Sprawność narządów artykulacyjnych i artykulacja dziecka 7 letniego i osoby w wieku podeszłym studium przypadku.

Transkrypt

1 Sprawność narządów artykulacyjnych i artykulacja dziecka letniego i osoby w wieku podeszłym studium przypadku. Od kilku lat prowadzę terapię logopedyczną z dziećmi, które tego potrzebują. Moją ciekawość wzbudziła mowa i sprawność artykulatorów u dzieci i osób dorosłych, które nie wymagają pomocy logopedy a w szczególności czy poprawna mowa przetrwa od wieku dziecięcego do późnej jesieni życia. W związku z tym u dwóch osób, z którymi mam codzienny kontakt werbalny przeprowadziłam badania opracowując tym samym studium przypadku. W wyniku obserwacji stwierdzam prawidłową budowę artykulacyjną u obydwu badanych osób oraz prawidłowo rozwiniętą mowę. Do badań artykulacji wykorzystałam kwestionariusz Genowefy Demel Realizacja głosek a do sprawności artukulatorów kwestionariusz Elżbiety Stecko Sprawności warg i języka. Artykulacja dziecka - letniego i osoby w podeszłym wieku w światłe literatury. Aby mowa mogła prawidłowo rozwijać, potrzebne są pewne warunki. Można je podzielić na dwie grupy: zewnętrzne i wewnętrzne. Zewnętrzne zapewnić winno środowisko, są to: właściwy kontakt językowy oraz emocjonalny. Czynniki wewnętrzne, czyli tkwiące w dziecku, to prawidłowy słuch, mowa intelektualna, pełna sprawność fizyczna, szczególnie w zakresie motoryki narządów mowy Bardzo ważnym elementem w rozwoju mowy jest dojrzewanie do mowy. Przytoczę tu wypowiedź Erica H. Lenneberga, który stwierdza, że: (...) ogromna różnorodność czynników środowiskowych nie ma większego wpływu na co najmniej jeden aspekt opanowywania języka: a mianowicie na wiek pojawienia się pewnych predyspozycji językowych. Tak więc powstanie nawyków w zakresie mowy i języka łatwiej można wyjaśnić zmianami, jakie zachodzą u rozwijającego się dziecka w toku dojrzewania, aniżeli oddziaływanie specjalnych procedur treningowych stosowanych przez otoczenie. 2 Wielu specjalistów zajmujących się mową różnie nazywało okresy jej rozwoju. Najbardziej popularny jest podział zaproponowany przez Leona Karczmarka. Autor wyróżnia następujące etapy kształtowania się mowy dziecka: 1. okres przygotowawczy 3- miesiąc życia płodowego 2. okres melodii mieści się w okresie niemowlęcym 0-1 rok życia dziecka 1 Anna Sołtys Chmielowicz, Usprawiedliwianie mowy u dzieci specjalnej troski, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 3r., s Badanie na rozwojem języka dziecka s. 222, wybór prac pod redakcją Graca Wales Skugar i Magdaleny Sznarynskiej; PWN, W-wa 0.

2 3. okres wyrazu 1-2 rok życia dziecka 4. okres zdania 2-3 rok życia dziecka 5. okres swoistych form językowych 3- rok życia dziecka. 3 Opiszę okres od 3- roku życia dziecka, gdyż dziecko letnie badałam. Okres ten mnie bardzo interesuje, ze względu na prowadzone studium przypadku. Jak stwierdza Genowefa Demel w swojej książce, okres ten: (...) jest okresem intensywnego rozwoju mowy, nad którą czuwają wspólnie: rodzina i przedszkole. Absolwent przedszkola teoretycznie biorąc powinien mieć mowę uformowaną. 4 Dziecko przedszkolak, które staje się uczniem powinno prawidłowo artykułować wszystkie wyrazy, gdyż w wieku lat staje się dorosłą osobą czyli uczniem. A to, że jest się uczniem, obliguje do przestrzegania pewnych norm i reguł w mowie i zachowaniu. W kategoriach logopedycznych oznacza to: - Po pierwsze interioryzację (uwewnętrznienie) mowy, zahamowaniu wypowiedzi spontanicznych. (...) - Po drugie oderwanie mowy od działania. (...) - Po trzecie względny zastój w rozwoju mowy spowodowany nauką czytania i pisania. 5 Wiek mowy przedszkolnej (3-) lat pokrywa się z wiekiem szkolnym (wg podziału Tadeusza Brajewskiego), który ponadto stwierdził, że psychologia wyróżnia tzw. wiek szkolny (-11/12 lat) oraz dorastania czy dojrzewania (12-1 lat). Powyżej 1 roku życia 0-5 lat wyróżniamy mowę wieku dojrzałego a potem mowę ludzi starszych. Mowa ludzi starszych bywa spowolniona. Osoba starsza niejednokrotnie zastanawia się nad nazewnictwem i określeniami różnych czynności. Wiąże się to nierozerwalnie z bagażem życia, przebytymi lub aktualnymi chorobami i czynnikami psychofizycznymi, które mają wpływ na mowę. Problemem dla ludzi starszych jest nadążanie za biegiem czasu i nowymi wyrazami. Rzeczy abstrakcyjne również stanowią problem w nazwaniu i wypowiadaniu nazw. 3 Leon Karczmarek, nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1 r., s.3. 4 Genowefa Demelowa, Elementy logopedii, WSiP, Warszawa, s Genowefa Demelowa, Elementy logopedii, WSiP, Warszawa, s.2.

3 Wyniki badań wg kwestionariusza Elżbiety Steczko. JĘZYK Dziecko letnie Osoba 3 letnia Zadanie Ilość punktów Zadanie Ilość punktów a. wysuwania (wysunięty poza wargę) b. unoszenie do dziąseł (czubek uniesiony i korona nie drży) c. liczenie zębów (ruchami skokowymi płaskiego języka) d. oblizywanie dziąseł pod wargą (oblizuje górne zęby ruchy żuchwy) e. unoszenie do nosa (unosi na wargę górną ruch żuchwy) f. wysuwanie na brodę (poza brodę z podciągnięciem żuchwy) g. łopata (wysunięty przez rozchylone wargi) h. grot (wysuwa szeroki, płaski) i. przejście od łopaty do grotu (spłaszcza i ściąga z wargami rozciągniętymi) j. rulonik (pomaga wargami) k. łyżeczka (język płaski unosi ku zębom) l. szybkość w pozycji grotu Razem punktów: Max ilość punktów: ruchy izolowane u dołu lub u góry płaski między wargami grot na wardze 0 120

4 Dziecko -letnie: język prawidłowy, podniebienie prawidłowo wysklepione, zadania w większości wykonuje prawidłowo, przy zwiększonej ilości ćwiczeń efekty byłyby znacznie lepsze. Uwaga: Jeśli chłopiec nie potrafi wykonać ćwiczenia precyzyjnie (przez naśladownictwo) mówił po prostu: - Nie potrafię tego zrobić bardzo dobrze. Miał więc świadomość pewnej niedoskonałości i w prawidłowy sposób to oceniał. Osoba 3 letnia: Podniebienie prawidłowo wysklepione, język prawidłowy, większość ćwiczeń wykonuje prawidłowo, przy większej ilości ćwiczeń efekty byłyby lepsze. Wyniki badań (c.d.) WARGI Dziecko letnie Osoba 3 letnia Zadanie Ilość punktów Zadanie Ilość punktów a. uśmiech obustronny (z rozchylonymi wargami) b. uśmiech prawostronny b. uśmiech lewostronny c. wysuwanie (wysunięte z kontrolą w kutrze) d. cmokanie (wysunięte minimalnie + ruch bezgłośny e. zakładanie wargi dolnej na górną (zakładane na czerwieni warg + ruch żuchwy) e. (górnej na dolną) f. parskanie (parskanie z pluciem) Razem punktów: Max punktów: (wargi zesznurowane) dmuchanie środkiem warg, przy stymulacji warg uzyskuje się parskanie 5 5 0

5 Dziecko letnie: wargi, dziąsła, zęby. Potrafi panować nad ruchami. Zadania wykonało w normie. Przy większej ilości ćwiczeń chłopiec zadania wykonywałby lepiej. Osoba 3 letnia: wargi, dziąsła, szczęki sztuczne. Potrafi panować nad ruchami warg, przy większej ilości ćwiczeń zadania wykonuje bardziej precyzyjnie. Uwaga: Przy stymulacji warg uzyskuje się parskanie. b. Wyniki badań Wg kwestionariusza Genowefy Demel. I realizacja głosek. Dziecko letnie Osoba 3 letnia szeregi głosek realizacja realizacja 1. samogłoski 2. spółgłoski tylnojęzykowe 3. przedniojęzykowe 4. zwartojęzykowe 5.wargowo-zębowe. wargowe. różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. szereg miękki (zmiękczanie). szereg szumiący 10. szereg syczący j.w Wyniki badań wg kwestionariusza G. Demelowej obejmowały: I Wymowę głosek. II Uzupełnienie treści zdań. III Odpowiadanie na pytanie. Dziecko -letnie: I wymowa głosek poszczególnych szeregów prawidłowa. II Uzupełnianie treści zdań (ilustracjami) chłopiec doskonale zapamiętał treści zdań. Bardzo szybko powtarzał tekst (po zasłonięciu), dopowiadał treść obrazka.

6 III Odpowiadanie na pytanie: Co kto robi? szło mu sprawnie i szybko. Stwierdził, że sporo wie tak w ogóle, bo ogląda filmy (szczególnie przyrodnicze). Ładne słownictwo trafnie dobrane do tematu. Wymowa prawidłowa. Uwaga: Zauważyłam, że chłopiec się denerwował, gdy nie potrafił poprawnie odczytać wskazanego tekstu. Wtedy wstawiał często słowa: no, no wiedziałem. Wolał uzupełniać tekst w tzw. pamięci. Osoba 3 letnia: I Wymowa głosek poszczególnym szeregów prawidłowa. II Uzupełnianie treści zdań obrazkami trudności sprawiały jej wyrazy abstrakcyjne, szczególnie z głoskami tylnojęzykowymi np. (hulajnoga, hulajnoga), hulajnoga sporo trudności przysporzył jej wyraz tablica i przywołanie z pamięci jej przeznaczenia. III Odpowiadanie na pytanie: Co kto robi? logiczna, prawidłowa wymowa. Uwaga: Warte (myślę) podkreślenia jest to, iż osoba starsza zauważyła, że koty pija mleko, ale nie mają miski na ilustracji rzeczywiście miski nie było. PODSUMOWANIE Badane osoby mieszkają na wsi, ale żadne z nich nie mówi gwarą. Na podstawie bezpośredniej obserwacji i ćwiczeń stwierdzam co następuje: U dziecka letniego: Narządy artykulacyjne wykształcone są prawidłowo, artykulacja prawidłowa. Mowa dziecka jest szybka, spontaniczna i zdecydowana. Przy zwiększonej ilości ćwiczeń można osiągnąć niemalże profesjonalne wykonanie zdań. U osoby 3 letniej: Narządy artykulacyjne wykształcone prawidłowo, wymowa prawidłowa. Mowa natomiast spowolniona z pewną dozą niepewności. Spostrzegawczość dobra. Nie ma problemów z nazewnictwem: (przedmioty, rzeczy i zjawiska) z którymi spotyka się na co dzień. Rzeczy abstrakcyjne (wspomniana hulajnoga) stanowią swego rodzaju trudności.

7 WNIOSKI Z BADAŃ I OBSERWACJI Na podstawie powyższych badań nasuwa mi się następujący wniosek: zauważyłam, że w interpretacji jakościowej dziecko letnie i osoba 3 letnia maja możliwości artykulacyjne. Dobrze rozwinięta artykulacja nie zanika i stanowi jakby trzon, pion mowy przez całe życie. Ćwiczenia nazywania nie były zaprogramowane, ale chciałam je wielokrotnie wykonać, aby przekonać się czy jest możliwe i w jakim tempie jest możliwe bogacenie słownictwa osoby w wieku podeszłym. Funkcje paraartykulacyjne u pewnych osób starszych zachowały się w wyniku kontaktu z małymi dziećmi, dziećmi którymi dziadkowie bawiąc się jakby powracają do wieku wczesnodziecięcego (parskanie). W omawianym przypadku pokazałam przykład osoby starszej, która osiągnęła prawidłowy rozwój mowy w normalnym tempie i nigdy nie powróciła do wznowienia czynności artykulacyjnych artykulacyjnych wyniku stymulacji ich rozwoju u dzieci, ponieważ ma tylko jedno (dorosłe) dziecko i nie ma wnuków. Jest to tylko studium przypadku, bowiem obserwację i badania przeprowadziłam wymienionymi powyżej dwoma osobami. Gdyby badania zostały przeprowadzone u większej ilości osób być może wnioski byłyby nie tak jednoznaczne jak w tym przypadku. Szerzej o tym zagadnieniu napiszę w kolejnym artykule.