Zabudowa Osiedla Fabryka Chemiczna

Transkrypt

1 Zabudowa Osiedla Fabryka Chemiczna W latach I wojny światowej okupujący tereny Puszczy Białowieskiej, Niemcy wybudowali na terenach sąsiadujących z Nadleśnictwem Hajnówka Fabrykę Chemiczną. Wyznaczają go następujące granice: od strony wschodniej ulice-obecnie Białostocka i Tamary Sołoniewicz, od strony południowej - teren miejski przylegający do ulicy ks. Antoniego Dziewiatowskiego, od strony zachodniej - tor kolejowy, a od strony północnej pola prywatne wsi Dubiny (obecnie zabudowane). Teren ten w przeważającej większości obejmuje obiekty przemysłowe w znacznie mniejszej części, od strony południowo-wschodniej, osiedle mieszkaniowe złożone z baraków poniemieckich. Na teren fabryki były trzy wejścia: główne, wyposażone w bramę dla pojazdów kołowych i przejście piesze, z tablicą pełnej nazwy fabryki u góry. Przeznaczone było dla dyrektorów przyjeżdżających najczęściej bryczką, ich gości i osób upoważnionych. Przy bramie zbudowany był baraczek, w którym mieszkał portier z rodziną, nazywał się Gorczyca. Miejsce położone jest niedaleko obecnego domu kultury, na łuku ulicy Tamary Sołoniewicz. Drugie wejście usytuowane było na początku ulicy Władysława Kniewskiego, była tam brama wjazdowa dla pociągów kolejki wąskotorowej wraz z portiernią, służąca do przejścia załogi na teren przemysłowy i wejścia na osiedle mieszkaniowe. Trzecie wejście położone było na początku obecnej ulicy Miłkowskiego, wyposażone było tylko w bramę wjazdową dla pociągów wąskotorowych. Dwa pierwsze wejścia istnieją jeszcze obecnie, z tym, że zmienił się zasadniczo ich wygląd, jak i przeznaczenie. Cały teren fabryki ogrodzony był dawniej wysokim płotem. Do budowy fabryki wykorzystano jeńców wojennych (francuskich i rosyjskich), których ulokowano w barakach. Obok baraków wybudowano kilka budynków dla pracowników fabryki. Po zakończeniu działań wojennych i opuszczeniu tych terenów przez Niemców i jeńców wojennych 15 budynków mieszkalnych zasiedliła ludność cywilna. W latach dwudziestych i trzydziestych wybudowano kolejne budynki. W 1937 r. ilość budynków mieszkalnych wynosiła 23 o łącznej powierzchni 4087 m 2. W następnym roku wybudowano budynek dyrekcyjny oraz przedszkole. 1

2 Plan dzielnicy Fabryka Chemiczna 2

3 Swój pobyt w Hajnówce tak wspomina hajnowianin z urodzenia Zbigniew Głuszczak w monografii Maturzyści z Paczkowa rocznik 1951 : Przyszedłem na świat w przyfabrycznym getcie oddzielonym z jednej strony wysokim, szczelnym parkanem z desek, ciągnącym się wzdłuż ulicy wiodącej do centrum miasteczka i zamkniętym z drugiej ogrodzeniem zakładu suchej destylacji drewna. Zabudowę wnętrza stanowiły jedno- i dwukondygnacyjne szeregowce przypominające baraki oraz kilka wyróżniających się wolno stojących budynków; tak jedne jak i drugie całkowicie wykonane z drewna. Powierzchnia i standard mieszkania wiązały się ściśle z pozycją w zawodowej hierarchii. Wyżsi rangą urzędnicy mieli nawet trzypokojowe, niższym musiały dwa pokoje wystarczyć; robotnicy wykwalifikowani otrzymywali pokój z kuchnią rodziny pozostałych gnieździły się w jednoizbowych norach. O wodociągu i kanalizacji jeszcze nie pomyślano, było natomiast elektryczne oświetlenie zasilane prądem z lokalnego generatora. Wspólne życie rodzice rozpoczęli w pokoju z kuchnią na jednym pięterku, a później uzyskiwali coraz większe metraże w miarę awansów ojca. Szczyt jego przedwojennej kariery określała funkcja zmianowego kierownika wydziału produkcji Trzeba jednak nadmienić, że miał w firmie mocną pozycję i cieszył się dobrą opinią " Po wojnie sytuacja mieszkańców osiedla stopniowo się poprawiała. W roku 1953 Zakłady Suchej Destylacji Drewna oddały do użytku 3 bloki na Osiedlu Millenium. W latach siedemdziesiątych powstały dwa bloki na Osiedlu Za Pocztą i jeden blok przy ulicy Batorego. Zakład przeprowadził również gruntowny remont budynków na Osiedlu Fabryka Chemiczna wykonano nowe dachy z eternitu, naprawiono tynki zewnętrzne. Była okazja, by trzy baraki w najgorszym stanie rozebrać. Po przekształceniu Fabryki Chemicznej w firmę prywatną zakładowe budynki mieszkalne zostały przejęte przez Gminę Miejską na podstawie Ustawy z dnia 12 października 1994 roku o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe. Gmina Miejska przekazała w 1996 r. w zarządzanie i administrowanie skomunalizowanego majątku dla Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej. Wg stanu na dzień r. z przejętych 190 mieszkań wykupionych zostało 86 mieszkań, pozostałe należą do Gminy Miejskiej. W okresie swojej działalności ZGM dąży do poprawy warunków bytowych ludzi, jak też poprawy estetyki budynków i terenów osiedlowych. Prowadzi również inwestycje modernizacyjne budynków polegające na doposażeniu 3

4 w instalacje: elektryczną oświetleniową, zimnej wody i kanalizacji oraz budowy, rozbudowy i modernizacje budynków i lokali. Prowadzone remonty polegały na ociepleniu budynków, remontach dachów, wymianach drzwi do klatek schodowych, dofinansowaniu wymiany okien dla najemców, malowaniu klatek, remontach pieców, naprawach i utwardzeniach nawierzchni dróg i parkingów osiedlowych, wykonaniu placów zabaw dla dzieci. Największym problemem na Osiedlu jest ogrzewanie mieszkań. Tylko dwa budynki mają centralne ogrzewanie, w pozostałych jest ogrzewanie piecowe. Opał przechowywany jest w budynkach gospodarczych. Przez mieszkania osiedlowe przewinęło się wielu pracowników zakładu. Próbowałem przypisać ich nazwiska do miejsca zamieszkania. Budynek nr 1: Gorczyca. Budynek nr 2 posiadał 8 lokali i 25 izb: Baraniecki, Syrowoj, Przybysz, Bondaruk, Lelewski, Siemaszko Budynek nr 3 dyrekcyjny, na parterze mieścił się żłobek: Dobrzański, Piasecki, Filipczuk, Jabłonka Budynek nr 4 - dawna stajnia: Najko. Budynek nr 5 na parterze znajdowało się Ambulatorium zakładowe, część mieszkalną zajmowali: Kaźmierczak, Mazuruk Budynek nr 6, z jednej strony remiza strażacka, z drugiej strony mieszkali Betkowscy. Budynek rozebrany w latach 70-tych. Budynek nr 7 posiadał 10 lokali i 26 izb: Miszczuk, Kosut, Komsa, Kaźmierczak, Pajkowski, Kowalski, Chrzanowski, Domański, Borowski, Denisiuk. Budynek nr 8 o 9 lokalach i 18 izbach: Jeremiejko, Szwedko, Kijko, Kuśnierz, Gierwatowski, Bondaruk, Domagała, Łuksza, Kulesza Budynek nr 9 posiadał 10 lokali i 26 izb: Borowski, Wł. Sikora, Giemza, Koc, Stachura, Siedlaczek, Bratusenko, Budynek nr 10: Woliński i Sofuł (później Kiełbasa). 4

5 Budynek nr 11: Stachniewicz Budynek nr 12, mieścił się w nim sklep spożywczy a od strony Chemicznej część mieszkalną zajmowali: Włodarczyk, Denisiuk, Belter Budynek nr 14 Buszko, Borowski, Kijko. W latach 70-tych utworzono w budynku stołówkę zakładową. Stołówka miała własną chlewnię. Warzywa uprawiano w szklarni i ogrodzie zakładowym. Obok znajdował się budynek z piecem piekarniczym, gdzie mieszkańcy osiedla mogli piec ciasto czy chleb. Budynek nr 16, dawny parterowy barak jeniecki o 24 lokalach i 68 izbach: Dąbrowski, Mirek, Czemerych, Szpilewicz, Borkowski, Lachocki, Sawicki, Skrodzki, Mirek Franciszek, Kopeć, Szewczuk, Grzelak, Wasilewski, Kijko, Karanos, Przybysz, Sołtys. Z drugiej strony: Ziajko, Sienkiewicz, Baran, Kokot, Woźniak, Chonek, Sadza, Szczepański, Jaroszewicz, Cz. Orłowska, Przybysz, Dudnik, Miłkowski, Maglewski, Galberczyk, Pakuła, Obrzydowski. Budynek nr 17; Kardasz, Okrój, Szarejko, Kaźmierczak, Łuczak, Bujko, Brylonek, Tomaszewski, Borkowski, Jesiołowski. Budynek nr 18 Stradzyna, Kiełbasa, Wierzchowski, Dąbrowski J., Bielawski i Chojnacki. Z drugiej strony: Moroz, Kisielewicz, Kryszeń, Jurczak, Grzybowski, Taranta Budynek nr 19 przedszkole zakładowe oddane do użytku w 1938 r. Zlokalizowane było w dwóch pomieszczeniach. W 1945 r. pracę w przedszkolu podjęły dwie Siostry Misjonarki ze Zgromadzenia Świętej Rodziny, które przybyły z Prużan. Przedszkole szybko się rozwijało. Wkrótce pod opieką sióstr było tu około 110 dzieci, które podzielone zostały na trzy grupy po około 40 dzieci w każdej. Do tego przedszkola uczęszczały głównie dzieci pracowników fabryki, co miało wpływ na godziny jego otwarcia. Przedszkole to było utrzymywane z funduszu centralnego Fabryki Suchej Destylacji Drewna. Miało to wpływ na wyposażenie przedszkola w odpowiednie meble, zabawki i pomoce do zajęć. Z tegoż funduszu został też zagospodarowany i ogrodzony plac zabaw dla dzieci w pobliżu Fabryki Suchej Destylacji Drewna. Na tym placu zostały umieszczone huśtawki, drabinki, karuzela, ławeczki i piaskownica. Dyrektor fabryki Stanisław Siemaszko płacił systematycznie pensję dla sióstr i był przychylnie ustosunkowany do ich działalności. Działalność sióstr w zakresie 5

6 wychowania przedszkolnego w Hajnówce nie trwała długo, zakończyła się w 1949 r. Budynek nr 20 o 4 lokalach i 12 izbach: Pater, Stelmaszuk, Denisiuk, Pieczyński Budynek nr 21 posiadał 3 lokale i 12 izb: Kord, Kurpeta, Ziontek, Kowalik, Lachocki Budynek nr 22 Koziarski, Wakuliński, Kędzierski. Budynek nr 23 Szmidt, Wiertel, Falkowski Budynki nr 2 i 4 6

7 Budynek dyrekcyjny nr 3, w głębi z prawej budynek nr 9 Budynek nr 5 7

8 Budynek nr 7 Budynek nr 16 w latach 70-tych 8

9 Budynki nr 17 i 18 w okresie przedwojennym Budynek nr 20 9

10 Budynek nr 21 Budynek biurowy Fabryki Chemicznej 10

11 Brama do Zakładu od strony ul. Białostockiej (od 1994 r. główny wjazd) 11

12 Zabudowa ul. Białostockiej Od strony wschodniej Osiedle Fabryki Chemicznej graniczyło z ulicą Białostocka (dawną Dzierżyńskiego). Przy tej ulicy mieściło się kilka prywatnych sklepów spożywczych, piekarnia, dwa sklepy rzeźniczomasarskie, sklep monopolowy, sklep spożywczy, zakład krawiecki, sklep pasmanteryjny. Budynek nr 4 mieszkali p. Mieleszko. Budynek nr 8 Belter. Budynek nr 12 zakład krawiecki p. Dondziłły. Budynek nr 14 dom p. Krawczykowej, która prowadziła sklep pasmanteryjny. Budynek nr 16 mieszkanie Kurela, Polacha Budynek nr 20 dom p. Duszki, który prowadził małą kuźnię. Budynek nr 22 - dom p. Abramiuka, mieścił się w nim sklep spożywczy, w którym pracowała p. Kowalska (zginęła w wypadku jadąc motocyklem). Budynek nr 24 przed ul. Fabryczną, mieszkali Pawłowscy, Ul. Fabryczną można było dojść do Szkoły Podstawowej nr 2. Do ul. Fabrycznej był przypisany dom, w którym mieściła się masarnia Ratajczyka i Krawczyka. Budynek nr 26 - mieścił się tam sklep monopolowy sprzedawał p. Walentynowicz Budynek nr 28 - mieścił się tu sklep piekarniczy i z tyłu piekarnia p.kuczkinów, ostatnio sklep "Kama", Budynek nr 30 - mieszkał tu p. Chodakowski, kierownik Mleczarni. Budynek nr 32 - część domu była własnością p. Antosiuka, Budynek nr 34 druga część domu należy do p. Perdion. 12

13 Za tym budynkiem jest wąska uliczka P. Findera dochodząca do ul. W. Kniewskiego, na której ułożone były tory kolejki wąskotorowej służące do dowozu drewna do produkcji węgla drzewnego z Kolejek Leśnych. Początek ul. Białostockiej, domy nr 14, 12, 10, 8 i 6 Budynki nr 16, 18, 20, 22 13

14 Budynki nr 20, 22 i 24 Domy między ul. Fabryczną i Findera (nr 1 oraz nr 26, 28, 30) 14

15 Budynki nr 34, 32 i 28 15