Teresa Michałowska. Doktor Honoris Causa. Uniwersytetu. w Warszawie

Transkrypt

1 Teresa Michałowska Doktor Honoris Causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

2 Prof. dr hab. TERESA MICHAŁOWSKA doktor honoris causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie ANNUS ACADEMICUS MMXIII/MMXIV

3 Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2014 Korekta: Katarzyna Jutkiewicz-Kubiak ISBN Skład tekstu: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Warszawa, ul. Dewajtis 5, tel. (22) ; fax (22) wydawnictwo@uksw.edu.pl Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, Włocławek tel. (54) , sekretariat@expol.home.pl

4 Fot. Mikołaj Grynberg Copyright by Fundacja na rzecz Nauki Polskiej PROF. DR HAB. TERESA MICHAŁOWSKA

5

6 Prof. dr hab. Teresa Michałowska curriculum vitae Pani Profesor Teresa Michałowska urodziła się 6 lipca 1932 roku w Lublinie. Jej rodzice, Zofia Naramowska (herbu Łodzia) oraz Jerzy Kruszewski (herbu Habdank), wywodzili się z rodzin zubożałych po powstaniu styczniowym. Oboje pracowali jako nauczyciele w szkołach średnich: matka uczyła literatury, ojciec historii i geografii. W 1961 roku poślubiła inżyniera Bronisława Michałowskiego, ma jedną córkę Agnieszkę. Szkołę powszechną i średnią ukończyła w Lublinie, a studia wyższe we Wrocławiu, gdzie zamieszkała z rodzicami w 1948 roku. Studiowała filologię polską, pod kierunkiem prof. Tadeusza Mikulskiego napisała pracę magisterską o poezji Jana Kochanowskiego. Praca została wydana drukiem w 1956 roku. W latach była zatrudniona jako pracownik naukowy PAN w pracowni edytorskiej działającej przy Bibliotece Ossolineum. W tym okresie opracowała do wydania polskie utwory narracyjne XVII w. i przygotowała pracę doktorską pod opieką prof. Mikulskiego, a po jego śmierci w 1958 roku pod kierunkiem prof. Juliana Krzyżanowskiego. Od 1961 roku aż do przejścia na emeryturę pracowała w Instytucie Badań Literackich PAN w Warszawie. Tutaj otrzymywała kolejne stopnie naukowe: doktorat w 1964, habilitację w 1971, profesurę nadzwyczajną w 1982, profesurę zwyczajną w 1997 roku. W latach kierowała w Instytucie pracowniami naukowymi, początkowo Pracownią Literatury Staropolskiej, a następnie, od 1995 roku, Pracownią Literatury Średniowiecznej. Okresowo prowadziła również wykłady z zakresu swojej specjalności na Uniwersytecie Warszawskim oraz w studium doktoranckim przy IBL PAN. Gościnnie wykładała również na Uniwersytecie La Sapienza w Rzymie. Od 1999 roku jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie (Wydz. I Filologiczny), od roku 1996 członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (Wydz. I), Towarzystwa Litera- 5

7 ckiego im. Adama Mickiewicza, polskiego PEN Clubu, od roku 2000 stałego Komitetu Mediewistów Polskich. W 2000 roku założyła serię wydawniczą IBL PAN Studia Staropolskie. Series Nova, nawiązującą do wcześniejszej, zasłużonej serii Studia Staropolskie. Była jej pierwszym redaktorem naczelnym. W 2003 roku Teresa Michałowska założyła serię edytorską Bibliotheca Litterarum Medii Aevi. Artes-Opera i kierowała nią jako redaktor naczelny. W latach wyjeżdżała na zagraniczne stypendia naukowe, głównie do Paryża i do Rzymu. W 2000 roku przebywała krótko w Cividale del Friuli w związku z pracą nad swoją książką Ego Gertruda (2001). W roku 1995 otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych za monografię Średniowiecze. W 2012 roku nagrodę Feniks Specjalny 2012 za kompendium Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon. W roku 2011 została udekorowana Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta za wybitne dokonania naukowe i działalność dydaktyczną. Komitet Mediewistów Polskich przyznał jej w 2012 roku medal Lux et Laus. Teresa Michałowska jest autorką ponad 135 publikacji, w tym 24 książkowych i 111 artykułów, publikowanych w kraju i za granicą. Zainteresowania badawcze Teresy Michałowskiej koncentrowały się początkowo wokół zagadnień teoretycznoliterackich, odniesionych jednak do epoki staropolskiej. Owocem tych badań była m.in. ceniona praca Staropolska teoria genologiczna (1970) oraz liczne artykuły zebrane w tomie Poetyka i poezja. Studia i szkice staropolskie (1982) (tu m.in. U początków refleksji genologicznej (antyk średniowiecze), Pojęcie liryki wobec kategorii rodzaju w renesansowej teorii poezji, Sztuka i reguły w europejskiej i polskiej teorii poezji i in.). W 1999 roku ukazała się pierwsza tego rodzaju antologia przygotowana wspólnie z M. Cytowską Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce. Średniowiecze Renesans Barok. Osobnym nurtem wcześniejszych badań Teresy Michałowskiej była mało znana wciąż staropolska nowelistyka i proza narracyjna 6

8 XVII wieku. Wydała drukiem nieznane teksty w tomie Historie świeże i niezwyczajne (1961), a monografia Różne historyje. Studium z dziejów nowelistyki staropolskiej (1965) stała się podstawą jej doktoratu. Bardzo udaną i pożyteczną publikacją dla historyków literatury, na stałe wpisującą się jako podręcznik i encyklopedia do kanonu lektur polonistycznych, stał się Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze Renesans Barok, którego była współautorką i redaktorem (1990, wyd. II popr. 1998). Wielki tom, prawdziwa panorama literatury polskiego średniowiecza Średniowiecze (PWN 1995, 8 wydań do 2006 r.) przyniosła autorce nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Po raz pierwszy w czasach powojennych przedstawiono literaturę we właściwych proporcjach, uwzględniając szeroko religijne teksty i chrześcijańskie źródła epoki. Od opublikowania tej książki literatura średniowieczna stała się głównym tematem publikacji Autorki. Wcześniejsze artykuły poświęcone literaturze średniowiecznej zamieściła w tomie prac zebranych Mediaevalia i inne (1998). W 2001 roku ukazała się monografia po raz pierwszy w sposób wszechstronny omawiająca dzieło literackie Gertrudy, żony króla Mieszka II, pierwszej polskiej autorki Ego Gertruda. Studium historycznoliterackie. Łącząc zainteresowania zagadnieniami teorii literatury i epoką średniowiecza, w nowszych publikacjach zajmowała się głównie różnymi problemami średniowiecznej poetyki, np. Integumentum (W kręgu średniowiecznej terminologii literackiej) (2003), Klucz semiotyczny. Teoria i twórczość literacka w średniowieczu (2006); w 2007 roku ukazała się podsumowujące te prace książka Średniowieczna teoria literatury w Polsce. Rekonesans (w serii Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej). Kompendium zbierającym wiadomości o gatunkach i formach literackich, a także o motywach i autorach literatury polskiego średniowiecza jest najnowsze duże dzieło autorki Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon (2011). Teresa Michałowska wniosła do badań nad literaturą staropolską bardzo wiele, na trwałe już zapisały się w nauce jej prace teoretyczno- 7

9 literackie, prace komparatystyczne, analizy motywów literackich i poszczególnych utworów, kompendia. Wiele publikacji ukazało się za granicą (np. ważne Modelli e caractteri originali della letteratura polacca antica, w: Lo spazio letterario del Medioevo, 2006). Przyczyniła się do odrodzenia w Polsce mediewistyki literackiej jako odrębnej dziedziny badań literaturoznawczych, wyróżnionej spośród licznych kierunków mediewistyki. Na rolę mediewistyki, nauki o literaturze średniowiecznej, łacińskiej i polskiej, zwróciła uwagę w kilku publikacjach, m.in. redagując tom Mediewistyka literacka w Polsce (2003) i w artykułach: Literatura średniowieczna w oczach współczesnego badacza (2009), Ku czemu zmierza mediewistyka literacka (2010). Zawsze podkreślała rolę łaciny i literatury łacińskiej w formowaniu polskiego idiomu kultury średniowiecznej. W dużym więc stopniu prace jej poświęcone są średniowiecznej latinitas i christianitas, wspólnocie kulturowej łączącej narody średniowiecznej Europy. Była promotorem dwu doktoratów i recenzentem dwu habilitacji mediewistycznych. 8

10 Uchwała Nr 76/2011 Rady Wydziału Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie z dnia 12 grudnia 2011 r. w sprawie wniosku o nadanie tytułu doktora honoris causa Na podstawie Statutu UKSW 7 uchwala się, co następuje: 1 Rada Wydziału Nauk Humanistycznych zwraca się do Dziekana Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej o wszczęcie postępowania o nadanie tytułu doktora honoris causa prof. dr hab. Teresie Michałowskiej. 2 Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. Dziekan Wydziału Nauk Humanistycznych UKSW dr hab. Tomasz Chachulski, prof. UKSW 9

11 Uzasadnienie: Prof. dr hab. Teresa Michałowska jest historykiem literatury, emerytowanym profesorem zwyczajnym w Instytucie Badań Literackich PAN w Warszawie. Jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, członkiem Polskiego PEN Clubu, członkiem stałego Komitetu Mediewistów Polskich. Przez wiele lat kierowała Pracownią Literatury Średniowiecznej w IBL PAN. Z jej inicjatywy wznowiono serię Studia Staropolskie. Series Nova (od 2000 roku ponad dwadzieścia tomów) oraz utworzono serię wydawniczą Bibliotheca Litterarum Medii Aevi (pierwszy tom: Gotfryd z Vinsauf, Poetria nova, 2007). Jest laureatką nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych w 1995 roku za tom Średniowiecze, wydany w serii Wielka Historia Literatury Polskiej (8 wydań do 2006 r.). Liczne publikacje ogłaszała zarówno w Polsce, jak i za granicą, głównie we Włoszech. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się na literaturze staropolskiej, głównie XVI i XVII wieku, od połowy lat 90. poświęciła się badaniu literatury średniowiecznej. W swych pracach zajmuje się zagadnieniami teorii literatury, jak i problemami interpretacyjnymi. Jest autorką wielu ważnych prac, m.in. monografii Między poezją a wymową (1970), Staropolska teoria genologiczna (1974), zbiorów Poetyka i poezja (1982), Mediaevalia i inne (1998), współautorką wraz z M. Cytowską antologii Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce (1999), redaktorem naukowym kompendium Słownik literatury staropolskiej (1998). Ostatnie jej prace poświęcone są średniowieczu, wymieńmy ważniejsze: Wyobraźnia średniowieczna (1996), Ego Gertruda (2001), Mediewistyka literacka w Polsce (2003), Średniowieczna teoria literatury w Polsce. Rekonesans (2007). Najnowszym dziełem Autorki jest obszerny Leksykon. Literatura polskiego średniowiecza (2011). 10

12 Na polu mediewistyki literackiej, która zawdzięcza Jej prawdziwe odrodzenie w Polsce, Teresa Michałowska dokonała szczególnie wiele. Jej prace cieszą się wielkim uznaniem zarówno mediewistów-historyków i historyków literatury staropolskiej, jak i całego środowiska literaturoznawców i badaczy polskiej kultury. 11

13 Uchwała Rady Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Nr 6/1/2013 z dnia 10 stycznia 2013 r. w sprawie wystąpienia do Senatu UKSW z wnioskiem o nadanie tytułu doktora honoris causa prof. dr hab. Teresie Michałowskiej Zgodnie z 7 p. 3 Statutu Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Rada Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, przychylając się do inicjatywy Rady Wydziału Nauk Humanistycznych naszego Uniwersytetu, postanawia wystąpić do Senatu UKSW z wnioskiem o nadanie Pani Profesor dr hab. Teresie Michałowskiej tytułu doktora honoris causa. Pani Profesor Teresa Michałowska, członek Polskiej Akademii Umiejętności, należy do grona najwybitniejszych polskich mediewistów, a jej prace dają nowy obraz piśmiennictwa polskojęzycznego i łacińskiego w kulturze polskiej. Dziekan Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej UKSW dr hab. Anna Latawiec, prof. UKSW 12

14 Uchwała Nr 120/2013 Senatu Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie z dnia 26 września 2013 r. w sprawie nadania tytułu doktora honoris causa Pani prof. dr hab. Teresie Michałowskiej Na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.) oraz 7 ust. 6 i 28 ust. 1 pkt 10 Statutu Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie uchwala się, co następuje: 1 Na podstawie wniosku Rady Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, po zapoznaniu się z recenzjami, Senat postanawia nadać tytuł doktora honoris causa Pani prof. dr hab. Teresie Michałowskiej. Senat pragnie w ten sposób uhonorować zasługi Pani Profesor w zakresie badań nad literaturą staropolską, a zwłaszcza nad piśmiennictwem średniowiecznym tak polskim, jak i łacińskim. Do szczególnie godnych uznania należą panorama literatury polskiego średniowiecza i monografia poświęcona modlitwom Gertrudy Mieszkówny. Prace te przywracają w badaniach historycznoliterackich we właściwych proporcjach udział chrześcijańskich wątków, kształtujących polską kulturę wieków średnich. 2 Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. Przewodniczący Senatu Rektor UKSW Ks. dr hab. Stanisław Dziekoński, prof. UKSW 13

15 Prof. dr hab. Teresa Kostkiewiczowa Opinia o dorobku naukowym prof. dr hab. Teresy Michałowskiej w postępowaniu o nadanie Jej tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Druga połowa XX wieku wbrew trudnym i niesprzyjającym okolicznościom była w Polsce okresem rozkwitu nauki o literaturze, współtworzonego przez wielu wybitnych uczonych o rozległym i trwałym dorobku. W tym gronie badaczy zasłużonych dla wzbogacania wiedzy o narodowym dziedzictwie piśmienniczym osoba prof. dr hab. Teresy Michałowskiej zajmuje ważne i wyraziście zaznaczone miejsce. Zadecydowały o tym zarówno jej zainteresowania badawcze, jak i sposób uprawiania literaturoznawstwa, zasadzający się na konsekwentnym rozpoznawaniu niekoniunkturalnie wybranego obszaru literatury w stałym intelektualnym kontakcie z żywym nurtem myśli teoretycznoliterackiej i metodologicznej. Prof. dr hab. Teresa Michałowska jest historykiem polskiej literatury dawnej, jej drogę naukową otwierają publikowane od 1956 roku prace dotyczące twórczości Jana Kochanowskiego oraz prozy narracyjnej XVI i XVII wieku. Jeśli pierwszy obszar poezja Jana z Czarnolasu w jej nurcie funeralnym świadczył o zrozumiałej fascynacji młodej badaczki wybitną twórczością od dawna przyciągającą uwagę znawców, to zajęcie się zróżnicowanymi realizacjami prozatorskich gatunków fabularnych było wejściem na teren wcześniej w niewielkim stopniu poddany oglądowi, wymagający zarówno dobrej orientacji w źródłach historycznych, w śródziemnomorskiej tradycji tego typu piśmiennictwa, jak i warsztatu naukowego odpowiadającego literackiej swoistości wypowiedzi narracyjnej. Badania Teresy Michałowskiej w tej dziedzinie objęły zarówno problematykę ściśle filologiczną, czego wynikiem była edycja Historie świeże i niezwyczajne (Warszawa 1961), jak i pracę o charakterze interpretacyjnym, ukazującą w sposób nowatorski, przy wykorzystaniu metod i narzędzi poetyki, literacką organizację tekstów fabularnych i ich związki z tradycją 14

16 europejską. To drugie komplementarne wobec badań źródłowych ujęcie zostało przedstawione w rozprawie Różne historie. Studium z dziejów nowelistyki staropolskiej (Wrocław 1965), a następnie rozwinięte w monografii Między poezją i wymową. Konwencje i tradycje staropolskiej prozy nowelistycznej (Wrocław 1970). Zauważalne już w pierwszych publikacjach cechy warsztatu i postępowania naukowego Teresy Michałowskiej konsekwentnie przejawiają się w całym jej dorobku. Niejako z zasady wybiera ona obszary literackie niezbadane, wymagające szerokiej wiedzy źródłowej, by poddać je oglądowi w perspektywie adaptującej na tym terenie ujęcia teoretycznoliterackie, co pozwala odsłonić nowe problemy i niedostrzegane wcześniej jakości piśmiennictwa. Takim terenem okazały się kwestie teorii gatunkowych w dobie staropolskiej, którym Uczona poświęciła wiele prac szczegółowych, zwieńczonych nowatorską monografią Staropolska teoria genologiczna (Wrocław 1974). Opierając się na wnikliwym rozpoznaniu licznych, odkrywanych albo niebadanych wcześniej źródłowych świadectw refleksji genologicznej, rekonstruuje ona system gatunkowy epok dawnych, ukazuje też normatywne aspekty i formotwórczy charakter zasad genologicznych, których znajomość niezbędna jest do trafnego rozumienia sensów wypowiedzi. Publikacja ta w istotny sposób zmieniła sytuację badawczą piśmiennictwa staropolskiego, dostarczyła też narzędzi pojęciowych i terminologicznych pozwalających na zrozumienie ich literackiego charakteru, a zarazem ukazywała historyczne zakorzenienie dwudziestowiecznej refleksji teoretycznoliterackiej. Istotnym walorem tej książki cechującym także inne prace Uczonej jest ujęcie komparatystyczne, sytuujące piśmiennictwo dawne w kontekście śródziemnomorskiej tradycji antycznej (teorie Platona, Arystotelesa) i myśli europejskiej. Podejście to znalazło najpełniejszy wyraz w fundamentalnej antologii Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce. Średniowiecze Renesans Barok (Warszawa 1999), która dała wszechstronną podstawę do badań polskiej myśli estetyczno-literackiej w szerokich europejskich odniesieniach filozoficznych i kulturowych. Dalsze przedsięwzięcia badawcze Profesor Teresy Michałowskiej rozwijały się w dwu nurtach. Pierwszy skupiony był wokół praktyki 15

17 poetyckiej najwybitniejszych autorów XVI i XVII wieku (m.in. Jana Kochanowskiego, Jana Andrzeja Morsztyna). W ich dziełach ukazywała ona sposoby aktualizacji teoretycznych założeń twórczości, a także odniesienia do kategorii filozoficznych i antropologicznych, jak wyobraźnia, natchnienie, czas, przestrzeń, pozwalające odsłaniać zarówno niedostrzegane wcześniej walory artystyczne tej poezji, jak i jej uniwersalny, humanistyczny charakter. Publikowane w czasopismach i książkach zbiorowych prace poświęcone tym kwestiom zebrane zostały w tomie Poezja i poetyka. Studia i szkice staropolskie (Warszawa 1982). Swoistym podsumowaniem prac nad teorią i praktyką renesansu i baroku był zainicjowany i zaprogramowany przez Profesor Michałowską oraz w ogromnej części przez nią zrealizowany autorsko i zredagowany (przy współudziale dwu osób) Słownik literatury staropolskiej (Wrocław 1990, II wyd. 1998). Jest to fundamentalne syntetyczne kompendium wiedzy o piśmiennictwie stuleci, w których kształtowały się podstawy późniejszego rozwoju kultury polskiej. Publikacja jest rezultatem twórczej inwencji i wysiłku intelektualnego autorki i redaktorki, jej niespotykanej, wszechstronnej wiedzy historycznokulturowej i filozoficznej, a także wielkiej pracy scalania materiału, któremu nadana została forma nowocześnie zaprojektowanego słownika problemowego, niezbędnego zarówno badaczom humanistom, jak i w dydaktyce uniwersyteckiej. Zapewne kontakt z przedrenesansowymi źródłami teoretycznoliterackiej myśli europejskiej zaowocował nowym ukierunkowaniem prac badawczych Profesor Teresy Michałowskiej. Od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku zajęła się ona przede wszystkim epoką średniowiecza, pojętego szeroko, w perspektywie europejskiego piśmiennictwa i kultury. Owocem tych działań były liczne publikacje zbiorowe, zawierające studia i rozprawy własne oraz zainspirowanego przez nią grona współpracowników i uczniów (m.in. Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, 1993; Wyobraźnia średniowieczna, 1997), a przede wszystkim indywidualne książki Uczonej (m.in. Mediaevalia i inne, 1998), które wprowadzają nowy na naszym terenie sposób podejścia do epoki, ukazując wieki średnie jako czas intrygującej refleksji o fundamentalnych problemach ludzkiej egzy- 16

18 stencji, czas rozwoju subtelnej myśli, szerokich zainteresowań poznawczych odnoszących się do zagadnień bytu, poznania oraz konsekwentnego budowania głębokiej, swoistej wizji świata zawartej w oryginalnych formach artystycznych. Dużym wydarzeniem nie tylko dla mediewistów była niezwykła książka Teresy Michałowskiej Ego Gertruda. Studium historycznoliterackie (2001). Traktowany wcześniej jako jeden z przykurzonych zabytków odległego czasu rękopis córki Mieszka II, odczytany i interpretowany w kontekście wydarzeń historycznych oraz kultury duchowej i intelektualnej epoki, ukazany został jako pierwsze w naszym piśmiennictwie dzieło literackie, realizujące wzorzec autobiografii wewnętrznej, w której odsłania się kobiece ja podmiot głębokich przeżyć egzystencjalnych i religijnych. Książka ta, ukazując niedostrzegane dotąd aspekty piśmiennictwa wieków średnich, które zaprzeczają utartym stereotypom, jest zarazem atrakcyjna czytelniczo, a dzięki połączeniu ujęć filologicznych i antropologiczno-kulturowych wzbudza szerokie zainteresowanie różnych kręgów czytelniczych. Równolegle z badaniami szczegółowymi toczyły się prace nad autorską syntezą akademicką Średniowiecze (Warszawa 1995 i osiem kolejnych wydań), która stała się opus magnum Autorki. Jest to jedyna na naszym gruncie historia piśmiennictwa medii aevi, oparta na wszechstronnym rozpoznaniu źródeł, a zarazem wykorzystująca inspiracje współczesnej humanistyki dla ukazania procesów literackich tej epoki, wpisanych w szerszy, rodzimy i europejski kontekst kulturowy. Przynosi wszechstronny i całościowy, wolny od funkcjonujących od długiego czasu uproszczeń i stereotypów obraz wieków średnich jako ważnego i płodnego czasu rozwoju kultury polskiej, wyrastającej ze źródeł chrześcijańskich i obfitującej w ważne artystycznie i duchowo dzieła, które twórczo podejmują uniwersalne problemy egzystencjalne, poznawcze i estetyczne. Po latach urągających wszelkim standardom poznawczym opinii uproszczonych i zideologizowanych, polskie średniowiecze zabłysło pod piórem Profesor Teresy Michałowskiej pełnym blaskiem jako epoka myślowo bogata, obfita w dzieła współbudujące nasze dziedzictwo kulturowe. Ta fundamentalna książka nie tylko ożywiła prace badawcze nad średniowieczem, 17

19 ale też spotkała się z aprobatywnym przyjęciem w różnych środowiskach czytelników zainteresowanych przeszłością i humanistyką. Miarą wartości i sukcesu dzieła jest przyznana Autorce prestiżowa Nagroda Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Potwierdzeniem fascynacji Autorki czasami wieków średnich, ale i rozległości problemów związanych z kulturą tej epoki, są dalsze prace Profesor Teresy Michałowskiej. Kontynuację wcześniejszych zainteresowań estetyką i teorią literatury stanowi książka Średniowieczna teoria literatury w Polsce (Wrocław 2007) również pierwsze opracowanie tych zagadnień na naszym gruncie, oparte na wnikliwej analizie głównie rękopiśmiennych, w dużej części nieznanych albo niebadanych dokumentów, które świadczą o żywym uczestnictwie polskich myślicieli w europejskim namyśle nad sztuką i tworzeniem. Dopełnia tę wiedzę Literatura polskiego średniowiecza wobec poetyki europejskiej (,,ornatus difficilis ) (Warszawa 2008), w której usytuowanie polskiej twórczości i myśli estetycznej w perspektywie komparatystycznej pozwoliło odsłonić ich miejsce i rolę w europejskim dziedzictwie kulturowym. Kolejnym dziełem Profesor Teresy Michałowskiej również będącym wydarzeniem naukowym o wyjątkowym wymiarze i znaczeniu dla wiedzy o polskim średniowieczu jest autorski Leksykon. Literatura polskiego średniowiecza (Warszawa 2011). Wypełniające książkę artykuły hasłowe przynoszą uporządkowaną, wyczerpującą wiedzę o sylwetkach pisarzy, o szczegółowo zaprezentowanych utworach, przedstawiają uprawiane w wiekach średnich gatunki literackie w dużej mierze zakorzenione w liturgii i w sferze sacrum, omawiają pojęcia i terminy odnoszone do twórczości, a także kierunki i nurty charakterystyczne dla twórczości tych czasów, zawierają również bibliografię dotyczącą prezentowanych zjawisk. Dzieło przygotowane z wielką pieczołowitością i olbrzymim nakładem pracy jest skarbnicą aktualnej, uporządkowanej, systematycznej wiedzy, a zarazem nieocenionym kompendium niezbędnym w akademickiej dydaktyce i w pracy wszystkich badaczy zajmujących się kulturą polską wieków dawnych. Jest też przejawem nieustannej aktywności naukowej Autorki, która ciągle pomnaża wiedzę o polskiej tradycji kulturowej, a także wzbogaca swój dorobek twórczy, który przybrał 18

20 rozmiary godne podziwu. Jej ciągle żywo odbierane i inspirujące publikacje są niezbędnym i trwałym elementem dydaktyki uniwersyteckiej, ubogacając wiedzę o naszym dziedzictwie kulturowym, odsłaniając jego nieodkryte wcześniej składniki i uniwersalne wartości. Realizacja imponujących prac badawczych nie przeszkadza Profesor Teresie Michałowskiej w stałym uczestnictwie w krajowym i zagranicznym życiu naukowym. Jako pracownik naukowy Instytutu Badań Literackich PAN kierowała ona zespołami badawczymi, stworzyła też pracownię badań mediewistycznych skupiającą uczonych z całego kraju, była redaktorem naukowym licznych publikacji zbiorowych i ważnych serii wydawniczych, zorganizowała wiele konferencji, uczestniczyła w kształceniu doktorantów oraz w licznych inicjatywach organizacyjno-naukowych. Dorobek twórczy i przypadające na długi okres drugiej połowy XX w. i początek wieku następnego działania Profesor Teresy Michałowskiej na rzecz rozwoju wiedzy o literaturze pozwalają widzieć ją jako Uczoną wielkiego formatu i cennych osiągnięć poznawczych. Jednak o jej wysokim miejscu we współczesnej nauce świadczy również sposób, w jaki od lat realizuje zawód historyka literatury, traktowany przez nią jako powołanie i społeczny obowiązek, a także jako niezbywalny czynnik formacji humanistycznej w dzisiejszym świecie. Jest ona uczoną bez reszty oddaną wybranej dziedzinie badawczej, którą uprawia niezmordowanie, z niezwykłą pracowitością, pasją i twórczym entuzjazmem. W sposób budzący szacunek i podziw realizuje etos badacza humanisty, swym zaangażowaniem świadcząc o niezbędności poznawania świata wartości oraz o roli tradycji kulturowej i sfery humanitas dla intelektualnego i duchowego życia współczesności. Wszystko to pozwala widzieć Profesor Teresę Michałowską jako Osobę i Uczoną, której dorobek i postawa w pełni uzasadniają uhonorowanie Jej godnością doktora honoris causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Warszawa, 3 kwietnia 2013 roku 19

21 Juliusz Domański emerytowany profesor IFiS PAN i IFK UW Recenzja twórczości i działalności naukowej Pani Profesor Teresy Michałowskiej (na użytek postępowania zmierzającego do nadania przez Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego doktoratu honoris causa) Zawarte w opublikowanych dotąd dwudziestu czterech książkach i ponad setce prac drobniejszych pisarskie owoce historycznoliterackich i teoretycznoliterackich badań Pani Profesor Teresy Michałowskiej dotyczą dwu w pewnej mierze pokrewnych sobie, ale raczej rzadko tylko obecnych na warsztacie tego samego badacza dziedzin literaturoznawstwa i historii literatury: po pierwsze renesansu i baroku, po drugie średniowiecza. Profesor Teresa Michałowska nie eksplorowała ich jednocześnie. Do lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku badania jej skupiały się na literaturze staropolskiej renesansu i baroku. Od tego czasu natomiast jako ich przedmiot przeważała, a rychło stała się wyłączna polska literatura średniowieczna. Z różnych powodów średniowiecze i okres staropolski, choć sąsiadują ze sobą chronologicznie i mają wiele cech wspólnych, przeważnie uznawane są przez badaczy za obszary odrębne, wymagające też odrębnych kompetencji i metod badawczych. To, że mniej więcej w połowie swej drogi naukowej, mając już ustaloną i mocną pozycję w swej pierwszej dziedzinie, Pani Profesor Michałowska postanowiła swoje wysokie kompetencje staropolonisty spożytkować do badania polskiego piśmiennictwa średniowiecznego utriusque linguae, mówi dużo o ekspansywności i dynamizmie jej pasji badawczej, a także o etosie uczonego, skłaniającym do poszukiwania dziedzin zaniedbanych lub zgoła niedowartościowanych. A ponieważ dominantą jej badań staropolskich była problematyka wymagająca wysokich kompetencji teoretycznoliterackich, przeto zdobyte w tamtej dziedzinie doświadczenia zaowocowa- 20

22 ły obficie również w historycznoliterackich i teoretycznoliterackich badaniach piśmiennictwa polskiego średniowiecza, nadając efektom tych badań cechy bardzo zindywidualizowane. Tak się złożyło, że twórczość naukową Pani Profesor Michałowskiej dokładniej niż w pierwszym śledziłem w tym drugim, średniowiecznym jej etapie, sam będąc i wtedy, i przedtem profesjonalnie zaangażowany bardziej w badania filozofii i piśmiennictwa myślicielskiego średniowiecza niż renesansu. Dlatego w poniższej ocenie ograniczę się prawie wyłącznie do tego okresu mediewistycznego jej naukowej twórczości. Zaczynam od jej owoców najbardziej okazałych. Pierwsze chronologicznie opus magnum tego drugiego, mediewistycznego okresu badań Pani Profesor Michałowskiej stanowi to, co czasem skłonni bylibyśmy określać jako podręcznik akademicki, a co jest wielką, zarazem szczegółową i syntetyczną panoramą średniowiecznego piśmiennictwa polskiego, potężny (900 stron liczący) tom Wielkiej historii literatury polskiej z chronologicznym tylko oznaczeniem tytułowym Średniowiecze, wydany po raz pierwszy w roku 1995 i kilkakrotnie potem wznawiany, dzieło nie tylko ogromnych rozmiarów, lecz także pomyślane i wykonane w wielkim stylu, stosownie też do swojej jakości od razu nagrodzone bardzo prestiżową nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Drugie opus magnum w równie wielkim stylu, bardzo niedawne, wydane w roku 2011, to leksykon osobistości, dzieł pisarskich, gatunków literackich, pojęć i terminów średniowiecza, przede wszystkim polskiego, lecz z bogatymi powiązaniami ze średniowieczem powszechnym: Literatura polskiego średniowiecza (ponad 900 stron). Piętnastolecie między tymi potężnymi tomami wypełniły badania i liczne publikacje, za których dominantę uznać można dwie książki o niezwykłej doniosłości: studium Modlitewnika Gertrudy Piastówny z 2001 i tytułem pomocniczym Rekonesans skromnie opatrzona Średniowieczna teoria literatury w Polsce z roku Te dwie książki bardzo się od siebie pod wieloma względami różnią, a przecież jednakowo mocno je podbudowuje i obficie ubogaca interdyscyplinarna postawa i metoda literaturoznawcza autorki. Średniowieczną teorię literatury w Polsce, choć nie ma takich rozmiarów jak każde z dwu dzieł wymienionych na początku tego przeglądu, 21

23 chętnie uznaję za trzecie opus magnum Autorki dla jej zalet zarówno syntetyzujących, jak i nowatorskich. Kształtujące metodologię i warsztat autorski interdyscyplinarne podejście do średniowiecznego materiału literackiego jest zróżnicowane stosownie do różnych rodzajów i różnych poziomów ideowych materiału źródłowego. Dzięki temu modna dziś w humanistyce (może zbyt modna) interdyscyplinarność nie jest tu natrętna, jest za to doskonale funkcjonalna. W Średniowiecznej teorii literatury w Polsce wydobywa ona na jaw przede wszystkim obecność dziejów starożytnego i średniowiecznego szkolnictwa, metod i treści nauczania, trafnie służąc nie tylko swemu teoretycznoliterackiemu ukierunkowaniu, ale też harmonizując z duchem wszelkiego piśmiennictwa tamtej epoki, tak mocno ze szkołą i edukacją powiązanemu i z pielęgnowanymi przez nauczanie antycznymi treściami. W studium modlitewnika Gertrudy Piastówny interdyscyplinarne podejście autorki przejawia się inaczej, skutkując nie tylko bogatą faktografią z historii politycznej średniowiecza, ale też jako fachowe studium paleograficzne i kodykologiczne. Zarazem zaś uderza tu swoista empatia autorki, uwrażliwiająca ją na przeżycia zarazem religijne i rodzinne, macierzyńskie zwłaszcza, bohaterki jej książki. W ogóle wolno może stwierdzić, że kiedy będąca przedmiotem niniejszych refleksji wytrawna, subtelna humanistka bierze za przedmiot swoich dociekań średniowieczne teksty, te najbardziej standardowo literackie i te jako przedmiot badań historyka literatury raczej nietypowe, jak właśnie modlitewnik Gertrudy, za każdym razem umie znaleźć do nich klucz najwłaściwszy. Wydaje się nawet, że w szczególny sposób w swojej mediewistyce Profesor Teresa Michałowska spożytkowuje owoce swej pracy z pierwszego okresu, kiedy była badaczką literatury renesansu i baroku. Skłonny jestem widzieć to i wtedy, kiedy przedmiotem jej badań są dzieła wysokiego kunsztu i wysokiego poziomu intelektualnego, i zwłaszcza bodaj wtedy, kiedy ma do czynienia z niższym poziomem intelektualnym i pewnym prymitywizmem estetyki. W jednym i w drugim wypadku owocują umiejętności i wrażliwość nabyte w badaniu staropolskiej literatury, przede wszystkim polskojęzycznej, inspirowanej inną niż średniowieczna wrażliwością intelektualną i estetyczną. To jakby dodatkowe rozszerzenie 22

24 interdyscyplinarności, widocznej w dwu mniejszego zakroju, ale nie mniejszej wartości poznawczej dziełach wytrawnej badaczki literatury polskiej dawnych epok. Dodać można, że z tych dwu składników: humanistycznej formacji i humanistycznego etosu bohaterki wszczętego przewodu doktoratu honoris causa pierwszy widać wyraźnie zwłaszcza w Średniowiecznej teorii literatury w Polsce, a w dużej mierze też w leksykonie Literatura polskiego średniowiecza, drugi w Ego Gertruda, oba zaś jednako w średniowiecznym tomie Wielkiej historii literatury polskiej. Ten drugi składnik buduje towarzysząca mediewistycznym badaniom historycznoliterackim wrażliwość dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, wrażliwość na to, co indywidualne nawet w schematyzmie tekstów niejako z natury swej formularnych, jakimi są teksty modlitw, po drugie wspomniana już wrażliwość na wartości artystyczne pierwocin literackiego języka wernakularnego, zmagającego się z wysublimowanymi treściami wysokiej kultury, zwłaszcza religijnymi. Pierwsze owocuje subtelnymi analizami indywidualnych, owszem, lecz poddanych nieuniknionemu schematyzmowi formularności łacińskich modlitw w Ego Gertruda, drugie w dziesiątkach analiz pisemnych i oralnych polskojęzycznych utworów w średniowiecznym tomie Wielkiej literatury polskiej, ale też w Leksykonie i dwu innych książkach, którym kilka słów charakterystyki należy się teraz. Jest to, po pierwsze, obszerny zbiór drobniejszych publikacji Mediaevalia i inne z 1989, po drugie Literatura polskiego średniowiecza wobec poetyki europejskiej ( ornatus difficilis ) z 2008 roku, rozwinięcie jednego z tematów szczegółowych Literatury polskiego średniowiecza, właśnie owego nawiasowo w tytule tej drugiej książki zasygnalizowanego ornatus difficilis. Im również nie brak znamion interdyscyplinarności, a jednak postrzegam je jako bliższe od omówionych dotychczas (nie licząc wcześniejszego od nich Średniowiecza) standardowemu literaturoznawstwu i historii literatury, co szczególnie dotyczy drugiej z wymienionych książek. O ile bowiem na Mediaevalia i inne składają się studia o tematyce zróżnicowanej, zarówno więc analizy utworów literackich, jak i problemy teoretycznoliterackie czy metaliterackie tutaj, w Literaturze polskiego średnio- 23

25 wiecza wobec poetyki europejskiej, podobne zróżnicowanie ściślej niż tam w jednorodny dyskurs scala kategoria trudnej ozdobności i choć również mamy tu do czynienia zarówno z roztrząsaniami problemów średniowiecznej teorii literatury, jak i z interpretacją konkretnych utworów, jest to zarazem rzeczywista historycznoliteracka monografia wysokiego stylu średniowiecznej literatury w Polsce, ujmująca ją od strony recepcji i praktykowania głównie dwunastowiecznych ideałów wypracowanej na zachodzie Europy poetyki i stylistyki. Tematy szczegółowe są także tutaj zróżnicowane i ujęte bądź bardziej od strony teorii literatury, jak część pierwsza Poetyka trudnej ozdobności, bądź bardziej jako historycznoliterackie analizy utworów poszczególnych, co przeważa w części drugiej Rozpoznania literackie. Niezależnie wszelako od tych różnic ujęcia i od samej materii, która buduje autorski dyskurs, zachowuje on swą monograficzną jedność i dzięki temu szczególną atrakcyjność poznawczą. Sam prawie równolegle z powstawaniem tej książki zajmując się paroma szczegółami Kroniki Wincentego Kadłubka, szczególnym zainteresowaniem darzyłem w tej książce poświęcone owej Kronice rozdziały pierwszy i drugi części drugiej, co nie znaczy wcale, iżbym z mniejszą satysfakcją intelektualną i estetyczną czytał w tejże części rozdział Pani Retoryka pisze i otrzymuje listy czy też teoretycznoliteracką i zarazem historycznoliteracką część pierwszą tego pięknego dzieła. Nie sama tylko, rzecz jasna, interdyscyplinarność, tak przeze mnie wyżej mocno wyeksponowana, nadaje wysokie walory mediewistycznym dziełom Pani Profesor Teresy Michałowskiej. Równie ważną ich wartość tworzy wysokiej rangi profesjonalizm. Jest to profesjonalizm zarówno nowoczesnego literaturoznawcy, jak i filologa-staropolonisty, tego zaś ostatniego profesjonalizmu istotnym składnikiem, na który warto tu zwrócić szczególną uwagę, jest niezbędna badaczowi średniowiecza biegłość w językach klasycznych, nie tylko w łacinie, ale i w grece. Pod tym względem bohaterka niniejszej recenzji chlubnie przypomina kompetencje swoich mistrzów i mistrzów ich mistrzów, którzy swoją formację opierali także na znajomości języków klasycznych wyniesionej z gimnazjum klasycznego. Równie wreszcie jak interdyscyplinarność i profesjonalizm ważnym składnikiem formacji 24

26 Profesor Michałowskiej jest ład myślowy, klarowność i stylistyczna oraz językowa elegancja jej pisarstwa. To dlatego, jak wspomniałem wyżej w związku z ostatnią z charakteryzowanych tu książek, budzi ono satysfakcję zarówno intelektualną, jak estetyczną. Budzi ją zresztą także szczegółami warsztatu, nie tylko obfitego, ale też funkcjonującego celnie i zarazem nieuciążliwie. Tak próbuję rozeznać i opisać jakościowe cechy całości dzieła autorskiego Pani Profesor Teresy Michałowskiej. Że całość to imponująca także swoimi rozmiarami, o tym mówić zgoła nie trzeba. Warto za to może odwołać się jeszcze do uaktywniającego jakoś wyobraźnię porównania i za jego pomocą uświadomić sobie, jak dotkliwie uboższa byłaby humanistyka polska bez tego, czego w ciągu długich lat swej pracy dokonała bohaterka niniejszej recenzji. Do porównania nadają się tu dwie dyscypliny pokrewne i opisanej tu interdyscyplinarności jej dzieła bliskie polska mediewistyka historyczna i polska mediewistyka filozoficzna. Twórczość Pani Profesor Teresy Michałowskiej znakomicie wytrzymuje porównanie z twórczością takich znakomitości jak Aleksander Gieysztor i Stefan Swieżawski, a ma jeszcze i opisane wyżej swoiste zalety psychologiczne i estetyczne, którym znaczenia w humanistyce odmówić nie sposób. Jeśli zatem mam rację, to nie trudno sobie uświadomić, o jakie wartości byłaby uboższa polska mediewistyka historycznoliteracka i literaturoznawcza nie tylko bez tej summa de eis quae a Polonis medio aevo scripta sunt, jaką jest historycznoliterackie Średniowiecze, ale i bez rekonesansowej Średniowiecznej teorii literatury w Polsce, bez leksykonu Literatury polskiego średniowiecza, ale i bez Gertrudy, i bez dziesiątków wreszcie prac pomniejszych, nie tylko przecież polskiemu dziedzictwu średniowiecznemu poświęconych. To wszystko jednak to zarazem dzieło imponujące swoimi rozmiarami, szczególnie gdy doliczyć pominiętą w tej charakterystyce twórczość pierwszego okresu życia naukowego Autorki, a również czego tu już pominąć nie sposób jej udział nie tylko autorski, ale również organizujący, a nade wszystko pomysłodawczy, inspirujący prace zbiorowe. Jest ich kilka znacznej wagi, wśród nich zaś dominuje imponujący zaiste Słownik literatury staropolskiej. Nie będę jednak pró- 25

27 bował osobnej ich charakterystyki ani oceny, by tak to nazwać, rzeczowej, zobiektywizowanej, lecz pozwolę sobie dopuścić do głosu nutę osobistą. Co najmniej cztery moje własne prace zawdzięczają swoje powstanie takiej inicjatywie. Nie napisałbym w roku 1982 hasła Scholastyka, gdyby nie zachęciła mnie do tego redaktorka powstającego właśnie Słownika literatury staropolskiej, ani modyfikacji i rozszerzenia tego hasła, gdybym kilka lat później nie został zaproszony do udziału w konferencji i potem w zbiorowej książce Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza, nie podjąłbym zapewne lub podjąłbym znacznie później ważny dla mnie w ogólniejszej skali temat użytkowników i badaczy filozofii starożytnej w XV wieku, gdyby nie organizowana przez Panią Profesor Michałowską konferencja i potem zredagowana przez nią książka Literatura i kultura późnego średniowiecza w Polsce, nie napisałbym pewnie w ogóle studium Gramatyka między metafizyką i poezją, gdyby z okazji Drugiego Kongresu Mediewistów Polskich w Lublinie w 2005 roku Pani Profesor Michałowska nie zorganizowała sekcji i nie wydała jej materiałów w książce Septem artes w kształtowaniu kultury umysłowej w Polsce średniowiecznej. To tylko częściowa ilustracja ważnej dziedziny działalności Uczonej, która, cały swój talent i całą energię poświęciwszy badaniom i pracy pisarskiej w instytucie Polskiej Akademii Nauk i tylko bardzo przygodnie uprawiając dydaktykę, takimi inicjatywami dawała swoim kolegom inspiracje analogiczne do tych, które profesor uniwersytecki daje uczniom i doktorantom. Imponujące rozmiary całości dzieła Pani Profesor Teresy Michałowskiej, jego wysokie i konstytuujące oryginalność indywidualne znakomite, osobowo nacechowane jakości, które próbowałem tutaj scharakteryzować, a dzięki którym całość tego dzieła ma wielki walor poznawczy, wreszcie inspirujące, pokazane tu jako osobista pars pro toto, oddziaływanie na interdyscyplinarne środowisko naukowe, doskonale uzasadniają wszczętą procedurę zmierzającą do nadania Pani Profesor Teresie Michałowskiej doktoratu honoris causa. Warszawa, 27 marca 2013 roku 26

28 Q.F.F. FQ.S. SUMMIS AUSPICIIS REIPUBLICAE POLONORUM ET SANCTAE SEDIS NOS STANISLAUS DZIEKOŃSKI SCIENTIARUM THEOLOGICARUM DOCTOR HABILITATUS FACULTATIS THEOLOGICAE PROFESSOR EXTRAORDINARIUS UNIVERSITATIS STUDIORUM RECTOR MAGNIFICUS ANNA LATAWIEC PHILOSOPHIAE DOCTOR HABILITATUS FACULTATIS PHILOSOPHIAE CHRISTIANAE PROFESSOR ORDINARIUS DECANUS SPECTABILIS THOMAS CHACHULSKI ARTIUM LIBERALIUM DOCTOR HABILITATUS FACULTATIS SCIENTIARUM HUMANARUM PROFESSOR EXTRAORDINARIUS DECANUS SPECTABILIS MIECISLAUS MEJOR ARTIUM LIBERALIUM DOCTOR HABILITATUS FACULTATIS SCIENTIARUM HUMANARUM PROFESSOR EXTRAORDINARIUS PROMOTOR RITE CONSTITUTUS SENATUS CONSULTI UNIVERSITATIS STUDIORUM CARDINALIS STEPHANI WYSZYŃSKI VARSOVIAE AUCTORITATE DIE VICESIMA SEXTA MENSIS SEPTEMBRIS ANNO DOMINI MMXIII IN CLARISSIMAM ET DOCTISSIMAM DOMINAM THERESIAM MICHAŁOWSKA DOMINAM IN STUDIIS LITTERARUM POLONORUM BENE MERENTEM, INDIGATRICEM DE LITTERARIIS OPERUM GENERIBUS ET DE GENOLOGIA LITTERARIA, NEC NON DE NARRATIONIS VARIA FORMA PERSCRUTANDIS, ATQUE 27

29 DE LITTERIS RECENTIORIS AEVI POLONORUM EXCUTIENDIS SPLENDIDE MERITAM, MAXIME VERO STUDIIS DE LITTERARUM MEDII AEVI POLONORUM, NON SOLUM LINGUA VERNACULARI, SED ETIAM LATINE COMPOSITARUM, INVESTIGATIONIBUS DE CHRISTIANAE CULTURAE LITTERARIAE MEDII AEVI IN POLONIA SPOLIIS SPECTATISSIMAM ET CLARISSIMAM, HONORIBUS ACADEMIAE ARTIUM POLONAE ET SOCIETATIS SCIENTIARUM VARSOVIENSIS, INSIGNI HONORARIO CRUCIS POLONIA RESTITUTA, NOMISMATE HONORABILI LUX ET LAUS A SOCIETATE DE MEDII AEVI CULTURA IN POLONIA INVESTIGANDA ORNATAM, DOCTORIS HONORIS CAUSA SCIENTIARUM HUMANARUM NOMEN ET HONORES, IURA ET PRIVILEGIA CONTULIMUS IN EIUSQUE REI FIDEM PERPETUAMQUE MEMORIAM HOC DIPLOMA SIGILLO UNIVERSITATIS STUDIORUM CARDINALIS STEPHANI WYSZYŃSKI VARSOVIAE SANCIENDUM CURAVIMUS DECANUS SPECTABILIS ANNA LATAWIEC UNIVERSITATIS STUDIORUM RECTOR MAGNIFICUS REV. STANISLAUS DZIEKOŃSKI DECANUS SPECTABILIS THOMAS CHACHULSKI PROMOTOR RITE CONSTITUTUS MIECISLAUS MEJOR DATUM VARSOVIAE, DIE VICESIMA MENSIS FEBRUARII A.D. MMXIV 28

30 Q.F.F. FQ.S. Pod najwyższymi auspicjami Rzeczypospolitej Polskiej i Stolicy Świętej My Stanisław Dziekoński Doktor habilitowany nauk teologicznych Profesor nadzwyczajny Wydziału Teologicznego Rektor Znamienity Uniwersytetu Anna Latawiec Doktor habilitowana nauk humanistycznych w zakresie filozofii Profesor zwyczajny Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Dziekan Dostojny Tomasz Chachulski Doktor habilitowany nauk humanistycznych Profesor nadzwyczajny Wydziału Nauk Humanistycznych Dziekan Dostojny Mieczysław Mejor Doktor habilitowany nauk humanistycznych Profesor nadzwyczajny Wydziału Nauk Humanistycznych Promotor zgodnie ze zwyczajem ustanowiony mocą uchwały Senatu Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w dniu dwudziestym szóstym września Roku Pańskiego 2013 przesławnej i uczonej Pani Teresie Michałowskiej zasłużonej badaczce literatury polskiej, o wielkich zasługach w studiach nad gatunkami literackimi i genologią literacką oraz w dociekaniach nad różnymi rodzajami narracji, a także w badaniach nad literaturą renesansu w Polsce, szczególnie zaś cenionej dzięki studiom nad literaturą średniowieczną w Polsce, tak polską, jak i łacińską, a także dzięki zgłębianiu śladów chrześcijańskiej literackiej kultury średniowiecznej Polski, uhonorowanej członkostwem Polskiej Akademii Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, udekorowanej Krzyżem Polonia Restituta, odznaczonej zaszczytnym medalem Lux et Laus Towarzystwa Mediewistów Polskich 29

31 DOKTORA HONORIS CAUSA NAUK HUMANISTYCZNYCH tytuł i godności, prawa i przywileje nadaliśmy, a na potwierdzenie i wieczną rzeczy pamiątkę dyplom ten pieczęcią Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie opatrzyć poleciliśmy Dziekan Dostojny Anna Latawiec Uniwersytetu Rektor Znamienity Ks. Stanisław Dziekoński Dziekan Dostojny Tomasz Chachulski Promotor ustanowiony zgodnie ze zwyczajem Mieczysław Mejor Dan w Warszawie 20 lutego Roku Pańskiego

32 Dr hab. Mieczysław Mejor, prof. UKSW Laudacja na cześć Profesor Teresy Michałowskiej z okazji nadania Jej tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Excellentiae, Magnificentiae, Doctissima ac nobilissima Domina, Illustrissimi Senatores, Spectabiles Decanes et Professores, Nobiles Dominae et Domini! Carissima Iuventus Academica! Sit nobis venia primum pauca verba Latine dicere, quoniam hac die, hoc in loco, occasione promovendi Dominam Theresiam Michałowska in gradum doctoris scientiarum humanarum honoris causa nostrae Universitatis data hac in lingua nostrorum patrum ac maiorum agere, vero iustum est atque licitum! Praeterea cardinalis Stephanus Wyszyński, piae memoriae patronus noster, de linguae Latinae ratione et usu non solum in officio missae, sed etiam in cotidiano commercio in litteris suis et in colloquiis cum amicis saepenumero faciebat mentionem. Illustrissimi! Doctissima Domina Theresia Michałowska! Nie po raz pierwszy w historii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, w tym również naszego Wydziału Nauk Humanistycznych, zaszczytny tytuł doktora honoris causa zostaje nadany wybitnej przedstawicielce nauk humanistycznych. Dzięki współdziałaniu dziekanów: profesor Anny Latawiec, dziekan Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, i profesora Tomasza Chachulskiego, dziekana Wydziału Nauk Humanistycznych, oraz Prześwietnego Senatu naszego Uniwersytetu obchodzimy uroczystość uhonorowania 31

33 najwyższym uniwersyteckim wyróżnieniem, nadaniem godności doktora honoris causa, Pani Profesor Teresie Michałowskiej. Profesor Teresa Michałowska reprezentuje rzadką specjalność humanistyczną, nawet wśród literaturoznawców i znawców literatury staropolskiej, zajmuje się bowiem średniowieczną polską literaturą i średniowieczną teorią literacką. Prace nad polskim średniowieczem przyniosły Jej rozgłos i uznanie, także za granicą. Zanim zwróciła się ku badaniom nad średniowieczem, początkową część swej drogi naukowej poświęciła literaturze staropolskiej i teorii literatury. Od czasu studiów we Wrocławiu, gdzie u prof. Tadeusza Mikulskiego obroniła pracę magisterską poświęconą poezji Jana Kochanowskiego, przez długi czas zajmowała się staropolską literaturą okresu renesansu i baroku. Na tym polu dokonała bardzo wiele, ponadto wszystkie Jej prace odznaczały się nowatorstwem, zarówno te interpretacyjne, jak i edytorskie, poświęcone prozie narracyjnej XVII i XVIII wieku. Jak recenzenci przewodu doktorskiego honoris causa zgodnie wskazują, pewną zasadą warsztatu naukowego i postępowania naukowego Teresy Michałowskiej jest podejmowanie tematów nowych, wkraczanie na pola badawcze dotąd słabo zbadane, co owocuje odkryciami i nowymi ujęciami teoretycznoliterackimi o trwałym znaczeniu. Poczynając bowiem od edycji Historii świeżych i niezwyczajnych (1961), Uczona zajęła się mało wciąż jeszcze rozpoznaną dziedziną nowelistyki staropolskiej. Dalsze prace edytorskie zostały jednak przerwane nieprzychylną decyzją ówczesnych władz Polskiej Akademii Nauk, które nie były zainteresowane drukiem tego rodzaju prozy. Dopiero po latach, w kręgu współpracowników z Pracowni Literatury Średniowiecza w IBL PAN, dojrzewa pomysł wydania reprezentatywnych przykładów tego gatunku dawnej prozy. Można to z pewnością uznać za późny plon ziarna jeszcze przed wielu laty zasianego. W tym nurcie zainteresowań powstała też monografia, która stała się podstawą doktoratu, Różne historyje. Studium z dziejów nowelistyki staropolskiej oraz praca łącząca doświadczenia edytorskie z teorią literatury Między poezją i wymową. Konwencje i tradycje staropol- 32

34 skiej prozy nowelistycznej. Niezastąpiona dotąd książka na temat teorii staropolskiej nowelistyki. Większość prac Teresy Michałowskiej, jak już wspomniano, dzięki nowatorstwu podejmowanej tematyki i świetnemu warsztatowi historyka i teoretyka literatury, weszła już do kanonu lektur polonistycznych, jako pozycje podstawowe mam na myśli monografię Staropolska teoria genologiczna (1974), powstały pod Jej redakcją Słownik literatury staropolskiej. Średniowiecze Renesans Barok, tom szkiców Poetyka i poezja. Studia i szkice staropolskie i przygotowaną wspólnie z Marią Cytowską antologię Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce. Średniowiecze Renesans Barok. Przełomem w tematyce badawczej Uczonej okazał się wielki tom, panorama średniowiecznej literatury w Polsce Średniowiecze, wielokrotnie wznawiany (w sumie osiem wydań). Monografia ta przyniosła Autorce zasłużone uznanie w roku 1995 otrzymała Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych. Teresa Michałowska jest w środowisku mediewistów polskich, zarówno historyków, jak i historyków literatury, uznawana za tę osobę, która przyczyniła się do odbudowy mediewistyki literackiej w Polsce. Specjalność, która w okresie międzywojennym zaczęła się rozwijać także w Polsce, po śmierci jej wybitnych przedstawicieli, właściwie obumarła. Średniowieczną literaturą, zwłaszcza pisaną po łacinie, zajmowali się incydentalnie mediewiści i filolodzy klasyczni, pisaną po polsku głównie językoznawcy. Uczona wniosła do badań nad piśmiennictwem średniowiecznym umiejętności i wiedzę historyka literatury oraz teoretyka literatury ze wspaniałym rezultatem. Wszystkie jej prace, szkice interpretacyjne (Mediaevalia i inne) i monografie (Ego Gertruda) odznaczają się świeżością spojrzenia, nowoczesną metodologią i odkrywczością. Udowodniła, że pisanie na temat utworów od dawna już znanych i wydawanych wcale nie jest pracą wtórną ani zbyteczną, wręcz przeciwnie. Jak świadczą wszystkie prace Uczonej, są to ujęcia oryginalne, które otwierają nowe perspektywy badawcze, przynoszą nowe, poprawne interpretacje, zmuszają do przewartościowania dawnych opinii i poglądów. 33