Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

Transkrypt

1 Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder)

2

3 Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze, województwo śląskie (polder) Tom Iv stanowiska: Bieńkowice 56 (ZRD 18) RacIBÓRZ 425 (ZRD 21) RacIBÓRZ 424 (ZRD 22) Redakcja serii Przemysław Bobrowski, Bogusław Gediga, Danuta Minta-Tworzowska, Jerzy Piekalski Poznań-Wrocław 2015

4 Badania archeologiczne na terenie Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece ODRZe, WojewÓDZTwo śląskie (polder) Tom IV stanowiska: Bieńkowice 56 (ZRD 18) RacIBÓRZ 425 (ZRD 21) RacIBÓRZ 424 (ZRD 22) Redakcja serii: Przemysław Bobrowski, Bogusław Gediga, Danuta Minta-Tworzowska, Jerzy Piekalski Redakcja tomu: Przemysław Bobrowski Sekretarz tomu: Anna Klaudel, Marek Anioła skład komputerowy: Zofia Drossel-Jórdeczka Projekt okładki Maciej Jórdeczka ISBN: Copyright Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach Instytut Archeologii i Etnologii PAN Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego

5 Spis treści Przemysław Bobrowski Wprowadzenie do tomu IV... ZRD 18 Podstawowe informacje o stanowisku... Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Jerzy Piekalski, Leszek Żygadło Wstęp... Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło I. Katalog obiektów... Mirosław Furmanek II. Ślady osadnictwa wczesnorolniczych społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej... Mirosław Furmanek III. Osada społeczności kultury ceramiki wstęgowej kłutej... Mirosław Furmanek IV. Osada kultury lendzielskiej. Charakterystyka obiektów nieruchomych... Tomasz J. Chmielewski V. Ceramika kultury lendzielskiej... Mirosław Furmanek VI. Ślad osadnicta z późnego neolitu i początku epoki brązu (ceramika naczyniowa) Jarosław Bronowicki, Mirosław Masojć VII. Neolityczne zabytki krzemienne i kamienne... Lidia Kamyszek, Aleksandra Pankiewicz VIII. Osadnictwo wczesnośredniowieczne... Tomasz Gralak IX. Okres późnośredniowieczny i nowożytny... Stanisław Madej X. Charakterystyka petrograficzna kamiennych elementów wczesnośredniowiecznych żaren rotacyjnych ze stanowiska nr 56 w Bieńkowicach... Agata Sady XI. Wyniki analizy odcisków na polepie z wielokulturowego stanowiska nr 56 w Bieńkowicach... Lidia Kamyszek, Leszek Żygadło PODSUMOWANIE ZRD 21 Podstawowe informacje o stanowisku Lidia Kamyszek, Jerzy Piekalski, Leszek Żygadło Wstęp Mirosław Furmanek, Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło I. Katalog obiektów Mirosław Furmanek II. Osada wczesnorolniczych społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej Mirosław Masojć, Jarosław Bronowicki III. Wytwórczość krzemieniarska i kamieniarska społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej Mirosław Furmanek IV. Ślad osadnictwa społeczności kultury lendzielskiej

6 Mirosław Furmanek V. Ślad osadnictwa społeczności z wczesnej epoki brązu... Tomasz Gralak VI. Ślady osadnictwa społeczności kultury przeworskiej oraz z późnego średniowiecza i czasów nowożytnych... ZRD 22 Podstawowe informacje o stanowisku Lidia Kamyszek, Leszek Żygadło Wstęp Lidia Kamyszek, Leszek Żygadło I. Katalog obiektów Lidia Kamyszek, Aleksandra Pankiewicz II. Charakterystyka osadnictwa Lidia Kamyszek, Aleksandra Pankiewicz, Leszek Żygadło Posumowanie

7 Przemysław Bobrowski Wprowadzenie do tomu IV Oddajemy do rąk Czytelników kolejny, IV tom prezentujący wyniki badań archeologicznych prowadzonych w związku z budową Zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny na rzece Odrze. Zamyka on pierwszą część II etapu prac, jakim były wykopaliskowe badania ratownicze na stanowiskach odkrytych w wyniku nadzoru archeologicznego prowadzonego w trakcie prac budowlanych. Badania były prowadzone przez Konsorcjum Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (Lider), Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego na zlecenie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach. Prace te prowadzono od lipca do września 2014 roku zgodnie z umową ncb 01/EZ/BWP-370-1/2011 Kontrakt A1-2 Usługi Archeologiczne, z dnia 15 października 2012 roku, z późniejszymi aneksami. Wyprzedzające badania wykopaliskowe realizowane w ramach I etapu prac prowadzono na 15 stanowiskach. Łącznie przebadano powierzchnię m 2. Od sierpnia 2013 roku do chwili obecnej na terenie inwestycji trwa stały nadzór archeologiczny, który z ramienia Instytutu Archeologii PAN (Zespół Archeologicznych Badań Ratowniczych przy Ośrodku Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych w Poznaniu) sprawuje mgr Paweł Wiktorowicz. Jego efektem było odkrycie wiosną 2014 roku 5 nowych stanowisk, z których 3 zlokalizowane na tzw. lewej zaporze zbiornika w Bieńkowicach, stan 56 (ZRD18), Racibórzu, stan. 425 (ZRD21) oraz Racibórzu, stan. 424 (ZRD22) są przedmiotem niniejszego opracowania. Łącznie badaniami objęto powierzchnię m 2. Pracami na stanowiskach kierowali mgr Lidia Kamyszek oraz dr Leszek Żygadło z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN (Zespół Archeologicznych Badań Ratowniczych przy Ośrodku Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza we Wrocławiu) oraz dr hab. Mirosław Masojć z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. W trakcie prac eksploracyjnych oraz dokumentacyjnych zastosowano wypracowane i powszechnie przyjęte standardy metodyki badań archeologicznych, zwłaszcza na dużych inwestycjach. Jako optymalny przyjęto podział stanowiska na odcinki oznaczane wielkimi literami z zachowaniem kolejności alfabetycznej (z wykluczeniem polskich znaków diakrytycznych), które z kolei dzielą się na wykopy arowe, numerowane cyframi arabskimi (numeracja od 1 do 100). W przypadku niektórych stanowisk poszczególne ary były dzielone na mniejsze jednostki eksploracyjne o wymiarach 10 x 5 m oznaczane literami a, b lub 5 x 5 m oznaczane literami a, b, c, d, wskazującymi na konkretny wykop. Jako zasadę eksploracji obiektów przyjęto, że do momentu rozpoznania nawarstwień obiektu będą miały zastosowanie warstwy mechaniczne o miąższości od 5 do 10 cm (w zależności od obserwowanej lub spodziewanej złożoności sytuacji stratygraficznej ideą nadrzędną jest zebranie materiału ruchomego w sposób umożliwiający jego późniejsze rozdzielenie zgodnie z zaobserwowaną stratygrafią obiektu). Realizacja powyższej zasady w praktyce oznacza najczęściej rozkopanie warstwami mechanicznymi pierwszej połowy lub ćwiartki obiektu (w zależności od złożoności formy, rozmiarów i relacji stratygraficznych obrysu poziomego obiektu), analizę przekroju pionowego celem oznaczenia nawarstwień i dalszą eksplorację z zastosowaniem podziału na warstwy naturalne. Jako zasadę przyjęto, że każda warstwa konsystencyjna wyróżniona w przekroju pionowym obiektu 7

8 Przemysław Bobrowski Ryc. 1. Zbiornik przeciwpowodziowy Racibórz Dolny. Lokalizacja badanych stanowisk archeologicznych na terenie inwestycji. 8

9 Wprowadzenie do tomu IV będzie traktowana jak odrębna warstwa naturalna i otrzyma oznaczenie uwidocznione na rysunku przekroju z zachowaniem kolejności odpowiadającej hipotetycznemu porządkowi tworzenia się wypełniska obiektu, a więc postępując od jego spągu do stropu. Odkrywane obiekty były dokumentowane w granicach wykopów. Rysunki wykonywano w skali 1:20. Wykonano rysunki czarno-białe z zastosowaniem opisu elementów symbolami. Celem oddanej Czytelnikowi publikacji jest prezentacja oraz całościowa charakterystyka pozyskanych w trakcie badań źródeł nieruchomych i ruchomych, a także próba wieloaspektowej analizy kulturowo-chronologicznej i in- terpretacji genetyczno-funkcjonalnej reliktów osadnictwa pradziejowego, średniowiecznego i nowożytnego. Poszczególne rozdziały tomu poświęcone poszczególnym stanowiskom, zawierają ogólną charakterystykę stanowiska, prezentację źródeł, ich analizę kulturowo-chronologiczną oraz funkcjonalno-przestrzenną. W przypadku stanowiska w Bieńkowicach (ZRD18) składnikiem opracowań są zamieszczone analizy specjalistyczne ekspertyzy archeobotaniczna i petrograficzna. Poniżej prezentujemy legendę wypełnisk obiektów oraz wykaz stosowanych skrótów jednostek taksonomicznych. 9

10 WYKAZ STOSOwanych SKRÓTÓW JEDNOSTEK TAKSONOMICZNYCH: kcwr kultura ceramiki wstęgowej rytej kcwk kultura ceramiki wstęgowej kłutej KL kultura lendzielska kpl kultura pucharów lejkowatych kcsz kultura ceramiki sznurowej N neolit WEB wczesna epoka brązu EB epoka brązu KŁ kultura łużycka KP kultura przeworska Pr pradzieje WŚ wczesne średniowiecze PŚ późne średniowiecze NOW okres nowożytny NN nieokreślone 10

11 Materiały źródłowe, wyniki badań, analizy i ekspertyzy specjalistyczne

12

13 ZRD 18 Bieńkowice, stan. 56 AZP /138 Współrzędne geograficzne: układ współrzędnych kartograficznych 2000 x y godło i arkusz mapy: Lubomia Charakterystyka stanowiska: Stanowisko jest zlokalizowane 2 km w na północny wschód od granic zabudowy wsi Bieńkowice. Położone jest na niewielkim cyplu w obrębie rozległej terasy dennej doliny Odry (nr działek geodezyjnych: 80, 81, 82, 87, 171/93, 94). Geograficznie należy do mezoregionu Kotliny Raciborskiej. Badania rozpoznawcze Stanowisko zostało odkryte 6 lutego 2014 r. w trakcie nadzoru archeologicznego prowadzonego przez mgra P. Wiktorowicza z ramienia Zespołu Archeologicznych Badań Ratowniczych Instytutu Archeologii i Etnologii PAN O/Poznań w trakcie prac ziemnych wykonywanych w obrębie drogi technicznej DT 512 na zbiorniku przeciwpowodziowym Racibórz Dolny na rzece Odrze. Badania wykopaliskowe 1. Termin: sierpień wrzesień 2014 r. 2. Instytucja prowadząca badania: Prace ratownicze prowadzone były przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN (Zespół Archeologicznych Badań Ratowniczych przy Ośrodku Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza we Wrocławiu) oraz Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. 3. Kierownik badań: dr L. Żygadło. 4. Powierzchnia: 13,5 ara. 5. Wyniki: Odkryto i wyeksplorowano 142 obiekty nieruchome oraz pozyskano łącznie 3678 fragmentów naczyń ceramicznych, 2 fragmenty przedmiotów żelaznych, 426 artefaktów krzemiennych, 8 zabytków kamiennych, 571 grudek polepy, 4 bryłki żużla, 15 ułamków kości zwierzęcych. Etapy zasiedlenia 1. KCWR: 35 fragmentów ceramiki. 2. KCWK: 9 obiektów nieruchomych, 178 fragmentów ceramiki, 101 artefaktów krzemiennych, 32 grudki polepy. 3. KL: 38 obiektów nieruchomych, 2356 fragmentów ceramiki, 258 artefaktów krzemiennych, rozcieracz kamienny, fragment przedmiotu kamiennego, 379 grudek polepy. 4. KCSZ: 2 fragmenty ceramiki, 3 toporki kamienne, 4 artefakty krzemienne. 5. KKN (Krąg kultur naddunajskich): 55 artefaktów krzemiennych. 6. N-EB: 6 artefaktów krzemiennych. 7. KŁ (EB-Ha): 3 artefakty krzemienne. 8. WŚ: 20 obiektów nieruchomych, 1046 fragmentów ceramiki, 2 fragmenty przedmiotów żelaznych, 2 kamienie żarnowe, fragment płytki szlifierskiej, 4 bryłki żużla, 15 ułamków kości zwierzęcych, 154 grudki polepy. 9. Pr (pradzieje): 31 fragmentów ceramiki pradziejowej, 2 grudki polepy. 10. PŚ/NOW: 1 obiekt nieruchomy, 8 fragmentów ceramiki. 11. NN: 74 obiektów nieruchomych. 13

14 ZRD 18, Bieńkowice, stan. 56, AZP /138 Ryc. 1. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Mapa lokalizacji stanowiska w skali 1: z zaznaczonym zasięgiem stanowiska i lokalizacją wykopów (opr. P. Wiktorowicz, L. Żygadło). 14

15 ZRD 18, Bieńkowice, stan. 56, AZP /138 Ryc. 2. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Plan warstwicowy stanowiska z zaznaczoną siatką arową i zasięgiem badań. Skala 1:1000 (opr. P. Wiktorowicz, L. Żygadło). 15

16 16

17 ZRD 18, BIEŃKOWICE stan. 56 AZP /138 Wyniki badań Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Jerzy Piekalski, Leszek Żygadło Wstęp Stanowisko nr 56 w Bieńkowicach (AZP /138), gm. Krzyżanowice zostało wskazane do ratunkowych badań wykopaliskowych już na etapie realizacji prac budowlanych wykonywanych na zbiorniku przeciwpowodziowym Racibórz Dolny na rzece Odrze (polder). W trakcie nadzorów archeologicznych odkryto kilka zaciemnień próchnicznych w pasie kolizji z budowaną drogą techniczną DT 512. Zebrano wówczas materiał zabytkowy w postaci 1 wytworu krzemiennego oraz 6 fragmentów ceramiki datowanej na okres wczesnego średniowiecza. Decyzja o konieczności podjęcia badań ratunkowych zapadła po inspekcji przeprowadzonej przez dr. Jacka Pierzaka, przedstawiciela Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach. Stanowisku nadano wówczas numer w obrębie inwestycji (ZRD 18). Współrzędne geograficzne badanego obszaru to: N, E. Badania wykopaliskowe mogły być prowadzone w obrębie planowanej drogi technicznej, co determinowało kształt wykopu, który miał też różną szerokość od 5,5 do niemal 8 m. Teren przyszłych badań został odhumusowany za pomocą ciężkiego sprzętu mechanicznego w trakcie prowadzonych robót ziemnych. Prace związane z przygotowaniem wykopu wykonywano ręcznie. Wypełniska obiektów wybierano warstwami mechanicznymi. Eksploracja była prowadzona metodą połówkową lub ćwiartkową. Warstwę kulturową zbierano poziomami mechanicznymi o miąższości 2-3 cm. Wszystkie odkryte obiekty miały osadowy charakter. Ich zarysy, w postaci plam humusowych, widoczne były na poziomie stropu nieprzeobrażonych antropogenicznie utworów ilastych lub w warstwie kulturowej. Część stropów charakteryzowała się intensywnie ciemnym, wręcz czarnym wypełniskiem. Większość odznaczała się jednak na tle calca jako silnie zbielicowane zaciemnienia próchniczne. Wypełniska były jednowarstwowe, rzadziej dwu- i sporadycznie wielowarstwowe. Obiekty nieruchome wystąpiły na całym badanym obszarze, przy czym w północnej części wykopu gęstość ich występowania jest nieznacznie większa. W wykopie udało się uchwycić pozostałości warstwy kulturowej, która w centralnej części (ary B61/ B62/B71/B72) badanego obszaru osiągała jeszcze znaczną miąższość do 20 cm. Była intensywnie nasycona zabytkami ruchomymi, a stropy jam osadniczych odkrywano na powierzchni, jak i pod warstwą kulturową. Ryc. 3. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Plan wykopu z rozmieszczeniem obiektów (opr. M. Furmanek, L. Kamyszek). 17

18 ZRD 18, BIEŃKOWICE stan. 56 AZP /138 Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło I. KATALOG obiektów Łącznie na stanowisku przebadano powierzchnię 13,5 ara, na której odkryto 142 obiekty nieruchome. Relikty osadnictwa wystąpiły na całym badanym obszarze, przy czym w północnej części wykopu gęstość ich występowania była wyraźnie większa. W oparciu o zarejestrowany w obiektach materiał ceramiczny udało się określić ich chronologię. Z osadnictwem społeczności kultury ceramiki wstęgowej kłutej związanych było 9 obiektów. Najwięcej określonych chronologicznie obiektów (38), związanych było z działalnością społeczności kultury lendzielskiej. Z wczesnośredniowieczną fazą osadnictwa na stanowisku związanych było 20 obiektów, a z fazą późnego średniowiecza/ okresu nowożytnego 1 obiekt. W przypadku 74 obiektów niemożliwe było określenie faz osadniczych z którymi były one powiązane. Funkcjonalny podział obiektów został zaprezentowany w rozdziałach dotyczących poszczególnych faz zasiedlenia. Zestawienie zbiorcze obiektów nieruchomych i zabytków zaprezentowano w tabeli 1, a szczegółową charakterystykę zaprezentowano w tabeli 2. Tabela 1. Bieńkowice 56 (AZP /138), gm. Krzyżanowice. Zbiorcze zestawienie materiałów źródłowych. Faza Obiekty nieruchome (datowanie artefaktualane) Źródła ruchome ceramika krzemienie polepa inne KCWR KCWK KL rozcieracz kamienny, fragment przedmiotu kamiennego KCSZ toporki kamienne KKN N-EB EB-Ha Pradzieje WŚ fragmenty przedmiotów żelaznych, 2 kamienie żarnowe, fragment płytki szlifierskiej, 4 bryłki żużla, 15 ułamków kości zwierzęcych. PŚ/ON Nieokreślone

19 Katalog obiektów Inne materiały 1 fr. przedm. żel; 10 fr. żarna rotacyjnego Tabela 2. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Charakterystyka obiektów. kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie Wypełnisko przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. 7 WŚ 1 fr. N, KL 10 fr. WŚ Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica Półowalny poziomy Budynek wziemny Nieregularny A14/A15 / b/d A1 (WŚ?) Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica A2 A14/b Dół posłupowy Kolisty Półkolisty (WŚ?) Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A3 A15/d Budynek wziemny Nieregularny (WŚ?) Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny pionowy A3a A15/d Dół posłupowy Kolisty (WŚ?) Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica A4 A15/d Dół posłupowy Kolisty Półkolisty (WŚ?) Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica A5 A15/d Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica A6 A15/b Dół posłupowy Kolisty Nieregularny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A7 A15/a, b Dół posłupowy Owalny WŚ WŚ Dwuwarstwowe/słabo zbielicowana próchnica przemieszana z warstwą spalenizny ze sporadycznymi węglami Półowalny poziomy A8 A16/a, c, d Budynek wziemny Owalny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny pionowy A9 A16/d Dół posłupowy Kolisty N, KL 1 fr. N, KL Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy Jama Owalny A17/a, b, c, d A10 Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica A11 A17/d Dół posłupowy Kolisty Półkolisty 1 fr. KL 2 fr. WŚ WŚ Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica Budynek wziemny Nieregularny Nieregularny A17/A18 / a/c A fr. N, KL 3 fr. WŚ 3 fr. PŚ WŚ Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica A13 A18/c Budynek wziemny Kolisty Nieregularny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A14 A18/c Dół posłupowy Kolisty N, KL 4 fr. KL Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica Półowalny poziomy Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach A15 A18/c Budynek wziemny? N, KL 10 fr. N, KL 3 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami Półowalny poziomy A16 A28/ac Jama Owalny fr. N, KCWK 6 fr. N, KL 79 fr. WŚ WŚ Dwuwarstwowe w układzie horyzontalnym/średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną; słabo zbielicowana próchnica Półowalny poziomy Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożach A17 A29/c Budynek wziemny 19

20 Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło Inne materiały 1 fr. osełki kamiennej 1 fr. żużla 1 fr. przed. żel. Tabela 2 cd. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Charakterystyka obiektów. kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie Wypełnisko przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. 3 7 fr. N, KL 7 fr. WŚ KL Wielowarstwowe w układzie diagonalnym/ słabo zbielicowana próchnica; średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną; średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A18 A18/d Jama Owalny WŚ 1 fr. WŚ 1 Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica W przybliżeniu prostokątny Jama Kolisty A18/A19/ a, b/c, d A19 Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica W przybliżeniu prostokątny A18/A19 / Jama Owalny A20 b/d Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jama Owalny Nieregularny A19/A29/ b/a A21 Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica A22 A19/b Jama Owalny Trapezowaty N, KL 15 fr. N, KL 1 91 Wielowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica; silnie zbielicowana próchnica przemieszana z gliną; silnie zbielicowana Prostokątny o zaokrąglonych narożach Jama/zasobowa? Owalny A19/A20/ b/d A23 próchnica fr. KCWR 7 fr. KCWK 49 fr. KL N, KL Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A70/b Jama Owalny A24/ A24a 7 8 fr. KL 12 fr. WŚ WŚ Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica Trapezowaty o zaokrąglonych narożach Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożach A25 A70/b, d Budynek wziemny? N, KL 56 fr, N, KL 3 2 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A26 A70/a Dół posłupowe? Owalny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A27 A60/b Dół posłupowy Kolisty WŚ 29 fr. WŚ 1 13 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy A28 A60/a Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy A29 A60/a Dół posłupowy Kolisty A60/B51/ fr. N, KL 269 fr. WŚ WŚ Wielowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica; silnie zbielicowana próchnica ; średnio zbielicowana próchnica W przybliżeniu prostokątny z przegłębieniem w NE części jamy W przybliżeniu kwadratowy Budynek wziemny A30 a/c WŚ Wielowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica; warstwa o zabarwieniu spalenizny intensywnie nasycona węglami, przepalona glina W przybliżeniu prostokątny z przegłębieniem w NE części jamy A30a B51/c Palenisko Owalny

21 Katalog obiektów Inne materiały kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie 1 3 fr. N, KL 23 fr. WŚ WŚ N, KL 7 fr. N, KL fr. KCWR 7 fr. N, KL 3 fr. WŚ 2 fr. PŚ KL N, KL 10 fr. KL 1 1 N, KL 237 fr. N, KL tłuczek? N, KL 5 fr. KL fr. N, KL 1fr. KCS 33 fr. WŚ WŚ N, KCWK 26 fr. N, KCWK 34 5 N, KL 2 fr. N, KL 1 WŚ 4 fr. WŚ 7 2 fr. N,KL 19 fr. WŚ WŚ N, KL 2 fr. N, KL Wypełnisko Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Wielowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami; glina silnie zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Dwuwarstwowe/średnio zbielicowana próchnica; silnie zbielicowana próchnica; średnio zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami Dwuwarstwowe/średnio zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami; silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. Budynek wziemny Niregularny Nieregularny A60/B51/ a/c A31 Półowalny poziomy Jama Owalny A70/A80/ b/a A32 Półowalny poziomy A33 A50/a Jama Owalny A34 A50/a Jama/zasobowa? Kolisty Nieregularny Półowalny poziomy A35 A50/a Dół posłupowy Owalny Półowalny poziomy A36 A50/c Jama Owalny?? 22 Półowalny poziomy A37 A60/b Jama Nieregularny A38 A29/a Jama Owalny 180? 40 Trapezowaty Budynek wziemny? Nieregularny Nieregularny A20/A30/ B11/B21/ b/a/d/c A39 Półowalny poziomy A40 A40/b Dół posłupowy Kolisty Półowalny poziomy A41 A40/ a, b Jama Owalny Półowalny poziomy Jama Owalny?? 20 A30/A40/ b/a A42 Jama Owalny Nieregularne A20/B11/ b/d A43 Półowalny poziomy A44 A20/b Jama Owalny A45 A60/b Dół posłupowy Kolisty Nieregularny Półowalny pionowy? Podłużny, zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach Rów A50/A60/ B41/b/ac/d A46 Półowalny poziomy Podłużny, zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach Rów A50/A60/ b/a A47 21

22 Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło Tabela 2 cd. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Charakterystyka obiektów. Inne materiały kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie Wypełnisko przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob żużel 2 fr. N, KL 250 fr. WŚ 1 fr. NOW WŚ Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach B1 B46/a, c Budynek wziemny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B2 B46/c Dół posłupowy Owalny Nieregularny (Pradzie.?) 1 fr. Pr 2 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B3 B46/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty 4 Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B4 B46/d Jama Owalny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B5 B46/d Dół posłupowy Kolisty N, KCWK 1 fr. N, KCWK Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B6 B46/b Jama Owalny N, KCWK 48 fragm. N, KCWK Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jama Nieregularny Nieregularny B46/B56/ d/c B7/B7a/b Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B8 B46/d Dół posłupowy Kolisty N, KL 1 fr. N, KL 4 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy? Podłużny, zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach B9 B55/B56/a/c Rów N, KL 54 fr. N, KL 9 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica W przybliżeniu prostokątny B10 B55/b Jama/zasobowa? Nieregularny N, KL 22 fr. KL 4 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B11 B56/d Jama Owalny Trapezowaty fr. N, KCWK 7 fr. KL 6 fr. WŚ N, KL Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną oraz warstwą spalenizny bez widocznych węgli B12 B56/d Jama Owalny Nieregularny 3 fr. N, KCWK 6 fr. N, KL N, KL Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica B13/a/b B56/d Jama Nieokreślony?? fr. N, KCWK 10 fr. WŚ KCWK Dwuwarstwowe/ średnio zbielicowana próchnica; średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną Nieregularny Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach Jama B55/B65/ a/b B14 fr. 2 toporków, fr. Toporka N, KL 125 fr. N, KL 12 1 Wielowarstowe/silnie zbielicowana próchnica,z domieszką polepy; warstwowana gliną Nieregularny Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych Jama zasobowa? B55/B65/ a/b B15 narożnikach N, KCWK 3 fr. N, KCWK 1 Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B16 B65/a, b Jama Owalny

23 Katalog obiektów Inne materiały kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie fr. N, KL 71 fr. WŚ WŚ fr. N, KCWK 2 fr. WŚ N, KCWK N, KCWK 7 fr. N, KCWK fr. N, KCWK 1 fr. N, KL fr. naczynia KCS 3 fr. WŚ N, KCWK N, KL 3 fr. N, KL Wypełnisko Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica/polepa Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średniozbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. Półowalny poziomy z przegłębieniem w części W Prostokątny o zaokrąglonych narożnikach B17 B65/b Budynek wziemny Półowalny poziomy B18 B65/d Jama Owalny Półowalny poziomy B19 B65/d Jama Owalny Półowalny pionowy B20 B65/a Dół posłupowy Kolisty B21 B65/a Dół posłupowy Kolisty Półkolisty B22 B75/b Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Półowalny poziomy z przegłębieniem w części SE Prostokątny o zaokrąglonych narożnikach B23 B75/b Budynek wziemny B24 B75/b, d Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Półowalny poziomy B25 B75/d Jama Owalny Półowalny poziomy z przegłębieniem w części W B26 B75/d Jama Owalny B27 B75/d Jama Owalny Nieregularny B28 B75/b Dół posłupowy Owalny Półkolisty B29 B75/b Dół posłupowy Kolisty Półkolisty B30 B85/a Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Półowalny poziomy B31 B75/cd Dół posłupowy Owalny Półowalny pionowy B32 B75/c Dół posłupowy Kolisty B33 B75/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty B34 B75/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Półowalny pionowy B35 B75/a Dół posłupowy Kolisty Półowalny pionowy B36 B75/c Dół posłupowy Kolisty

24 Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło Tabela 2 cd. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Charakterystyka obiektów. Inne materiały kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie Wypełnisko przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B37 B75/d Dół posłupowy Kolisty Półkolisty 1 1-żużel 39 fr. N, KL 20 fr. WŚ WŚ Wielowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami; silnie zbielicowana próchnica; glina; średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną; silnie zbielicowana próchnica przemieszana z gliną; średnio zbielicowana próchnica Nieregularny Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożach Budynek wziemny? B74/B75 / a, b/c, d B38 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B39 B85/c Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Jama Owalny Nieregularny B75/B85/ d/c B40 N, KL 5 fr. N, KL Jednowarstwowe/średnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B41 B85/c Jama Owalny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B42 B85/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty N, KL 41 fr. N, KL 3 11 Wielowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica; glina przemieszana z silnie zbielicowaną próchnicą B43/B44 B85/c Jama/zasobowa? Kolisty Nieregularny N, KCWK 17 fr. N, KCWK 5 3 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B45 B85/a, c Jama Kolisty Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica B46 B85/a Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica B47 B85/a Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B48 B85/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty N, KL 266 fr. N, KL 5 5 Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami Półowalny poziomy B49 B84/a Jama Owalny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B50 B72/a Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B51 B74/c Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B52 B74/c Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B53 B74/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty N, KL 92 fr. KL 5 2 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica ze sporadycznymi węglami/ polepa W przybliżeniu prostokątny B54 B73/a, b Jama/zasobowa? Kolisty

25 Katalog obiektów Inne materiały kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie Wypełnisko przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. B55 B73/a Jama Owalny N, KL 30 fr. N, KL 2 3 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B56 B73/a Dół posłupowy Kolisty Półkolisty fr. N, KL 1 fr. WŚ N, KL Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B57 B73/a, c Jama Kolisty fr. N, KCWR 1 fr. N, KCWK 113 fr. N, KL 63 fr. WŚ WŚ Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B58 B62/c Budynek wziemny Owalny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy Dół posłupowy Kolisty B63/B73/ b/a B59 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B60 B63/b, d Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B61 B63/d Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Nieregularny Strop obiektów B62a,B62b B62 B72/a fr. N, KCWR 138 fr. N, KL N, KL Wielowarstwowe w układzie horyzontalnym/średnio zbielicowana próchnica; średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną Półowalny poziomy B62a B72/a Jama Owalny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B62b B72/a Jama Owalny fr. N, KL 25 fr. WŚ WŚ Jednowarstwowe/czarna próchnica z warstwą spalenizny bez widocznych węgli drzewnych Półowalny poziomy Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożach B63 B62/b, d Jama/palenisko? N, KL 6 fr. N, KL Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B63a B62/d Dół posłupowy Kolisty fr. pradzieje 18 fr. N, KL 11 fr. WŚ WŚ Jednowarstwowe/czarna próchnica z warstwą spalenizny z widocznymi węglami drzewnymi i z polepą Półowalny poziomy Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożach B64 B62/d Jama/palenisko? 9 5 fr, N, KL 1 fr. WŚ KL Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica z grudkami polepy Półowalny poziomy B65 B61/b Jama/skupisko polepy Owalny fr. N, KL 1 fr. WŚ WS Jednowarstwowe/czarna próchnica z warstwą spalenizny z widocznymi węglami drzewnymi Półowalny poziomy Zbliżony do prostokąta o zaokrąglonych narożach Jama/palenisko? B61/B71/ b/a B66 now 1 fr. NOW Jednowarstwowe/brunatna niezbielicowana próchnica B67 B61/c, d Jama Owalny Półkolisty N, KL 27 fr. N, KL Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica z widocznymi grudkami polepy B68 B61/c Jama Owalny Nieregularny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B69 B61/c Dół posłupowy Owalny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B70 B61/a/c Dół posłupowy Kolisty

26 Lidia Kamyszek, Mirosław Masojć, Leszek Żygadło Inne materiały kości Tabela 2 cd. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Charakterystyka obiektów. Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie Wypełnisko przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. N, KL 54 fr. N, KL 7 2 Wielowarstwowe w układzie horyzontalnym/średnio zbielicowana próchnica; silnie zbielicowana próchnica przemieszana z gliną; średnio zbielicowana próchnica Nieregularny (workowaty) B71 B51/d Jama/zasobowa? Owalny Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B72 B51/d Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica Półowalny pionowy W przybliżeniu kwadratowy B73 B51/d Dół posłupowy Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B74 B73/d Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B75 B51/c Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Prostokątny o zaokrąglonych narożach B76 B46/b Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B77 B46/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica B78 B71/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty N, KL 1 fr. N, KL Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B79 B62/d Dół posłupowy Kolisty N, KL 1 fr. N, KL Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Prostokątny o zaokrąglonych narożach B80 B61/b Dół posłupowy Kolisty fr. N, KCWR 304 fr. N, KL 4 fr. WŚ N, KL Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną Półowalny poziomy Jama/glinianka? Nieregularny A70/A80/ B61/B71 / b/a/d/c B81 Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B82 B71/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B83 B71/c Jama Owalny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B84 B71/c Dół posłupowy Kolisty Półkolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny poziomy B85 B75/b Jama Nieokreślony? 44 6 N, KL 1 fr. N, KL Jednowarstwowe/słabo zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B88 B11/d Jama Owalny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B89 B62/d Dół posłupowy Kolisty Półkolisty 26

27 Katalog obiektów Inne materiały kości Polepa Materiał krzemienny Ceramika DaTOwanie Wypełnisko przekrój pionowy Głębokość (Cm) Szerokość (Cm) Długość (Cm) przekrój poziomy Funkcja Ar/ ćw. Nr ob. Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B90 B61/b Dół posłupowy Owalny Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B91 B65b Dół posłupowy Kolisty Pókolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B92 B65/a Dół posłupowy Kolisty Pókolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B93 B75/a Dół posłupowy Kolisty Pókolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica Półowalny pionowy B94 B65/a Dół posłupowy Kolisty Jednowarstwowe/silnie zbielicowana próchnica B95 B65/a Dół posłupowy Kolisty Pólkolisty ` 2 1 fr. N, KCWR 1 fr. N, KCWK 46 fr. N, KL 17 fr. WŚ N, KL Jednowarstwowe/średnio zbielicowana próchnica B96 B62/c Jama Owalny??? 44 NN fr. N, KL 1 fr. WŚ N, KL Wielowarstwowe w układzie horyzontalnym/średnio zbielicowana próchnica; średnio zbielicowana próchnica przemieszana z gliną B97 B61/c, d Budynek wziemny Owalny Nieregularny Wykaz stosowanych skrótów: N- neolit, KKN krąg kultur naddunajskich, KCWR kultura ceramiki wstęgowej rytej, KCWK kultura ceramiki wstęgowej kłutej, KL kultura lendzielska, KCS kultura ceramiki sznurowej, EB epoka brązu, KŁ kultura łużycka, WŚ wczesne średniowiecze, PŚR późne średniowiecze, NOW okres nowożytny, NN nieokreślony, fr. fragment, przed. żel przedmiot żelazny. 27

28

29 ZRD 18, BIEŃKOWICE stan. 56 AZP /138 Mirosław Furmanek II. ŚLADY OSADNICTwa WCZESNOROLNICZYCH społeczności KULTURY CERAMIKI wstęgowej RYTEJ Z funkcjonowaniem osadnictwa wczesnorolniczych społeczności KCWR w obrębie przebadanej przestrzeni nie można wiązać żadnych obiektów nieruchomych. Świadectwem jego funkcjonowania jest stosunkowo nieliczny zespół ceramiki liczący 35 fragm. (ryc. 1). Została ona odkryta podczas doczyszczania powierzchni arów B62, B71 i B72 oraz jako materiał redeponowany w obiektach o późniejszej chronologii (A24, A33, B58, B62, B81, B96). Pod względem przestrzennym jest to dość ograniczony obszar, stąd można sądzić, że poza przestrzenią przebadaną w trakcie prac ratowniczych można liczyć się z reliktami bardziej trwałych form zagospodarowania stanowiska przez to ugrupowanie. Odkryte fragmenty naczyń to przeważnie tzw. ceramika delikatna wykonana z gliny z domieszką drobnoziarnistego piasku lub całkowicie pozbawiona intencjonalnej domieszki. Rozdrobnienie materiału uniemożliwia w większości przypadków określenie form naczyń. Należy jednak sądzić, że dominowały czarki w kształcie ¾ odcinka kuli (ryc. 2: 1). Stylistyka ornamentowanych fragmentów jest dość jednolita. Są to ornamenty wykonane klasycznymi (płytkimi i wąskimi) liniami rytymi (ryc. 2: 2-5). Ornamentyka nutowa wystąpiła na dwóch fragmentach (ryc. 2: 4-5). W jednym przypadku są to okrągłe i owalne nuty zlokalizowane na liniach rytych lub obok nich (ryc. 2: 4-5) oraz nuty zlokalizowane pomiędzy podwójnymi liniami rytymi (ryc. 2: 5). Stylistyka ta nawiązuje do tzw. stylu zdegenerowanego wyróżnianego na Morawach, będącego wyznacznikiem fazy IIb KCWR na tym terenie (Pavlů 1972, 133; Čižmář 1998, 117). Stanowiska reprezentujące tę stylistykę są dość licznie reprezentowane na Górnym Śląsku (np. Dzielnica, woj. opolskie), Śląsku Opawskim (np. Jaktař, Kylešovice, Velké Hoštice; Jisl 1969; Pavelčik 1979; 1994), w Bramie Morawskiej (np. Studénka, Pustějov; Janák et. al. 2013; 2014) oraz Morawach (Čižmář 1998; Hájek 2005; Horáková et al. 1997). 29

30 30

31 II. Ślady osadnictwa wczesnorolniczych spoleczności kultury ceramiki wstęgowej rytej Ryc. 2. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Wybór fragmentów naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej. 1-2 obiekt B62, 3-5 obiekt B81 (rys. N. Lenkow). Ryc. 1. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Plan wykopu z występowaniem przestrzennym fragmentów naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej (opr. M. Furmanek). 31

32 Mirosław Furmanek Literatura Cižmář Z Ňástin relativní chronologie lineární keramiky na Moravě, Acta Musei Moraviae, Scientiace sociales, t. 83, s Hájek Z Ohrazené areály kultury s lineární keramikou na Moravě (II). Uničov na Nivách, Olomouc. Horáková J., Kalábek M., Peška J Osada lidu s lineární keramikou v Přáslavicích Kocourovci, Archeologiae Regionalis Fontes 1, Olomouc. Janák V., Knápek A., Papáková K Sídliště ve Studénce v kontextu osídlení kultury s lineární keramikou v Oderské bráně, Přehled výzkumů, t. 52/ 1, s , Brno. Janák V., Kováčik P., Knápek A., Papáková K Neolitické sídliště v Pustějově, Časopis Slezského Zemského muzea, série B, vol. 63/2014, Opava, s Jisl L Sídlište volutové kultury na OstravskŬ, Časopis Slezského muzea, série B, t.18, s Pavelčík J Problem zasiedlania Moraw północnych przez ludność ceramiki wstęgowej, [w:] Początki neolityzacji Polski południowo-zachodniej, W. Wojciechowski (red.), Wrocław, s Osady na Kostelním kopcu v Opavě-Jaktaři i ich miejsce w badaniach nad problematyką neolitu i eneolitu Górnego Śląska, Przegląd Archeologiczny, t. 42, s Pavlů I Das Linearkeramische Ornament in der Entwicklung der böhmischen Linearkeramik, Alba Regia, t. 12, s

33 ZRD 18, BIEŃKOWICE stan. 56 AZP /138 Mirosław Furmanek III. OSADA SPOŁECZNOŚCI KULTURY CERAMIKI wstęgowej KŁUTEJ W BIEŃKOWIcach, STAN 56 Odkryty w trakcie badań ratowniczych stanowiska 56 w Bieńkowicach fragment osady społeczności kultury ceramiki wstęgowej kłutej związany jest z obecnością 9 obiektów o charakterze osadniczym (obiekty A41, B6, B7, B14, B16, B18, B19, B23, B45). Podstawową kategorię zabytków odkrytych podczas badań stanowi ceramika naczyniowa odkryta w tych jamach oraz redeponowane fragmenty, które znalazły się w jamach o późniejszej metryce. Większość obiektów nieruchomych została odkryta w północnej części wykopu na arach B45, B46, B55, B56, B65, B66, B75 B85 oraz pojedynczy obiekt w części środkowej, w obrębie ara A40 (ryc. 1). Może to sugerować w obrębie badanej przestrzeni funkcjonowanie ok. 2 3 zagród (1 2 w części północnej i 1 w części środkowej wykopu). Nie można wykluczać, że część jam posłupowych może być związana z trudnymi obecnie do identyfikacji pozostałościami mieszkalnych budowli naziemnych, np. pomiędzy obiektami B19 i B23. Wśród jam zaliczonych do kultury ceramiki wstęgowej kłutej wyróżnić można obiekty o rzucie owalnym (np. ryc. 2-4), kolistym (ryc. 3), prostokątnym z zaokrąglonymi narożnikami (ryc. 3-4) czy ósemkowatym, (ryc. 2). Ich przekroje są przeważnie nieckowate (półowalne), a wypełnisko jednolite. Miąższość nawarstwień ma przeważnie cm. Trudno w sposób jednoznaczny określić ich funkcję, poza ogólnym jej określeniem jako gospodarcza. Wykluczyć należy ich mieszkalny charakter ze względu na powszechne wznoszenie w tym czasie budynków mieszkalnych w formie słupowej. Wśród obiektów dominują nieokreślone funkcjonalnie jamy (12 obiektów), przeważnie owalne, rzadziej koliste o półowalnych i trapezowatych przekrojach i jednowarstwowych wypełniskach. Pozostałe to jamy zasobowe (3 obiekty B10, B15 i B54) o nieregularnym, owalnym i kolistym stropie, zróżnicowanych przekrojach oraz jedno- i wielowarstwowych wypełniskach. Podstawą wnioskowania o taksonomii i chronologii tej fazy stanowiska jest ceramika. Jej zespół jest nieliczny tylko 178 fragmentów. Pochodzi ona zarówno z obiektów osadniczych (159 fragmentów), jak również odkrywana była na złożu wtórnym w obiektach o późniejszej chronologii. W wytwórczości garncarskiej KCWK możemy wyróżnić dwie grupy naczyń: tzw. ceramikę delikatną i ceramikę grubej roboty. Ceramika delikatna w omawianym zbiorze wykonana jest z gliny bez intencjonalnej domieszki, ewentualnie z domieszką drobno ziarnistego piasku. Ceramika grubej roboty wykonana jest z gliny z domieszką tłucznia ceramicznego (tzw. szamotowa ) oraz domieszką mineralną, zarówno piasku jak i drobnego tłucznia. Na uwagę zasługują 2 fragmenty odkryte w obiekcie A41, gdzie jako domieszki użyto średnioziarnistego talku. Jest to innowacyjna w tym czasie ceramika, w której zastosowana domieszka poprawia znacząco właściwości termiczne. Źródła tej domieszki znajdują się na Przedgórzu Sudeckim i należy ją uznać za import z Dolnego Śląska (por. Borowski et al. 2015). Analizując zbiór ceramiki z obiektów zaliczonych do kultury ceramiki wstęgowej kłutej można zauważyć, że w ramach tradycyjnego 33

34 Mirosław Furmanek Tabela 1. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Ceramika naczyniowa KCWK. Struktura frekwencji ceramiki delikatnej i kuchennej z uwzględnieniem obecności zdobnictwa (opr. M. Furmanek). Obiekt A41 B6 B7 B14 B16 B18 B19 B23 B45 Razem Cer. delikatna Cer. kuchenna Razem Razem ZD NZD ZD NZD CD CG ZD NZD Razem ,4% 70,6% 0,0% 100,0% 73,9% 26,1% 21,7% 78,3% 100,0% ,0% 0,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 0,0% 100,0% 100,0% ,9% 59,1% 7,7% 92,3% 45,8% 54,2% 22,9% 77,1% 100,0% ,0% 75,0% 0,0% 100,0% 40,0% 60,0% 10,0% 90,0% 100,0% ,0% 0,0% 0,0% 100,0% 33,3% 66,7% 33,3% 66,7% 100,0% ,2% 20,8% 0,0% 100,0% 63,2% 36,8% 50,0% 50,0% 100,0% ,3% 66,7% 0,0% 100,0% 85,7% 14,3% 28,6% 71,4% 100,0% ,0% 0,0% 11,1% 88,9% 25,0% 75,0% 33,3% 66,7% 100,0% ,0% 25,0% 0,0% 100,0% 47,1% 52,9% 35,3% 64,7% 100,0% ,1% 45,9% 4,1% 95,9% 53,5% 46,5% 30,8% 69,2% 100,0% podziału na ceramikę delikatną i grubej roboty (kuchenną) jej ilość jest dość podobna, z niewielką przewagą ceramiki delikatnej (53,5% i 46,5%). W przypadku poszczególnych obiektów proporcje te są różne, co wynika z liczebności poszczególnych zespołów i zapewne funkcji spełnianej przez obiekty, z której ona pochodzi. Niezwykle istotny jest wskaźnik intensywności zdobienia, który dla całego zbioru wynosi 30,8%, a w przypadku poszczególnych zespołów jest bardzo podobny i oscyluje ok. 30% (tabela 1). Dla ceramiki delikatnej wskaźnik intensywności zdobnictwa wynosi 54,1%, w przypadku poszczególnych obiektów jest dość zróżnicowany (od 25% do 100%). Z kolei dla ceramiki grubej roboty jest zdecydowanie mniejszy i dla wszystkich analizowanych fragmentów wynosi 4,1% (tabela 1). Zdobnictwo wykonywane było przy użyciu elementów plastycznych oraz charakterystycznej ornamentyki kłutej. Ornamentyka plastyczna jest jedynym jej rodzajem zdobnictwa obecnym na naczyniach grubej roboty. Są to przede wszystkim listwy plastyczne występujące w podkrawędnej części naczyń (ryc. 5: 5, 10, 15). W jednym przypadku wystąpiło naczynie z listwą podkrawędną i nacinanym wylewem (ryc. 6: 11). Z kolei guzy, przeważnie uniesione ku górze (ryc. 5: 9, 6: 4), a w jednym przypadku potrójny guz występują na ceramice delikatnej będąc elementem kompozycji ornamentacyjnych tworzonych wraz ze zdobnictwem kłutym. Większość zdobionych naczyń ornamentowana jest przy użyciu różnych wariantów techniki kłutej. Przy analizie jej klasyfikacji wykorzystano schemat zaproponowany przez M. Zapotocką (np. Zapotocká 1978, 1998). Stan zachowania ceramiki (zniszczone powierzchnie, duże rozdrobnienie) powoduje, że aż w przypadku 20,5% nie można określić rodzaju elementu zdobniczego (kod [00], tabela 2, ryc. 7). Spośród określonych najczęściej występującym elementem jest średniej szerokości linia wykonana podwójnym 34

35 Iii. Osada społeczności kultury ceramiki wstęgowej kłutej w Bieńkowicach, stan 56 Tabela 2. Bieńkowice, gm. Krzyżanowice, stan. 56 (ZRD 18). Ceramika naczyniowa KCWK. Struktura zdobnictwa (opr. M. Furmanek). Obiekt Elementy plastyczne Elementy kłute Ucho Listwa Guz Razem [00] [12] [23] [31] [32] [41] [42] [53] [54] Razem A B B B B B B B B Razem ,0% 60,0% 40,0% 100,0% 20,5% 2,3% 34,1% 2,3% 11,4% 2,3% 9,1% 6,8% 11,4% 100,0% narzędziem (doppelstich), która stanowi 34,1% (kod [23]). Poza jednym fragmentem naczynia zdobionym pojedynczym narzędziem (kod [12]) reszta wykonana jest przy użyciu narzędzi trójzębnych wąskich (kod [31] 2,3%), a przede wszystkim szerokich (kod [32] 11,4%), czterozębnych (wąskich kod [41] 2,3%, i szerokich kod [42] 9,1%) oraz sześciozębnych (wąskich kod [53] 6,8%, i szerokich kod [42] 11,4%). Ze względu na rozdrobnienie naczyń ciężko sprecyzować wątki ornamentacyjne występujące na naczyniach. Wydaje się, że dominują układy krokwiaste i ornament strefowy. Sporadycznie występują wątki zbliżone do szachownicowych. Równie trudne do określenia są formy naczyń. Wśród zidentyfikowanych form wymienić można naczynia gruszkowate, misy o zaokrąglonych dnach oraz naczynia kociołkowate wśród ceramiki grubej roboty. Brak form o ostrych załomach i naczyń na pustych nóżkach. Na podstawie przedstawionych cech ornamentyki oraz morfologii naczyń należy sądzić, że zespół z Bieńkowic 56 należy datować na początek młodszych faz KCWK. Duża frekwencja zdobnictwa wykonywanego wąskim podwójnym narzędziem oraz ornamentów wykonywanych narzędziami wielozębnymi, jak również brak ornamentów wykonywanych szerokim narzędziem dwuzębnym pozwala datować ten zespół ogólnie na fazę IVa wg Zapotockiej, najprawdopodobniej na jej początek wyróżniany ostatnio jako faza IVa1 (np. Zapotocká 2004). W stosunku do innych śląskich znalezisk związanych z KCWK zespół ten jest młodszy od zespołów z Mochowa (Wojciechowski 1987) oraz Siedlca (Furmanek 2000), ale starszy od materiałów odkrytych w Dzielnicy (Furmanek 2010) czy Slavkovie (Zezulová 2004). Problem funkcjonowania i identyfikacji ugrupowań postlinearnych na Górnym Śląsku od lat wzbudza wiele kontrowersji. Ugrupowania powstałe po zaniku KCWR często ze względu na swój synkretyczny charakter są trudne do jednoznacznej klasyfikacji kulturowej. Obecność społeczności KCWK we wschodniej ( nadodrzańskiej ) części Górnego Śląska do niedawna była kwestionowana a zespoły z ceramiką zdobioną ornamentyką kłutą zaczęto zaliczać do kultury malickiej. Nowe znaleziska wskazują, że niezależnie od poprawnego wyróżnienia zespołów malickich, pojawiają się również stanowiska, które można określić jako reprezentujące typową KCWK. Do nich można zaliczyć Slavkov koło Opawy (Zezulová 2004) oraz Dzielnicę, woj. opolskie (Furmanek 2010). Oba można datować na młodszy odcinek fazy IVa lub początek fazy IVb. Osada odkryta w Bieńkowicach, stan. 56 jest nie tylko kolejnym stanowiskiem tej kultury na Górnym Śląsku, ale ze względu na starszeństwo w stosunku do dotąd znanych materiałów stanowi nową jakość i można je obecnie uznać za najstarsze materiały zaliczane do KCWK odkryte we wschodniej części Górnego Śląska. 35