Spis treści. Przedmowa Możliwości psychofizyczne człowieka w środowisku pracy. Wprowadzenie - Danuta Koradecka 17

Transkrypt

1 k Spis treści Przedmowa 15 Wprowadzenie - Danuta Koradecka Prawna ochrona pracy - Barbara Krzyśków 1.1. Prawna ochrona pracy Wprowadzenie Bhp w kodeksie pracy Obowiązki pracodawcy Obowiązki pracodawcy w zakresie prewencji bezpośredniej Obowiązki pracodawcy w zakresie prewencji pośredniej Obowiązki pracownika i osoby kierującej pracownikami Pozakodeksowe źródła prawa zawierające wymagania dotyczące bhp Prawo międzynarodowe 41 Piśmiennictwo Możliwości psychofizyczne człowieka w środowisku pracy 2.1. Fizjologia pracy - Joanna Bugajska Wprowadzenie Ogólna struktura i funkcje układu mięśniowo-szkieletowego człowieka 50

2 o Zmiany funkcjonalne w organizmie podczas wysiłku fizycznego Ogólna wydolność fizyczna człowieka i fizjologiczne kryteria dopuszczalności obciążeń wysiłkowych podczas pracy zawodowej Fizjologiczna klasyfikacja wysiłku fizycznego Metody oceny obciążenia wysiłkiem fizycznym dynamicznym Praca fizyczna a wiek pracownika Praca fizyczna w warunkach środowiska gorącego i zimnego 65 Piśmiennictwo Biomechanika pracy - Danuta Roman-Liu Wprowadzenie Położenie i ruch członów ciała Antropometria w biomechanice pracy Biomechaniczne czynniki obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego Ocena obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego na podstawie czynności elektrycznej mięśnia i modeli ciała człowieka 81 Piśmiennictwo Ryzyko psychospołeczne w miejscu pracy i jego ograniczanie - Maria Widerszal-Bazyl Wzrost znaczenia ryzyka psychospołecznego w miejscu pracy Dlaczego psychospołeczne właściwości pracy są źródłem ryzyka - mechanizm stresu Rodzaje ryzyka psychospołecznego w miejscu pracy Modele stresu psychospołecznego w pracy Zarządzanie ryzykiem psychospołecznym 106 Piśmiennictwo Fizjologiczne podstawy stresu - Maria Konarska Wprowadzenie Rozwój teorii stresu Fizjologiczne podstawy adaptacji do stresu Skutki zdrowotne stresu Podsumowanie 132 Piśmiennictwo Podstawowe czynniki zagrożeń w środowisku pracy 3.1. Czynniki chemiczne - Małgorzata Pośniak, Jolanta Skowroń Wprowadzenie Ogólna charakterystyka chemicznych czynników szkodliwych dla zdrowia Podstawowe definicje Drogi wchłaniania substancji chemicznych do organizmu Łączne działanie substancji chemicznych Oddziaływanie szkodliwych czynników chemicznych na organizm człowieka w środowisku pracy Rodzaje zatruć Skutki działania szkodliwych czynników chemicznych na organizm człowieka 144

3 Spis treści Wartości dopuszczalnych stężeń czynników chemicznych szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Polska, UE) Źródła informacji o zagrożeniach związanych ze stosowaniem czynników chemicznych na stanowiskach pracy Polityka Unii Europejskiej w zakresie czynników chemicznych - REACH Badania i pomiary substancji chemicznych na stanowiskach pracy do oceny narażenia zawodowego Metody pomiarów czynników chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy Strategia pomiarów do oceny narażenia inhalacyjnego Strategia pomiarów do oceny narażenia dermalnego Szacowanie i ograniczanie ryzyka zawodowego spowodowanego narażeniem na szkodliwe czynniki chemiczne w środowisku pracy Zasady ilościowej oceny ryzyka - narażenie inhalacyjne Zasady jakościowej oceny ryzyka - narażenie inhalacyjne Środki prewencji 170 Piśmiennictwo Pyły - Elżbieta Jankowska Wprowadzenie Definicje Pyły w środowisku pracy Metody badania parametrów pyłów Ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na pyły Środki ochrony zbiorowej przed pyłami 191 Piśmiennictwo Zagrożenia wibroakustyczne - Zbigniew Engel, Danuta Koradecka, Danuta Augustyńska, Piotr Kowalski, Leszek Morzyński, Jan Żera Wstęp Drgania mechaniczne (wibracje) Podstawowe pojęcia i wielkości Wpływ drgań mechanicznych na organizm człowieka Metody pomiarów i kryteria oceny drgań Stan zagrożenia i źródła drgań w środowisku pracy Metody zapobiegania zagrożeniom drganiami, ich eliminowania i ograniczania Hałas Podstawowe pojęcia i wielkości Skutki oddziaływania hałasu na słuch i organizm człowieka Pomiar i ocena wielkości charakteryzujących hałas w środowisku pracy Stan zagrożenia hałasem i jego źródła w środowisku pracy Metody zapobiegania zagrożeniom hałasem, ich eliminowania i ograniczania Hałas infradźwiękowy Hałas ultradźwiękowy 240 Piśmiennictwo 242

4 Spis treści Nielaserowe promieniowanie optyczne - Agnieszka Wolska, Władysław Dybczyński Wprowadzenie Ogólna charakterystyka i parametry promieniowania optycznego Źródła promieniowania optycznego Biologiczne działanie promieniowania optycznego Kryteria oceny zagrożenia promieniowaniem optycznym Pomiary parametrów promieniowania optycznego na potrzeby oceny zagrożenia Przykłady zagrożenia promieniowaniem optycznym na stanowiskach pracy Ochrona przed promieniowaniem optycznym 336 Piśmiennictwo Promieniowanie laserowe - Grzegorz Owczarek, Agnieszka Wolska Wprowadzenie Charakterystyka promieniowania laserowego Zagrożenia związane z promieniowaniem laserowym Klasy bezpieczeństwa laserów Aspekty bezpieczeństwa obsługi urządzeń laserowych Środki ochrony zbiorowej i indywidualnej 347 Piśmiennictwo Promieniowanie jonizujące - Krzysztof A. Pachocki Wprowadzenie Podstawowe pojęcia, wielkości i jednostki stosowane w ochronie radiologicznej Fizyczne podstawy promieniowania Aktywność i okres półrozpadu Dawki promieniowania jonizującego Dawka ekspozycyjna Dawka pochłonięta Dawka równoważna Dawka skuteczna (efektywna) Biologiczne działanie promieniowania jonizującego Źródła promieniowania jonizującego. Zastosowania Detekcja promieniowania jonizującego Zasady ochrony radiologicznej - kryteria oceny zagrożenia Dawki graniczne Kategorie narażenia Sytuacje wyjątkowe Ocena ryzyka zawodowego Nadzór medyczny Podsumowanie 382 Piśmiennictwo Obciążenia termiczne na stanowiskach pracy - Iwona Sudoł-Szopińska, Anna Bogdan Wprowadzenie Ogólna charakterystyka Mechanizm oddziaływania obciążeń termicznych na organizm człowieka Ocena narażenia pracowników na obciążenia termiczne Metody pomiaru narażenia pracowników na oddziaływanie mikroklimatu Stan zagrożenia mikroklimatem zimnym i gorącym 400

5 Przykłady dobrych praktyk w zapobieganiu niekorzystnym skutkom oddziaływania na organizm mikroklimatu gorącego lub zimnego Ochrony zbiorowe Ochrony indywidualne Podsumowanie 404 Piśmiennictwo Ciśnienie atmosferyczne (podwyższone i obniżone) - Wiesław Kowalski Ciśnienie atmosferyczne podwyższone Wprowadzenie Kwalifikowanie do nurkowania Środowisko hiperbaryczne - zaburzenia wywołane zmianami ciśnienia Inne właściwości środowiska hiperbarycznego Nurkowanie w górach i odbywanie lotów po nurkowaniu Leczenie w warunkach hiperbarii Ciśnienie atmosferyczne obniżone Wprowadzenie Niedotlenienie wysokościowe Choroba dekompresyjna w warunkach hipobarii Zaburzenia barofunkcji ucha środkowego i zatok przynosowych 418 Piśmiennictwo Zagrożenia mechaniczne - Krystyna Myrcha, Józef Gierasimiuk Wprowadzenie Ogólna charakterystyka zagrożeń mechanicznych Pojęcia i ich definicje związane z zagrożeniami mechanicznymi Identyfikacja zagrożeń mechanicznych i szacowanie związanego z nimi ryzyka zawodowego Zapobieganie ryzyku związanemu z zagrożeniami mechanicznymi Eliminowanie zagrożeń mechanicznych poprzez rozwiązania konstrukcyjne Techniczne środki ochronne Pozostałe środki zmniejszające ryzyko związane z zagrożeniami mechanicznymi 444 Piśmiennictwo Czynniki biologiczne - Jacek Dutkiewicz Wprowadzenie Występowanie i drogi przenoszenia Działanie na organizm ludzki Przegląd czynników zagrożeń biologicznych w środowisku pracy Priony Wirusy Bakterie Grzyby Pasożyty wewnętrzne i zewnętrzne Alergeny i toksyny roślinne Alergeny i toksyny zwierzęce Zagrożenia biologiczne w poszczególnych grupach zawodowych 464

6 Spis treści Wykrywanie i pomiary biologicznych czynników środowiska pracy Podstawy profilaktyki Sytuacja prawna 466 Piśmiennictwo Skutki zagrożeń w procesach pracy 4.1. Choroby zawodowe - Kazimierz Marek, Joanna Bugajska Rys historyczny Określenie choroby zawodowej i podstawy rozpoznawania Tryb rozpoznawania chorób zawodowych i orzecznictwo Epidemiologia chorób zawodowych Choroby parazawodowe Profilaktyka chorób zawodowych Przewidywane kierunki zmian zapadalności na choroby zawodowe w Polsce 489 Piśmiennictwo Wypadki przy pracy - Ryszard Studenski, Grzegorz Dudka, Radosław Bojanowski Wprowadzenie Pojęcie wypadku Wypadkowość Przyczyny wypadków i wypadkowości Błąd Wyjaśnianie wypadków Postępowanie powypadkowe Dokumentowanie wypadków przy pracy Profilaktyka wypadkowa 520 Piśmiennictwo Poważne awarie przemysłowe - Jerzy S. Michalik Wprowadzenie Wnioski z analiz poważnych awarii w Europie Substancje uczestniczące w awariach oraz powstające w ich trakcie Zagrożenia poważnymi awariami przemysłowymi w Polsce System przeciwdziałania poważnym awariom Poważne awarie w transporcie niebezpiecznych substancji oraz materiałów Program działań i zarządzanie bezpieczeństwem w zakresie zapobiegania poważnym awariom w zakładzie Program w zakresie przygotowania zakładu na wypadek poważnej awarii oraz reagowanie w razie awarii Raport o bezpieczeństwie Kształtowanie postaw i zachowań pracowniczych w zakładach stwarzających zagrożenie wystąpieniem poważnej awarii 545 Piśmiennictwo System pierwszej pomocy w przedsiębiorstwie i procedury ratownicze - Witold Gacek Wprowadzenie System pierwszej pomocy w przedsiębiorstwie Zasady organizacji systemu 554

7 Sprzęt ratowniczy, zestawy pierwszej pomocy i podstawowe środki ochrony ratownika Zasady postępowania na miejscu wypadku Pierwsza pomoc w wypadkach - procedury ratownicze Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) Zadławienie Procedury ratownicze w zatruciach Zaburzenia przytomności Ciało obce w oku Krwotok Rany Porażenie prądem elektrycznym Złamanie kości i uszkodzenia stawów 572 Piśmiennictwo Podstawowe kierunki kształtowania warunków bezpieczeństwa pracy i ergonomii 5.1. Ocena ryzyka zawodowego - Zofia Pawłowska Wprowadzenie Ryzyko zawodowe i jego ocena Przebieg oceny ryzyka zawodowego Ogólne zasady organizowania oceny ryzyka zawodowego 587 Piśmiennictwo Czynności robocze - zasady i metody oceny - Danuta Roman-Liu Wprowadzenie Narażenie na czynniki ryzyka związane z czynnościami roboczymi w krajach Unii Europejskiej (EU27) i w Polsce Obciążenie mięśniowo-szkieletowe w warunkach pracy Biomechaniczne kryteria i metody oceny obciążenia podczas pracy zawodowej Pozycja ciała i rytm pracy Obciążenie statyczne pozycją ciała Czynności powtarzalne kończyn górnych Dopuszczalne wartości siły Możliwości siłowe Dopuszczalna wartość siły podczas ręcznego transportu ładunków Obserwacyjne metody oceny obciążenia podczas pracy Metoda OWAS Metoda REBA 604 Piśmiennictwo Praca zmianowa - Krystyna Zużewicz Wprowadzenie Rytmy okołodobowe funkcji fizjologicznych człowieka i ich znaczenie dla bezpieczeństwa pracy Definicje i pojęcia związane z pracą zmianową Co różni pracę zmianową (w tym nocną) od pracy dziennej Konsekwencje pracy zmianowej Ryzyko wypadków w pracy zmianowej 621

8 Spis treści ] Zapobieganie niekorzystnym skutkom pracy zmianowej 622 Piśmiennictwo Środki ochrony indywidualnej - Katarzyna Majchrzycka, Grażyna Bartkowiak, Agnieszka Stefko, Wiesława Kamińska, Grzegorz Owczarek, Piotr Pietrowski, Krzysztof Baszczyński Stan prawny Zasady bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej Odzież ochronna Środki ochrony kończyn górnych Środki ochrony kończyn dolnych Środki ochrony głowy Środki ochrony oczu i twarzy Sprzęt ochrony układu oddechowego Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości 661 Piśmiennictwo Maszyny - kształtowanie bezpieczeństwa i ergonomii w procesie projektowania i użytkowania - Józef Gierasimiuk, Krystyna Myrcha Wprowadzenie Pojęcia i definicje Źródła danych do kształtowania bezpieczeństwa pracy i ergonomii maszyn System biotechniczny człowiek - maszyna - środowisko" Strategia zmniejszania ryzyka zawodowego w procesie projektowania i użytkowania maszyn Wymagania zasadnicze bhp dotyczące maszyn Struktura zasadniczych wymagań bhp Ocena zgodności maszyn z zasadniczymi wymaganiami bhp Minimalne wymagania bhp dotyczące użytkowania maszyn Zakres i struktura Obowiązki pracodawców Dostosowanie użytkowanych maszyn do minimalnych wymagań bhp Charakterystyka najczęściej spotykanych niezgodności Postępowanie przy dostosowaniu użytkowanych maszyn do minimalnych wymagań bhp Wymagania dotyczące producentów i innych dostawców maszyn 696 Piśmiennictwo Zasady stosowania przemysłowych urządzeń ochronnych - Marek Dźwiarek Wprowadzenie Ogólna charakterystyka przemysłowych urządzeń ochronnych Definicje Charakterystyka urządzeń ochronnych Instalowanie urządzeń ochronnych Odporność urządzeń ochronnych na defekty 712 Piśmiennictwo Metody i modele systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Daniel Podgórski Definicja systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 717

9 II Rozwój strategii zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Normalizacja systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Podstawowe modele systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Zintegrowane systemy zarządzania obejmujące bezpieczeństwo i higienę pracy Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy z wykorzystaniem koncepcji bezpieczeństwa opartego na zachowaniach Certyfikacja systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy Potrzeby dalszego rozwoju systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 747 Piśmiennictwo Edukacja w zakresie bezpieczeństwa pracy i ergonomii - Stefan M. Kwiatkowski, Krystyna Świder Wprowadzenie Specyfika edukacji w zakresie bezpieczeństwa pracy i ergonomii Edukacja w systemie oświaty szkolnej Edukacja akademicka Edukacja w systemie oświaty dorosłych 761 Piśmiennictwo 764 Najważniejsze konwencje MOP w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy 765 Wykaz dyrektyw dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy 766 Indeks rzeczowy 769