PROGRAM NAUCZANIA PRZYRODY

Transkrypt

1 Barbara Klimuszko, Janina Sokołowska Berenika Targos, Maria M. Wilczyńska-Wołoszyn PROGRAM NAUCZANIA PRZYRODY w szkole podstawowej zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego (Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. nr 4, poz. 17) Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej Warszawa 2012

2 Redaktor Grażyna Kamińska Redaktor techniczny Alicja Wdowiak Copyright by ŻAK Wydawnictwo Edukacyjne Warszawa 2012 Licencja wyłączna ŻAK Wydawnictwo Edukacyjne Skład Pracownia Poligraficzna Fotoskład Wydawnictwo Edukacyjne Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ul. Lirowa 27, Warszawa ISBN

3 Spis treści klasa klasa klasa

4 PROGRAM NAUCZANIA PRZYRODY zgodny z Podstawą programową kształcenia ogólnego (Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17) Uwaga: 1. W kolumnie 1 wpisane są wszystkie hasła z Podstawy programowej w kolejności dostosowanej do tematyki zajęć; 2. Kolumna 3 Treść nauczania (tematy lekcji) zawiera tematykę zajęć, która może być realizowana na pojedynczych lekcjach lub na kilku lekcjach. Może być łączona lub rozdzielana w zależności od możliwości uczniów, preferencji nauczyciela i organizacji szkoły. PODSTAWA PROGRAMOWA KLASA 4 (3 godz. tygodniowo) Hasła Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Ja i moje otoczenie. Uczeń: 1.6) nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych; 3.1) obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje; 1.7) podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji; 5.1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenia najbliższego otoczenia (powietrza); Zrozumienie roli zmysłów człowieka w poznawaniu przyrody. Wdrażanie uczniów do zachowywania zasad bezpieczeństwa podczas poznawania przyrody. Opanowanie nawyku starannej obserwacji w życiu codziennym. 4

5 REALIZACJA HASEŁ Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ Treść nauczania (tematy lekcji) Sposoby osiągania celów Osiągnięcia uczniów JA I MOJE OTOCZENIE 1.1. Przyroda i sposoby jej poznawania 1.2. Dobry obserwator Prowadzenie obserwacji i pomiarów obiektów, stanów i zjawisk w terenie wg instrukcji, z użyciem narządów zmysłów oraz prostych przyrządów optycznych i pomiarowych. Ustalanie zasad obowiązujących w czasie wykonywania obserwacji i doświadczeń (opracowanie regulaminu). Analiza postaw ucznia jako obserwatora przyrody. Uczeń: Posługuje się narządami zmysłów w celu dokonania obserwacji. Posługuje się prostymi przyrządami optycznymi w celu dokonania obserwacji. Stosuje się do zasad bezpieczeństwa podczas obserwacji i doświadczeń przyrodniczych. Wykorzystuje w praktyce nabyte umiejętności i nawyk starannej obserwacji w życiu codziennym. 5

6 1 2 Opanowanie umiejętności przeprowadzania obserwacji i doświadczeń według instrukcji. Posługiwanie się przyrządami. Sporządzanie notatek z obserwacji i doświadczeń. Poznanie zasad i techniki mikroskopowania. Kształtowanie umiejętności wykonania rysunku preparatu spod mikroskopu. 1.1) wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych; 1.2) wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu; 1,3) wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu; 1.4) opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej; 1.5) uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia; Poznanie podstawowych potrzeb człowieka. Zrozumienie znaczenia poczucia bezpieczeństwa, więzi rodzinnej, uznania, miłości we właściwym rozwoju człowieka. Uświadomienie właściwego sposobu uczestnictwa w życiu rodziny. Poznanie czynników pozytywnie i negatywnie wpływających na samopoczucie ucznia w domu i w szkole. Ocena wpływu przyrody i wypoczynku na świeżym powietrzu na samopoczucie człowieka. Wdrażanie do stosowania zasad efektywnego uczenia się. 6

7 Prowadzimy obserwacje i doświadczenia 1.4. Podstawowe potrzeby człowieka 1.5. Co wpływa na nasze samopoczucie? 1.6. Zasady właściwego uczenia się Przeprowadzanie obserwacji, doświadczeń i pomiarów wg instrukcji. Rejestracja wyników obserwacji, doświadczeń i pomiarów w formie opisów, rysunków, tabel, fotografii. Określanie celu obserwacji i doświadczenia, formułowanie wniosków. Wykonanie preparatu mikroskopowego oraz jego rysunku spod mikroskopu. Dokonanie podziału potrzeb z uwzględnieniem ich znaczenia w życiu człowieka. Przedstawienie, w postaci dramy, ról członków rodziny oraz różnych relacji w rodzinie. Dyskusja na temat czynników wpływających na samopoczucie ucznia w szkole i w domu. Dokonanie podziału na czynniki wpływające negatywnie i pozytywnie. Prezentacja sposobów eliminowania czynników negatywnych. Przedstawienie w postaci dramy czynników ułatwiających i utrudniających uczenie się. Ustalanie zasad prawidłowego uczenia się. Przeprowadza samodzielnie obserwacje, doświadczenia i pomiary, na podstawie instrukcji. Określa cel doświadczenia i obserwacji, zapisuje wyniki i formułuje wnioski. Obserwuje i rejestruje różne miejsca wschodów i zachodów Słońca. Prezentuje w klasie wynik zaobserwowanego miejsca wschodu lub zachodu Słońca. Posługuje się prostymi przyrządami (termometr). Prowadzi obserwacje pogody i prezentuje wyniki tych obserwacji w klasie. Posługuje się mikroskopem. Wymienia i określa rolę czynników i przedmiotów ułatwiających życie, potrzebnych i niezbędnych do życia. Wyjaśnia, dlaczego niektóre czynniki są do życia niezbędne. Jest przekonany o potrzebie życia w rodzinie. Dostrzega potrzeby własne i innych ludzi; uczestniczy w życiu rodziny. Wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole i w domu. Proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych. Ocenia wpływ przyrody na samopoczucie. Organizuje sobie w domu optymalne warunki uczenia się. Stosuje zasady prawidłowego uczenia się. 7

8 1 2 Ocena trybu życia i jego wpływu na zdrowie człowieka. Praktyczne zastosowanie reguł prawidłowego planu codziennych zajęć. Zrozumienie współzależności między nieuregulowanym trybem życia a przyczyną niepowodzeń w szkole. Ocena form odpoczynku oraz snu i jego roli w regeneracji organizmu. 1.8) podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi; Poznanie podstawowych zasad opieki nad roślinami. Kształtowanie umiejętności posługiwania się atlasem roślin. 1.9) rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi. Poznanie podstawowych zasad opieki nad niektórymi zwierzętami hodowanymi przez człowieka. 2. Orientacja w terenie. Uczeń 2.2) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia; Zdobycie umiejętności obserwacji w terenie. Wyjaśnienie zmian kierunku i długości cienia w zależności od położenia źródła światła. Poznanie sposobu dziennej wędrówki Słońca po niebie. 8

9 1.7. Właściwe wykorzystanie czasu wolnego od pracy 1.8. Opieka nad roślinami 1.9. Opieka nad hodowanymi zwierzętami 2.1. Widnokrąg i sklepienie niebieskie 2.2. Skąd się bierze cień i o czym świadczy? Obserwacja wędrówki Słońca po niebie Ustalanie reguł prawidłowego planowania zajęć. Dokonywanie podziału form odpoczynku i wykazywanie ich wartości zdrowotnych. Projektowanie dziennego planu zajęć. Dyskusja na temat wpływu trybu życia na zdrowie człowieka. Ustalanie zasad postępowania podczas opieki nad roślinami. Ustalanie zasad postępowania podczas opieki nad roślinami zawierającymi substancje trujące. Sporządza dzienny plan zajęć. Ocenia swój plan zajęć. Stosuje reguły prawidłowego planowania codziennych zajęć. Wybiera właściwą formę odpoczynku. Ocenia swój tryb życia i jego wpływ na zdrowie. Rozpoznaje rośliny hodowane przez człowieka oraz niektóre rośliny trujące. Stosuje zasady opieki nad roślinami oraz zasady postępowania z roślinami zawierającymi substancje trujące. Ustalanie zasad postępowania Rozpoznaje zwierzęta hodowane podczas opieki nad zwierzętami przez człowieka. hodowanymi przez człowieka. Stosuje zasady opieki nad zwierzętami. Wyraża osobisty stosunek do hodowanych zwierząt i do zachowań ludzi w stosunku do zwierząt. 2. ORIENTACJA W TERENIE Identyfikowanie w terenie widnokręgu, powierzchni widnokręgu i sklepienia niebieskiego. Identyfikowanie obiektów widocznych na widnokręgu (w terenie). Wykonanie gnomonu i przeprowadzenie obserwacji zmian długości i kierunku cienia. Obserwacje miejsc wschodów i zachodów Słońca. Obserwacje zmian kierunku i długości cienia rzucanego przez obiekty w ciągu dnia (przed południem i po południu). Wyjaśnia treść pojęć: widnokrąg i sklepienie niebieskie. Wskazuje w terenie widnokrąg, powierzchnię widnokręgu i sklepienie niebieskie. Wyjaśnia zmiany kierunku i długości cienia w zależności od położenia źródła światła. Obserwuje i rejestruje miejsca wschodów lub zachodów Słońca. Obserwuje i rejestruje zmiany kierunków i długości cieni rzucanych przez obiekty w ciągu dnia. 9

10 ) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu; 10.7) bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na różne substancje; 10.8) buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu. Opanowanie umiejętności wyznaczania kierunków geograficznych w terenie. Poznanie właściwości magnesu. Zbudowanie kompasu i poznanie zasad jego działania. Wyznaczanie kierunków geograficznych za pomocą kompasu. 2.3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą; 2.4) identyfi kuje na planie i mapie topografi cznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topografi cznej i w terenie; Wprowadzenie pojęć: plan, mapa topografi czna, legenda mapy, znaki kartografi czne. Opanowanie umiejętności posługiwania się legendą oraz czytania planu miejscowości i mapy topograficznej. 10

11 2.4. Dzienna wędrówka Słońca po niebie. Dzień i noc 2.5. Wyznaczanie kierunków za pomocą gnomonu Właściwości magnesu. Wykonanie kompasu 2.7. Wyznaczanie kierunków za pomocą kompasu 3.1. Widok terenu a plan 3.2. Plan miasta 3.3. Mapa topograficzna Obserwacje zmian kierunku i długości cienia w różnych porach dnia. Wyznaczanie kierunków za pomocą gnomonu w południe słoneczne (w terenie). Doświadczalne badanie właściwości magnesu. Zbudowanie kompasu. Praktyczne poznawanie czynników zakłócających działanie kompasu. Wskazuje w miejscu obserwacji kierunek i wysokość ruchu Słońca po niebie (dzienną wędrówkę Słońca). Wyjaśnia treść pojęć: dzień, noc, doba. Wyznacza kierunki w terenie. Wymienia i prawidłowo zapisuje nazwy i skróty kierunków geograficznych, wykorzystuje w praktyce umiejętność rozpoznawania kierunków geograficznych. Omawia właściwości magnesu. Buduje prosty kompas i wyjaśnia zasady jego działania. Wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu. Objaśnienie zasad działania Wymienia elementy kompasu kompasu. i wyjaśnia, do czego służą. Wyznaczanie kierunków Wyznacza kierunki geograficzne głównych i pośrednich za za pomocą kompasu w swoim pomocą kompasu (w terenie). najbliższym otoczeniu (w klasie, na boisku szkolnym, w domu). 3. PLAN I MAPA Porównywanie treści zdjęć lotniczych z mapami w tej samej skali. Identyfikowanie obiektów widocznych z miejsca obserwacji i na mapie (w terenie). Wyjaśnia znaczenie pojęć: plan, mapa topografi czna, legenda mapy, znaki kartografi czne. Czyta plan miejscowości i mapę topograficzną, korzystając z legendy. 11

12 1 2 Opanowanie umiejętności wskazywania kierunków na planach i mapach. Opanowanie umiejętności czytania map ogólnogeograficznych i administracyjnych. Opanowanie umiejętności orientowania planów i map w terenie. 2.6) wykonuje pomiary, np. taśmą mierniczą, szacuje odległości...; 2.5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie z odległością rzeczywistą w terenie. Wprowadzenie pojęć: skali liczbowej, mianowanej i podziałki liniowej. Ukształtowanie wyobrażenia odległości 100 m w terenie. Opanowanie umiejętności posługiwania się skalą i podziałką mapy. 3. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie. Uczeń: 6.1) wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok cytrynowy) występujących w jego otoczeniu; Poznanie właściwości różnych substancji i ich zastosowania. 14.5) odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin z życia codziennego; 3.4) posługuje się pojęciem drobiny jako najmniejszego elementu budującego materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji); Zrozumienie różnicy między mieszaniną jednorodną a niejednorodną. Zrozumienie związku między mieszaniną jednorodną a roztworem. Wykazanie właściwości wody jako rozpuszczalnika. Zastosowanie praktyczne roztworów wodnych. 12

13 Mapa Polski. Kierunki na planach i mapach 3.5. Orientowanie planu i mapy w terenie według obiektów 3.6. Orientowanie planu i mapy w terenie za pomocą kompasu 3.7. Odległości w terenie i na mapie 3.8. Mierzenie odległości za pomocą podziałki liniowej Orientowanie mapy według obiektów i według obiektów w terenie i kompasu. Mierzenie odległości za pomocą podziałki liniowej mapy topograficznej. Opisywanie położenia własnej miejscowości na podstawie mapy Polski. Ocena na oko i pomiar odległości w terenie. Pomiar i obliczanie odległości w linii prostej za pomocą mapy w dużej skali i mapy Polski. 4. MATERIA I JEJ STANY SKUPIENIA Wskazuje kierunki na planach i mapach. Orientuje mapę w terenie i odszukuje położenie miejsca obserwacji za pomocą planu miejscowości. Korzysta z planów miejscowości, z mapy turystycznej najbliższej okolicy i z map w atlasie do wyznaczania kierunków. Opisuje położenie własnej miejscowości wobec rzek, dróg i linii kolejowych oraz kierunki i odległości do siedzib gminy, powiatu i województwa. Wykonuje pomiar odległości w terenie. Posługuje się skalą mapy. Korzysta z planów miejscowości, mapy topograficznej najbliższej okolicy i z map w atlasie do wyznaczania kierunków i obliczania odległości w linii prostej Właściwości różnych substancji i ich zastosowanie 4.2. Sporządzamy mieszaniny jednorodne i niejednorodne Doświadczenia badające barwę, zapach, twardość, stan skupienia, połysk, zachowanie niektórych substancji wobec magnesu. Zapis wyników doświadczeń i obserwacji. Otrzymywanie mieszanin jednorodnych i niejednorodnych. Rozpuszczanie różnych substancji w wodzie. Wymienia znane właściwości substancji. Wykonuje obserwacje i doświadczenia na podstawie instrukcji. Wyróżnia w otoczeniu mieszaniny jednorodne i niejednorodne. Zalicza mieszaniny do odpowiedniej grupy. Otrzymuje roztwory wodne. Dowodzi, że woda jest rozpuszczalnikiem. Podaje przykłady wykorzystania roztworów wodnych. 13

14 3.5) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny; 3.6) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów; 1 2 Poznanie kinetyczno-molekularnego modelu budowy materii. 3.7) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku; 3.3) obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody; 3.8) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy Poznanie właściwości ciał stałych, gazów i cieczy. Poznanie i rozróżnianie stanów skupienia wody. Zrozumienie istoty zjawiska parowania, topnienia, skraplania i zamarzania wody. Zrozumienie znaczenia przemiany wody w lód dla organizmów żyjących w wodzie w czasie zimy 3.9) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym, wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego. Zrozumienie istoty zjawiska rozszerzalności cieplnej ciał stałych, gazów i cieczy. Zastosowanie praktyczne rozszerzalności cieplnej ciał stałych, gazów i cieczy. 14

15 4.3. Cały świat zbudowany jest z drobin Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów 4.5. Stany skupienia materii 4.6. Rozszerzalność cieplna ciał stałych, cieczy i gazów Doświadczenia wykazujące dyfuzję w stanie gazowym, w roztworze i ciele stałym. Dokonanie podziału substancji ze względu na stan skupienia. Przedstawienie na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów. Doświadczenie wykazujące ściśliwość gazów. Doświadczenia wykazujące zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i krzepnięcia wody. Identyfikowanie substancji na podstawie temperatury ich topnienia i wrzenia. Dyskusja na temat znaczenia właściwości wody w czasie krzepnięcia dla organizmów żyjących w wodzie. Doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych, cieczy i gazów. Dyskusja na temat znaczenia zjawiska rozszerzalności cieplnej w życiu codziennym. Dowodzi, że materia zbudowana jest z drobin, które są w ciągłym ruchu. Przedstawia zjawisko dyfuzji na modelu lub schematycznym rysunku. Określa cel doświadczenia i obserwacji, zapisuje wyniki i formułuje wnioski. Wyróżnia trzy stany skupienia materii. Prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów. Porównuje ściśliwość ciał stałych, gazów i cieczy. Prezentuje na modelu drobinowym trzy stany skupienia materii. Rozróżnia stany skupienia wody. Wyjaśnia istotę zjawisk parowania, skraplania, topnienia i krzepnięcia wody. Wykonuje obserwacje i doświadczenia na podstawie instrukcji. Określa cel doświadczenia i obserwacji, zapisuje wyniki i formułuje wnioski. Identyfikuje substancje na podstawie temperatur ich topnienia i wrzenia. Przedstawia znaczenie właściwości wody dla życia organizmów wodnych. Wyjaśnia istotę zjawiska rozszerzalności cieplnej ciał stałych, cieczy i gazów. Podaje przykłady występowania i wykorzystania zjawiska rozszerzalności cieplnej. 15

16 1 2 Dokonanie podziału na materię żywą i nieożywioną. Zrozumienie różnicy między materią żywą a nieożywioną. 3.10) wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji; wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii; Rozwijanie zainteresowania zjawiskami atmosferycznymi. Poznanie właściwości powietrza. Wprowadzenie pojęcia pogody i jej składników. Kształtowanie umiejętności pomiaru składników pogody za pomocą prostych przyrządów oraz umiejętności rejestracji wyników tych pomiarów. Wdrażanie do systematycznych obserwacji pogody. 16

17 4.7. Na Ziemi istnieje materia nieożywiona i żywa 5.1. Powietrze i jego właściwości 5.2. Pogoda. Ciśnienie atmosferyczne i wiatr 5.3. Pomiar kierunku i prędkości wiatru Temperatura powietrza Analiza schematu przedstawiającego poziomy organizacji materii. Analiza doświadczenia wykazującego powstawanie kryształu soli. Dyskusja nt. Czy wyhodowany kryształ jest istotą żywą? Dokonuje podziału na materię żywą i nieożywioną. Określa organizm jako istotę żywą. Uzasadnia, że powstały kryształ nie jest istotą żywą. 5. POGODA I JEJ WPŁYW NA CZŁOWIEKA I PRZYRODĘ Doświadczenia wykazujące, że powietrze wypełnia wolną przestrzeń i stawia opór. Wykonywanie pomiaru ciśnienia atmosferycznego za pomocą barometru. Pomiar kierunku i prędkości wiatru wykonanym przez siebie wiatromierzem. Pomiar temperatury powietrza. Opisuje cechy powietrza. Wymienia główne składniki powietrza. Odczytuje z barometru wartość ciśnienia atmosferycznego i podaje je w odpowiednich jednostkach. Wyjaśnia przyczyny powstawania wiatru. Buduje prosty wiatromierz i określa za jego pomocą kierunek i prędkość wiatru. Podaje przykłady wpływu pogody na nasze zdrowie i samopoczucie. Określa sposób właściwego umocowania termometru zaokiennego i wymienia warunki prawidłowego pomiaru temperatury powietrza. Odczytuje z termometru pokojowego i zaokiennego wartość temperatury powietrza i podaje ją we właściwych jednostkach. 17

18 3.12. obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody; 3.2. obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce; 1 2 Kształtowanie umiejętności obserwacji i opisu zjawisk atmosferycznych. Rozumienie zależności między zjawiskami atmosferycznymi. Rozumienie zależności między pogodą i działalnością człowieka opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku. Opisywanie i porównywanie cech pogody w różnych porach roku. Dostrzeganie zależności między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku. 4. Najbliższa okolica. Uczeń: 4.1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi; Poznanie składników środowiska naturalnego występujących w najbliższej okolicy. 2.7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe; Poznanie różnych rodzajów form wklęsłych i wypukłych. 18

19 Woda, para wodna i lód w przyrodzie 5.6. Osady atmosferyczne 5.7. Zachmurzenie i opady atmosferyczne 5.8. Burza i tęcza 5.9. Zmiany długości dnia i nocy oraz wysokości Słońca w ciągu roku Pogoda w różnych porach roku 6.1. Rozpoznawanie składników krajobrazu 6.2. Rozpoznawanie form terenu Obserwowanie różnych stanów skupienia wody występujących w różnych porach roku (w terenie). Rozpoznawanie rodzajów chmur i stopnia zachmurzenia oraz rodzajów opadów. Opisywanie przebiegu burzy. Opisywanie wyglądu tęczy i przyczyn jej występowania. Poznanie zasad bezpiecznego zachowania się podczas burzy. Obserwowanie zmian długości dnia i nocy w ciągu roku. Pomiar wysokości Słońca. Opisywanie zmian temperatury powietrza i wielkości opadów w ciągu roku na podstawie tabel i wykresów. Wyjaśnianie dużego zróżnicowania sezonowych zmian pogody w Polsce (długość dnia i nocy). Obserwowanie i opisywanie zmian pogody w różnych porach roku oraz ich wpływu na przyrodę. 6. NAJBLIŻSZA OKOLICA Wyróżnianie składników krajobrazu w najbliższej okolicy szkoły (w terenie). Wyrażanie osobistego stosunku do otoczenia. Wzbudzanie emocjonalnego zaangażowania w sprawy swojej miejscowości. Obserwacja wypukłych i wklęsłych form rzeźby terenu w okolicy szkoły oraz na modelach i ilustracjach. Rozpoznaje różne stany skupienia wody w przyrodzie w ciągu roku. Rozpoznaje różne rodzaje chmur oraz opadów i osadów atmosferycznych (w terenie). Opisuje przebieg burzy. Opisuje wygląd tęczy i warunki jej występowania. Wymienia niebezpieczeństwa związane z burzą, mgłą i gołoledzią. Stosuje w praktyce zasady unikania zagrożeń, które stwarzają burza, huragan, pokrywa lodowa na rzekach i jeziorach. Opisuje i wyjaśnia różnice długości dnia i nocy w ciągu roku. Opisuje i wyjaśnia zmiany wysokości Słońca w ciągu dnia i wysokości Słońca w południe w ciągu roku. Opisuje i wyjaśnia zmiany pogody w ciągu doby oraz w różnych porach roku. Wyjaśnia wpływ zmian pogody w ciągu roku na przyrodę ożywioną. Wymienia rodzaje czynnego odpoczynku w zależności od pór roku. Wymienia składniki krajobrazu naturalnego i przekształconego przez człowieka w najbliższej okolicy szkoły. Rozpoznaje w terenie składniki krajobrazu naturalnego i przekształconego przez człowieka. Rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w okolicy szkoły. 19

20 ) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy; 4.9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych; 4.8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg; Poznanie cech typowych skał występujących w Polsce. Rozpoznawanie skał występujących w okolicy szkoły. Rozróżnianie różnych rodzajów wód powierzchniowych. Poznanie niektórych zagrożeń związanych z wypoczynkiem nad wodami. 4.2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie; Dokonanie podziału środowisk. Poznanie warunków życia na lądzie. 4.3) obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego; 4.7) rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne 4.14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby; Doskonalenie umiejętności graficznego sposobu zapisu wiedzy. Zrozumienie zależności między różnorodnością organizmów a budową warstwową lasu. Umiejętność rozpoznawania pospolitych roślin i zwierząt z użyciem atlasu. Porównywanie warunków życia w lesie, na polu i na łące. Sprawność w posługiwaniu się prostymi przyrządami optycznymi i pomiarowymi. Poznanie nieożywionych i żywych składników gleby. Zrozumienie zależności między rodzajem skały a przepuszczaniem przez nią wody i żyznością gleby. Zrozumienie wpływu organizmów glebowych na środowisko. 20

21 Rozpoznawanie skał w okolicy szkoły 6.4. Wody powierzchniowe 6.5. Środowisko i jego mieszkańcy 6.6. Warunki życia organizmów w lesie i na polu 6.7. Warunki życia organizmów na łące 6.8. Nieożywione i żywe składniki gleby Obserwowanie w terenie skał występujących w najbliższej okolicy Czytanie i omawianie treści grafu, rysunków, fotografii. Czytanie treści mapy wód powierzchniowych (hydrograficznej) Polski. Obserwacja i omawianie cech wód powierzchniowych w terenie. Obserwacja czynników warunkujących różnorodność środowiska (w czasie zajęć terenowych). Dokonanie podziału środowiska z zastosowaniem zapisu graficznego. Analiza warunków życia w lesie, na polu i na łące na podstawie obserwacji i doświadczeń w czasie zajęć terenowych. Rozpoznawanie, z użyciem atlasu, organizmów występujących w lesie, na polu i na łące. Doświadczenie wykazujące różnicę w przepuszczaniu wody przez piasek i glinę. Doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w poprawianiu struktury gleby. Doświadczenie udowadniające pochłanianie wody przez mchy. Wymienia główne rodzaje skał Rozpopznaje skały lite i luźne, występujące w okolicy szkoły. Rozpoznaje i opisuje rodzaje wód powierzchniowych w najbliższej okolicy i opisuje ich cechy. Wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki powodzi. Stosuje się do zasad bezpiecznego wypoczynku nad wodami latem i zimą. Wskazuje na mapie główne rzeki i jeziora w Polsce. Odszukuje na mapie rzekę lub jezioro położone najbliżej swojej miejscowości. Wykonuje graficzny podział środowisk lądowych i wodnych. Wymienia czynniki decydujące o różnorodności środowisk lądowych. Rozpoznaje i nazywa warstwy lasu. Charakteryzuje warunki panujące w każdej warstwie lasu. Przyporządkowuje organizmy do czterech warstw lasu. Porównuje warunki życia w lesie, na polu i na łące. Rozpoznaje i nazywa typowe organizmy występujące w lesie, na polu i na łące. Interpretuje wyniki doświadczeń dotyczących przepuszczalności piasku i gliny oraz wpływu organizmów na środowisko. 21

22 4.4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów; 1 2 Zrozumienie zależności organizmów od warunków w środowisku. Zrozumienie zależności między temperaturą a cyklem życiowym roślin i trybem życia organizmów. Interpretowanie przystosowań rośliny do pobierania wody i energii słonecznej oraz wykorzystywania wiatru. Poznanie sposobów zabezpieczenia się roślin przed utratą wody i silnym wiatrem. Poznanie przystosowań zwierząt do życia w różnych środowiskach lądowych. 4.5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się; 4.6) przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem lub schematem; 4.10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie; Poznanie pojęć samożywności i cudzożywności. Zrozumienie zależności pokarmowych między organizmami w lesie. Poznanie pojęcia łańcuch pokarmowy i jego elementów. Umiejętność wyróżniania prostych łańcuchów pokarmowych w lesie, na polu i łące. Poznanie warunków życia w środowisku wodnym. Porównywanie warunków życia na lądzie i w wodzie. Zrozumienie współzależności między działaniem człowieka a warunkami życia w danym środowisku. 22

23 Wpływ podłoża na warunki życia organizmów Wpływ warunków środowiska na organizmy przystosowania roślin i zwierząt Zależności między organizmami Analiza wpływu podłoża, wody, wiatru, nasłonecznienia, temperatury na organizmy na podstawie obserwacji i doświadczeń, ilustracji, schematów, filmu, materiałów źródłowych. Doświadczenie wykazujące pobieranie energii słonecznej i wody przez rośliny. Obserwacja wykorzystania wiatru przez rośliny na przykładzie owoców i nasion. Analiza związku budowy z wytrzymałością na złamanie na podstawie obserwacji łodygi trzciny pospolitej lub analizy tekstu. Analiza przystosowań zwierząt do życia w różnych środowiskach lądowych na podstawie ilustracji, filmu, materiału źródłowego. Doświadczenie wykazujące potrzeby pokarmowe roślin i sposób ich zaspokajania. Układanie prostych łańcuchów pokarmowych. Przedstawia na przykładach przystosowanie roślin do pobierania energii słonecznej i wody. Ocenia sposoby zabezpieczania się roślin przed utratą wody. Wykazuje związek budowy z wytrzymałością na złamanie na przykładzie łodygi trzciny. Wymienia przykłady roślin rozsiewających owoce mające w swym wnętrzu nasiona. Podaje dwie cechy przystosowawcze zwierząt do życia w różnych środowiskach lądowych i wyjaśnia zależność tych cech od środowiska. Porównuje potrzeby pokarmowe roślin i zwierząt. Wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne. Przedstawia proste zależności pokarmowe, posługując się modelem lub schematem Warunki życia w środowisku wodnym Analiza warunków życia w wodzie na podstawie obserwacji w czasie zajęć terenowych. Analiza czynników wykazujących różnice między środowiskiem wodnym a lądowym na podstawie obserwacji, badań i tabel. Wykazuje różnice między środowiskiem wodnym a lądowym, porównując wilgotność, temperaturę, gęstość, ilość tlenu, przejrzystość. Wyjaśnia, od czego zależy ilość tlenu w wodzie. 23

24 4.11) obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia; 1 2 Umiejętność rozpoznawania pospolitych roślin i zwierząt z użyciem atlasu. Interpretowanie przystosowań roślin i zwierząt do życia w środowisku wodnym. 4.12) przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem lub schematem. Zrozumienie zależności pokarmowych między organizmami w jeziorze (stawie, rzece). Wyróżnienie prostych łańcuchów pokarmowych w jeziorze (stawie, rzece). Zrozumienie znaczenia krążenia materii dla życia na Ziemi. 5. Człowiek a środowisko. Uczeń: 5.1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby); 9. 9) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka ; Zrozumienie współzależności między stanem środowiska a działalnością człowieka. Ocena wpływu człowieka na stan środowiska. Zrozumienie zależności między liczbą znalezionych w wodzie gatunków a klasą czystości. Zastosowanie w praktyce znajomości organizmów wskaźnikowych. Uświadomienie zależności między skażonym powietrzem, glebą i wodą a istnieniem życia na Ziemi. 5.2) wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska; 5.3) proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu; 5.4) podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka. Praktyczne zastosowanie wyników obserwacji stanu środowiska w miejscu zamieszkania. Ocena swojego wpływu na stan środowiska i działań podejmowanych dla jego dobra. Wyrabianie poczucia odpowiedzialności za stan lokalnego środowiska. 24

25 6.13. Rośliny w środowisku wodnym przystosowania Zwierzęta w środowisku wodnym przystosowania Zależności między organizmami w biocenozie jeziora Krążenie materii w przyrodzie 7.1. Zanieczyszczenie powietrza a działalność człowieka 7.2. Jakość wody a działalność człowieka 7.3. Zanieczyszczenie gleby a działalność człowieka Wpływ codziennych zachowań na stan środowiska Analiza cech przystosowawczych roślin i zwierząt do życia w środowisku wodnym na podstawie obserwacji, filmu, hodowli. Układanie prostych łańcuchów pokarmowych. Analiza obiegu materii w przyrodzie na podstawie obserwacji i schematu. 7. CZŁOWIEK A ŚRODOWISKO Badanie skutków działalności człowieka w miejscu zamieszkania. Badanie stanu środowiska za pomocą skali porostowej. Przeprowadzenie na zajęciach terenowych badań jakości zbiornika wodnego przez oznaczanie organizmów wskaźnikowych. Doświadczenia wykazujące, że zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu i w glebie przedostają się też do wody. Analiza wyników przeprowadzonych doświadczeń i obserwacji dotyczących stanu środowiska w miejscu zamieszkania. Dyskusja nt. Wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska. Działania na rzecz środowiska. Przyporządkuje rośliny wodne do 3 stref. Rozpoznaje zwierzęta związane ze środowiskiem wodnym. Przedstawia przystosowania roślin i zwierząt w budowie zewnętrznej i pod względem czynności życiowych do życia w wodzie. Przedstawia proste zależności pokarmowe, posługując się modelem lub schematem. Przedstawia obieg materii, posługując się schematem. Określa za pomocą skali porostowej stopień zanieczyszczenia powietrza, którym oddycha, dwutlenkiem siarki. Wyjaśnia współzależność między jakością wody a występowaniem w niej określonych organizmów. Dokonuje biologicznej oceny jakości wody. Dowodzi, że zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu i w glebie zanieczyszczają również wodę. Określa sposób swego postępowania, przyczyniającego się do poprawy stanu środowiska. Proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu. 25

26 KLASA 5 (3 godz. tygodniowo) PODSTAWA PROGRAMOWA Hasła Szczegółowe cele kształcenia i wychowania Właściwości substancji. Uczeń: 6.2 )porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji; Poznanie pojęcia ciężaru właściwego. Porównanie ciał stałych, cieczy i gazów o różnym ciężarze właściwym. Poznanie i poszukiwanie przykładów substancji o różnym ciężarze właściwym w przyrodzie. Poznanie przykładów organizmów wykorzystujących do unoszenia się gazy jako substancje o małym ciężarze właściwym. Poznanie przykładów wykorzystania przez człowieka substancji o różnym ciężarze właściwym. Wykazanie związku między ciężarem właściwym substancji a jej zastosowaniem. 26

27 REALIZACJA HASEŁ Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ Treść nauczania Sposoby osiągania celów Osiągnięcia uczniów (tematy lekcji) WŁAŚCIWOŚCI SUBSTANCJI 1.1. Ciężar właściwy ciał stałych, cieczy i gazów 1.2. Ciężar właściwy obserwacja przyrody i przykłady wykorzystania substancji o różnym ciężarze właściwym przez człowieka (góry lodowe, tratwa, balon) Porównywanie ciężaru właściwego różnych substancji. Określanie ciężaru właściwego wybranych substancji przez ważenie ciał o tej samej objętości. Notowanie i porównywanie wyników pomiarów. Prezentacja multimedialna przykładów obiektów o małym ciężarze właściwym występujących w przyrodzie: góry lodowe, pęcherz pławny ryby, kości powietrzne ptaka, dzwon pająka topika. Dyskusja na temat możliwości wykorzystania substancji o wyjątkowo dużym lub małym ciężarze właściwym. Omówienie przykładów wykorzystania przez człowieka substancji o małym ciężarze właściwym: tratwa, balon, kamizelki ratunkowe. Wybieranie na podstawie doświadczenia najlepszych materiałów do sporządzenia tratwy ratunkowej. Wyjaśnia pojęcie ciężaru właściwego. Podaje przykłady substancji o względnie dużym i małym ciężarze właściwym. Przeprowadza obserwacje niezbędne do rozpoznania substancji o większym i mniejszym ciężarze właściwym. Na podstawie danych liczbowych identyfikuje substancje o określonym ciężarze właściwym. Podaje przykłady występowania obiektów o małym ciężarze właściwym w przyrodzie. Wyjaśnia na przykładach, jak organizmy wykorzystują substancje o małym ciężarze właściwym do unoszenia się. Podaje przykłady wykorzystania przez ludzi substancji o małym i dużym ciężarze właściwym. 27

28 6.3)identyfi kuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło; 1 2 Poznanie pojęcia przewodnictwa cieplnego. Poznanie i obserwacja substancji o różnym przewodnictwie cieplnym. Doświadczalne badanie przewodnictwa cieplnego różnych substancji. Samodzielne wybieranie materiałów do tworzenia układów grzewczych i izolacyjnych. Przykłady praktycznego wykorzystania substancji dobrze i słabo przewodzących ciepło w życiu codziennym, budownictwie, technice i przemyśle. Wskazywanie zależności między przewodnictwem cieplnym substancji a ich praktycznym zastosowaniem. 28

29 1.3. Badanie przewodnictwa cieplnego substancji Przewodnictwo cieplne w praktyce (garnek, okno zespolone, ocieplenie domów, m.in. styropianem) Pomiar temperatury wody w naczyniu. Określanie temperatury wody gołą dłonią, poprzez suchą i mokrą tkaninę, przez rękawicę kuchenną. Omówienie pojęcia przewodnictwa cieplnego. Doświadczalna identyfikacja materiałów dobrze i źle przewodzących ciepło. Samodzielne budowanie podgrzewacza i termosu z dostarczonych materiałów. Dyskusja o różnych zastosowaniach substancji izolujących i przewodzących ciepło. Identyfikacja przygotowanych przez nauczyciela przykładów wykorzystania substancji izolujących termicznie i przewodzących ciepło. Quiz: podaj jak najwięcej przykładów zastosowania danej substancji w życiu codziennym do izolowania lub przewodzenia ciepła (metale, styropian, powietrze, pierze, drewno). Omówienie wymienionych i innych przykładów wykorzystania substancji dobrze i źle przewodzących ciepło w praktyce. Podaje przykłady ciał dobrze i źle przewodzących ciepło. Doświadczalnie identyfikuje wśród przykładowych substancji te, które dobrze lub źle przewodzą ciepło. Wyjaśnia, w jaki sposób substancje dobrze i źle przewodzące ciepło są wykorzystywane przez człowieka. Podaje przykłady praktycznego wykorzystania substancji dobrze i źle przewodzących ciepło. Podaje przykłady substancji dobrze i źle przewodzących ciepło i sposobów ich praktycznego wykorzystania. Rozpoznaje sytuacje, w których wykorzystano dobre lub złe przewodnictwo cieplne danej substancji. Wyjaśnia, jaka właściwość została wykorzystana w przykładowym urządzeniu/sytuacji. 29

30 6.4) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych; 6.5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się do właściwości tych substancji; 1 2 Poznanie pojęcia substancji kruchej, sprężystej i plastycznej. Doświadczalne badanie sprężystości, kruchości i plastyczności różnych substancji i przedmiotów. Poznanie przykładów praktycznego wykorzystania tych substancji. Wykazywanie związku pomiędzy plastycznością, kruchością lub sprężystością substancji a jej zastosowaniem w praktyce. 6.6) bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gleba na przedmioty zbudowane z różnych substancji; Obserwacja wpływu wody, powietrza i gleby na różne substancje. Porównanie podatności różnych substancji na wpływ warunków środowiskowych oraz różnych czynników na określoną substancję. Wykazanie zależności między właściwościami danej substancji a jej praktycznym wykorzystaniem. 30

31 i 1.6. Substancje kruche, sprężyste i plastyczne. Kruche (np. szyba, cegła, porcelana), sprężyste (np. sprężyna, resor, trampolina) i plastyczne (np. guma do żucia, uszczelki) przedmioty wokół nas 1.7. Wpływ wody, powietrza i gleby na przedmioty zbudowane z różnych substancji Obserwacja reakcji kredy, plasteliny i gumy na uderzenie. Dyskusja na temat właściwości, którymi różnią się badane substancje. Doświadczalna identyfikacja substancji sprężystych, plastycznych i kruchych wśród zaprezentowanych próbek. Praca w grupie: przygotowanie prezentacji przedmiotów sprężystych, plastycznych, kruchych. Omówienie związku między właściwościami różnych substancji a ich praktycznym wykorzystaniem. Doświadczenie: obserwacje przedmiotów z papieru, żelaza, miedzi, plastiku, drewna, pozostawionych w wodzie, na dworze, w pomieszczeniu, w ziemi na określony czas. Porównanie wyników w grupach. Pokaz wpływu niskiej i wysokiej temperatury na ten sam zestaw substancji. Przedyskutowanie wniosków ze zwróceniem uwagi na takie cechy, jak: kruchość, sprężystość, masa, wygląd, kształt przedmiotu, spoistość. Omówienie związku między znajomością właściwości substancji a jej właściwym wykorzystaniem. Wyjaśnia, jak rozpoznać substancję kruchą, sprężystą i plastyczną. Podaje przykłady takich substancji. Doświadczalnie identyfikuje wśród próbek substancji te o określonych właściwościach. Podaje przykłady przedmiotów kruchych, sprężystych i plastycznych oraz wyjaśnia, w jaki sposób ich właściwości wiążą się ze sposobem użytkowania. Bada doświadczalnie wpływ różnych czynników na przedmioty zbudowane z różnych materiałów. Dokumentuje i omawia wyniki obserwacji. Porównuje wpływ danego czynnika na różne substancje. Porównuje wpływ różnych czynników na określoną substancję. Wykazuje, w jaki sposób wiedza o właściwościach substancji powinna wpływać na jej wykorzystanie praktyczne. 31

32 6.7) wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin (np. soli kuchennej, octu, detergentów) na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje i prezentuje wyniki doświadczenia; 1 2 Poznanie pojęć: zapotrzebowanie, niedobór, nadmiar, szkodliwość w kontekście wpływu różnych substancji na rośliny jako organizmy żywe. Poznanie przykładów substancji szkodliwych. Wykazanie, że ta sama substancja może być pożyteczna lub szkodliwa zależnie od jej ilości i organizmu, na który działa. Doświadczalne sprawdzenie wpływu wybranych substancji na wzrost roślin. Rozwijanie umiejętności dokumentowania obserwacji i wnioskowania. Doskonalenie umiejętności porównywania danych. 6.8) uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego przetwarzania (powołując się na właściwości substancji). Poznanie pojęcia powtórnego przetwarzania substancji. Wykazanie związku właściwości substancji z możliwością i sposobem jej powtórnego przetwarzania. Zrozumienie potrzeby segregacji odpadów w celu ich powtórnego przetworzenia. Podanie przykładów substancji nadających się do powtórnego przetworzenia oraz przykładowych sposobów ich wykorzystania. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko i za wpływ na jego stan. 32

33 1.8. Wpływ różnych substancji na wzrost i rozwój roślin 1.9. Potrzeba segregacji odpadów i ich powtórne wykorzystanie w domu i w gospodarce kraju Doświadczenie: hodowla roślin w roztworach różnych substancji. Doświadczenie długoterminowe: hodowla roślin w roztworach soli azotu albo nawozu naturalnego o różnym stężeniu. Sporządzenie dziennika obserwacji. Prezentacja i porównanie wyników doświadczeń w klasie. Omówienie sposobu, w jaki substancje obecne w glebie mogą wpływać na rozwój roślin. Wyszukiwanie w źródłach informacji o substancjach wspomagających wzrost roślin (nawozy) i szkodliwych. Omówienie powtórnego przetwarzania substancji. Dyskusja o rodzajach substancji nadających się do powtórnego przetwarzania. Grupowanie próbek surowców wtórnych według rodzajów próba ich podziału zależnie od właściwości. Wyszukanie (na przykład w Internecie) zasad segregacji surowców wtórnych i porównanie ich z grupami utworzonymi samodzielnie. Ustalenie, jakie właściwości substancji decydują o zaliczeniu ich do jednej grupy podczas segregacji. Wyjaśnienie korzyści z segregacji odpadów. Wykonuje doświadczenie wykazujące wpływ określonej substancji na rozwój rośliny. Samodzielnie dokumentuje obserwacje. Prezentuje wyniki doświadczenia przed klasą i w formie pisemnej. Na podstawie przeprowadzonego doświadczenia wnioskuje o wpływie badanej substancji na wzrost rośliny. Wyjaśnia zasady segregacji odpadów. Podaje właściwości substancji, decydujące o sposobie segregacji odpadów. Zna zasady segregacji i prawidłowo przyporządkowuje wskazane przedmioty do określonego rodzaju odpadów. Omawia przykłady powtórnego wykorzystania surowców. Wyjaśnia, dlaczego segregowanie odpadów jest korzystne i potrzebne. 33

34 Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń: 2.6) wykonuje pomiary... szacuje wysokości w terenie; 2.7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy na mapie poziomicowej; 7.1) rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry; Wyjaśnianie pojęć: wysokość względna i bezwzględna, poziomica, nizina, wyżyna i góry. Opanowanie umiejętności czytania mapy poziomicowej i hipsometrycznej. 7.2) charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny wapiennej, nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy oraz wskazuje je na mapie; 7.3) podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka; Omawianie zróżnicowania krajobrazowego Polski. Poznawanie cech gór wysokich na przykładzie Tatr. Wskazywanie zależności między cechami krajobrazów górskich a gospodarką człowieka. Omówienie położenia wyżyn w Polsce. Poznawanie cech krajobrazu wyżyny wapiennej, w tym form krasowych. Wskazywanie zależności między cechami krajobrazu wyżyny wapiennej a rozwojem rolnictwa i przemysłu na tym obszarze. 34

35 KRAJOBRAZY POLSKI 2.1. Szacowanie i pomiar wysokości względnej w terenie 2.2. Wysokość względna i bezwzględna 2.3. Czytanie mapy poziomicowej 2.4. Mapa hipsometryczna 2.5. Wysokogórski krajobraz Tatr 2.6. Turystyka, wypoczynek i rolnictwo w górach 2.7. Wyżyna Krakowsko- -Częstochowska 2.8. Rolnictwo i przemysł na wyżynach Szacowanie i pomiar wysokości względnej w terenie. Wyjaśnienie pojęć wysokości względnej i bezwzględnej z użyciem schematów. Rozpoznawanie na mapie poziomicowej form wklęsłych i wypukłych. Odczytywanie z mapy hipsometrycznej wysokości bezwzględnych. Wskazywanie na mapie rozmieszczenia nizin, wyżyn i gór. Wykorzystanie map poziomicowych i hipsometrycznych do przedstawienia cech rzeźby gór wysokich. Omawianie cech krajobrazów gór wysokich: naturalnego i zmienionego przez człowieka na podstawie rysunków i fotografii. Wykorzystanie map poziomicowych i hipsometrycznych oraz rysunków i fotografii do przedstawienia cech rzeźby wyżyny wapiennej. Omawianie zależności między warunkami środowiska naturalnego wyżyny wapiennej a rozwojem rolnictwa i przemysłu. Rozróżnia w terenie i na modelu wypukłe i wklęsłe formy rzeźby terenu. Wykonuje pomiar wysokości względnych. Wyjaśnia pojęcia wysokości względnej i bezwzględnej. Rozpoznaje na mapie poziomicowej wklęsłe i wypukłe formy rzeźby terenu. Odczytuje z mapy hipsometrycznej wysokości bezwzględne. Wskazuje na mapie niziny, wyżyny i góry. Wskazuje na mapie rozmieszczenie gór w Polsce. Przedstawia cechy krajobrazu Tatr. Omawia specyficzny klimat gór. Wyjaśnia zależność między klimatem górskim a rozmieszczeniem pięter roślinnych. Opisuje specyfikę gospodarowania człowieka w górach. Wskazuje na mapie położenie wyżyn w Polsce. Odczytuje z map: poziomicowej i hipsometrycznej cechy rzeźby wyżyny wapiennej. Podaje przykłady zależności między warunkami środowiska naturalnego wyżyny wapiennej a rozwojem rolnictwa i przemysłu. 35

36 1 2 Omówienie położenia nizin w Polsce Poznawanie cech krajobrazu nizin Polski środkowej. Wykazanie zależności między równinnością krajobrazu i glebami a rozwojem rolnictwa na tym obszarze. Poznanie specyfiki krajobrazów pojezierzy: naturalnych i zmienionych przez człowieka. Wyjaśnienie zależności między środowiskiem naturalnym pojezierza i jego wykorzystaniem przez człowieka. Poznanie znaczenia pojęć: morze, zatoka, wyspa, półwysep, klif, wybrzeże plażowe, wydma. Poznanie specyfiki krajobrazów wybrzeża Bałtyku. Poznanie wpływu warunków naturalnych wybrzeży Bałtyku na przemysł i rolnictwo oraz zagospodarowanie turystyczno- -wypoczynkowe. 36

37 Krajobraz Niziny Mazowieckiej Zagospodarowanie nizin Krajobraz Pojezierza Mazurskiego Wykorzystanie gospodarcze pojezierzy Krajobrazy nadmorskie Wypoczynkowe i przemysłowe funkcje wybrzeży Bałtyku Wykorzystanie map poziomicowych i hipsometrycznych oraz rysunków i fotografii do przedstawienia zróżnicowania rzeźby nizin. Omawianie zależności między warunkami środowiska naturalnego nizin Polski środkowej a rozwojem rolnictwa. Omawianie na podstawie rysunków i fotografii cech środowiska naturalnego pojezierzy. Wykazywanie zależności między warunkami środowiska naturalnego pojezierza a ich zagospodarowaniem turystyczno-wypoczynkowym i rolniczym. Wykorzystanie map poziomicowych i hipsometrycznych oraz rysunków i fotografii do przedstawienia zróżnicowania rzeźby wybrzeża Bałtyku. Wyjaśnienie zależności między środowiskiem naturalnym wybrzeży Bałtyku i jego wykorzystaniem przez człowieka. Wskazuje na mapie położenie nizin w Polsce. Odczytuje z map: poziomicowej i hipsometrycznej cechy rzeźby nizin. Podaje przykłady zależności między warunkami środowiska naturalnego nizin a rozwojem rolnictwa. Wskazuje na mapie położenie Pojezierza Mazurskiego oraz największego i najgłębszego jeziora w Polsce. Omawia specyficzne cechy krajobrazu Pojezierza Mazurskiego. Wyjaśnia zależności między cechami środowiska naturalnego pojezierza a jego zagospodarowaniem turystyczno- -wypoczynkowym i rolniczym. Wskazuje na mapie położenie Morza Bałtyckiego i jego wybrzeża w Polsce. Omawia zróżnicowanie krajobrazowe wybrzeży Bałtyku. Wskazuje największe porty morskie Polski oraz miejscowości wypoczynkowe. Przedstawia formy gospodarowania człowieka na wybrzeżu Bałtyku. 37