GMINA CHEŁMIEC PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CHEŁMIEC NA LATA

Transkrypt

1 GMINA CHEŁMIEC PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CHEŁMIEC NA LATA Chełmiec, 2004

2 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY CHEŁMIEC NA LATA Opracowanie wykonano na zamówienie Gminy Chełmiec Wykonawca: Główni autorzy opracowania: Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o. Wanda Zaworska-Matuga Wrocław Katarzyna Kobiela ul. Tarnogajska 18 Marcin Moczulski Magdalena Kosiba Jarosław Zarzycki Chełmiec,

3 3

4 Spis treści: 1. WSTĘP Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia Ogólna charakterystyka gminy Położenie fizyczno - geograficzne gminy, ukształtowanie powierzchni, geomorfologia Metodyka tworzenia Programu Koncepcja struktury Programu Zawartość dokumentu "Programu..." ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Zasady polityki ekologicznej Uwarunkowania wynikające z "Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego" Uwarunkowania wynikające ze "Strategii rozwoju gminy Chelmiec" Uwarunkowania wynikające ze "Studium uwarunkowań..." i m.p.z.p Priorytety ochrony środowiska w gminie Nadrzędny cel "Programu..." i jego znaczenie dla rozwoju gminy CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM Przyszłościowy rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska Edukacja ekologiczna (EE) POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO Jakość wód i stosunki wodne (W) Ochrona powietrza atmosferycznego (P) Hałas (H) OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY Ochrona przyrody i krajobrazu (PK) Ochrona i zrównoważony rozwój lasów (L) Ochrona gleb (GL) Ochrona zasobów kopalin (ZK) MONITORING REALIZACJI ROGRAMU Wprowadzenie Instrumenty polityki ochrony środowiska Upowszechnianie informacji o środowisku Organizacja zarządzania środowiskiem Współpraca w ramach wdrażania Programu Główne działania w ramach zarządzania Programem ASPEKTY FINANSOWE WDRAŻANIA PROGRAMU Potencjalne źródła finansowania Ramy finansowe wdrażania "Programu ochrony środowiska" Koszty realizacji przedsięwzięć w latach Lista ankietyzowanych podmiotów gospodarczych 99 Wykaz skrótów 100 Wykaz literatury 101 4

5 1. WSTĘP 1.1. Podstawa prawna opracowania i forma realizacji zamówienia Obowiązek sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska, którego częścią składową jest gminny plan gospodarki odpadami wynika z ustawy "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 r.(art. 17.1) i ustawy o odpadach z 27 kwietnia 2001r. (art. 14.). "Program Ochrony Środowiska dla gminy Chełmiec na lata " został przygotowany w ramach Umowy nr 22/2004/C z dnia r. zawartej pomiędzy Gminą Chełmiec a Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o. z Wrocławia, na opracowanie "Programu ochrony środowiska wraz z Planem gospodarki odpadami dla gminy Chełmiec na lata Zamówienie zostało zrealizowane w postaci dwóch odrębnych dokumentów, którymi są: (1) Program 1 ochrony środowiska dla gminy Chełmiec na lata (2) Plan 2 gospodarki odpadami dla gminy Chełmiec na lata Biorąc powyższe pod uwagę, dalsza część niniejszego dokumentu dotyczy "Programu ochrony środowiska...". W Programie nie zawarto zagadnień dotyczących gospodarki odpadami, gdyż znajdują się one w dokumencie pt.: Plan gospodarki odpadami Ogólna charakterystyka gminy Gmina Chełmiec położona jest w północnej części powiatu nowosądeckiego (mapa 1). Zajmuje obszar o powierzchni ha (ok. 7,2% pow. powiatu) i liczy mieszkańców 3 (ok. 12,4% ogółu mieszkańców powiatu). Gmina Chełmiec charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem gęstości zaludnienia; wskaźnik wynosi 214,8 osób/km 2 (wyższy wskaźnik posiada miasto Grybów/ 364 os./km 2, średnia dla powiatu wynosi 125 os./km 2 ). Gmina Chełmiec graniczy z ośmioma gminami, tj.: od południowego zachodu z gminą Podegrodzie, od zachodu z gminą Limanowa (powiat limanowski), od północy z gminami: Łososina Dolna i Gródek n/dunajcem, od północnego wschodu z gminą Korzenna, od wschodu na niewielkim odcinku z gminą Grybów, od południowego wschodu z gminą Kamionka Wielka i od południa z miastem Nowy Sącz (obszar gminy Chełmiec otacza pierścieniem Nowy Sącz). Położenie gminy w układzie powiatu nowosądeckiego przedstawia mapa 1, natomiast najważniejsze elementy środowiska i infrastruktury technicznej przedstawia mapa 2. 1 W dalszej części dokumentu mówiąc o Programie mamy na myśli Program ochrony środowiska 2 W dalszej części dokumentu mówiąc o Planie mamy na myśli Plan gospodarki odpadami 3 Stan na dzień r. / informacja Urzędu Gminy/wg ewidencji ludności. 5

6 Mapa 1. Położenie gminy Chełmiec na tle powiatu nowosądeckiego 6

7 Mapa 2. Najważniejsze elementy środowiska i infrastruktury w gminie Chełmiec 7

8 W skład gminy wchodzi 27 miejscowości (tabela 1.1.). Tabela 1.1. Struktura administracyjna gminy Chełmiec L.p. Wyszczególnienie sołectwa (wsie) Liczba mieszkańców (wg stanu na dzień r.) 1. Biczyce Dolne Biczyce Górne Boguszowa Chełmiec Chomranice Dąbrowa Januszowa Klimkówka Klęczany Krasne Potockie Kunów Kurów Librantowa Marcinkowice Mała Wieś Naściszowa Niskowa Paszyn Piątkowa Rdziostów Świniarsko Trzetrzewina Ubiad Wielogłowy Wielopole Wola Kurowska Wola Marcinkowska 269 Razem gmina Do największych powierzchniowo miejscowości należą Paszyn i Trzetrzewina, które zajmują odpowiednio 10,2% oraz 8,3% ogólnej powierzchni gminy, a następnie Marcinkowice 6,1%, Chełmiec 5,0%. Najwięcej osób z ogólnej liczby ludności zamieszkuje w Chełmcu 11%, w Paszynie 8,6% i w Marcinkowicach 8,5%. W Chełmcu znajduje się centrum administracyjno-usługowe dla mieszkańców Gminy oraz siedziba Urzędu Gminy. W strukturze użytkowania gruntów gminy Chełmiec (tabela 1.2 i rycina 1.1.) dominują użytki rolne zajmujące powierzchnię (6 274ha), co stanowi ok. 56% powierzchni gminy (średnia dla powiatu wynosi 48,6%). Lasy i grunty leśne zajmują powierzchnię ha, co stanowi ok. 28, 4% (średnia dla powiatu wynosi 45,5%). 8

9 Tabela 1.2. Użytkowanie gruntów w gminie Chełmiec.(wg stanu na dzień ) użytki rolne w tym: Wyszczególnienie grunty orne sady łąki i pastwiska Obszar (ha) % , , , ,5 lasy i zadrzewienia ,4 wody 358 3,2 tereny komunikacyjne: drogi koleje ,8 2,5 0,2 tereny osiedlowe: zabudowane niezabudowane zieleni nieużytki 30 0,3 użytki kopalniane 35 0,3 tereny różne 4 0,0 Ogólna powierzchnia ,0 Źródło danych :ewidencja gruntów 9,1 5,6 3,3 0,2 Rycina 1.1. Struktura użytkowania gruntów w gminie Chełmiec 3,2% 28,4% 2,8% 9,7% użytki rolne lasy i zadrzewienia wody tereny komunikacyjne pozostałe grunty 55,9% Dużym atutem gminy Chełmiec jest jej sąsiedztwo z miastem Nowy Sącz, dużą aglomeracją, która wpływa na pozyskiwanie miejsc pracy, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój budownictwa jednorodzinnego, dobre połączenia komunikacyjne oraz możliwość zbytu produktów rolnych. Słabą stroną gminy jest duża rozległość przestrzenna jej terenu, co wpływa na podwyższenie kosztów budowy infrastruktury technicznej. W gminie prowadzi działalność prawie podmiotów gospodarczych, w tym najwięcej to placówki handlowe i gastronomiczne, usługi transportowe oraz zakłady produkcyjno-usługowe. 9

10 Przez teren gminy przebiegają dwie drogi krajowe: nr 28 Wadowice - Przemyśl (z zachodu na wschód), nr 75 Krynica - Brzesko (z południa na północ) oraz linia kolejowa Chabówka - Nowy Sącz. Cały obszar gminy łączą dopływy rzeki Dunajec tworząc ciąg ekologiczny pomiędzy Beskidem Wyspowym, Beskidem Niskim i Pogórzem Ciężkowickim. Z centrum gminy biorą początek szlaki turystyczne we wszystkich kierunkach Sądecczyzny Położenie fizyczno - geograficzne gminy, ukształtowanie powierzchni, geomorfologia Położenie geograficzne gminy Chełmiec jest dość specyficzne (mapa 3). Na jej terenie zbiegają się bowiem wszystkie trzy mezoregiony, w obrębie których położony jest powiat nowosądecki. Są to: Beskidy Zachodnie, Beskidy Środkowe i Pogórze Środkowobeskidzkie. Regiony te wchodzą w skład podprowincji Zewnętrznych Karpat Zachodnich rozciągającej się od Śląska Cieszyńskiego po Bieszczady. Największą część gminy obejmują Beskidy Zachodnie reprezentowane tutaj prze dwa mezoregiony - Beskid Wyspowy i Kotlinę Sądecką. Beskid Wyspowy stanowi zachodnią część gminy. Górzysty teren opada tam stopniowo ku wschodowi po obu stronach doliny Smolnika. Lokalną kulminacją terenu jest w tej części fragment pasma Chełmu (731 m n.p.m.) na północ od wsi Chomranice najwyżej na terenie gminy Chełmiec położony fragment Beskidów. Na pozostałym obszarze teren opada najczęściej od m n.p.m. na zachodzie do m n.p.m. w rejonie doliny Dunajca. W obrębie Beskidu Wyspowego położone są Chomranice, Wola Marcinkowska, Krasne Potockie, Trzetrzewina, Biczyce Górne, Biczyce Dolne i Niskowa. Ku wschodowi Beskid Wyspowy przechodzi w Kotlinę Sądecką zdenudowaną wyżynę u spływu Dunajca i Popradu i Kamienicy otoczoną Beskidem Wyspowym, Beskidem Sądeckim i Beskidem Niskim. Kotlina o płaskim dnie rzędnych terenu przeważnie od 300 do ponad 400 m n.p.m. stworzyła dogodne warunki do rozwoju osadnictwa i komunikacji. W jej centralnej części położone są dwa miasta Nowy Sącz i Stary Sącz. Na terenie gminy Chełmiec kotlina obejmuje wieś Chełmiec, a także Marcinkowice, Rdziostów i Świniarsko. Niewielki północny skraj gminy obejmuje Pogórze Rożnowskie, będące częścią Pogórza Środkowobeskidzkiego. Jego wzniesienia sięgają meandra Dunajca powyżej Jeziora Rożnowskiego. Ta część Pogórza osiąga najwyższe wysokości. Dominuje tutaj Dąbrowska Góra (583 m n.p.m.) położona centralnie pomiędzy Dąbrową, Wolą Kurowską a Ubiadem. Na skraju Pogórza Rożnowskiego położona jest także wieś Kurów. Wschodnia cześć gminy Chełmiec położona jest w obrębie Beskidu Niskiego. Mezoregion ten uznawany był za część Beskidów Zachodnich. Obecnie w wielu opracowaniach traktowany jest jako Beskidy Środkowe makroregion przejściowy pomiędzy Beskidami Zachodnimi i Wschodnimi rozciągający się od Kotliny Sądeckiej na zachodzie po dolinę Osławy w województwie podkarpackim na wschodzie. Beskid Niski to wododziałowy łańcuch górski o wysokościach najczęściej wahających się pomiędzy m n.p.m. z kulminacją dochodzącą do 1000 m n.p.m. (Lackowa) na wschód od Krynicy Zdrój. Wysokości wzgórza Beskidu Niskiego na terenie gminy Chełmiec wzrastają stopniowo od m n.p.m. w sąsiedztwie Kotliny Sądeckiej do ponad 600 a nawet 700 m n.p.m. w części wschodniej, gdzie na granicy z gminą Korzenna wznosi się na 713 m n.p.m. Jodłowa Góra. W Beskidzie Niskim położone są takie wsie gminy Chełmiec jak: Wielogłowy, Wielopole, Klimkówka, Naściszowa, Librantowa, Januszowa, Boguszowa, Piątkowa i Paszyn. 10

11 Teren gminy pod względem budowy geologicznej położony jest w południowej części strefy facjalnej płaszczowiny magurskiej, wykształconych w postaci margli łąckich i gruboławicowych z wkładkami gruboławicowych piaskowców i łupków pstrych. W rejonie Klęczan i Kurowa spod warstw magurskich odsłania się seria okienna płaszczowiny śląskiej. Jest ona wykształcona w postaci warstw krośnieńskich składających się tu ze średnioławicowych piaskowców drobnoziarnistych mikowych i wapnistych. W rejonie Niskowej i Świniarska zalega strefa brzeżna utworów mioceńskich, reprezentowana przez piaski drobne i średnie, iłołupki lub iły z wkładkami piasków i słabo scementowanych piaskowców, a także wkładki węgla brunatnego (Niskowa). Na wyżej wymienionych utworach zalegają w obrębie zboczy utwory zwietrzelinowo-aluwialne (gliny, iły, rumosz) wykazujące często tendencje do grawitacyjnego przemieszczania się w dół stoków. 11

12 Mapa 3. Regiony Fizyczno-geograficzne powiatu nowosądeckiego. 12

13 1.4. Metodyka tworzenia Programu Zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska i Wytycznymi do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym przy opracowywaniu programu przeprowadzono szereg konsultacji z przedstawicielami instytucji i organizacji włączonych w zagadnienie ochrony środowiska i rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. W procesie otwartego planowania wykorzystane zostały : bieżące konsultacje ze specjalistami lokalnymi, przedstawicielami Urzędu Gminy oraz Starostwa Powiatowego w Nowym Sączu, warsztaty robocze organizowane w ramach prac nad powiatowym programem ochrony środowiska przedstawienie projektu Programu Ochrony Środowiska społeczności lokalnej oraz instytucjom włączonym w jego realizację celem weryfikacji założonych celów oraz zadań Koncepcja struktury Programu Koncepcja struktury gminnego programu ochrony środowiska, podobnie jak i programu powiatowego, oparta jest głównie na zapisach dwóch dokumentów, którymi są: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1 poś), program ochrony środowiska opracowany na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , dostosowana do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. W pracach nad Programem wykorzystano również "Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym", które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów Kierując się powyższymi zapisami, niniejszy Program zawiera: Cele ekologiczne średniookresowe do 2011 roku wraz z kierunkami działań, ujęte w trzech blokach tematycznych. Są to: a) zagadnienia o charakterze systemowym: przyszłościowy rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska, edukacja ekologiczna; b) poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 4 : zasoby wodne (w tym stosunki wodne), powietrze atmosferyczne (w tym niekonwencjonalne źródła energii), hałas; c) ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody: przyroda i krajobraz, lasy, gleby, surowce mineralne. Cele ekologiczne zostały poprzedzone charakterystyką stanu wyjściowego. Cele krótkoterminowe do 2007 roku oraz przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w latach Monitoring realizacji Programu Aspekty finansowe wdrażania Programu 4 Zagadnienie gospodarki odpadami ujęto w odrębnym dokumencie pt. Plan Gospodarki Odpadami 13

14 Należy podkreślić, że Program... ma otwartą formułę co oznacza, że w przypadku zmiany wymagań prawnych, pojawiania się nowych problemów, bądź nie wykonania niektórych przedsięwzięć w terminach przewidzianych w tym Programie, dokument Programu opracowany w 2004 roku, będzie cyklicznie aktualizowany (co 4 lata), natomiast lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych czterech latach będzie weryfikowana co dwa lata (pierwsza weryfikacja pod koniec 2005 roku) 1.6. Zawartość dokumentu "Programu..." Konstrukcja niniejszego "Programu..." jest identyczna jak "Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego na lata " i jednocześnie dopasowana do specyficznych uwarunkowań gminy Chełmiec. Należy nadmienić, że opis aktualnego stanu środowiska nie stanowi odrębnego dokumentu (tak jak to jest w powiatowym programie), natomiast poszczególne jego elementy zostały wkomponowane w odpowiednie paragrafy Programu jako tzw. stan wyjściowy. Zatem dokument "Programu...", oprócz niniejszego Rozdziału 1, w którym przedstawiono podstawę prawną opracowania, ogólną charakterystykę gminy, metodykę prac i koncepcję struktury Programu, zawiera następujące rozdziały: Rozdział 2. Rozdział 3. Rozdział 4 Rozdział 5 Założenia wyjściowe Programu. Rozdział ten ujmuje uwarunkowania Programu, gminne priorytety w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych Cele i zadania o charakterze systemowym: przyszłościowy rozwój gospodarczospołeczny gminy w kontekście ochrony środowiska, edukacja ekologiczna Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: jakość wód i stosunki wodne (w tym racjonalne korzystanie z wody i ochrona przed powodzią), gospodarowanie odpadami 5, ochrona powietrza atmosferycznego (w tym wykorzystanie energii odnawialnej). Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody: ochrona przyrody i krajobrazu, ochrona i zrównoważony rozwój lasów, ochrona gleb, zabezpieczenie przed osuwiskami, ochrona zasobów kopalin. Dla zagadnień ujętych w rozdziale 4 i w rozdziale 5 zdefiniowano cele średniookresowe i kierunki działań do 2011 roku, cele krótkoterminowe do 2007 roku i listę przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach Ponadto, każdemu celowi ekologicznemu przypisano mierniki przy pomocy których będzie oceniana efektywność realizacji Programu. Podobnie opracowano zagadnienie edukacji ekologicznej, ujęte w rozdziale 3. Rozdział 6 Rozdział 7 Monitoring realizacji Programu: instrumenty zarządzania środowiskiem, organizacja zarządzania Programem (cykliczna ocena realizacji Programu, w tym harmonogram procesu wdrażania Programu) Aspekty finansowe wdrażania Programu: ramy finansowe realizacji Programu, koszty wdrożenia przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w latach (wg dziedzin ochrony środowiska) oraz udział potencjalnych źródeł finansowania w ogólnych kosztach realizacji Programu Schematyczny układ Programu przedstawia rycina zagadnienie zostało ujęte w dokumencie pt. Plan gospodarki odpadami dla gminy Chełmiec na lata

15 Rycina 1.2. Układ "Programu ochrony środowiska dla gminy Chełmiec na lata " Rozdział 1 Wstęp Rozdział 2 Założenia wyjściowe Programu Rozdziały 3, 4 i 5 Cele i zadania o charakterze systemowym Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody Rozdziały 6 i 7 Monitoring realizacji Programu Aspekty finansowe 15

16 2. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU Program ochrony środowiska opiera się na uwarunkowaniach zewnętrznych wynikających z polityki ekologicznej Państwa, województwa i powiatu oraz uwarunkowaniach wewnętrznych wynikających z zamierzeń rozwojowych gminy i aktualnego stanu środowiska Zasady polityki ekologicznej Program ochrony środowiska dla gminy Chełmiec, podobnie jak program powiatowy i program wojewódzki, oparty jest na zasadach polityki ekologicznej państwa. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju 6 jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: Zasadę prewencji, oznaczającą dla gminy w szczególności: zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń, recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, Zasadę likwidacji aktualnych problemów. Wśród ważnych problemów w skali gminy należy wymienić zły stan gospodarki ściekami komunalnymi, zanieczyszczenia obszarowe oraz niską emisję. W odniesieniu do zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska nadal będzie stosowana zasada "zanieczyszczający płaci odnosząca się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko, a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. Zasadę zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska jako całości tj. integracji rozwoju społecznogospodarczego gminy z ochroną środowiska. Zasadę oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych. Zasoby naturalne są najważniejszą zmienną w koncepcji zrównoważonego rozwoju. Istotne jest oszczędne korzystanie z zasobów nieodnawialnych, ale duże znaczenie ma także oszczędne korzystanie z zasobów odnawialnych (drewno, czysta woda i czysta gleba). W tym zakresie szczególne miejsce zajmuje edukacja ekologiczna mieszkańców i przekazywanie informacji nt. oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych. Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska i gospodarki komunalnej, a następnie do oceny osiągniętych wyników w kontekście minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Zasada dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie zgodnie z zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska Uwarunkowania wynikające z "Programu ochrony środowiska dla powiatu nowosądeckiego" Istotnym dokumentem nadrzędnym w stosunku do "Programu ochrony środowiska dla gminy Chełmiec" jest powiatowy program ochrony środowiska. Nadrzędną rolę spełnia również: Program rozwoju Sądecczyzny (zwłaszcza w zakresie rozwoju turystyki) - jednak nie przedstawiono analizy tego 6 Zrównoważony rozwój oznacza taki rozwój, który zaspokaja potrzeby współczesnych, nie ograniczając możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. 16

17 dokumentu w kontekście uwarunkowań dla gminnego programu, bowiem cele i zadania zdefiniowane w nim zostały uwzględnione w powiatowym programie ochrony środowiska. Poniżej przedstawiono założenia polityki ekologicznej powiatu nowosądeckiego w kontekście gminy Chełmiec. Nie przytoczono celów ekologicznych zdefiniowanych w powiatowym programie, gdyż kierując się przejrzystością formułowanej strategii ochrony środowiska gminy Chełmiec (rozdziały od 3 do 5) z punktu widzenia jej zgodności ze strategią powiatową, w ramach każdego omawianego zagadnienia podano odniesienie do powiatowego programu. Cele polityki ekologicznej powiatu nowosądeckiego (cele średniookresowe do 2011 roku i cele krótkoterminowe do 2007 roku) nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska gminy Chełmiec. Są to przede wszystkim: 1. W zakresie jakości wód i stosunków wodnych: - Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, - Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi, - Ochrona przed powodzią. 2. W zakresie ochrony powierzchni ziemi, w tym gospodarki odpadami: - Kontynuacja wprowadzania nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym, zapewniającego wzrost odzysku tych odpadów zmniejszającego ich masę unieszkodliwianą przez składowanie (wg Planu gospodarki odpadami), - Przeciwdziałanie powstawaniu ruchów masowych oraz likwidacja osuwisk. 3. Ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo w powiązaniu z rozwojem korytarzy ekologicznych 4. W zakresie ochrony powietrza atmosferycznego: wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 5. Współpraca ze Starostwem Powiatowym w Nowym Sączu, zwłaszcza w zakresie wdrażania gminnego programu ochrony środowiska w części dotyczącej priorytetów ujętych w programie powiatowym 6. Współpraca z gminami powiatu nowosądeckiego i z Sądeckimi Wodociągami w ramach realizacji projektu pn. Modernizacja i rozbudowa sytemu gospodarki wodno-ściekowej Miasta Nowego Sącza z przyległymi terenami gmin sąsiednich. 7. Kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowań mieszkańców w duchu zasady zrównoważonego rozwoju oraz zapewnienie dostępu mieszkańców gminy do informacji o środowisku i podejmowanych działaniach na rzecz jego poprawy. 8. Doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem w skali gminy. 17

18 2.3. Uwarunkowania wynikające ze "Strategii rozwoju gminy Chelmiec" Strategia podaje nadrzędny cel rozwoju gminy, priorytety, cele strategiczne i cele główne i zadania. Wśród najważniejszych celów strategicznych i głównych, które zostały uwzględnione w niniejszym programie należy wymienić: Cel strategiczny Cel główny Poprawa jakości życia mieszkańców Zachowanie naturalnych walorów środowiska przyrodniczego Rozwój gospodarczy i poprawa bytu Modernizacja gospodarstw rolnych i organizacja mieszkańców producentów rolnych w grupy Rozwój pozarolniczych źródeł dochodu Rozwój funkcji rekreacyjno-turystycznej gminy Nowoczesna infrastruktura Zaopatrzenie w wodę Gospodarka ściekowa Zagospodarowanie odpadów stałych (uwzgl. w Planie gospodarki odpadami) Rozwój systemu komunikacji i dróg Gazyfikacja Ciepłownictwo Aktywizacja społeczno-zawodowa Stworzenie warunków rozwoju organizacji mieszkańców społecznych i gospodarczych Powołanie Stowarzyszenia - Centrum Rozwoju i Promocji Gminy Chełmiec Promocja gminy - W ramach poszczególnych celów głównych zdefiniowano szereg zadań, które znalazły się również w programie ochrony środowiska Uwarunkowania wynikające ze "Studium uwarunkowań..." i m.p.z.p. Zgodnie z zapisami "Studium..." priorytetami rozwoju gminy jest znaczące zmniejszenie bezrobocia poprzez: - aktywizację gospodarczą obszarów charakteryzujących się wysokim wskaźnikiem uzbrojenia, zainwestowaniem związanym z tradycyjnie rozwijanymi funkcjami rekreacji, turystyki, koncentracją usług oraz eksponowanie walorów przyrodniczych i kulturowych regionu, - specjalizację funkcji w poszczególnych wydzielonych rejonach w nawiązaniu do naturalnych predyspozycji środowiska i aktualnego potencjału, - koncentrację angażowanych środków na kompleksowe wyposażenie (w zakresie infrastruktury technicznej,... oraz inwestycji związanych z ochroną środowiska) obszarów przyspieszonego rozwoju, - ochronę zasobów przyrody. W konstruowaniu gminnego programu ochrony środowiska przydatne były zasady i kierunki rozwoju zdefiniowane w "Studium.." dla: - obszarów przyrodniczo-funkcjonalnych - stref ekologicznych chronionych przed zainwestowaniem - obszarów rolniczej przestrzeni produkcyjnej - obszarów zainwestowanych i wskazanych do zainwestowania oraz zasady rozwoju infrastruktury technicznej i komunikacji. 18

19 Na terenach, gdzie dopuszczalna jest działalność gospodarcza wprowadzone zostały ograniczenia dotyczące sposobu jej prowadzenia. Ograniczenia te dotyczą w szczególności: - wykluczenia technologii wodo- i energochłonnych; - likwidacji zanieczyszczenia u źródła, poprzez modernizację technologii, neutralizację zanieczyszczeń, zmianę nośników energii w kierunku czynników ekologicznych, ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów i wdrażanie recyklingu i in.; - preferowanie funkcji gospodarczych na zasadach ekologicznych np. rolnictwa ekologicznego, itp. W " Studium..." określone zostały ogólne zasady i kierunki ochrony środowiska, natomiast w to w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (opracowanych zgodnie z aktualnymi wymogami) wskazane są szczegółowe wytyczne odnoszące się do terenu, dla jakiego są opracowane. Zasadnicze ustalenia to: - zakaz lokalizacji inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska, - stosowanie w usługach, rzemiośle usługowym i produkcyjnym technologii i urządzeń bezpiecznych ekologicznie, - zalesienie i zakrzewienie gruntów mało przydatnych do produkcji rolnej, - zakaz nieuzasadnionej likwidacji zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, nadrzecznych i przydrożnych, - zakaz dokonywania zmian stosunków wodnych obniżający potencjał ekologiczny siedlisk i obniżających naturalną retencyjność obszaru, - uporządkowanie gospodarki ściekowej i odpadami oraz modernizacja systemów grzewczych, - ograniczanie wytwarzania zanieczyszczeń powietrza, ścieków i odpadów, - wprowadzenie zasady takiego zagospodarowania działek budowlanych, aby min. 60% terenu pozostawało powierzchnią biologicznie czynną, - racjonalizacja układu komunikacyjnego w celu właściwej organizacji ruchu i w konsekwencji zmniejszenie ilości zanieczyszczeń emitowanych przez pojazdy. Ponadto w niektórych miejscowościach gminy (Chełmiec III; Chełmiec IV) obowiązuje trwałe utrzymanie lasów, zapewnienie ciągłości ich użytkowania oraz zakaz zmiany użytkowania gruntów leśnych na cele nieleśne Priorytety ochrony środowiska w gminie Obszar gminy Chełmiec odznacza się stosunkowo dużą i zróżnicowaną wrażliwością środowiska przyrodniczego na przyjmowanie zanieczyszczeń, wynikającą m.in. z takich czynników jak: małe przepływy cieków wodnych (oprócz rzeki Dunajec) stanowiących odbiorniki ścieków, deniwelacje terenu co w połączeniu z dużą ilością opadów powoduje wymywanie zanieczyszczeń powierzchniowych i spłukiwanie ich do koryt cieków wodnych, licznie występujące procesy erozyjne i denudacyjne oraz większa wrażliwość terenu na przenikanie pionowe w rejonach o dogodnych dla inwestowania warunkach technicznych. Analiza aktualnego stanu środowiska i jego wrażliwości oraz zagrożeń pozwala na zdefiniowanie priorytetów ochrony środowiska w gminie Chełmiec. Są to: - poprawa gospodarki wodno-ściekowej; kanalizacja, oczyszczalnie ścieków, wodociągi, - ochrona przed powodzią, - ochrona przed ruchami masowymi - zmniejszenie niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza; korzystanie z ekologicznych źródeł energii, w tym niekonwencjonalnych, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego (w tym ochrona krajobrazu, zwiększenie lesistości) i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, - edukacja ekologiczna. 19

20 2.6. Nadrzędny cel "Programu..." i jego znaczenie dla rozwoju gminy Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju 7, umożliwiającą harmonizację rozwoju gospodarczego i społecznego z ochroną walorów środowiskowych. Zatem, nadrzędny cel "Programu ochrony środowiska dla gminy Chełmiec" można sformułować następująco: Środowisko przyrodnicze i jego ochrona kształtują charakter gminy i harmonizują z jej rozwojem społeczno-gospodarczym Cel ten jest zgodny z nadrzędnym celem powiatowego programu ochrony środowiska 8 oraz z misją rozwoju gminy 9. Posiadanie "Programu..." daje wiele korzyści dla władz gminy w sferze zarządzania środowiskiem. Najważniejsze z nich to: Program, a przede wszystkim proces jego tworzenia, powinien mobilizować władze gminy, podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe oraz szereg innych instytucji i organizacji do wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz wyboru priorytetów w działaniach na rzecz ochrony środowiska, Program może zintensyfikować współpracę wewnętrzną (między poszczególnymi referatami Urzędu Gminy) oraz współpracę zewnętrzną z sąsiednimi gminami, Starostwem Powiatowym w Nowym Sączu i podmiotami gospodarczymi), Program ochrony środowiska stanowi podstawę do podejmowania decyzji w zakresie działań i przedsięwzięć inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w skali powiatu, Posiadanie programu ujmującego szerszą perspektywę często jest warunkiem otrzymania środków finansowych (zwłaszcza zagranicznych) na duże projekty inwestycyjne, Program powinien stać się zaczątkiem funkcjonowania nowego trwałego systemu zarządzania środowiskiem w gminie. 7 Zrównoważony rozwój oznacza taki rozwój, który zaspokaja potrzeby współczesnych, nie ograniczając możliwości realizacji potrzeb przyszłych pokoleń. 8 Nadrzędny cel powiatowego programu ochrony środowiska: Zrównoważony rozwój powiatu, w którym ochrona środowiska ma znaczący wpływ na przyszły charakter tego obszaru i równocześnie wspiera jego rozwój gospodarczy i społeczny. 9 Misją gminy jest stworzenie podstaw rozwoju społeczności lokalnej, zapewnienie warunków trwałego podnoszenia poziomu bytu materialnego i kulturalnego mieszkańców, wykorzystanie naturalnych zasobów lokalnych, walorów przyrodniczych i zbudowanie niezbędnej infrastruktury społecznej i technicznej dla mieszkańców i klientów. 20

21 3. CELE I ZADANIA O CHARAKTERZE SYSTEMOWYM Praktyczna realizacja celów określonych w zakresie poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego (rozdz.4.) oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody (rozdz.5.) w znacznym stopniu zależy od działań o charakterze systemowym, które są elementem równoważenia rozwoju gminy Chełmiec i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Istotnym wsparciem procesu wdrażania programu są dzialania zmierzające do zwiększenia świadomości ekologicznej mieszkańców gminy i przyjezdnych turystów Przyszłościowy rozwój gminy w kontekście ochrony środowiska Wprowadzenie Fundamentem właściwego kształtowania środowiska naturalnego jest rozwój społeczno-gospodarczy danego obszaru, bowiem na stan środowiska wpływa, w różnym stopniu, każda z dziedzin gospodarki. Dokładna analiza zagrożeń środowiska wynikających z prognozowanego rozwoju społecznogospodarczego gminy pozwala na podjęcie działań minimalizujących te zagrożenia, a także właściwie ukierunkować rozwój poszczególnych sektorów gospodarki. Biorąc pod uwagę specyfikę gminy Chełmiec, jej funkcję w powiecie nowosądeckim, istotne znaczenie mają zapisy programu powiatowego, a przede wszystkim te dotyczące rolnictwa, turystyki i rekreacji, a także systemu transportowego. Przyszłościowy rozwój gminy uwarunkowany jest takimi czynnikami jak: - stan środowiska (jakość wód, powietrza, itp.) - stan infrastruktury technicznej ochrony środowiska, - występowanie obszarów i obiektów cennych przyrodniczo i krajobrazowo, - jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej, - dotychczasowe zagospodarowanie i uzbrojenie terenu gminy, - dostępność komunikacyjna, - usytuowanie gminy (bliskość większych miast, terenów przemysłowych) Biorąc pod uwagę specyfikę gminy Chełmiec skupiono się na rozwoju: rolnictwa, turystyki i rekreacji, systemu transportowego, przemysłu, w tym małych i średnich przedsiębiorstw usługowo-produkcyjnych. Omawiając poszczególne dziedziny gospodarki zastosowano następujący schemat: Stan wyjściowy Cel średniookresowy do 2011 roku Kierunki rozwoju Główne zagrożenia środowiska z tytułu rozwoju danej dziedziny Kierunki działań minimalizujących zagrożenia 21

22 Rolnictwo Stan wyjściowy Użytki rolne zajmują powierzchnię ha, w tym grunty orne 5353 ha, sady 514 ha, a łąki i pastwiska 397 ha (rycina 3.1.). Rycina 3.1. Struktura użytków rolnych w gminie Chełmiec 8,2% 6,3% grunty orne sady łąki i pastwiska 85,5% Średni wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie wynosi 61,6 pkt. przy średniej dla powiatu - 52,9 pkt. (wg JUNG w Puławach). W gminach powiatu nowosądeckiego wskaźnik ten kształtuje się (w skali 100 punktowej) od 69,5 pkt. w Podegrodziu do 37,1 pkt. w Krynicy Zdrój (mapa 3.1.). Na terenie gminy występują gleby zróżnicowanych klas bonitacyjnych. Najlepsze gleby (II i III klasa) występują w Kotlinie Sądeckiej, we wsiach Świniarsko i Niskowa. Bazują one na podłożu mad aluwialnych i należą do kompleksu pszennego pogórskiego. Rejon pogórski zajmują gleby klas bonitacyjnych IV V i powstały na glinach, iłach oraz pyłach zwietrzelinowych. Należą one do kompleksu pszenno-zbożowego górskiego. Na zboczach i stokach o znacznych spadkach występują gleby niższych klas bonitacyjnych (V i VI) należące do kompleksu zbożowo-pastewno-górskiego lub owsiano-pastewnego. Rejonizacja gleb w gminie przedstawia się następująco: - gleby brunatne szkieletowe północno-zachodnia część gminy rejon Marcinkowic i Trzetrzewiny; - gleby brunatne pyłowe i ilaste część gminy położona na zachód od Dunajca; - gleby brunatne wyługowane, oglejone występują na pozostałym terenie, z wyłączeniem doliny Dunajca, gdzie występują żyzne mady aluwialne. Użytki rolne w większości są własnością osób prywatnych (ok. 91% ogólnej powierzchni). Powierzchnia użytków rolnych Skarbu Państwa (ok. 9%) są to grunty Zespołu Szkół Rolniczych w Marcinkowicach, Szpitala w Dąbrowej i Zakładu Hodowli Roślin w Wielopolu. Obecnie z rolnictwa utrzymuje się ok. 76% ludności. W gminie funkcjonuje gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha. 22

23 Mapa 4. Wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie Chełmiec na tle powiatu nowosądeckiego 23

24 Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi ok. 3,3 ha. Najwięcej gospodarstw posiada areał w przedziale 1-2 ha (ok. 46,8%), kolejno gospodarstwa w przedziale 2,1 do 5 ha (43,5%). W przedziale powyżej 10 ha znajduje się zaledwie 7 gospodarstw. Niekorzystny jest także rozkład pól (kilka kawałków przypadających na 1 gospodarstwo). W strukturze upraw przeważają zboża (ok. 56%), zwłaszcza pszenica i pszenżyto (ok. 29,4%), ziemniaki stanowią ok. 15,9%, a koniczyna czerwona zajmuje ok. 13,5% ogólnej powierzchni upraw. W strukturze inwentarza żywego przeważają: bydło ( w tym korowy mleczne) i trzoda chlewna. W gminie Chełmiec znajdują się dwa gospodarstwa agroturystyczne (Chełmiec i Świniarsko) oraz 10 gospodarstw ekologicznych zlokalizowanych w miejscowości Krasne Potockie Cel średniookresowy do 2011 roku Modernizacja gospodarstw rolnych przy zachowaniu walorów środowiska i różnorodności biologicznej Kierunki rozwoju rolnictwa do roku 2011 Mając na uwadze istniejący potencjał gospodarczy oraz naturalne walory środowiska w gminie, w strategii rozwoju gminy wyróżniono dwie strefy rozwoju gospodarczego. II strefa obejmująca miejscowości: Biczyce Górne, Boguszowa, Chomranice, Januszowa, Kleczany, Klimkowka, Krasne Potockie, Paszyn, Rdziostów, Kunów, Trzetrzewina, Wola Kurowska, Marcinkowice, Wola Marcinkowska, a także Ubiad, Wielopole i częściowo Librantowa.- jest to obszar predysponowany do rozwoju rolnictwa w kierunku specjalizacji w uprawach ogrodniczych i chowie zwierząt przy jednocześnie rozwijającej się alternatywnej pozarolniczej aktywności gospodarczej. Podstawą rozwoju gospodarczego w tym obszarze powinno być rolnictwo z rozwijającymi się specjalistycznymi gospodarstwami towarowymi, jednocześnie z rozwijającym się wykorzystaniem naturalnego potencjału środowiska i budową infrastruktury do celów rekreacji i wypoczynku. Nowoczesne metody prowadzenia gospodarstw Przed miejscowymi producentami rolnymi stoi zadanie zwiększenia efektywności produkcji poprzez nowoczesne zarządzanie gospodarstwem, zwiększenie skali produkcji, polepszenie jakości, wystandaryzowanie towaru. Aby gospodarstwa małe mogły wytrzymać konkurencję silnych ekonomicznie gospodarstw dużych (funkcjonujących głównie poza terenem powiatu nowosądeckiego, a nawet woj. małopolskiego) wskazane jest organizowanie drobnych producentów rolnych w grupy producenckie, a także nowoczesny system powiązania z rynkiem zbytu i przetwórstwem Taki sposób gospodarowania będzie bardziej efektywny niż tradycyjne metody, a zachowanie tych gospodarstw będzie bardzo istotne, zwłaszcza w świetle obszaru chronionego krajobrazu (cały obszar gminy). Obszar gminy jest predysponowany do racjonalizacji i rozwoju chowu przeżuwaczy, produkcji mleka, żywca wołowego i owiec, rozwoju specjalizacji ogrodniczej upraw jabłoni i warzyw pod osłonami. Rolnictwo ekologiczne W obliczu występujących licznych zagrożeń w związku z wprowadzaniem na rynek żywności nie spełniającej wymagań UE, konsumenci poszukiwać będą artykułów spożywczych o wysokich walorach zdrowotnych, gwarantowanych odpowiednimi warunkami i metodami produkcji. Produkcja i przetwórstwo rolno-spożywcze prowadzone metodami ekologicznymi zapewniają uzyskanie produktów 24

25 o wysokiej jakości, m.in. wolnych od hormonów, antybiotyków, pozostałości środków ochrony roślin. Wzrost zapotrzebowania na żywność produkowaną metodami ekologicznymi, system dotacji gospodarstw zajmujących się produkcją ekologiczną, dobre warunki środowiskowe (nie skażone środowisko przyrodnicze) będą sprzyjać dalszemu tworzeniu się gospodarstw ekologicznych na terenie gminy. Rozwój rolnictwa ekologicznego będzie sprzyjać wprowadzaniu i popularyzacji proekologicznych technologii produkcji roślinnej, ukierunkowanych na poprawę jakości produkcji i ochronę środowiska. Poprawa struktury jakościowej, wartości przyrodniczej i gospodarczej użytków rolnych Systematycznie wyłączane będą z użytkowania rolniczego grunty marginalne V i VI klasy co przyczyni się do poprawy struktury jakościowej gruntów. Ochronie podlegać będą grunty klasy III i IV oraz grunty na glebach pochodzenia organicznego (szczególnie w dolinach rzecznych:), nieużytki organiczne i oczka wodne. Systematycznie prowadzone będą zalesienia gruntów klasy V i VI (zgodnie z krajowym planem zwiększania lesistości kraju), a także terenów osuwiskowych. Dotyczy to głównie miejscowości: Krasne Potockie, Wola Marcinkowska, Klęczany, Boguszowa, Paszyn, Kurów, Wola Kurowska, Piatkowa (tereny położone w wyższych partiach), Januszowa, Klimkówka, Ubiad, Wielopole, Librantowa, Biczyce Górne i Rdziostów. Działania te wpłyną korzystnie na środowisko ze względu na poprawę bilansu wodnego i przeciwdziałanie erozji. Rozwój infrastruktury technicznej Rozwój infrastruktury technicznej, głównie budowa kanalizacji, sieci wodociągowej, obiektów gospodarki odpadami będzie niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstw rolnych i poprawy życia mieszkańców gminy. Dla zrealizowania niezbędnych inwestycji konieczne będzie wsparcie ze środków unijnych i budżetowych. Rozwój infrastruktury spowoduje nie tylko podniesienie poziomu życia mieszkańców gminy ale również uczyni jej teren atrakcyjnym dla potencjalnych inwestorów i zwiększy możliwość wykorzystania niektórych obszarów dla rozwoju turystyki, w tym agroturystyki Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju rolnictwa Zanieczyszczenia obszarowe (hodowla zwierząt, nawożenie mineralne i organiczne) Chemizacja rolnictwa Niewłaściwe użytkowanie gruntów podatnych na erozję Kierunki działań minimalizujących zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju rolnictwa Rozwój rolnictwa ekologicznego i wprowadzenie nowoczesnych metod gospodarowania Modernizacja i odbudowa systemów melioracyjnych Poprawa struktury jakościowej i wartości przyrodniczej użytków rolnych Działania na rzecz edukacji rolników w tym wdrażanie Kodeksu dobrych praktyk rolniczych 25

26 Turystyka i rekreacja Stan wyjściowy Część obszaru gminy charakteryzuje się warunkami naturalnymi sprzyjającymi rozwojowi turystyki. Pogórska rzeźba terenu o łatwo dostępnych stokach, malowniczych lasach, czystym powietrzu - czyni teren gminy rejonem predysponowanym dla wypoczynku. Atrakcją są pomniki przyrody i zabytki kultury, a także trasy konne brzegiem Dunajca, liczne szlaki turystyczne (biorące początek w gminie i prowadzące prowadzące we wszystkich kierunkach Sądecczyzny). Na turystów czekają atrakcyjne miejsca grzybobrania, polowania, wędkowania, uprawiania sportów na lotniach i paralotniach. Wśród szlaków turystycznych należy wymienić: Szlak żółty: rozpoczynający się na stacji PKP w Marcinkowicach i prowadzący w kierunku północnym nad Jezioro Rożnowskie. W trakcie wędrówki można podziwiać piękne widoki: na południe na Litacz, na zachód na Chełm i dalej na góry Beskidu Wyspowego, na północny wschód i południowy wschód na Jezioro Rożnowskie i masyw Dąbrowskiej Góry. W warunkach dobrej widoczności można podziwiać pasma Beskidu Sądeckiego: pasmo Radziejowej i pasmo Jaworzyny Krynickiej z Makowicą, a w kierunku wschodnim Góry Grybowskie: Jodłową Górę, Rosochatkę i Chełm. Szlak czerwony: rozpoczynający się w Zabełczu, biegnący przez Klimkówkę do Bartkowej nad Jeziorem Rożnowskim. Podczas wędrówki można podziwiać Dąbrowską Górę, wierzchołek Klimkówki, a także pasmo Radziejowej i pasmo Jaworzyny Krynickiej. Szlak niebieski: jest to część szlaku turystycznego Nowy Sącz - Ptaszkowa - Kamianna - Kopciowa. W gminie Chełmiec na szlak można natrafić w Piątkowej, dokąd schodzi z Mużenia. Podczas wędrówki można podziwiać: Chełm i Jaworzynę w Paśmie Łososińskim, Turbacz, Modyń, Cichoń, Ostrą, Mogielnicę i Łopień, pasmo Czerszli i Jaworza, pasmo Jaworzyny Krynickiej z Wierchem nad Kamieniem. Oprócz typowych szlaków turystycznych oznaczonych j.w., na terenie gminy znajdują się również szlaki spacerowe i ścieżki dla rowerzystów górskich (np. "Ścieżka leśna" w kompleksie leśnym w Chełmcu- Rdziostowie). Atrakcyjność rekreacyjną gminy podnoszą istniejące obiekty sportowe. Na terenie gminy działa sześć klubów sportowych: w Świniarsku, Marcinkowicach, Paszynie, Biczycach Dolnych, Librantowej i Niskowej oraz dwa kluby sportowe przy szkołach: Strzała w Wielogłowach o specjalizacji bieg na orientację i Piątka w Piątkowej o specjalizacji narciarstwo biegowe. Przy klubach sportowych i przy większości szkół istnieją pełnowymiarowe boiska sportowe. Przy Centrum Kształcenia Ustawicznego w Marcinkowicach istnieje niekryty basen, z którego korzysta szkolna młodzież oraz dzieci przebywające na kolonii letniej w sezonie wakacyjnym. W Rdziostowie znajduje się tor saneczkowy o długości 400 m. Do obiektów wartych zwiedzenia należą: - dawne dwory i zespoły parkowo-dworskie: w Chełmcu, w Marcinkowicach i w Wielogłowach, - kościół zabytkowy: w Chomranicach (z XIX w.), - grodzisko w Marcinkowicach, Ponadto warto zwiedzić Muzeum w Paszynie, otwarte w 1994 roku. Muzeum eksponuje pierwsze prace rzeźbiarzy i malarek paszyńskich aż po ostatnie. Paszyn jako Ośrodek Sztuki Ludowej znany jest obecnie 26

27 w wielu krajach, a prace paszyńskich twórców znajdują się w muzeach etnograficznych, prywatnych zbiorach i mieszkaniach na całym świecie. Najbardziej atrakcyjne turystycznie miejscowości to: Kurów, Świniarsko, Marcinkowice, Chełmiec, Boguszowa, Paszyn Cel średniookresowy do 2011 roku Dalszy rozwój turystyki poprzez wykorzystanie zasobów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych zgodnie z zasadami ochrony środowiska Kierunki rozwoju turystyki i rekreacji do roku 2011 Jednym z celów głównych zdefiniowanych w "Strategii rozwoju gminy Chełmiec" w ramach celu strategicznego rozwój gospodarczy i poprawa bytu mieszkańców - jest rozwój funkcji rekreacyjnoturystycznej gminy. Wynika to z naturalnych uwarunkowań, a mianowicie górzystego krajobrazu Beskidu Wyspowego, znacznych obszarów lasów, doliny rzeki Dunajec, a także obecnie funkcjonującej infrastruktury. Dodatkowym elementem jest możliwość wykorzystania walorów turystycznych terenów ościennych gmin.. Rozwijająca się intensywnie w ciągu ostatnich lat agroturystyka, stanowi rodzaj wypoczynku na wsi w tradycyjnym gospodarstwie rolnym. Ta forma turystyki pozwala na zachowanie rodzinnych gospodarstw rolnych, zachowanie tradycji kulturowych a dla rolników jest alternatywą poszukiwania innych źródeł dochodu. Dla uatrakcyjnienia bazy agroturystycznej konieczne stanie się wyposażenie gospodarstw w sprzęt do uprawiania czynnych form turystyki. Ponadto silnym wsparciem są szkolenia rolników i gospodyń wiejskich w zakresie obsługi turystów oraz zorganizowanie ośrodka informacji i promowania usług agroturystycznych. Jednostkami udzielającymi pomocy mieszkańcom rozpoczynającym i kontynuującym działalność agroturystyczną na terenie gminy są: Urząd Gminy w Chełmcu i Małopolski Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddz. w Nawojowej. Turystyka piesza i rowerowa będzie nadal jedną z ważniejszych form k turystyki w regionie. Gmina Chełmiec może pełnić rolę bazy wyjazdowej w kierunku Pienin, Nowego i Starego Sącza i Krynicy Zdrój. Dla obszarów położonych w terenach górskich zalecany jest rozwój turystyki górskiej, rowerowej, narciarstwa, saneczkarstwa, ścieżek zdrowia w miejscowościach: Januszowa, Boguszowa, Piątkowa, Paszyn, Krasne Potockie, Marcinkowice. Z kolei dla obszarów położonych w dolinie rzek Dunajca i Smolnika - tworzenie kempingów, pól namiotowych wraz z całą infrastrukturą. Wykorzystywana będzie już w pewnym stopniu istniejąca baza rozwoju turystyki konnej poprzez organizowanie takich form wypoczynku jak: wczasy w siodle, obozy konne. Niezaprzeczalnym atutem gminy Chełmiec jest bliskość Jeziora Rożnowskiego, gdzie tworzone będą warunki do uprawiania żeglarstwa oraz turystyki przyrodniczej (tzw. birdwatching obserwacje ptaków). Ze względu na rozwój nowych terenów turystycznych, bazy noclegowej, zabudowy letniskowej ważne z punktu ochrony środowiska będzie przystosowanie terenów pod względem technicznym do pełnienia wyznaczonych funkcji. Konieczne będzie rozwiązanie problemów gospodarki ściekowej i odpadowej dla istniejących obszarów zainwestowania. 27

28 Do powstawania nowych obiektów będą wyznaczane obszary selektywnie wybrane, odpowiednio przygotowane, o wysokim standardzie uzbrojenia. Akceptacja ich budowy będzie zależna od spełnienia wymogów ochrony środowiska i krajobrazu. Ważne będzie dostosowanie przyszłego budownictwa do wymagań architektonicznych, wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego, istniejącej zabudowy i warunków krajobrazowych. Istotnym zagadnieniem jest modernizacja dróg dojazdowych do obiektów turystycznych, budowa parkingów i miejsc postojowych Główne zagrożenia środowiska wynikające z rozwoju turystyki i rekreacji Dzikie zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo, w tym dolin rzek, Niszczenie walorów środowiska kulturowego Zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych ze względu na brak uzbrojenia terenów pod turystykę Niszczenie środowiska leśnego i walorów przyrodniczych poprzez wzrastającą liczbę turystów, szczególnie zmotoryzowanych Kierunki działań minimalizujących zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki i rekreacji Przestrzeganie wymagań ochrony środowiska w odniesieniu do nowo powstających obiektów turystycznych i rekreacyjnych Dbałość o architekturę nowo powstających obiektów Wprowadzenie standardów wielkości działek i wyznaczanie terenów pod zabudowę Selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo, w tym ochrona cennych terenów przed przeinwestowaniem Rozwój sieci ścieżek przyrodniczych i edukacyjnych Rozwój ścieżek rowerowych, pieszych, konnych i narciarskich Odpowiednie zapisy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego eliminujące dzikie zagospodarowywanie obszarów cennych przyrodniczo Edukacja ekologiczna mieszkańców System transportowy Stan wyjściowy Zasadnicze znaczenie dla ruchu komunikacyjnego w gminie mają drogi krajowe: nr 28 Wadowice - Nowy Sącz - Przemyśl (z zachodu na wschód) i nr 75 Krynica - Nowy Sącz - Brzesko (z południa na północ). Ponadto przez teren gminy przebiega droga wojewódzka Kraków - Dąbrowa (na drodze tej na odcinku ok. 4,3 km występują osuwiska). Zasadniczym elementem układu komunikacyjnego i transportowego w gminie są drogi powiatowe: - Nowy Sącz - Korzenna, - Wielogłowy - Klimkówka - Chełmiec - Podegrodzie, - Chełmiec Mecina - Trzetrzewina - Chochorowice, - Trzetrzewina - Wysokie - Męcina - Chomranice - Tęgoborze, - Biczyce - Niskowa. Drogi powiatowe są w złym stanie technicznym. 28