody, jak siła wyporu, ciśnienie hydrostatyczne, gęstość wywołująca duży opór, falowanie i przewodnictwo cieplne w unikalny, specyficzny i korzystny sposób działają na osoby w nim ćwiczące, eliminując ryzyko przeciążeń. Celem pracy było porównanie wysklepienia podłużnego i poprzecznego stóp chłopców trenujących pływanie i ich rówieśników nieuprawiających sportu. Materiał badań. Badaniami objęto 57 zawodników trenujących w Sekcji Pływackiej UKS Foxball w Rzeszowie i Sekcji Pływackiej Mors w Sokołowie Małopolskim. Grupę porównawczą stanowiło 65 zdrowych rówieśników, którzy deklarowali, że nie podejmują regularnej aktywności fizycznej. Strukturę wieku badanych zamieszczono w tab. 1. Puszczałowska-Lizis E., Zięba J., 2016

2 44 Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA Struktura wieku badanych chłopców Trenujacy Nietrenujący Razem n % n % n % 10 lat 9 15, , ,2 11 lat 10 17, , ,9 12 lat 10 17, , ,4 13 lat 9 15,8 9 13, ,8 14 lat 9 15, , ,4 15 lat 10 17, , ,4 Razem 57 46, , ,0 Tabela 1 Badania przeprowadzono metodą podoskopową. Narzędzie badawcze stanowił podoskop CQ-ST Elektronik System. W obliczeniach uwzględniono następujące wskaźniki: kąt Clarke a (wysklepienie podłużne) i kąt piętowy (γ) wysklepienie poprzeczne. Wykonano pomiary antropometryczne masy i wysokości ciała, na podstawie których obliczono wskaźnik BMI. Podstawowe statystyki opisowe cech somatycznych badanych chłopców zamieszczono w tab. 2. Tabela 2 Statystyki opisowe cech somatycznych badanych chłopców Masa ciała Wysokość ciała Wskaźnik BMI Trenujacy Nietrenujący Trenujacy Nietrenujący Trenujacy Nietrenujący x ± s x ± s x ± s x ± s x ± s x ± s 10 lat 34,78 ± 6,36 34,33 ± 6,93 142,56 ± 4,36 135,13 ± 4,64 17,05 ± 2,47 18,73 ± 3,13 11 lat 43,80 ± 2,39 39,69 ± 5,69 149,50 ± 7,21 145,08 ± 10,01 20,03 ± 2,04 19,01 ± 3,38 12 lat 49,10 ± 4,09 47,80 ± 13,55 154,90 ± 5,70 157,20 ± 9,58 20,50 ± 1,98 19,16 ± 4,49 13 lat 53,89 ± 4,54 54,89 ± 9,36 163,33 ± 5,81 170,22 ± 8,24 20,20 ± 1,40 18,98 ± 3,28 14 lat 56,00 ± 4,53 64,09 ± 7,52 168,11 ± 6,21 173,91 ± 5,52 19,83 ± 1,44 21,14 ± 1,61 15 lat 67,50 ± 7,32 58,60 ± 5,64 175,20 ± 6,09 171,20 ± 5,22 22,08 ± 2,93 19,95 ± 1,08 Badania uzyskały akceptację Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Rzeszowskiego. Rodzice dzieci wyrazili pisemną zgodę na pomiary, po uzyskaniu informacji na temat ich celu i metod. Z danych pomiarowych obliczono podstawowe miary statystyki opisowej: średnie arytmetyczne ( x ), odchylenia standardowe (s), mediany (Me). Zgodność wyników z rozkładem normalnym oszacowano testem Shapiro-Wilka a jednorodność wariancji testem Levene a. Do porównania parametrów budowy stóp między grupą badaną a kontrolną zastosowano test U Manna-Whitneya. Obliczenia wykonano w programie Statistica Wyniki. Średnie wartości kąta Clarke a stopy prawej i lewej u chłopców trenujących pływanie były wyższe w porównaniu do rówieśników nieuprawiających sportu. W przypadku stopy prawej statystycznie istotne międzygrupowe różnice wystąpiły u chłopców w wieku 11 lat (p=0,032) i 12 lat (p=0,025), a w przypadku stopy lewej u chłopców w wieku 11 lat (p=0,016), 12 lat (p=0,008), 13 lat (p=0,005) i 15 lat (p=0,014). Statystycznie istotne różnice w wartościach kąta piętowego (γ) w przypadku stopy prawej dotyczyły chłopców w wieku 13 lat (p=0,005) i 14 lat (p=0,027) a w przypadku stopy lewej 13 latków (p=0,015) (tab. 3).

3 Analiza porównawcza wybranych cech budowy stóp pływaków w wieku lat i ich rówieśników Tabela 3 Porównanie wartości kąta Clarke a i kąta piętowego (γ) u chłopców uprawiających pływanie i ich rówieśników nieuprawiających sportu Trenujacy Nietrenujący x ± s Me x ± s Me Kąt Clarke a stopa prawa 10 lat 46,78 ± 6,44 45,00 40,83 ± 11,85 44,00 1,08 0, lat 50,70 ± 6,34 51,00 44,38 ± 6,16 45,00 2,15 0,032* 12 lat 49,50 ± 4,55 51,00 44,50 ± 4,50 45,50 2,24 0,025* 13 lat 51,78 ± 5,56 51,00 44,33 ± 9,34 48,00 1,94 0, lat 46,89 ± 1,83 47,00 47,27 ± 3,66 47,00-0,12 0, lat 49,90 ± 4,25 50,00 46,70 ± 4,50 47,00 1,41 0,159 Kąt Clarke a stopa lewa 10 lat 45,78 ± 6,06 42,00 38,25 ± 10,83 40,00 1,94 0, lat 49,50 ± 6,24 51,00 43,23 ± 3,81 43,00 2,42 0,016* 12 lat 49,10 ± 3,21 50,00 43,50 ± 4,48 43,00 2,64 0,008** 13 lat 50,67 ± 4,36 51,00 42,56 ± 9,18 45,00 2,80 0,005** 14 lat 47,67 ± 1,80 47,00 46,18 ± 2,60 46,00 1,56 0, lat 49,10 ± 4,70 50,00 44,20 ± 3,46 45,00 2,47 0,014* Kąt piętowy (γ) stopa prawa 10 lat 16,00 ± 1,12 16,00 16,58 ± 1,83 16,50-0,95 0, lat 16,00 ± 1,89 16,00 17,69 ± 3,01 17,00-1,01 0, lat 17,40 ± 2,01 17,00 16,10 ± 2,13 15,50 1,23 0, lat 15,89 ± 1,17 15,00 18,22 ± 1,48 18,00-2,84 0,005** 14 lat 15,22 ± 1,39 16,00 16,45 ± 0,69 16,00-2,22 0,027* 15 lat 17,60 ± 2,41 17,00 18,70 ± 1,95 19,00-1,54 0,123 Kąt piętowy (γ) stopa lewa 10 lat 17,00 ± 1,50 17,00 16,50 ± 1,51 16,50 0,51 0, lat 16,70 ± 1,25 16,50 18,08 ± 2,87 17,00-0,89 0, lat 17,60 ± 2,27 17,50 16,70 ± 2,36 16,00 0,54 0, lat 15,00 ± 2,00 15,00 17,44 ± 1,59 18,00-2,43 0,015* 14 lat 15,89 ± 1,27 16,00 16,55 ± 1,13 17,00-1,21 0, lat 17,90 ± 2,02 18,00 19,10 ± 1,79 19,00-1,69 0,092 * p < 0,05; ** p < 0,01. Dyskusja. W piśmiennictwie znane są doniesienia poruszające problematykę związków budowy stóp z uprawianiem różnych dyscyplin sportowych. Trzcińska [5] w badaniach nad wysklepieniem podłużnym i poprzecznym stóp w warunkach odciążenia (pozycja siedząca) i obciążenia (pozycja stojąca) własną masą ciała u chłopców w wieku lat, trenujących siatkówkę w warszawskich klubach, obserwowała wyraźne obniżanie się łuków podłużnych i poprzecznych stóp w warunkach obciążenia. Lizis i wsp. [6] stwierdzili niski odsetek stóp podłużnie płaskich u dziewcząt i chłopców w wieku 12 lat uprawiających siatkówkę w ramach zajęć SKS w Krakowie. Błaszczyk i wsp. [7] na podstawie badań dzieci w wieku 8 13 lat uprawiających taekwon-do ITF uznali, że dzieci te są narażone na ryzyko deformacji stóp. Średnia stażu treningowego młodych zawodników wynosiła 2,5 roku. Treningi odbywały się z częstością 3 razy w tygodniu, czas trwania jednostki treningowej wynosił 60 minut. Autorzy podkreślają, że koniecznym warunkiem dopuszczenia dziecka do zajęć treningowych taekwon-do jest pomyślne przejście badań wysklepienia stopy a ćwiczenia wzmacniające mięśnie odpowiedzialne za jej prawidłową architekturę powinny być stałym elementem treningu. Z p

4 46 Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA Urlich i wsp. [8] twierdzą, że biegi sprinterskie są dyscypliną, w której praktycznie cały dystans pokonywany jest na przodostopiu, w krótkim czasie i z dużą prędkością. Badania Walaszka i wsp. [9] wykazały wyższe wartości kąta Clarke a u sprinterek w porównaniu do kobiet nietrenujących, aczkolwiek w obu przypadkach wartości te mieściły się w granicach normy. Pod względem wysklepienia poprzecznego nie odnotowano statystycznie istotnych międzygrupowych różnic. Autorzy twierdzą, że biegi krótkie są dyscypliną, która nie powoduje niekorzystnych zmian w budowie stóp. Górska-Kłęk i wsp. [10] stwierdzili obniżenie wysklepienia łuku podłużnego stóp u biegaczy długodystansowych. Grabara [11] w badaniach stóp chłopców w wieku lat uprawiających piłkę nożną obserwowała obniżenie sklepienia podłużnego i poprzecznego oraz deformacje palców, które miały związek ze stażem treningowym. Według Jastrzębskiego [12] wysiłek treningowy i nakładające się przeciążenia narządu ruchu w trakcie treningów i gry w piłkę nożną negatywnie wpływają na ukształtowanie stóp i prowadzą do zaburzeń wzorca chodu. Grabara [11] podkreśla, że na ukształtowanie i wydolność stóp piłkarzy mają wpływ predyspozycje osobnicze i różnorodne czynniki zewnętrzne, jak typ używanego w tej dyscyplinie obuwia, rodzaj nawierzchni, na których grają sportowcy w zmiennych warunkach atmosferycznych. Leśniak [13] obserwował tendencję do spłaszczania poprzecznego sklepienia stóp siatkarzy, natomiast u pływaków stwierdził tendencję do nadmiernego wysklepienia podłużnego stóp. Zmiany te były proporcjonalnie do stażu treningowego. Badania własne wykazały, że trening pływacki ma pozytywny wpływ na kształtowanie się stóp. Wskazuje to na potrzebę zachęcania dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w zajęciach na pływalni. Wnioski. Trening pływacki ma pozytywny wpływ na kształtowanie się stóp i może stanowić ważny element w profilaktyce płaskostopia u dzieci, zwłaszcza w wieku rozwojowym. Piśmiennictwo 1. Niedźwiedzki T. Urazy stopy i ich leczenie. Część I : Złamania kości stopy. Niedzrniedki T., Kubicz // Rehabilitacja Medyczna (4): S Jr. Increased plantar force and impulse in American football players with high arch compared to normal arch. Carson DE, Myer GD, Hewett TE, Heidt RS. // Epub. 2012; 22 Vol. 22 [4]. P Lizis P. Kształtowanie się wysklepienia łuku podłużnego stopy i problemy korekcji płaskostopia u dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym // Lizis P. // Podręczniki i Skrypty. Krakow AWF, 2000 Nr Gedl-Pieprzyca I. Ciąża i połóg. Ćwiczenia w wodzie. / Gedl-Pieprzyca I. Kisielewska A. // Jet, Kraków, Trzcińska D. Plantographic pattern of foot structure in young volleyball players / Trzcińska D. // Physical Education and Sport Vol. 52 [1] Lizis P. Budowa morfologiczna stóp dziewcząt i chłopców uprawiających siatkówkę. / Puszczałowska-Lizis E., Ridan T. // Young Sports Science of Ukraine Vol. 15. (3). P Błaszczyk A. Ocena wysklepienia podłużnego stopy u młodych adeptów Taekwon- do ITF / Błaszczyk A, Błaszczyk M, Zagórski T. // Sport Wyczynowy. 11/12. S Urlich J. Leichtathletik / Urlich J, Haag E, Krempel R. // Laufen, Hamburg, Comparision of arch of foot between women sprinters and non-training women / Walaszek R., Mucha T., Dworak D., Mikuľáková W. // (W:) Medicínsko-Ošetrovateľské Listy Sariša, Red. M. Šanta, L. Rybárová, L. Derňárová. Prešov, Ocena fotogrametryczna stanu funkcjonalnego stopy biegaczy długodystansowych / Górska-Kłęk L., Bieć E., Boemer E., Czerwieński P., Ratajczak B. // Acta Bio-Optica et Informatica Medica Vol. 4 (13). P Grabara M. Influence of football training on alignment of the lower limbs and shaping of the feet / Grabara M. // Human Movement Vol. 9 (1). P Jastrzębski Z. Zakres obciążeń treningowych w piłce nożnej i ręcznej, a ich wpływ na rozwój sportowy zawodników / Jastrzębski Z. // AWF i S, Gdańsk Leśniak K. Wpływ uprawiania gier sportowych na wybrane parametry budowy morfologicznej stóp : praca doktorska / Leśniak K. // AWF. Poznań, 2014.

5 Analiza porównawcza wybranych cech budowy stóp pływaków w wieku lat i ich rówieśników ANALIZA PORÓWNAWCZA WYBRANYCH CECH BUDOWY STÓP PŁYWAKÓW W WIEKU LAT I ICH RÓWIEŚNIKÓW NIEUPRAWIAJĄCYCH SPORTU Ewa PUSZCZAŁOWSKA-LIZIS, Joanna ZIĘBA Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Medyczny, Instytut Fizjoterapii, Rzeszów, Polska, e mail: ewalizis@poczta.onet.pl Streszczenie. Badanie wpływu różnych dyscyplin sportowych na stan morfologiczny stóp u dzieci i młodzieży w wieku rozwojowym ma istotne znaczenie z punktu widzenia profilaktyki i korekcji. Celem pracy było porównanie ukształtowania stóp chłopców trenujących pływanie i ich rówieśników nieuprawiających sportu. Badaniami objęto 122 chłopców w wieku lat, w tym 57 chłopców trenujących w sekcjach pływackich: UKS Foxball w Rzeszowie i Mors w Sokołowie Małopolskim oraz 65 chłopców niepodejmujących regularnej aktywności fizycznej. Badania wykonano metodą podoskopową. W obliczeniach wykorzystano test U Manna-Whitney a. Stwierdzono, że trening pływacki ma pozytywny wpływ na kształtowanie się stóp i może stanowić ważny element w profilaktyce płaskostopia u dzieci, zwłaszcza wieku rozwojowym. Słowa kluczowe: pływanie, kąt Clarke a, kąt piętowy (γ). COMPARATIVE ANALYSIS OF CHOSEN CHARACTERISTICS OF SWIMMERS FEET STRUCTURE IN SWIMMERS AGED YEARS AND THEIR NON-TRAINING PEERS Ewa PUSZCZALOWSKA-LIZIS, Joanna ZIEBA University of Rzeszow, Faculty of Medicine, Institute of Physiotherapy, Rzeszow, Poland, e mail: ewalizis@poczta.onet.pl Abstract. Study the impact of different sports on morphological foot development and teenagers is significant for the prevention and correction. The aim of this research was to compare feet shape of boys practising swimming and their peers who not practising sport. The study included 122 boys aged 10 15, 57 of sportsmen actively practicing swimming in the swimming sections: UKS Foxball in Rzeszów and Mors in Sokołów Małopolski and 65 boys who did not exercise regularly. The research was conducted by podoscope method. The Mann-Whitney U test was used. The results showed, that the swimming training have a positive influence on the forming of feet and can make a valuable contribution to the prevention against at children s flat feet, especially in the developmental period. Keywords: swimming, Clarke s angle, heel angle (γ).