ZARZ DZANIE WIEDZ PRZEZ ZASTOSOWANIE ONTOLOGII DZIEDZIN

Transkrypt

1 ZARZ DZANIE WIEDZ PRZEZ ZASTOSOWANIE ONTOLOGII DZIEDZIN TATIANA TRETYAKOVA Wydział Informatyki Politechnika Szczeci ska Streszczenie W artykule rozpatruje si zagadnienie opisu metaontologii dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia ze strony niebezpiecznego zjawiska natury w celu jej dalszego wykorzystania do ustanowienia hierarchii wiedzy i zarz dzania wiedz systemu ekspertowego HMDecision przez ontologie zawarte we wskazanej metaontologii. Głównym zadaniem systemu HMDecision jest przekazanie wiedzy i ukształtowanie nawyków i umiej tno ci, niezb dnych przy podejmowaniu decyzji w warunkach sytuacji zagra aj cych yciu ludzi i normalnemu funkcjonowaniu obiektów. Rozpatrzono przykład struktury wiedzy w bazie wiedzy, ukształtowanej na podstawie ontologii dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia zej cia lawiny błotnej. Słowa kluczowe: system ekspertowy, ontologia, zarz dzanie wiedz, baza wiedzy, decyzje, e-learning. 1. Wst p Dla zabezpieczenia dobrej jako ci baz wiedzy w ostatnich latach szeroko eksploatuje si ontologie dziedzin, których te bazy wiedzy dotycz [1, 2, 3]. W niniejszym artykule rozpatruje si jedno z zada realizowanych przy tworzeniu systemu ekspertowego HMDecision - opisu metaontologii dziedziny Podj cie decyzji w warunkach zagro enia oddziaływania niebezpiecznego zjawiska natury. Ta metaontologia przedstawia sob całokształt ontologii ni szego poziomu, które opisuje si i wykorzystuje si w celu zarz dzaniu wiedz i tworzenia bazy wiedzy danego systemu ekspertowego. Za pomoc ontologii ustala si poziomy hierarchiczne przedstawianej wiedzy. Wykorzystanie podej cia ontologicznego przy tworzeniu baz wiedzy SE HMDecision, uzasadnione jest faktem, e ontologia pozwala na efektywne zarz dzanie wiedz, na dokładniejsze okre lenie struktury bazy wiedzy. Oprócz tego, przedstawienie w ontologii podstawowych poj opisywanej dziedziny oraz wi zi pomi dzy nimi tworzy narz dzie szybkiego wprowadzenia do tej dziedziny przedmiotowej. Znane poj cie ontologia do zastosowania w informatyce wprowadził w roku 1993 T.Gruber [1]. T.Gruber zdefiniował ontologi jako sformalizowane przedstawienie podstawowych poj i wi zi pomi dzy nimi. Okre lenie ontologii ujmuje wiele struktur poj ciowych: hierarchie klas i obiektów w obiektowo-ukierunkowanym programowaniu, sieci semantyczne itp. Ogólnie mówi c, ontologia - to strukturalna specyfikacja pewnej dziedziny, jej sformalizowane przedstawienie, które zawiera słownik wska ników na terminy dziedziny i logiczne wyra enia, które opisuj, jak one koreluj ze sob. Ontologie zapewniaj systemowo przy opisywaniu dziedziny, przedstawiaj c jej cało ciowy obraz. Przy opisaniu ontologii wydzielaj si koncepty (bazowe

2 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr5, poj cia danej dziedziny) i buduj si wi zi pomi dzy nimi, tj. wyja niaj si współzale no ci i współdziałanie bazowych poj. W ten sposób, ontologia tworzy słownik dla przedstawienia i wymiany wiedzy o pewnej dziedzinie i zbiór wi zi mi dzy poj ciami tego słownika [3]. Dla systemu ekspertowego HMDecision potrzebne s ontologie dziedzin, zwi zanych z podj ciem decyzji w warunkach zagro enia niebezpiecznego zjawiska natury oraz zwi zanych z procesem nauczania i treningu mened erów, którego celem jest ukształtowanie nawyków i umiej tno ci odpowiadaj cych sytuacjom, w których podejmuje si decyzje. Za pomoc ontologii w bazie wiedzy danego SE przedstawia si poziomy wiedzy, stosowanej w procesie nauczania skierowanego na ukształtowanie umiej tno ci i nawyków, niezb dnych do wła ciwego reagowania na sytuacje problemowe, które mog powsta lub powstały pod wpływem niebezpiecznego zjawiska natury. E-nauczanie i e-trening s niezb dne po to, aby kierownictwo poziomu regionalnego zarz dzania oraz kierownictwo przedsi biorstw i organizacji, zlokalizowanych na terenach ulegaj cych zagro eniu wpływem niebezpiecznych zjawisk natury (np., takich jak powód, tsunami, lawiny nie ne, lawiny błotne i inne), w warunkach zagro enia cz sto nie s w stanie szybko przeanalizowa sytuacje problemowe wywołane przez te zjawiska. Oczywi cie, e wst pne przygotowanie mened erów za pomoc e-nauczania i e-treningu mo e znacznie podnie poziom ich adaptacyjno ci w omawianych sytuacjach. Metaontologia dziedziny Podj cie decyzji w warunkach zagro enia oddziaływania niebezpiecznego zjawiska natury zawiera ontologie ni szego poziomu takich dziedzin, jak: - schemat podejmowania decyzji w warunkach zagro enia niebezpiecznego zjawiska natury; - scenariusze nast pstw, zwi zanych z wpływem niebezpiecznym zjawiskiem natury; - przedsi wzi cia zapobiegaj ce stratom; - reguły zachowania si przy zagro eniu niebezpiecznego zjawiska natury; - proces nauczania i treningu; - zarz dzanie procesem nauczania i treningu. Ka da z tych ontologii zawiera tak e ontologie ni szego poziomu. Rozwi zanie problemów, powstaj cych przed kierownictwem regionów i przedsi biorstw zlokalizowanych na terenach, znajduj cych si pod stałym zagro eniem niebezpiecznych zjawisk natury, polega na wykorzystaniu informacji dotycz cej stanu rodowiska naturalnego (w tym informacji hydrometeorologicznej) oraz specjalistycznej wiedzy z dziedzin, gdzie powstaje konkretny problem. Przez dodanie do struktury systemu klasy Decision Support System (DSS) elementów sztucznej inteligencji rozwin ło te systemy do systemów klasy Business Intelligence (BI). Stworzyło to nowe mo liwo ci wykorzystania tych systemów. Przez uzupełnienie systemu informacyjnego takimi składnikami jak systemy ekspertowe, tworzy si dodatkowa mo liwo wsparcia podejmowania decyzji w procesach gospodarczych. Mo liwe tak e staje si e-nauczanie i e- trening mened erów za pomoc systemu ekspertowego. System ekspertowy nauczania mo e by zastosowany w celu przekazywania wiedzy oraz kształtowania nawyków i umiej tno ci, niezb dnych mened erom przy powstaniu ró nego rodzaju niebezpiecznych sytuacji. Te niebezpieczne sytuacje mog powstawa pod wpływem ró nych przyczyn. Mog to by awarie technologiczne, po ary, akty terrorystyczne, katastrofy ekologiczne, niebezpieczne zjawiska natury. W danym artykule akcent kładzie si na sytuacje, których powodem pojawienia si s niebezpieczne zjawiska natury. Do ukształtowania si u mened erów wiedzy, nawyków i umiej tno ci, niezb dnych przy podj ciu decyzji na wypadek gro by niebezpiecznego zjawiska natury, proponuje si u ywa

3 124 Tatiana Tretyakova Zarz dzanie wiedz przez zastosowanie ontologii dziedzin specjalistyczny system ekspertowy HMDecision, konceptualna struktura którego została opracowana i rozpatrzona przez autora we wcze niejszych publikacjach [4, 5]. Wysoki poziom nieokre lono ci nast pstw niebezpiecznych zjawisk natury oraz konieczno szybkiego poprawnego reagowania w przypadku zagro enia wymaga opracowania i wykorzystania odpowiednich metod zarz dzania ryzykiem oraz zastosowania technologii informatycznych. Takie technologie, jak systemy ekspertowe, pozwalaj za pomoc mechanizmu wnioskuj cego wykorzystywa wiedz, zawart w ich bazach wiedzy, w celu unikni cia mo liwych negatywnych nast pstw, spowodowanych przez oddziaływanie niebezpiecznych zjawisk natury. Osi ga si to przez przeprowadzenie e-nauczania i e-treningu mened erów. Zwykle podejmowanie decyzji w sytuacjach zagro enia ze strony natury opiera si o informacj o stanie rodowiska naturalnego, a przede wszystkim o informacj hydrometeorologiczn. Uwzgl dnienie tej informacji jest niezwykle wa ne, poniewa podnosi to adaptacyjny potencjał jej u ytkowników, pozwalaj c wybiera najlepsz strategi i taktyk współdziałania z natur. Pozwala to przede wszystkim unikn lub zredukowa straty, uwarunkowane jej niebezpiecznymi zjawiskami. Informacj hydrometeorologiczn wykorzystuje si przy rozwi zywaniu ró norodnych zagadnie w ró nych dziedzinach: transporcie (w lotnictwie, egludze), rolnictwie, gospodarce wodnej, budownictwie, energetyce itd. Do takich zagadnie, na przykład, odnosz si [ 6 ]: - projektowanie i zarz dzanie obiektami; - opracowanie planów i zarz dzanie przedsi wzi ciami, skierowanymi na zapobie enie stratom, mog cym powsta pod wpływem niekorzystnych zjawisk natury; - projektowe zadania, rozwi zywane przy wyborze optymalnego wariantu lokalizacji obiektów gospodarczych; - zadania zarz dzania procesami technologicznymi i zabezpieczenia obiektów socjalnych, produkcyjnych i rolniczych od niekorzystnego oddziaływania czynników hydrometeorologicznych; - zarz dzanie ograniczonymi zasobami wodnymi itd. W ramach tych zagadnie mened erowie zgodnie z ustalonymi celami rozwi zuj powstaj ce pod wpływem gro nych czynników natury ró ne problemy, podejmuj c okre lone decyzje. Przedstawimy najpierw etapy procesu podejmowania decyzji, odpowiadaj cego drzewu celów. Etapy te s wła ciwymi praktycznie dla ka dej sytuacji problemowej, pojawiaj cej si pod wpływem takiego zjawiska. Pozwol one cz ciowo zaznaczy te dziedziny, które powinny by opisane w ontologiach ni szego poziomu stosowanych dla zarz dzania wiedz systemu ekspertowego HMDecision. 2. Standardowe etapy w procesie podejmowania decyzji z uwzgl dnieniem informacji o niebezpiecznym zjawisku natury Wymienimy standardowe etapy algorytmu podj cia decyzji na podstawie informacji hydrometeorologicznej. Zwykle s to nast puj ce etapy: 1. Analiza prognozy zjawiska (z uwzgl dnieniem prawdopodobie stwa jego wyst pienia); 2. Diagnozowanie mo liwych problemowych sytuacji; 3. Opracowanie i analiza scenariuszy rozwoju nast pstw, wywołanych przez niebezpieczne zjawisko natury w regionie, w przedsi biorstwie itd. (ekologicznych, materialnych, kulturalnych, socjalnych);

4 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr5, Ocena potencjalnie mo liwych w wyniku oddziaływania niebezpiecznego zjawiska strat; 5. Opracowanie przedsi wzi skierowanych na ochron ycia ludzi, obiektów gospodarczych z ocen nakładów na ich realizacj ; 6. Ocena porównawcza efektywno ci opracowanych przedsi wzi z uwzgl dnieniem mo liwych ryzyk; 7. Wybór lepszego (optymalnego) wariantu decyzji na bazie ustawionych kryteriów wyboru i ogranicze. Z przedstawionych etapów procesu podejmowania decyzji z uwzgl dnieniem informacji hydrometeorologicznej wida, e osoba podejmuj ca decyzje rozpatruje mnóstwo słabo ustrukturyzowanych problemów. W celu wsparcia decyzji przy rozwi zywaniu wła nie takich problemów przydatne s odpowiednie systemy informacyjne, zawieraj ce bazy wiedzy, w których zarz dzanie wiedz realizuje si za pomoc ontologii odpowiednich dziedzin. W ród tych systemów szczególne miejsce zajmuj systemy informacyjne klasy DSS, rozwijane obecnie do klasy Business Intellegence (BI) [7] przez uzupełnienie ich struktury elementami sztucznej inteligencji, w tym systemami ekspertowymi, których głównym podsystemem jest specjalistyczna baza wiedzy. 3. O strukturze wiedzy bazy wiedzy systemu ekspertowego HMDecision. Struktura danych i bazy wiedzy systemu ekspertowego HMDecision zale y od tych zada, które rozwi zuje si za jej pomoc przez u ytkowników danego SE (zadania te zostały przedstawione w p.1 niniejszego artykułu). Dany SE przedstawia sob program komputerowy, który mo e wyci ga logiczne wnioski na bazie faktów i wiedzy, stosowanych w procesie e-learning u menad erów poziomu regionalnego oraz menad erów organizacji i przedsi biorstw przy ukształtowaniu nawyków i umiej tno ci, niezb dnych przy podj ciu decyzji w warunkach zagro enia niebezpiecznego zjawiska naturalnego. System ekspertowy nauczania HMDecision jest przeznaczony do: - przechowywania wiedzy, niezb dnej do prawidłowego reagowania (podj cia decyzji) w warunkach zagro enia niebezpiecznego zjawiska natury; - przekazywania wiedzy u ytkownikom przy pomocy specjalistycznych interfejsów; - e-nauczania i e-treningu menad erów w celu ukształtowania nawyków i umiej tno ci, niezb dnych przy podj ciu decyzji w niebezpiecznych sytuacjach przy pomocy wirtualnego instruktora. Z przedstawionych powy ej zada, rozwi zywanych przez menad erów, oraz zada systemu ekspertowego nauczania, mo na wysnu wniosek o strukturze wiedzy w systemie ekspertowym HMDecision. Jego baza wiedzy powinna zawiera : - wiedz, odzwierciedlaj c uzyskane w praktyce do wiadczenie. Ta wiedza zawiera tak e scenariusze rozwoju sytuacji i nast pstw, wywołanych przez niekorzystne zjawiska natury; - wiedz, która jest niezb dna do rozwi zania ró nego rodzaju zada z uwzgl dnieniem informacji hydrometeorologicznej dla podj cia bardziej poprawnych decyzji; - wiedz, któr wykorzystuje si do przekazania przy pomocy specjalistycznych interfejsów u ytkownikom informacji, stosowanej w procesie ich e-nauczania i e-treningu. Poj cia ze wszystkich dziedzin, których dotyczy baza wiedzy systemu ekspertowego HMDecision, definicje tych poj oraz wi zi pomi dzy nimi przedstawia si w metaontologii dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia niebezpiecznego zjawiska natury. Wiadomo, e

5 126 Tatiana Tretyakova Zarz dzanie wiedz przez zastosowanie ontologii dziedzin ontologie mog słu y jako jeden z instrumentów zarz dzania wiedz. Przy kształtowaniu bazy wiedzy systemu ekspertowego HMDecision jako zarz dzania wiedz zale y tak e od dokładno ci opisywanych ontologii. Rozpatrzymy dalej wykorzystanie podej cia ontologicznego na przykładzie dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia zej cia lawiny błotnej. 4. Ontologia dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia zej cia lawiny błotnej Opis ontologii dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia zej cia lawiny błotnej wymaga opisu całej hierarchii ontologii. Oto tylko niektóre z dziedzin, przedstawianych przez ontologie tej hierarchii: - system zarz dzania (regionem, przedsi biorstwem); - mo liwe nast pstwa oddziaływania niebezpiecznego zjawiska natury (ontologia sytuacji); - przedsi wzi cia zapobiegaj ce stratom wywołanym przez oddziaływanie niebezpiecznych zjawisk natury; - reguły zachowania si w warunkach zagro enia niebezpiecznego zjawiska natury. Zwykle dla opisu ontologii stosuje si ró ne j zyki i systemy. Grafy s wygodn form do wizualnego przedstawienia i analizowania dziedziny. Taka forma przedstawienia została pokazana przez autora w poprzednich publikacjach [5]. Wykorzystuje si równie opis ontologii w formie sformalizowanej. Przedstawimy to ostatnie podej cie do opisu ontologii w formie sformalizowanej, przy którym model ontologii przedstawia si jako zbiór [8]: M = < P, R, I, A > gdzie: M model ontologii dziedziny przedmiotowej, P - poj cia opisywanej dziedziny, R - stosunki mi dzy poj ciami dziedziny, I - mechanizm interpretacji poj i stosunków mi dzy poj ciami, A - wykorzystywane aksjomaty. Przedstawimy model ontologii dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia zej cia lawiny błotnej - MDL: MDL = < Mdp, MS, MO > gdzie: Mdp - ontologia dziedziny, w której podejmuje si decyzje (na poziomie regionalnym, w przedsi biorstwie itd), MS ontologia dziedziny Scenariusze rozwoju sytuacji, MO - ontologia dziedziny Ochronne przedsi wzi cia. Si gaj c w dół hierarchii ontologii MDL przedstawimy model ontologii dziedziny Scenariusze rozwoju sytuacji - MS : MS = <MR, MSt, MP>,

6 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr5, gdzie: MR ontologia ryzyk, MSt ontologia potencjalnych strat, MP ontologia przedsi wzi zapobiegaj cych stratom. Z kolei model ontologii Ochronne przedsi wzi cia MO zawiera ontologie nast pnego ni szego poziomu: MO = < MI, ME >, gdzie: MI - ontologia dziedziny Projekty inwestycyjne, zwi zane z ochron przed lawinami błotnymi, ME - ontologia dziedziny Ewakuacja ludzi, warto ci materialnych i kulturalnych. W ten sposób przedstawia si cała hierarchia ontologii, wchodz cych w skład metaontologii dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia niebezpiecznego zjawiska natury. Ka da ontologia powinna zawiera poj cia opisywanej dziedziny wraz z ich definicjami, mechanizm interpretacji poj i stosunków pomi dzy nimi, a tak e u ywane aksjomaty. Tylko wtedy mo na mówi, e ontologia została opisana całkowicie i stadium konceptualizacji wiedzy przy stworzeniu SE został zrealizowany. W danym artykule zostało omówione tylko jedno z zada, które rozwi zuje si przy kształtowaniu bazy wiedzy: okre lenie przez opisanie ontologii statycznej składowej wiedzy, umieszczanej w baz wiedzy. Niezb dnym jest tak e rozwi zanie zadania (jego omówienie wychodzi poza ramy danej pracy) przedstawienia w bazie wiedzy składowej dynamicznej, modeluj cej procesy rozwa ania eksperta. Po rozwi zaniu tych zada decyduje si o wyborze modeli przedstawienia wiedzy w bazie wiedzy. Zadanie przedstawienia wiedzy w bazie wiedzy systemu ekspertowego HMDecision realizuje za po rednictwem modeli produkcyjnych, bazuj cych na regułach (rule-based models). Te modele s wygodne dla przedstawienia wiedzy ekspertów z dziedziny podejmowania decyzji w zadaniach rozwi zywanych logicznie (np., ewakuacja ludzi na wypadek zagro enia zatopienia terenów albo zachowanie si personelu elektrowni, elektrowni atomowej w niebezpiecznych sytuacjach itp.). Wykorzystanie podej cia produkcyjnego przy przedstawieniu wiedzy jest podej ciem najcz ciej stosowanym do opisu zachowania si systemu. Opracowanie zboru reguł typu je li < przesłanka > to < wniosek > pozwoli przedstawi w bazie wiedzy znane warianty rozwi zania zada na bazie informacji o niebezpiecznych zjawiskach natury. Lewa cz (przesłanka) pewnych reguł mo e by przedstawiana w postaci scenariusza, w którym stan obiektu opisuje si przy pomocy predykatów (wtedy pełny opis stanu obiektu jest koniunkcj wszystkich tych predykatów), albo w postaci opisu ramowego, zawieraj cego scenariusz niebezpiecznej sytuacji. Ramy s rodkiem opisu wiedzy statycznej, wygodne s dla opisu hierarchii poj abstrakcyjnych i konkretnych. Podej cie to jest bliskim do obiektowego podej cia przedstawienia wiedzy. Poni ej na rys. 1 przedstawiony został przykład drzewa decyzji przy rozwi zaniu problemu ewakuacja, które zostanie przekształcone w reguły : je li <przesłanka> to <wniosek> dla umieszczenia w bazie wiedzy.

7 128 Tatiana Tretyakova Zarz dzanie wiedz przez zastosowanie ontologii dziedzin Rysunek 1. Przykład drzewa decyzji (jednej z jego cz ci składowych) przy zagro eniu ze strony zjawiska natury (opracowanie własne) Opracowanie wszystkich składników drzewa decyzji pozwoli opracowa niezb dne dla umieszczenia w bazie wiedzy systemu ekspertowego HMDecision reguły. Warto zauwa y, e dla zapewnienia mo liwo ci wnioskowania przy pomocy mechanizmu wnioskowania i stworzenia produkcyjnej cz ci bazy wiedzy potrzebne jest zbudowanie modeli kognitywnych, bazuj cych na studiowaniu procesów podejmowania decyzji przez menad erów poziomu regionalnego oraz menad erów przedsi biorstw w warunkach zagro enia niebezpiecznych zjawisk natury albo przy ich oddziaływaniu. Na tej podstawie buduje si modele kognitywne, bazuj ce na logice wniosków ekspertów. 4. Zako czenie W artykule został rozpatrzony problem opisania ontologii dziedzin w celu podniesienia jako- ci zarz dzania wiedz na przykładzie dziedziny Podejmowanie decyzji w warunkach zagro enia zej cia lawiny błotnej. Opis tej ontologii wykorzystuje si przy kształtowaniu bazy wiedzy systemu ekspertowego HMDecision, która zawiera wiedz, stosowan w procesie e-learning u i e- training u menad erów poziomu regionalnego zarz dzania i przedsi biorstw. Celem tego nauczania jest ukształtowanie nawyków i umiej tno ci podejmowania decyzji przy rozwi zywaniu problemów, pojawiaj cych si pod wpływem niebezpiecznych zjawisk natury w ró nych dziedzinach działalno ci gospodarczej.

8 POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr5, Bibliografia 1. Gruber T. R., Toward principles for Design of Ontologies Used for Knowledge Sharing. International Workshop on Formal Ontology, Marcz, Padova, Italy. 2. Guarino N., Understanding, Building and Using Ontologies: A Commentary to Using Explit Ontologies in KBS Development. Edited by van Heijst, Schreiber, and Wielinga. International Jurnal of Human and Computer Studies Gavrilova T.A., Wojnikov A.W., Danilichenko I.A., Sankina I.A., Adaptywny wieloagentowy system intelektualny nauczania zdalnego. Problemy informatyzacji, wyd. 1, Moskwa, (w j z. Ros.). 4. Tretyakova T., The prototype of expert system Hydrologist : the concept of design. Proceedings of the 10-th International Conference Advanced Computer Systems ACS 2003, Szczecin, Poland. 5. Tretyakova T Baza wiedzy systemu ekspertowego HMDecision w systemie informacyjnym klasy DSS podej cie obiektowe (w j z. rosyjskim). Materiały 4-ej Konferencji Mi dzynarodowej Analiza, prognozowanie i zarz dzanie w systemach zło onych. Rosyjska Akademia Nauk, Szczeci ska Akademia Morska, Szczeci ska Akademia Rolniczej, Pa stwowy Uniwersytet Komunikacji Wodnej w St. Petersburgu, St. Petersburg, Wimbierg G.P., Alshanskij Ja.Ju., Braginskaja L.A., Tretyakova T.V. i in., Metodyka kompleksowej oceny efektu ekonomicznego przy podj ciu decyzji o realizacji przedsi wzi gospodarczych i wyborze optymalnych wariantów wykorzystania ró nych typów informacji hydrometeorologicznej w bran ach gospodarki narodowej. St.Petersburg, GGO, (w j z. Ros). 7. Liautaud B., Chammond M., e-business Intelligence: Turning Information into Profit. McGraw-Chill. 8. Czastikov A., Gawrilova T., Below D., Design of Expert System. CLIPS. St. Petersburg, BHV-Petersburg (w j z. Ros).

9 130 Tatiana Tretyakova Zarz dzanie wiedz przez zastosowanie ontologii dziedzin KNOWLEDGE MANAGEMENT THROUGH APPLICATION OF ONTOLOGY OF DOMAINS Summary The problem of the metaontology description in areas "Decision making in conditions of threat from a dangerous natural phenomenon " is considered. This ontology is used for leveling of knowledge s hierarchy in the expert system " HMDecision". The main task of system " HMDecision " is formation of skills, necessary for decision s acceptance in conditions of occurrence of threat of people s life and to normal functioning of objects. The example of structure of the knowledge generated on the basis of ontology of domain " Decision making in conditions of avalanching threat " is considered. Keywords: Expert System, Ontology, Knowledge Management, Knowledge Base, e-learning Decisions TATIANA TRETYAKOVA Wydział Informatyki Politechnika Szczeci ska Szczecin, ul. ołnierska 49, ttretiakowa@wi.ps.pl