Konflikt grecko macedoński

Transkrypt

1 Konflikt grecko macedoński Konflikt Grecji z Macedonią Grecja jest państwem zdecydowanie jednorodnym etnicznie. Około 96 % mieszkańców tego państwa stanowią Grecy, pozostałe 4 % to Turcy, Macedończycy, Bułgarzy, Albańczycy, Ormianie, Cyganie oraz Żydzi. Mimo tak dużej homogeniczności etnicznej Grecji, stosunki z Macedonią stanowią cały czas punkt zapalny zarówno wewnętrznej, jak i zagranicznej polityki Grecji 1. Konflikt Grecji z Macedonią można zakwalifikować jako typ konfliktu etnicznego, który J.Mucha definiuje jako jeden z typów stosunków występujących między mniej lub bardziej spójnymi zbiorowościami społecznymi, należącymi do jakiegoś szerszego układu kulturowego 2. Mimo, iż eskalacja wyżej wspomnianego konfliktu miała miejsce w roku 1992, kiedy to po rozpadzie Jugosławii powstało niepodległe państwo macedońskie, to jednak jego początki sięgają znacznie wcześniej. Dziś oprócz państwa macedońskiego nazwę tą nosi historyczno geograficzny region w Grecji, leżący w jej północnej części nad Morzem Egejskim 3. Historia konfliktu grecko macedońskiego Okres II wojny światowej jest niewątpliwie niezwykle istotnym czasem dla kształtowania się macedońskiej świadomości narodowej. W tym okresie doszło do porozumienia jugosłowiańskich oraz greckich komunistów, na mocy którego powołano do życia Słowiańsko - Macedoński Front Narodowowyzwoleńczy (SNOF), działający pod komendą komunistycznej greckiej Ludowej Armii Wyzwolenia Narodowego. Komuniści z obu stron podsycali nadzieje na utworzenie macedońskiej republiki autonomicznej, w wyniku czego, ludność macedońska masowo wstępowała do SNOF u.marzenia o pewnej dozie autonomii spełniły się po II wojnie światowej, kiedy to w ramach Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii powstała Republika Macedońska. Jednak w wyniku rozgrywek na linii Moskwa Belgrad, komuniści greccy ostatecznie wycofali swe poparcie dla koncepcji macedońskiej autonomii w ramach państwa jugosłowiańskiego, opowiadając się po stronie Stalina, który forsował idee niezależnego, zjednoczonego państwa macedońskiego. Efektem tej decyzji było zamkniecie przez Tito granic z Grecją / lipiec 1949/ Posunięcie to nie było obojętnym dla toczącej się w Grecji wojny domowej pomiędzy siłami rządowymi a komunistyczna partyzantką. Dla greckich komunistów oznaczało to odcięcie dróg zaopatrzenia wiodących z Jugosławii, co w ostatecznym rozrachunku przyczyniło się do ich klęski. Przegrana komunistów oznaczała min. przymusową falę macedońskiej emigracji (ok.55 tyś. osób) 4powodowanej obawami represji ze strony greckich władz, które zaczęły prowadzić silna politykę hellenizacyjną. W 1984 r. emigranci pochodzenia greckiego uzyskali możliwość powrotu do Grecji. Szansy takiej nie dostali jednak Macedończycy, którzy aby wrócić zmuszeni byli zadeklarować grecką narodowość, czemu sprzeciwiały się działające w Grecji organizacje macedońskie, które domagały się poszanowania praw mniejszości macedońskiej ( min. prawa do powrotu emigrantów, funkcjonowania instytucji kulturalnych, nauki w języku macedońskim) 5.

2 Niepodległa Macedonia zaognienie sporu Gdy po rozpadzie Jugosławii powstała niepodległa Macedonia (1991r.), pomiędzy nowo powstałym państwem a Grecją rozgorzał konflikt odnoszący się do przyjętej przez Macedonię nazwy. Grecy sprzeciwiają się stosowaniu w nazwie i symbolice nowo powstałego państwa elementów uznawanych przez nich za element greckiego dziedzictwa kulturowego, za które uznają starożytne państwo Filipa II Macedońskiego i Aleksandra Macedońskiego 6.Uważają oni, że tylko Grecja ma prawo do stosowania nazwy Macedonia wobec prowincji leżących na jej północy. Aleksander Macedoński 7 uznawany jest przez greków za centralną postać swego starożytnego dziedzictwa, za wodza krzewiącego helleńska kulturę. Wobec Macedonii padły oskarżenia o próby fałszowania historii, oraz promowania się dzięki przyjęciu nazwy związanej z jedna z najbardziej znanych postaci historycznych w dziejach świata. Odpierając zarzuty Macedończycy twierdzą, że ich celem nie jest uzyskanie monopolu na postać Aleksandra Macedońskiego, do dziedzictwa którego mają jednak prawo, podobnie jak wiele innych państw, w związku z czym Grecja nie ma na niego wyłączności. Ich Zdaniem postać ta powinna łączyć, a nie dzielić państwa, co zresztą byłoby zgodne z intencją samego Aleksandra 8. Grekom nie podobało się także stosowanie przez nowo powstałe państwo gwiazdy Verginy, jako godła i emblematu flagi 9. Wykorzystywanie tych symboli, Grecja uznała za zagrażające jej bezpieczeństwu i integralności terytorialnej Grecji, zwłaszcza, że gwiazda z Verginy jest także godłem Macedonii Greckiej. Powodem konfliktu stał się także 49 artykuł macedońskiej konstytucji, który głosił, iż państwo macedońskie troszczy się o prawa Macedończyków przebywających w sąsiednich państwach, pomaga w ich kulturalnym rozwoju oraz popiera związki między nimi 10. Grecy obawiali się, że zarówno nazwa Macedonia, jak i powyższe konstytucyjne zapisy mogą wywołać ruchy separatystyczne w 3 greckich regionach sąsiadujących z nowo powstałym państwem, a mianowicie w Macedonii Środkowej, Macedonii Zachodniej oraz Macedonii Wschodniej 11. Jak się wydaje w tym artykule, Grecja szukała pretekstu do rozpoczęcia sporu, gdyż zapis ten nie stanowi żadnego wyjątku na tle innych zapisów konstytucyjnych państw europejskich nie wyłączając Grecji 12. Sytuacji nie załagodziło wprowadzone poprawek do macedońskiej konstytucji stwierdzających, że republika Macedonii nie ma roszczeń terytorialnych wobec państwa sąsiednich oraz że nie ingeruje przy tym w suwerenne prawa innych państw ani w ich sprawy wewnętrzne 13. Grecy nadal z wielkim uporem dążyli do skłonienia rządu w Skopiu, zarówno do zmiany nazwy państwa, jak i rezygnacji z przyjętych narodowych symboli. Organizowano wielotysięczne manifestacje w Salonikach i w Atenach, a greckie veto opóźniało uznanie Republiki Macedonii przez struktury międzynarodowe - ONZ oraz państwa Unii Europejskiej. Przyjęcie Macedonii do ONZ Aby nie dopuścić do dalszej eskalacji konfliktu Macedonia została przyjęta do ONZ, ale pod nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii (FYROM). Mimo tego ustępstwa strony macedońskiej, Ateny nadal nie uznawały państwa macedońskiego, mimo tego, że były jedynym krajem Unii europejskiej, który tego nie uczynił. Wobec fiaska swej dotychczasowej polityki rząd w Atenach zdecydował się na bardziej radykalne kroki,

3 a mianowicie na wprowadzenie wobec Macedonii embarga oraz zamkniecie dla macedońskich dostaw portu w Salonikach, co było posunięciem bardzo dotkliwym, gdyż właśnie przez ten port trafiało do Macedonii większość importowanej ropy naftowej 14. Wysiłki Unii Europejskiej, ONZ oraz Stanów Zjednoczonych zaowocowały w końcu zawarciem w 1995r.porozumienia pomiędzy zwaśnionymi krajami. Na jego mocy Macedonia wyraziła zgodę na bycie uznawana pod nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, po raz kolejny zmieniła część swych konstytucyjnych zapisów oraz flagę, na której gwiazda z Verginy została zastąpiona 8 ramiennym słońcem. W zamian za te ustępstwa Grecja zgodziła się znieść swoje embargo. 15 Co ciekawe, dokument ten nie zawiera nazwy żadnego z tych państw, które określane są jedynie jako Strona pierwsza oraz Strona druga. Oprócz przedstawionych powyżej postanowień dokument ten zawierał również potwierdzenie o nienaruszalności granic, respektowaniu macedońskiej suwerenności i integralności terytorialnej oraz wyrzeczeniu się użycia siły w stosunkach miedzy krajami sygnatariuszami. 16 Macedońska mniejszość w Grecji Oprócz przedstawionej powyżej sytuacji, istotne zarzewie konfliktu w stosunkach grecko - macedońskich stanowi także sytuacja macedońskiej mniejszości w Grecji. W Macedonii szeroko propagowane jest twierdzenie, w Grecji żyje uciskana i pod przymusem hellenizowana mniejszość macedońska 17. Grecja zaprzecza takiemu faktowi, twierdząc, że nie istnieje w Grecji macedońska grupa narodowościowa, a jedynie niewielka liczba słowiańskich Greków tzw. Slawofonów, którzy mówią w języku słowiańskim i żyją w północnej części kraju. Generalnie w mimo normalizacji stosunków z Macedonią, w Grecji nadal istnieje przekonanie, iż Macedonia jest jedynie pojęciem geograficzno historycznym, które odnosi się do określonego regionu, w żadnym zaś wypadku do terytorium narodowego. Państwo to neguje także fakt istnienia odrębnego macedońskiego narodu i języka forsując tezę, iż republikę Macedonii utworzyła Komunistyczna Partia Jugosławii, która ze względów politycznych poparła tezę zgodnie z którą słowiańska Macedonia nie jest ani bułgarska, ani serbska, ani grecka a właśnie macedońska. Rażące naruszanie praw mniejszości macedońskiej w Grecji wykazał helsiński raport z 1994 r. Zgodnie z nim, rząd grecki neguje istnienie mniejszości macedońskiej, która przez tą politykę pozbawiona jest możliwości wyrażania swojej tożsamości oraz rozwijania kultury. W okresie w jakim przeprowadzano badania, mniejszość ta miała być także poddawana presji ekonomicznej, co miało wywoływać w niej poczucie strachu i permanentnego zagrożenia 18. Z drugiej jednak strony, jak twierdzi I. Stawowa Kawka, polityka Grecji wobec tej mniejszości ulega systematycznej poprawie, o czym świadczy min. funkcjonowanie macedońskich stowarzyszeń kulturalnych, z których największym jest Vinozito ( Tęcza ) wydająca dwujęzyczne pismo Nova zora 19. Mimo tylu konfliktów grecka polityka zagraniczna silnie popiera starania Macedonii do uczestnictwa w NATO oraz UE. Grecja jest także jednym z największych inwestorów zagranicznych w Macedonii 20. Wyżej zarysowany konflikt wydaje się być niezwykle trudnym do rozwiązania, gdyż dotyka spraw tożsamości narodowej i kulturowej budowanej na bazie niezwykle skomplikowanej bałkańskiej historii. Autor: Monika Baranowska Przypisy 1 Konflikty etniczne w Grecji nie dotyczą tylko stosunków z Macedonią, zaogniona sytuacja ma miejsce także na linii Grecja - Albania. 2 J. Mucha, Konflikt etniczny jako typ konfliktu społecznego, [w:] Konflikty etniczne. Źródła, typy, sposoby rozstrzygania - materiały z konferencji zorganizowanej przez Zakład Etnologii Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1996, s Macedonia Grecka, [w:] (4 V 2007). 4 Emigracja nie dotyczyła tylko ludności macedońskiej, ale także samych Greków, których wielu

4 osiedliło się w Polsce, patrz: (4 V 2007) 5 K. Pawłowski, Mniejszości narodowe na Bałkanach, [w:] s , (3 V 2007). 6 v 2007). 7 Król Macedonii od 336 r. p.n.e stłumił powstanie w Grecji niszcząc całkowicie Teby, które były głównym ośrodkiem greckiego oporu. Podczas gdy nad spokojem w Grecji czuwał jego zaufany wódz, Aleksander wyruszył na wyprawę przeciw Persom, którą ostatecznie podbił w 327 r. W 332 podbił Fenicję oraz zajął Egipt. Aleksander dążył do stworzenia uniwersalnej monarchii obejmującej tereny dawnego państwa perskiego, Macedonię i Grecję ze stolica w Babilonie. Był zdania, że w władzy stworzonego przez siebie imperium w równym stopniu powinni partycypować członkowie elity macedońskiej, greckiej oraz terenów podbitych na wschodzie (głownie arystokracja perska). Po podbiciu państwa perskiego Aleksander podjął wyprawę przeciw Indiom z których jednak po początkowych sukcesach był zmuszony ustąpić. Planował także podbój Afryki i Italii, czemu przeszkodziła jego przedwczesna śmierć w 323 r. Jego podboje dały początek nowej epoce historycznej zwanej hellenizmem patrz: P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, Władcy i wodzowie starożytności, Warszawa 1998, s. 18, oraz: Słownik kultury antycznej, (red.) L. Winniczuk, s Macedonia Grecja spór o nazwę lotniska, [w:] V 2007). 9 Szesnastoramienna gwiazda z Verginy jest symbolem Króla Filipa II Macedońskiego, ojca Aleksandra Wielkiego, Flaga Macedonii[w:] (4V 2007). 10 The Macedonian-Greek Conflict, [w:] V 2007). 11 Konflikt grecko macedoński [w:] 12 The Macedonian-Greek Conflict, op.cit., 13 Cyt. za: K. Pawłowski, op. cit., s I. Stawowy Kawka, Historia Macedonii, Wrocław 2000, s Konflikt grecko macedoński [w:] 16 K. Pawłowski, op. cit., s I. Stawowy Kawka, op. cit., s. 287, The Macedonian-Greek Conflict, op.cit., 19 I. Stawowy Kawka, op. cit., s Konflikt grecko macedoński [w:] BIBLIOGRAFIA Książki 1.Mirosław Hroch, Małe narody Europy, Ossolineum, Wrocław 2003 r. Piotr Iwaszkiewicz, Wiesław Łoś, Marek Stępień, Władcy i wodzowie starożytności, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa Janusz Mucha, Konflikt etniczny jako typ konfliktu społecznego, Konflikty etniczne.źródła, typy, sposoby rozstrzygania [w:] Konflikty Etniczne- materiały z konferencji zorganizowanej przez Zakład Etnologii Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa Irena Stawowy Kawka, Historia Macedonii, Ossolineum, Wrocław Słownik kultury antycznej, (red.) Lidia Winniczuk, Wiedza Powszechna, Warszawa Jan Szczepański, Grecja, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa, Strony Internetowe 1.Flaga Macedonii [w:] (4V 2007). 2.Konflikt grecko macedoński [w:] 3.Macedonia Grecja spór o nazwę lotniska, [w:] V 2007). 4.Macedonia Grecka, [w:] (4 V 2007). 5.K.Pawłowski, Mniejszości narodowe na Bałkanach, [w:] s The Macedonian-Greek Conflict, [w:] V 2007)

5