*ŹRÓDŁA KULTURY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ

Transkrypt

1 *ŹRÓDŁA KULTURY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ

2 *MIT

3 * DEFINICJA MITU opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności narracja pomyślana tak, by jej sens był zawsze ogólny, odnosił się do zasad wiary, porządku świata, ludzkiego postępowania itp. mit tworzył wyobrażenia świętej przestrzeni (swoistego centrum świata) i czasu (stanowi element powtarzalny) opowiadana historia dotyczyła zwłaszcza tego, co było na początku, opowiadała o powstawaniu bogów, ludzi, światów, jej bohaterowie to istoty boskie lub obdarzone nadludzkimi właściwościami źródło archetypów i toposów funkcje mitów: poznawcza, religijna, społeczna

4 SYMBOLIKA MITÓW Prometeusz uosobienie buntu podejmowanego z myślą o innych, poświęcenia i cierpienia twórca i konstruktor nowego świata jednocześnie odkupiciel i szatan twórca cywilizacji

5 SYMBOLIKA MITÓW Edyp historia bohatera przedstawia tabu społeczne (zakaz związków kazirodczych) wyraża przekonanie o zależności ludzkich losów od sił najwyższych Narcyz opowieść przestrzega przed egoizmem, nadmiernym zapatrzeniem w siebie prezentuje miłość do drugiej osoby jako potencjalne źródło szczęścia

6 SYMBOLIKA MITÓW Syzyf afirmacja życia uosobienie ludzkiego lęku przed śmiercią próba oszukania śmierci kara za godzenie w porządek świata wg Camusa to bohater absurdalny, zmagający się z własnym losem mimo świadomości porażki

7 SYMBOLIKA MITÓW Demeter i Kora próba wyjaśnienia cyklu płodności natury Demeter- archetyp matki Kora- archetyp nierozwagi młodzieńczej

8 SYMBOLIKA MITÓW znaczenia symboliczne z mitu o początku pierwsi bogowie to uosobienia natury: Niebo, Ziemia, Woda (Okeanos) początkowo stworzone przez naturę istoty potworne zostają strącone w przepaść (doskonalenie się nowych form) Kronos (od gr. Chronos) czas doprowadza do zmian

9 ARCHETYPY (gr. archetypon- pierwowzór) ukryty w zbiorowej nieświadomości prastary symbol będący wytworem doświadczeń ludzkości przejawiają się w snach, mitach, wyobrażeniach religijnych oraz innych formach ludzkiej działalności

10 RODZAJE ARCHETYPÓW ojca matki raju bóstwa domu starego mędrca sieroty wędrowca niewinnego

11 MIT WSPÓŁCZEŚNIE ARCHANIOŁ RAFAŁ DROGA Z TASZOWA DO KIELC -RUCHLIWA I NIEBEZPIECZNA, RODZI NIEPOKÓJ PODRÓŻY CHRABĄSZCZOWA GÓRA PRAWIEK środek wszechświat a 1 godz GOŚCINIEC 1 godz RANO WIECZÓR MIASTECZKO JESZKOTLE- RODZI PRAGNIENIE POSIADANIA ARCHANIOŁ GABRIEL

12 *EPOS

13 * Cechy poematu heroicznego Utwór opowiadający jakąś historię rozgrywającą się na tle wielkich wydarzeń (np. wojny). Inwokacja (bezpośredni zwrot poety do muz lub innych bóstw z prośbą o natchnienie) otwiera poemat. Narrator epicki jest wszechwiedzący i obiektywny. W eposie przenikają się dwa plany wydarzeń: bogów i ludzi. Patos charakteryzuje styl eposu. Retardacje (celowe opóźnianie akcji). Zastosowanie epitetów stałych (jednoznacznie identyfikujących osoby bądź rzeczy) i rozbudowanych, obrazowych porównań zwanych homeryckimi. Użycie heksametru - metrum wiersza decydującego o podniosłym nastroju.

14 Przykład polskiego heksametru Skąd Litwini wracali? - Z nocnej wracali wycieczki, Wieźli łupy bogate, w zamkach i cerkwiach zdobyte. Konrad Wallenrod, A. Mickiewicz _ I _I _I _ _I _I _ _ I _I _I _ _I _I _

15 *FILOZOFIA

16 STOICYZM ZAŁOŻENIA Świat jest z natury materialny, ożywiony, doskonały i boski. Zaprzeczali istnieniu bytu niematerialnego- dusza jest bytem cielesnym. W dziedzinie etyki: szczęścia nie można być pewnym, ponieważ jest zależne od okoliczności zewnętrznych, więc należy się od nich uniezależnić. Należy zabiegać o dobra wewnętrzne (uniezależnienie się od niepomyślnych okoliczności): mądrość, cnotę i szczęście pojmowane jako życie w zgodzie z naturą. Życie w zgodzie z naturą jest zgodne z życiem zgodnym z rozumem, nie namiętnościami. Cnota to rozsądek, wiedza, rozum. Zło- życie wbrew cnocie, naturze i rozumowi. Należy wyzbyć się namiętności (np. zawiść, pożądliwość, smutek, współczucie, lęk) i zobojętnieć wobec wszelkich dóbr życiowych.

17 EPIKUREIZM ZAŁOŻENIA Szczęście do doznawanie przyjemności, nieszczęście- doznawanie cierpień,więc szczęście wyznacza brak cierpienia. Naturalny stan człowieka (nie spotyka go nic dobrego i nic złego) to przyjemność, więc życie samo jest radością. Epikureizm łączył hedonizm z kultem życia, które jest jedynym danym człowiekowi dobrem. Istnieją też przyjemności zewnętrzne: fizyczne i duchowe. Nie ma przyjemności mniej lub bardziej szlachetnych. Cnota i rozum to zasadnicze sposoby na osiągnięcie szczęścia. Dusza jest cielesna, więc zniszczalna. Człowieka unieszczęśliwiają 4 obawy: przed niemożnością osiągnięcia szczęścia, przed cierpieniem, przed bogami, przed śmiercią

18 *TRAGEDIA GRECKA

19 * POCZĄTKI TEATRU GRECKIEGO Obrzędy religijne ku czci Dionizosa- Dionizja, na które składały się ekstatyczne śpiewy winiarzy przebranych za pół- ludzi i pół- kozłów. Bóg winnej latorośli uosabiał sprzeczność między radością a grozą życia, stąd dwojaka treść pieśni: biesiadne (z nich wywodzi się komedia) uroczyste (z nich wywodzi się tragedia) Zalążek dramatu: wprowadzenie pierwszego aktora- przewodnika chóru odejmującego rozmowę ze śpiewającymi. Wielcy twórcy teatru greckiego: tragicy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides twórca komedii: Arystofanes

20 *Cechy tragedii greckiej Katastrofa, nieuchronna klęska bohatera wynikająca z konfliktu między jego dążeniami a siłami wyższymi. Obecność przeznaczenia, które determinuje losy jednostki. Hamartia, czyli wina tragiczna polegająca na tym, że bohater błędnie oceniając sytuację sprowadza na siebie klęskę. Hybris, inaczej pycha sprawiająca, że ludzie nie umieją odczytać sensu własnego losu. Ironia tragiczna- to określenie sytuacji, gdy działania bohaterów przynoszą inne niż zamierzone przez nich skutki. Katharsis- stan oczyszczenia z uczuć litości i trwogi wywoływany w widzach.

21 *BUDOWA TRAGEDII GRECKIEJ Zasada trzech jedności: czasu (jeden dzień, od światu do zmierzchu) miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu) akcji (skupienie się na jednym wątku). Obecność chóru (komentował zdarzenia, formułował przykazania natury moralnej i religijnej). Budowa tragedii prolog- scena wstępna określająca tematykę utworu parodos- pieśń chóru wstępującego na scenę epeisodion- odpowiednik dzisiejszego aktu, sceny stasimon- pieśń chóru eksodos- pieśń schodzącego ze sceny chóru

22 paraskenia- boczne skrzydła miejsce chóru widownia budynek sceniczny podwyższenie, na którym grają aktorzy

23

24

25 Poezja starożytna GRECJA Tyrteusz- poezja zagrzewająca do walki (tyrtejska) Safona- poezja o tematyce miłosnej Anakreont- pogodne pieśni biesiadne Symonides- sielanki, utwory epicko- liryczne z elementami dramatu, przedstawiające szczęśliwe życie pasterzy, rolników lub rybaków na łonie bujnej, wiosennej przyrody

26 Poezja starożytna RZYM Wergiliusz rzymski poeta epicki ( Eneida ), autor słynnych sielanek ( Bukoliki ) Owidiusz- twórca elegii, Metamorfoz - poematu opartego na mitycznych motywach cudownego przeobrażenia oraz Sztuki kochania - przewodnika po świecie miłostek

27 HORACY Twórca postawy artystycznej zwanej później klasycyzmem. Według niego sztuka powinna charakteryzować się ładem, harmonią, spokojem, poeta zaś ma przedstawiać świat rozumny, uporządkowany i prawdopodobny. Ukształtował wzorzec pieśni jako utworu o regularnej budowie, podzielonego na zwrotki, o różnej tematyce: religijnej, biesiadnej, miłosnej, refleksyjno- filozoficznej W wierszach łączy poglądy stoików i epikurejczyków- horacjanizm

28 *BIBLIA

29 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE Najstarsze teksty pochodzą sprzed 3 tys. lat. Pięcioksiąg (księgi; Rodzaju, Wyjścia, Kapłaoska, Liczb i Powtórzonego Prawa) z kooca V w. p. n. e. Biblia żydowska kształtowała się do II w. p. n. e. Biblia chrześcijaoska do I stulecia n. e. Biblia z greki znaczy księgi. To święta księga judaizmu (Żydzi uznają tylko Stary Testament- hebrajską częśd, odrzucają teksty greckie- Nowy Testament). Testament (od łac. testamentum) to przymierze. W ST Boga z narodem wybranym, w NT ze wszystkimi ludźmi przez śmierd Chrystusa. Przekłady Pisma Świętego: Septuaginta (III/II wiekiem) na grekę i Wulgata (IV/V w. n.e.) na łacinę, koniec XVI w. przekład na polski ks. Jakuba Wujka.

30 * Gatunki biblijne OPOWIADANIE DYDAKTYCZNE OPOWIEŚD HISTORYCZNA HYMN PSALM POEMAT MIŁOSNY POEMAT FILOZOFICZNY PRZYPOWIEŚD (PARABOLA) LIST APOSTOLSKI KAZANIE

31 OBRAZ BOGA I CZŁOWIEKA W STARYM TESTAMENCIE Opis stworzenia, grzechu pierworodnego (Ks. Rodzaju) Wszechmocny, pan świata, kreator wywodzący wszechświat z niczego Tworzący rzeczywistośd uporządkowaną, celową i idealną Umieszczający człowieka w centrum stworzenia, nadający mu niemal boskie uprawnienia (nazywanie) Podobny człowiekowi (odpoczywa po wysiłku, spaceruje po Edenie) Surowy ojciec Symbolika Wysiłek Boga zapowiada uświęcenie zwykłej ludzkiej pracy Zawiera koncepcję człowieka jako najdoskonalszego z tworów boskich, pełniącego na ziemi rolę Boskiego namiestnika Tłumaczy trudy ludzkiego życia Źródło motywu homo viator- - człowiek wędrowiec

32 OBRAZ BOGA I CZŁOWIEKA W STARYM TESTAMENCIE Psalmy Wszechmocny, pan świata Ojciec, dobroczyoca Surowy Przebaczający Źródło siły, mocy, władzy Człowiek jest świadomy swej słabości całkowicie poddany Bogu Symbolika Harfa- natchnienie

33 OBRAZ BOGA I CZŁOWIEKA W STARYM TESTAMENCIE Księga Hioba Niezbadany Wystawiający na próbę Wymagający wierności Dawca wszystkiego Symbolika Cierpienie niezawinione, doskonalące, konieczne do zaakceptowania, umacniające Księga to źródło motywów vanitas określających jakośd ludzkiego życia

34 OBRAZ BOGA I CZŁOWIEKA W NOWYM TESTAMENCIE Apokalipsa św. Jana Pan świata decydujący o koocu jego istnienia Srogi i sprawiedliwy sędzia Symbolika i motywy Obrazy zagłady (apokaliptyczne) Symbolika: liczb postaci (Baranek, Bestia, niewiasta, jeździec) zdarzeo (otwarcie pieczęci)

35 NAUKA NOWEGO TESTAMENTU Przypowieści Gatunek dydaktyczny Zawierają formułę uniwersalnych praw i postaw wobec Boga i bliźniego To źródło symboliki (dobre i złe drzewo, siewca, właściciel winnicy, talenty, panny mądre i głupie, syn marnotrawny) Hymn o miłości (z Pierwszego listu do Koryntian) Koncepcja miłośd agape Uznanie miłości za najwyższą wartośd Najważniejsza z cnót chrześcijaoskich Przeciwstawiona siedmiu grzechom głównym