Fenologiczne zmiany fauny chruścików (Trichoptera) w zbiorniku śródmiejskim
|
|
- Teresa Kruk
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI WYDZIAŁ BIOLOGII Edyta Boroszko Fenologiczne zmiany fauny chruścików (Trichoptera) w zbiorniku śródmiejskim (wersja robocza) Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska pod kierunkiem dr. hab. Stanisława Czachorowskiego OLSZTYN 2000
2 Składam serdeczne wyrazy podziękowania Panu dr. hab. Stanisławowi Czachorowskiemu za cenne wskazówki i uwagi, a przede wszystkim za ogromną cierpliwość i mobilizację do pracy. Rodzicom za poświęcenie i trud włożone w moje wychowanie oraz moim najbliższym serdeczne dziękuję. 2
3 Spis treści Wstęp...5 Materiał i metody...9 Wstęp...9 Opis terenu badań...9 Opis stanowisk...10 Metody zbioru materiału...16 Zastosowane metody analizy materiału i metody statystyczne...17 Wyniki...20 Systematyczny przegląd gatunków (autekologia)...20 Rodzina: Hydroptilidae...20 Rodzina: Polycentropodidae...20 Rodzina: Phryganeidae...21 Rodzina: Limnephilidae...22 Rodzina: Leptoceridae...25 Ogólna charakterystyka materiału...26 Charakterystyka fenologiczna zebranego materiału...29 Struktura dominacji i charakterystyka fenologiczna materiału zebranego w zbiorniku Relax Struktura dominacji i charakterystyka fenologiczna materiału zebranego w zbiorniku Relax Wskaźnik naturalności...33 Podobieństwa faunistyczne między zbiornikami różnego typu...34 Podobieństwa faunistycznych między okresami fenologicznymi...35 Podobieństwa faunistyczne między okresami badań...37 Współwystępowanie gatunków Trichoptera w okresach fenologicznych...39 Współwystępowanie gatunków Trichoptera w okresach badań...43 Dyskusja...46 Streszczenie...52 Piśmiennictwo
4 Spis fotografii, rysunków i tabel: Fotografia 1. Zbiornik Relax 2, część zachodnia 10 Fotografia 2. Zbiornik Relax 1, część wschodnia 11 Rysunek 1. Ukształtowanie siedliskowe zbiornika Relax 1 12 Rysunek 2. Ukształtowanie siedliskowe zbiornika Relax2 13 Rysunek 3. Struktura dominacja chruścików w ujęciu ilościowym 22 Rysunek 4. Struktura dominacji chruścików w ujęciu jakościowym 22 Rysunek 5. Fenologiczne zmiany liczebności Trichoptera 23 Rysunek 6. Fenologiczne zmiany liczby gatunków 24 Rysunek 7. Dendryt podobieństw faunistycznych między zbiornikami (formuła jakościowa) 28 Rysunek 8. Dendryt podobieństw faunistycznych między zbiornikami (formuła ilościowa) 29 Rysunek 9. Dendryt podobieństw faunistycznych między okresami fenologicznymi 30 (formuła jakościowa) Rysunek 10. Dendryt podobieństw faunistycznych między okresami fenologicznymi 31 (formuła ilościowa) Rysunek 11. Dendryt podobieństw faunistycznych między okresami badań (formuła 32 jakościowa) Rysunek 12. Dendryt podobieństw faunistycznych między okresami badań (formuła 33 ilościowa) Rysunek 13. Dendryt współwystępowania gatunków w okresach fenologicznych 36 Rysunek 14. Dendryt współwystępowania gatunków w okresach badań 39 Tabela 1. Wskaźnik znaczenia ekologicznego gatunków występujących na badanym 18 terenie Tabela 2. Ogólna charakterystyka zebranego materiału 21 Tabela 3. Charakterystyka fenologiczna występowania Trichoptera w zbiornikach Relax 1 i Relax 2 27
5 Wstęp Chruściki stanowią grupę owadów szeroko rozpowszechnionych w środowisku wodnym. Do tej pory opisano gatunków (Morse 1999), choć szacuje się, że obecnie występuje ich około (Schmid, 1984). W Europie występuje ponad 900 gatunków Trichoptera (Botosaneanu, Malicky, 1978), z czego w Polsce odnotowano dotychczas ponad 260 gatunków (Szczęsny, 1991). Chruściki spotykane są prawie we wszystkich strefach klimatycznych (oprócz Antarktydy), a szczególnie licznie w strefie umiarkowanej. Niektóre żyją nawet wysoko w górach. W Himalajach można je spotkać na wysokości 5800 m n.p.m. Żyją we wszystkich typach wód śródlądowych oraz niektórych estuariach morskich. Najbogatsza pod względem ilościowym i jakościowym jest fauna potoków, źródlisk, strumieni i rzek górskich. W niektórych potokach larwy chruścików stanowią do 40% fauny. Bytują nawet w dość bystrym prądzie. W jeziorach larwy chruścików są stałym i licznym elementem makrobentosu. Chociaż ich występowanie jest zasadniczo ograniczone do litoralu, to jednak wyjątkowo spotykane są głębiej (Czachorowski, 1998). W rozmieszczeniu pionowym wyróżnia się dwa maksima liczebności: w najpłytszym litoralu oraz w strefie elodeidów (Czachorowski, 1993). Najczęściej chruściki występują do głębokości 5-10 m, wyjątkowo można je spotkać na głębokości 40 m (Fehlmann, 1912), a nawet 84 m (Despax, 1951). Mniej chruścików spotykamy w drobnych zbiornikach okresowych, źródłach i torfiankach (Stańczykowska, 1986). Trichoptera przechodzą rozwój z przeobrażeniem zupełnym. Larwy bytują w środowisku wodnym, zaś imagines prowadzą lądowy tryb życia, tylko nieliczne, podobnie jak nartniki, spędzają życie na powierzchni wody. Wśród chruścików występujących w Polsce, ze względu na aktywność imagines wyróżniamy gatunki: wczesnowiosenne, późnowiosenne, wiosenno-letnie, letnie i jesienne (Stańczykowska, 1986). Okres trwania lotów jest różny u różnych gatunków i może się zmieniać w latach. Dla grupy wiosennej i jesiennej okres ten jest krótki i trwa od jednego do kilku tygodni, dla wiosenno-letnich i letnich trwa dwa miesiące lub dłużej. Niektóre gatunki stenotopowe charakteryzują się jednoczesnym rozwojem całej populacji, krótkim i masowym pojawem imagines (np. Brachycentrus montanus). Wiele chruścików może wydać dwie generacje w ciągu roku, u innych cykl jest jednoroczny, może być również dwu- i trzyletni (Stańczykowska, 1986)
6 Larwy chruścików wykazują duże zróżnicowane pod względem morfologicznym i ekologicznym. Nieliczne gatunki w stadium larwalnym prowadzą wolny tryb życia, większość buduje przenośne domki, norki lub sieci łowne. I właśnie ta zdolność do budowania skomplikowanych budowli mieszkalnych i sieci łownych ze wszystkich przejawów życia i zachowania chruścików wzbudza największe zainteresowanie. Ekologiczne znaczenie Trichoptera w zbiornikach wodnych wynika ze znacznej liczebności larw. Larwy chruścików w niektórych zbiornikach (np. potokach) stanowią bardzo dużą część biomasy organizmów wodnych. Występujące masowo larwy odgrywają znaczną rolę w procesach obiegu i przetwarzania materii organicznej. Stanowią pokarm ryb i szeregu innych drapieżników wodnych. Zaś ze względu na wrażliwość na brak tlenu i zanieczyszczenia niektóre larwy chruścików, jak np.: Cheumatopsyche lepida czy Rhycophila nubila mogą być wyznacznikami czystości wód (Turyboyski, 1979; Stańczykowska, 1986). Fauna chruścików omawianego regionu Polski Północno-Wschodniej na tle badań z innych części kraju, wydaje się być stosunkowo dobrze poznana. Lepiej poznane są tylko Karpaty, natomiast informacji z innych nizinnych części kraju jest niewiele. Pierwsze informacje o chruścikach tego regionu pochodzą z 1909 roku (Ulmer, 1909), a pierwszy spis gatunków z 1913 roku (Ulmer, 1913) i odnosi się do całych Prus Wschodnich. Mniej więcej w tym samym czasie opublikowano dane o chruścikach Suwalszczyzny (Demel, 1923; Rzóska, 1935). Po II wojnie światowej pojawiły się prace Grębeckiego et al. (1954) i Szczepańskiej (1958), a kilka lat później został opublikowany przez Botosaneanu (1960) i Kumansky ego (1975) spis gatunków z okolic Wielkich Jezior Mazurskich. Niepełne dane dotyczące chruścików rzeki Łyny zawdzięczamy pracom Wielgosza (1979 a, b; Wielgosz et al., 1982) a rzeki Krutni wzmiance Botosaneanu (1965). Aktualny spis gatunków z regionu opublikował Czachorowski (1998), opierając się na wcześniejszych danych oraz badaniach własnych. Najwięcej prac dotyczących ekologii larw różnych typów wód pojawiło się w końcu lat osiemdziesiątych i w latach dziewięćdziesiątych. Zbadana została rzeka Pasłęka (Czachorowski, 1988, 1989 a), Łyna (Kanclerz, 1997; Sochacka, 1999), Pisa i jej dopływy (Lipnicka, 1999), rzeka Wałsza (Kościukiewicz 2000) i jej cieki (Lugowska, 2000) a także wyrywkowo drobne cieki okolic Olsztyna (Czachorowski, 1990; Czachorowski et al., 1993). Rozmieszczenie oraz skład gatunkowy wód bieżących zostały stosunkowo dobrze poznane i opisane. Niewiele jest informacji dotyczących wód stojących i odnoszą się one głównie do jezior. Jedynie chruściki tych zbiorników doczekały się monograficznego opracowania (Czachorowski, 1998). Najważniejsze dane o występowaniu chruścików w jeziorach Polski 6
7 Północno-Wschodniej (Narckiego, Warchałdzkiego, Brajnickiego, Skandy, Wulpińskiego i innych) zawarte są w pracach Czachorowskiego (1989 b, 1995 a, 1998). Najsłabiej poznana jest fauna Trichoptera drobnych zbiorników wodnych i torfowisk Zagadnienie to poruszane było w nielicznych badaniach (Czachorowski, 1994, 1995 b, c; Czachorowski i Kurzątkowska, 1995; Czachorowski i Szczepańska, 1991). Są to głównie dane faunistyczne bez szerszego rozeznania ekologicznego. Liczba gatunków w tego typu zbiornikach jest z pewnością większa niż wynika to z dotychczas opublikowanego piśmiennictwa. Brak jest prawie całkowicie prac odnoszących się do siedliskowego rozmieszczenia larw chruścików w drobnych zbiornikach wodnych (Czachorowski i Szczepańska, 1991). Siedliskowo zbiorniki te są raczej słabo zróżnicowane, lecz bardzo ważne z punktu widzenia bioróżnorodności. Najmniej miejsca poświęcano do tej pory charakterystykom fenologicznym. Niewielkie wzmianki na ten temat spotykamy w publikacjach Czachorowskiego (1995 b) oraz Czachorowskiego i Kurzątkowskiej (1995). Analiza zmian fenologicznych w tych zbiornikach wykazała dwa szczyty liczebności larw i liczby gatunków. Pierwszy szczyt odnotowano w miesiącach wiosennych (kwiecień, maj), drugi jesienią (październik). Czachorowski (1995 b) ze względu na okres występowania larw chruścików wyróżnił cztery grupy fenologiczne: gatunki wczesnowiosenne, późnowiosenne, letnie i jesienno-zimowe. Drobne zbiorniki wodne są bardzo ciekawym obiektem badań, zwłaszcza zbiorniki znajdujące się w obrębie aglomeracji miejskich. Cechują się zmiennymi warunkami fizycznochemicznymi. Szczegółowe badania zmian termiki drobnych zbiorników wykazały wyraźne poziome i pionowe zróżnicowanie termiczne i rozgraniczenie na górną cieplejszą i dolną chłodniejszą warstwę wody. Występuje uwarstwienie dobowe, które jest zjawiskiem typowym dla wód płytkich, powstającym jedynie pod wpływem silnego nasłonecznienia bez udziału wiatru (Chodorowski, 1961). Obecność drobnych zbiorników pozytywnie wpływa na faunę innych typów wód, zasilając je w niektóre gatunki. Badania na tego typu zbiornikach do tej pory prowadzone były bardzo rzadko. Interesujące jest, czy fauna Trichoptera tego typu siedlisk odznacza się specyficznymi cechami, czy ma swój osobliwy charakter? Bardzo słabe poznanie tego typu siedlisk zachęca także do poświęcenia im większej uwagi. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wstępnych badań nad dotychczas słabo poznanym zagadnieniem fenologicznych zmian fauny Trichoptera w zbiornikach miejskich, z uwzględnieniem składu gatunkowego i liczebności. W pracy podjęto się próby odpowiedzi na pytania: jakie gatunki występują w poszczególnych miesiącach roku, czy istnieje fauna specyficzna dla danej pory roku, czy możemy pogrupować gatunki chruścików ze względu na feno- 7
8 logię ich występowania, jakie gatunki występują w drobnych zbiornikach wodnych znajdujących się na terenie zurbanizowanym, czy fauna tu spotykana jest specyficzna dla wszystkich drobnych zbiorników, czy wykazuje różnice? Zadano pytanie, czy urbanizacji i antropopresja mają wpływ na charakter fauny w zbiornikach śródmiejskich i jaki jest stopień tego wpływu. Niniejsza praca po raz pierwszy w szerszym stopniu podejmuje problem fenologicznych zmian fauny chruścików i jest pierwszą pracą tego typu w odniesieniu do zbiorników miejskich. Wstępne opracowanie ułatwi zaplanowanie dalszych badań i weryfikację rodzących się hipotez. 8
9 Materiał i metody Wstęp Przedmiotem badań niniejszej pracy są drobne zbiorniki wodne usytuowane w centrum miasta Olsztyna przy ulicy Żołnierskiej (Rys. 1, 2). Wybrano te zbiorniki ze względu na łatwą dostępność oraz fakt, że były już one wcześniej przedmiotem badań entomologów. W latach 1982 i 1983 Małgorzata Królikowska oraz Małgorzata Tuszyńska prowadziły badania nad ekologią i biologią rozwoju pluskwiaków (Heteroptera) w tych zbiornikach (Królikowska, Tuszyńska, 1984). Stwarza to możliwość porównania charakterystyki fenologicznej w cyklu wieloletnim oraz uniknięcia błędu przypadkowości wynikającego z ewentualnych zmian pogodowo-klimatycznych. Czy mamy tu do czynienia z przypadkowością, czy też z uporządkowanymi i stopniowymi przemianami? W celach porównawczych uwzględniono kilka zbiorników okresowych znajdujących się na osiedlu Jaroty oraz dwa zbiorniki okresowe znajdujące się pod silna presją antropogeniczną położone przy ul. Żołnierskiej. Opis terenu badań Badane zbiorniki usytuowane są na Pojezierzu Olsztyńskim. Pojezierze Olsztyńskie jest zachodnią częścią Pojezierza Mazurskiego, odpowiadającą w fazie poznańskiej i pomorskiej zlodowacenia wiślańskiego lobowi lodowca skandynawskiego. Pojezierze Olsztyńskie od północy sąsiaduje z Równiną Ornecką, Wzniesieniami Górowskimi i Równiną Sępopolską, od wschodu z Pojezierzem Mrągowskim, od południa z Równiną Mazurską i Garbem Lubawskim, od zachodu z Pojezierzem Iławskim i zajmuje w sumie powierzchnię około 3820 km 2 (Kondracki, 1994). Powierzchnia Pojezierza Olsztyńskiego jest bardzo urozmaicona w wyniku działalności lądolodu i wód flawioglacjalnych. Są tu obszary wzniesień, równin, dolin poprzerzynanych rzekami, strumieniami i potokami różnej szerokości. W krajobrazie pojezierza dominują jednak jeziora, toteż teren ten jest nazywany "Krainą tysiąca jezior". Znajdują się tu również duże ilości znacznych zagłębień bezodpływowych. Obszar ten charakteryzuje się silną pagórkowatością, obecnością dużej ilości drobnych astatycznych i stałych zbiorników wodnych, obecnością wód bieżących do których można zaliczyć rzekę Łynę oraz obecnością jezior. Klimat Pojezierza Olsztyńskiego pozostaje w ścisłym związku z położeniem tego regionu. Leży on w strefie ścierania się wpływów klimatu morskiego i kontynentalnego. Cechu- 9
10 je go duża zmienność zjawisk pogodowych. Nasłonecznienie jest tu mniejsze niż w innych regionach kraju, a liczba dni pochmurnych przeciętnie wyższa. Charakterystyczny jest tu krótszy okres wegetacji, duża wilgotność powietrza i występowanie silnych wiatrów. Znaczna powierzchnia wód, torfowisk i bagien, a także lasów wpływa na zwiększenie wilgotności powietrza. Lasy łagodzą jednocześnie zmiany temperatury oraz zmniejszają szybkość wiatrów. Często występujące mgły zmniejszają nasłonecznienie (Raport ). Stolicą Pojezierza. Olsztyńskiego jest leżący w dolinie rzeki Łyny Olsztyn. Jest nietypowym miastem w skali kraju, ponieważ w swych granicach administracyjnych ma jedenaście jezior (m.in.: Skanda, Kortowskie, Długie, Krzywe), wiele mniejszych akwenów, śródpolnych i śródleśnych oczek wodnych, a także duży zwarty kompleks lasu miejskiego (1050 ha) oraz rozległe obszary zieleni miejskiej. Powierzchnia miasta liczy 87,9 km 2, w tym aż 24 % zajmują lasy i zadrzewienie, 11 % - wody. Jest to także duża aglomeracja miejska, licząca ponad 170 tys. mieszkańców. Opis stanowisk Badania nad fauną Trichoptera prowadzono w dwóch sąsiadujących ze sobą drobnych zbiornikach, leżących w środkowej części miasta Olsztyna przy ulicy Żołnierskiej. Pierwszy zbiornik, Relax1 zlokalizowany jest w sąsiedztwie Wojewódzkiego Ośrodka Sportu, Turystyki i Wypoczynku, natomiast zbiornik Relax2 mieści się przy Zespole Szkół Budowlanych. Fotografia 1. Zbiornik Relax 2, część zachodnia 10
11 Przed zabudową terenu zbiorniki znajdowały się w dolinie erozyjnej niewielkiego cieku, który miał swoje źródła przy Alei Zwycięstwa i został ujęty w podziemny odpływ (rurami kanalizacyjnymi) do rzeki Łyny. Oba zbiorniki są pierwotnie pochodzenia glacjalnego (Królikowska, Tuszyńska, 1984). Ich obecny wygląd świadczy o sztucznej interwencji człowieka. Brzegom nadano regularny kształt i wzmocniono faszyną. Pod koniec lat osiemdziesiątych eksperymentaklnie wprowadzono także nowy gatunek rośliny wodnej: osokę aloesowatą (Stratiotes aloides), która obecnie porasta ponad 50% zbiornika Relax1. Przywieziono pierwotnie zaledwie kilka niewielkich roślin (Biesiadka, informacja ustna), które sukcesywnie zarastają cały zbiornik. Badane zbiorniki są pozbawione dopływów, kontaktują się ze sobą podziemnymi rurami kanalizacyjnymi. Odznaczają się dużymi oscylacjami poziomu wody. Podnosi się on na wiosnę po stopnieniu śniegów lub po ulewnych deszczach, a opada w okresie suchym, zwykle w drugiej połowie lata. Fotografia 2. Zbiornik Relax 1, część wschodnia 11
12 trzcina turzyce i trzciny trzcina osoka trzcina osoka rdestnica rdestnica osoka trzcina trzcina trzcina osoka trzcina pałka -drzewa i krzewy Rysunek 1. Ukształtowanie siedliskowe zbiornika Relax 1.
13 trawy i turzyce turzyce trawy i turzyce trawy i turzyce turzyce turzyce - drzewa i krzewy Rysunek 2. Ukształtowanie siedliskowe zbiornika Relax 2. 13
14
15 Podniesienie się w ostatnich latach poziomu wód na skutek obfitych opadów atmosferycznych spowodowało rozprzestrzenienie się trzciny, która znalazła tu dogodne siedliska do bytowania. Jednocześnie zmniejszyła się ilość siedlisk rdestnicy pływającej (Potamogeton natans), która udostępniła miejsca trzcinie (Phragmites australis) i osoce. O ile w pierwszym przypadku zmiany siedliskowe spowodowane były zmianami klimatycznymi, o tyle w przypadku osoki mamy do czynienia z antropopresją. Osoka aloesowata została sztucznie wprowadzona do zbiornika Relax1 i tu znalazła dogodne warunki do życia i rozmnażania. Warunki klimatyczne spowodowały także duży rozkwit roślinności krzewiastej oraz licznie porastających brzegi zbiorników wierzb. Podczas zmian ilości wody zachodzi również w zbiornikach zmiana warunków troficznych. Na wiosnę lub po obfitych deszczach, kiedy ilość wody zwiększa się znacznie, następuje oligotrofizacja siedliska, natomiast w lecie, kiedy ilość jej zmniejsza się dochodzi do zwiększenia stężenia substancji pokarmowych i siedlisko ulega eutrofizacji. Badane zbiorniki Relax1 i Relax2 położone są na różnym poziomie: Relax 1 niżej, Relax 2 wyżej. Kształt pierwszego zbiornika (Rys. 1.) przypomina wydłużony wielokąt. W 1983 roku jego powierzchnię oszacowano na 3500 m 2, maksymalną długość na około 120 m przy maksymalnej szerokości około 35 m. Największa głębokość wynosiła w przybliżeniu 2 m (Królikowska, Tuszyńska, 1984). Obecnie parametry te uległy zmianom w kierunku wzrastającym. Zbiornik Relax2 (Rys. 2.) ma w zarysie kształt regularnego prostokąta. Jego powierzchnię szacowano w 1983 roku na około 2000 m 2, długość wynosiła mniej więcej 140 m, szerokość około 15 m, a największa głębokość około 1 m (Królikowska, Tyszyńska, 1984). Oba zbiorniki wodne cechuje bogata roślinność przybrzeżna i wodna, dzięki czemu mogą zaspokajać potrzeby wielu organizmów je zamieszkujących, między innymi chruścików, pluskwiaków a nawet kręgowców (kaczek). W zbiorniku Relax1 występuje dno piaszczyste z nalotem mułu i rozdrobnionych szczątków roślinnych, natomiast zbiornik Relax2 ma dno piaszczyste na całej niemal powierzchni. Brzegi pierwszego zbiornika porasta szerokimi pasmami pałka wąskolistna (Typha augustifolia L.), manna (Glyceria aqatica Wahlb.), trzciny (Phragmites australis), różnego rodzaju trawy, turzyce (Carex acutiformis, Carex acuta i Carex spicata). Dużo miejsca zajmują krzaki wierzby, które w ostatnich latach bardzo się rozrosły. Środek porasta rdestnica pływająca (Potamogeton natans L.) a ponad połowę zbiornika zajmuje osoka aloesowata (Stratiotes aloides).
16 Podobna szata roślinna cechuje także zbiornik Relax2. Różnice polegają na mniejszym zagęszczeniu i mniejszych rozmiarach roślin oraz na nieobecności osoki aloesowatej, która w tym zbiorniku nie znalazła miejsca do bytowania. Znajdziemy tu niewielką ilość trzciny, niezbyt rozwinięte krzaki wierzby, lecz dużo ramienicy (Chara sp.), która w zbiorniku Relax1 nie występuje. Niewielka powierzchnia wód sprawia, że dość wysokie brzegi i roślinność, zwłaszcza krzewiasta oraz drzewiasta stwarzają wystarczającą osłonę przed wiatrem, co nie powoduje zbytniego falowania. Dla celów porównawczych jednorazowo przeprowadzono badania także na drobnych astatycznych zbiornikach Jarot, skąd pobrano materiał 29 maja 1999 roku. Wybór tego terenu jako obiektu porównań nie był przypadkowy. Drobne okresowe zbiorniki tego terenu cechują odmienne warunki siedliskowe. Są to zbiorniki śródleśne i śródpolne z bogatą szatą roślinną wodną i przybrzeżną, gdzie dominuje osoka, rdestnica i moczarka kanadyjska. Interesujące jest, czy odmienne warunki klimatyczno-siedliskowe wpływają na charakter, zróżnicowanie i rozmieszczenie fauny Trichoptera. Porównanie i zestawienie tego zróżnicowania pozwala na dostrzeżenie różnic oraz określenie w jaki sposób kształtuje się fauna Trichoptera w obu typach zbiorników różniących się fenologią. Materiał zebrany ze zbiorników Jarot stanowi także uzupełnienie zbioru. Metody zbioru materiału Badania w zbiornikach Relax1 i Relax2 prowadzono w roku 1999, w odstępach mniej więcej trzytygodniowych, od kwietnia do października. Jednorazowo pobrano także próby w miesiącu grudniu. Ponadto do analiz porównawczych użyto materiału pochodzącego z astatycznych zbiorników znajdujących się na teranie Jarot, który to materiał pobrano w miesiącu maju 1999 roku. Materiał do badań w zbiornikach Relax1 i Relax2 pobierano na 12 wyznaczonych stanowiskach, po 6 na każdym zbiorniku, reprezentujących różne rodzaje siedlisk. Próby pobierano za pomocą czerpaka hydrobiologicznego o obręczy trójkątnej opatrzonej workiem z gazy młyńskiej. Na każdym stanowisku brano próbę złożoną z kilku machnięć prowadzonych na różnej głębokości (od 10 cm do 1 m). Łącznie pobrano około 150 prób, w tym występowanie Trichoptera stwierdzono w
17 Wyłowiony materiał przelewano na kuwetę i za pomocą pęensety przenoszono do pojemników z 70% alkoholem, opatrzonych odpowiednią etykietą zawierającą datę połowu i opis stanowiska. Podczas pobierania prób zwracano uwagę na stan roślinności i dna zbiornika. Materiał będący podstawą niniejszego opracowania znajduje się w zbiorach Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. W badaniach wykorzystano także dane z lat (Czachorowski, dane nie publikowane) odnoszące się do zbiorników Relax1, Relax2 oraz do okresowych zbiorników na ulicy Żołnierskiej. Podstawą materiału badań było 257 osobników larwalnych i dorosłych Trichoptera należących do 31 taksonów. Niektórych osobników nie udało się oznaczyć do gatunku, dlatego w tych przypadkach poprzestano na określeniu rodzaju (np.: Limnephilus sp., Phryganea sp.). Zastosowane metody analizy materiału i metody statystyczne Dominacje wyliczano ze wzoru: Di = n N gdzie: Di dominacja i-tego gatunku, n liczebność i-tego gatunku, N łączna liczebność wszystkich gatunków 100% Przyjęto następujące klasy dominacji: eudominanci - gatunki o liczebności powyżej 10 %, dominanci - gatunki o liczebności 5-10 %, subdominanci %, recedenci - gatunki o liczebności mniejszej niż 2 % (Biesiadka, Kowalik, 1980). Podobieństwa faunistyczne oraz współwystepowania wyliczano za pomoca programu BIODIVERSITY, z uwzględnieniem formuły jakościowej (Jaccarda) oraz ilościowej (Bray- Curtisa). Wyniki wyliczeń przedstawiono w postaci dendrytów. Oceny specyficzności fauny dokonano z wykorzystaniem wskaźników naturalności (Czachorowski, Buczyński, 1999). Wskaźniki znaczenia ekologicznego dla poszczególnych 17
18 gatunków przyjęto za Czachorowskim i Buczyńskim (1999), dla kilku gatunków zaproponowano indywidualne wskaźniki po raz pierwszy (Tab. 1.). Wykorzystano dwa podejścia, wyliczano wskaźniki dla fauny drobnozbiornikowej oraz oddzielnie dla fauny torfowisk niskich (zbiorniki okresowe), wykorzystując dwa wskaźniki Wns i Wni. Tabela 1. Wskaźnik znaczenia ekologicznego gatunków występujących na badanym terenie (Czachorowski S., Buczyński P., 1999) Gatunki Wze Torfowiska niskie Wze Drobne zbiorniki trwałe Agraylea sexmaculata 1 8 Agrypnia pagetana 1 16 Agrypnia sp Agrypnia varia 1 16 Anabolia brevipennis 16 1 Anabolia laevis 1 8 Athripsodes aterrimus 1 8 Cyrnus insolutus 1 8 Glyphotaelis pellucidus 8 4 Grammotaulis nitidus 16 1 Holocentropus dubius 1 4 Holocentropus stagnalis 16 2 Limnephilus auricula 16 2 Limnephilus decipiens 2 8 Limnephilus flavicornis 4 8 Limnephilus griseus 16 1 Limnephilus sp. 1 2 Limnephilus lunatus 1 2 Limnephilus nigriceps 2 8 Limnephilus politus 1 8 Limnephilus stigma 16 2 Limnephilus vittatus 16 2 Oecetis furva 1 8 Oecetis sp. 1 8 Oecetis tripunctata 1 16 Phryganea bipunctata 1 2 Phryganea grandis 1 4 Phryganea sp. 1 4 Phryganeidae sp. indet 1 4 Triaenodes bicolor 1 8 Tricholeiochiton fagesii
19 Wskaźniki naturalnosci wylixczano z poniższych wzorów: Wns - wskaźnik naturalności biocenoz w ujęciu jakościowym obliczano ze wzoru: Wns s i= 1 = Wze s i gdzie: Wns - wskaźnika naturalności danej biocenozy, Wze i wskaźnika znaczenia ekologicznego i-tego gatunku w danej biocenozie, s - liczna wszystkich gatunków obecnych w danej biocenozie. Wni - wskaźnik naturalności biocenoz w ujęciu ilościowym obliczano ze wzoru: Wni s i= 1 = Wze N i n i gdzie: Wni - wskaźnika naturalności danej biocenozy, Wze i wskaźnika znaczenia ekologicznego i-tego gatunku w danej biocenozie (Tab. 1), n i - liczebność i-tego gatunku s - liczna wszystkich gatunków obecnych w danej biocenozie, N - suma liczebności gatunków obecnych w biocenozie (liczba wszystkich osobników). Układ systematyczny rodzin, rodzajów i gatunków przyjęto za Szczęsnym (1991). 19
20 Wyniki Systematyczny przegląd gatunków (autekologia) Rodzina: Hydroptilidae Larwy budują przenośne domki, są glonopijnymi rozdrabniaczami Agraylea sexmaculata Curtis, 1834 MATERIAŁ: - 3 osobniki złowiono w maju w zbiorniku Relax 1-4 osobniki złowiono w październiku w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, spotykany w jeziorach eutroficznych i mezotroficznych, w roślinności rzek, w stawach oraz wodach wolnopłynących. Gatunek euroazjatycki, zasiedla całą Europę. Tricholeiochiton fagesii (Guinnard, 1879) MATERIAŁ: - 12 chruścików złowiono w październiku w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, być może tyrphofilny. Zasiedla jeziora i roślinność rzek. Zebrane dane wskazują, że jest to raczej gatunek drobnozbiornikowy, preferujący siedliska torfowiskowe i bagienne oraz zbiorniki ze słabym przepływem. Gatunek występujący w całej Europie, rzadki w Polsce. Rodzina: Polycentropodidae Larwy drapieżne, budują sieci łowne. Holocentropus dubius (Rambur,, 1842) MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1-1 osobnika złowiono w październiku w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, tyrphofilny, preferuje jeziora małe, zanikające, torfowiskowe. Larwy spotykane w jeziorach, zarośniętych odcinkach rzek, wodach słonawych, ciekach, starorzeczach, stawach, drobnych zbiornikach. Gatunek eurosyberyjski, rozprzestrzeniony w całej Europie za wyjątkiem Hiszpanii, Włoch i Bałkanów. W Polsce występuje prawie na całym obszarze z wyjątkiem gór. Holocentropus stagnalis (Albarda, 1874) MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 1 20
21 Limnefil, charakterystyczny dla drobnych i okresowych zbiorników. Często spotykany w zbiornikach wysychających, małych jeziorkach i zbiornikach torfowiskowych. Gatunek eurosyberyjski, występujący w prawie całej Europie, za wyjątkiem Skandynawii, Islandii i Półwyspu Iberyjskiego.. Cyrnus insolutus McLachlan, 1878 MATERIAŁ: - 4 osobniki złowiono w maju w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, poławiany w jeziorach, w zbiornikach torfowiskowych, stawach, zarośniętych fragmentach rzek, w jeziorach dystroficznych oraz zanikających. Gatunek zachodnio-północno europejski. Rodzina: Phryganeidae Larwy budują przenośne domki, fitofagiczne rozdrabniacze, w starszych stadiach drapieżne. Agrypnia pagetana Curtis, 1835 MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1-1 osobnika złowiono w październiku w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, preferuje małe zbiorniki śródleśne i torfowiskowe oraz starorzecza, występuje także w jeziorach górskich. Gatunek holarktyczny. Agrypnia varia (Fabricius, 1793) MATERIAŁ: - 2 osobniki złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1-3 osobniki złowiono w maju w zbiorniku Relax 1-1 osobnika złowiono w grudniu w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, tyrfofilny, spotykany w prawie wszystkich typach jezior, w torfowiskach, bagnach, morskich estuariach. Gatunek euroazjatycki, występuje w całej Europie oraz w Iranie, w Polsce raczej rzadki. Phryganea bipunctata Retzius, 1783 MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w maju w zbiorniku Relax 1 21
22 Limnebiont, występuje w jeziorach zanikających, śródleśnych, eutroficznych, mezotroficznych i w innych trwałych wodach stojących, w stawach, ciekach, w strefie roślinności rzek oraz wodach słonawych. Gatunek palarktyczny, nie występuje w Hiszpanii, na Bałkanach i Islandii. Phryganea grandis Linnaeus, 1761 MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, preferuje duże jeziora. Występuje w jeziorach różnego typu, w zarośniętych częściach rzek, zalewach morskich. Spotykany w wodach stojących i stagnujących, w rowach i błotnych siedliskach, także w jeziorach górskich. Gatunek europejski, nie występuje w części południowej Europy i Islandii. Rodzina: Limnephilidae Larwy budują przenośne domki, są detrytofagiczne lub polifagiczne, rozdrabniacze. Anabolia brevipennis (Curtis, 1834) MATERIAŁ: - 1 osobnik złowiony w maju w zbiorniku okresowym na Jarotach Limneksen, larwy typowe dla drobnych, śródleśnych zbiorników astatycznych, mniej liczne w starorzeczach, zbiornikach śródpolnych, jeziorach oligotroficznych, eutroficznych, dystroficznych i torfowiskowych. Gatunek palearktyczny, nie występuje w południowej Europie i Islandii. Anabolia laevis (Zetterstedt, 1840) MATERIAŁ: - 1 osobnik złowiony w kwietniu w zbiorniku Relax 2-1 osobnik złowiony w czerwcu w zbiorniku Relax 2 Limnebiont,, larwy występują w strefie helofitów, na brzegu zadrzewionym. Spotykane we wszystkich typach jezior (poza dystroficznymi) a także w starorzeczach, rzekach, strumieniach i potokach. W Europie występuje w części środkowej i północnej. Grammotaulius nitidus (Mueller, 1764) MATERIAŁ: - 2 osobniki złowione w kwietniu w zbiorniku na Jarotach - 2 osobniki złowiono w maju w zbiorniku astatycznym przy ulicy Żołnierskiej 22
23 Limneksen, gatunek drobnozbiornikowy, preferuje zbiorniki śródleśne, astatyczne. Larwy tego gatunku zasiedlają jeziora, rzeki, starorzecza. Gatunek euroazjatycki, w Europie nie występuje na południu, Islandii i Skandynawii. Glaphotaelius pellucidus (Retzius, 1783) MATERIAŁ: - 1 osobnik złowiony w kwietniu w zbiorniku Relax 1-1 osobnik złowiony w maju w zbiorniku Relax1 Limnefil, preferuje drobne zbiorniki śródleśne, spotykany w jeziorach śródleśnych na dnie z opadłymi liśćmi. Larwy spotykane w jeziorach prawie wszystkich typów, a także w zarosłych odcinkach rzek, sporadycznie w górach. Gatunek eurosyberyjski, w Europie nie występuje w Hiszpanii, Islandii, obszarach Tundry. Limnephilus auricula Curtis, 1834 MATERIAŁ: - 5 osobników złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 2 i w zbiorniku przy ulicy Żołnierskiej - 4 osobniki złowiono w maju w zbiornikach na Jarotach Limneksen drobnozbiornikowy. Występuje pospolicie w stawach, zbiornikach okresowych śródleśnych i śródpolnych, w kanałach i torfowiskach. Larwy spotykane w jeziorach, głównie w turzycach, trzcinach i w zarośniętych odcinkach rzek. Występuje w całej Europie (bez Arktyki), Kaukazie, obszarze kaspijskim, Małej Azji, Tyrkiestanie. Limnephilus decipiens (Kolenati, 1848) MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1-2 osobniki złowiono w maju w zbiorniku Relax 1-1 osobnika złowiono w lipcu w zbiorniku Relax 2 Limnebiont, preferuje roślinność wynurzoną strefy szuwarowej i oczeretowej oraz dno bogate w gruboziarnisty detrytus. Larwy poławiane w jeziorach eutroficznych i starorzeczach. Gatunek eurosyberyjski, w Europie nie występuje w Hiszpanii, Italii i Arktyce. Limnephilus flavicornis (Fabricius,1787) MATERIAŁ: - 13 osobników złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 2 23
24 - 6 osobników złowiono w maju w zbiorniku Relax1, Relax 2 i w zbiornikach na Jarotach - 4 osobniki złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 2-1 osobnika złowiono w lipcu w zbiorniku Relax 1 Limnefil (lokalnie nawet limnebiont), preferuje strefę helofitów oraz dno z grubym detrytusem. Larwy występują we wszystkich typach wód śródlądowych oraz wodach słonawych. Łowiony w ciekach, torfiankach i śródleśnych drobnych zbiornikach rzadziej w starorzeczach. Gatunek eurosyberyjski, nie występuje w Islandii i Hiszpanii. Limnephilus griseus (Linnaeus, 1758) MATERIAŁ: - 9 osobników złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 2 i w zbiorniku okresowym przy ul. Żołnierskiej - 4 osobniki złowiono w maju w zbiornikach na Jarotach - 1 osobnika złowiono we wrześniu w zbiorniku okresowym przy ul. Żołnierskiej Limneksen, w Polsce typowy dla śródpolnych zbiorników astatycznych. Larwy występują we wszystkich typach wód śródlądowych, jeziorach, stawach, drobnychzbiornikach, ciekach, torfiankach oraz w estuariach. Gatunek palearktyczny, występuje w całej Europie (bez Hiszpanii), notowany w Grenlandii. Limnephilus lunatus Curtis, 1834 MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1 Limnefil, larwy poławiane w jeziorach, zarośniętych odcinkach rzek, wodach słonawych oraz eutroficznych stawach. Gatunek euroazjatycki, występuje w Europie (bez Islandii), północnej Afryce, Kaukazie, Małej Azji, Iranie. Limnephilus nigriceps (Zetterstedt, 1840) MATERIAŁ: - 4 osobniki złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 1-3 osobniki złowiono w lipcu w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, preferuje strefę helofitów i zadrzewione brzegi. Larwy spotykane w jeziorach, zarośniętych odcinkach rzek. Stwierdzono także ich obecność w torfiankach, starorzeczach, stawach, zbiornikach okresowych i zalewach morskich. Gatunek holarktyczny, nie występuje w południowej Europie. 24
25 Limnephilus politus McLachlan, 1865 MATERIAŁ: - 10 osobników złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1 i Relax 2-1 osobnika złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, preferuje małe zbiorniki śródleśne, lobeliowe. Larwy spotykane w jeziorach, zarośniętych odcinkach rzek i w wodach słonawych. Gatunek eurosyberyjski, nie występuje w południowej części Europy i Islandii. Limnephilus stigma Curtis, 1834 MATERIAŁ: - 16 osobników złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1-48 osobników złowiono w maju w zbiornikach na Jarotach - 5 osobników złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 1 i na Jarotach - 1 osobnika złowiono w lipcu w zbiorniku Relax 2 Limneksen, typowy dla okresowych zbiorników turzycowych i astatycznych. Larwy obecne w jeziorach oligotroficznych, lobeliowych i starorzeczach oraz w zbiornikach małych, zanikających, torfowiskowych i dystroficznych. Gatunek holarktyczny. W Europie nie występuje we Włoszech, południowych Bałkanach i Islandii. Limnephilus vittatus (Fabricius,1798) MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w maju w zbiorniku okresowym przy ul. Żołnierskiej Limneksen, preferuje śródpolne drobne zbiorniki okresowe. Larwy spotykane w stawach, starorzeczach, zbiornikach torfowiskowych oraz w jeziorach oligotroficznych i lobeliowych. Gatunek eurosyberyjski, występuje w całej Europie, bez Arktyki i Islandii. Rodzina: Leptoceridae Larwy budują przenośne domki, są fitofagami i rozdrabniaczami (Triaenodes). Triaenodes bicolor (Curtis, 1834) MATERIAŁ: - 3 osobniki złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1-20 osobników złowiono w maju w zbiorniku Relax 2-5 osobników złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 1 i Relax 2-3 osobniki złowiono w lipcu w zbiorniku Relax 1 i Relax 2 25
26 Limnebiont, preferuje jeziora małe i eutroficzne. Licznie spotykany w starorzeczach, sporadycznie w torfiankach i zbiornikach okresowych. Gatunek występuje w całej Europie, za wyjątkiem Hiszpanii, Islandii, południowych Bałkanów, Arktyki. Athripsodes aterrimus (Stephens, 1836) MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w kwietniu w zbiorniku Relax 1-1 osobnika złowiono w maju w zbiorniku Relax 1-2 osobniki złowiono w czerwcu w zbiorniku Relax 1 Limnebiont, licznie spotykany w jeziorach różnych typów oraz w starorzeczach. Wyraźnie unika zbiorników o charakterze torfowiskowym. Gatunek euroazjatycki (eurosyberyjski), nie występuje w Islandii. Oecetis furva (Rambur, 1842) MATERIAŁ: - 3 osobniki złowiono w maju w zbiorniku Relax 1-1 osobnika złowiono w lipcu w zbiorniku Relax 2 Limnebiont, preferuje jeziora małe i środleśne. Larwy łowione w jeziorach, zastoiskowych częściach rzek, stawach, wodach słonawych, sporadycznie w górach. Gatunek palearktyczny, w Europie nie występuje w Hiszpanii, południowej części Bałkanów. Poza Europą występuje na Kaukazie, regionie Kaspijskim i Małej Azji. Oecetis tripunctata (Fabricius, 1793) MATERIAŁ: - 1 osobnika złowiono w maju w zbiorniku Relax 2 Limnebiont, gatunek bardzo rzadki, zasiedlający jeziora i rzeki. Larwy łowione w małych zbiornikach. Gatunek eurosyberyjski, nie występuje na Wyspach Brytyjskich i Skandynawii. Ogólna charakterystyka materiału Dla uniknięcia przypadkowości i indywidualnych fluktuacji populacji w pojedynczych zbiornikach, przeprowadzono analizę zmian fenologicznych dla wszystkich zbiorników jednocześnie. W zbiorniku Relax 1, Relax 2, w zbiornikach astatycznych Jarot i przy ulicy Żołnierskiej złowiono łącznie 273 osobniki larwalne i dorosłe, należące do 31 gatunków. Pod względem gatunkowym materiał ten stanowi 11,9% fauny Polski. Spośród 17 rodzin odnotowanych w Polsce stwierdzono występowanie przedstawicieli 5. Najliczniej reprezentowana była rodzina Limnephilidae (12 gatunków), potem Leptoceridae (cztery), Phryganeidae (cztery), Polycentropodidae (trzy) i Hydroptilidae (dwa gatunki). 26
27 Tabela 2. Ogólna charakterystyka zebranego materiału: n liczebność, d - dominacja. FENOLOGIA Gatunek n d KWIE- CIEŃ MAJ CZER- WIEC LIPIEC SIERPIEŃ WRZE- SEŃ PAŹDZIE RNIK GRU- DZIEŃ Agraylea sexmaculata 7 2,6 3 4 Agrypnia pagetana 2 0,7 1 1 Agrypnia sp. 2 0,7 2 Agrypnia varia 6 2, Anabolia brevipennis 1 0,4 1 Anabolia laevis 2 0,7 1 1 Athripsodes aterrimus 4 1, Cyrnus insolutus 4 1,5 4 Glyphotaelius pellucidus 2 0,7 1 1 Grammotaulius nitidus 5 1,8 2 3 Holocentropus dubius 2 0,7 1 1 Holocentropus stagnalis 1 0,4 1 Limnephilus auricula 9 3,3 5 4 Limnephilus decipiens 4 1, Limnephilus flavicornis 24 8, Limnephilus griseus 14 5, Limnephilus sp , Limnephilus lunatus 1 0,4 1 Limnephilus nigriceps 7 2,6 4 3 Limnephilus politus Limnephilus stigma 70 25, Limnephilus vittatus 1 0,4 1 Oecetis furwa 4 1,5 3 1 Oecetis sp. 5 1,8 4 1 Oecetis tripunctata 1 0,4 1 Phryganea bipunctata 1 0,4 1 Phryganea grandis 1 0,4 1 Phryganea sp. 1 0,4 1 Phryganeidae sp. Indet 1 0,4 1 Triaenodes bicolor 31 11, Tricholeiochiton fagesii 12 4,4 12 liczba osobników liczba gatunków Wskaźnik naturalności torfowisk niskich Wns 5,44 6,32 4,09 3, Wni 6,43 9,56 4, Wskaźnik naturalności drobnych zbiorników trwałych Wns 6,13 5,74 7,27 7, ,6 9 Wni 4,15 4,6 7,2 7, ,9 4,8 Pod względem ilościowym kolejność jest podobna. Najwięcej larw należało do rodziny Limnephilidae (188 chruścików, co stanowi 69 % całości materiału), następnie do Leptoceridae (45 osobników, 16 % całości materiału), potem do Hydroptilidae (19 osobników, 7 % całości ma- 27
28 teriału), Phryganeidae (14 osobników, 5 % całości materiału) i do Polycentropodidae (7 chruścików, co stanowi 2,6% całości materiału) (Tab. 2). Rysunek 3. Struktura dominacji chruścików w ujęciu ilościowym DOMINACJA ILOŚCIOWA TRICHOPTERA W ZBIORNIKACH EUDOMINANCI DOMINANCI SUBDOMINANCI RECEDENCI Rysunek 4. Struktura dominacji chruścików w ujęciu jakościowym DOMINACJA GATUNKOWA TRICHOPTERA W ZBIORNIKACH EUDOMINANCI DOMINANCI SUBDOMINANCI RECEDENCI Wyróżniono cztery klasy dominacji. Do eudominantów, którzy stanowili ponad połowę badanego materiału (50,6%) należały: Limnephilus sp., Limnephilus stigma i Triaenodes bicolor. 28
29 Do dominantów zaliczono dwa gatunki: Limnaphilus flavicornis i Limnephilus griseus. Liczną grupę bo aż 19,1% stanowili subdominanci: Agraylea sexmaculata, Agrypnia varia, Limnephilus auricula, Limnephilus nigriceps, Limnephilus politus i Tricholeiochiton fagesii. Najliczniejszą grupę (16,7%) stanowili recedenci - 20 taksonów (Tab. 2, Rys. 3, 4). Charakterystyka fenologiczna zebranego materiału Analizowano fenologiczne zmiany liczby osobników i liczby gatunków Trichoptera badanych zbiorników (Tab. 2, Rys. 5, 6). Najwięcej osobników złowiono w miesiącach wiosennych, w kwietniu - 97 osobników, w maju 110, w czerwcu 30, co stanowi 86,81% całości badanego materiału. W miesiącach letnich i wczesnojesiennych liczba ich gwałtownie spadła, wiązać się to może z przepoczwarzaniem i opuszczaniem zbiornika. W lipcu zanotowano tylko 11 osobników (4,03%), w sierpniu nie stwierdzono ich w ogóle, we wrześniu znaleziono tylko jednego chruścika (Tab. 2, Rys. 5). W miesiącach jesiennych zaobserwowano niewielki wzrost liczby larw i gatunków, wynika to najprawdopodobniej z pojawiania się nowego pokolenia larw niektórych taksonów. W październiku złowiono 19 chruścików (6,96%), w grudniu tylko 5 (1,83%), co może sugerować ginięcie fauny Trichoptera w okresie zimowym lub o cyklach życiowych przystosowanych do spędzania zimy w stadiach spoczynkowych (np. jaja, poczwarki, diapauzujące imago). Rysunek 5. Fenologiczna zmiany liczebnośći Trichoptera Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Grudzień 29
30 Analiza zmian liczby gatunków Trichoptera w ciągu roku przedstawia się podobnie (Tab. 2, Rys. 6). Najwięcej gatunków złowiono w miesiącach wiosennych, w kwietniu 16, w maju 19, w czerwcu 11. W miesiącach letnich i wczesnojesiennych liczba gatunków gwałtownie spadła. W lipcu zanotowano tylko 4 gatunki, w sierpniu nie stwierdzono ich w ogóle, we wrześniu odnotowano tylko jeden gatunek. W miesiącach jesiennych zauważono ponowny wzrost gatunków larw chruścików. W październiku złowiono 5 gatunków, w grudniu już tylko 2. Rysunek 6. Fenologiczne zmiany liczby gatunków Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik Grudzień W miesiącach wiosennych najliczniej reprezentowana była rodzina Limnephilidae. W kwietniu wyróżniały się trzy taksony: Limnephilus stigma, Limnephilus sp. i Limnephilus flavicornis. W maju ponownie najliczniejszymi gatunkami okazały się Limnephilus stigma i Limnephilus flavicornis oraz należący do rodziny Leptoceridae Triaenodes bicolor. W miesiącach letnich liczebność larw odnotowano na tych samych niskich poziomach. Nie zanotowano gatunków wyróżniających się pod względem ilościowym od pozostałych. W czerwcu podobnie jak w maju największą liczebnością odznaczały się Limnephilus stigma i Triaenodes bicolor. W lipcu najliczniej reprezentowany był Limnephilus nigriceps. W sierpniu i we wrześniu ze względu na niski procent występowania larw nie wykazano gatunków wyróżniających się pod względem liczebności. W październiku najliczniejsze były gatunki z rodziny Hydroptilidae: Tricholeiochiton fagesii i Agrypnia sexmaculata, w grudniu Limnephilus sp. 30
31 Ze względu na okresy występowania larw wyróżniono kilka grup fenologicznych: gatunki typowo wiosenne, gatunki wiosenno-letnie, gatunki letnie, gatunki wiosenno-jesienne, jesienne i wiosenno-zimowe. Do gatunków wiosennych, które najpospoliciej i najliczniej występowały w miesiącach wczesnowiosennych tj. w kwietniu i maju można zaliczyć: Limnephilus sp., Limnephilus decipiens, Limnephilus griseus, Limnephilus auricula, Grammotaulius nitidus, Triaenodes bicolor, Limnephilus politus (kwiecień) (Tab. 2). Do grupy wiosenno-letniej należały gatunki, które pojawiły się licznie już w miesiącach wiosennych i przetrwały choć mniej licznie aż do lata. Były to: Anabolia laevis (występowała w kwietniu i czerwcu), Athripsodes aterrimus (od kwietnia do czerwca), Limnephilus flavicornis (od kwietnia do lipca), Limnephilus stigma (od kwietnia do lipca), Limnephilus decipiens (od kwietnia do lipca), Triaenodes bicolor (od kwietnia do lipca), Oecetis furva (występował w maju i lipcu) (Tab. 2). Grupa gatunków Trichoptera, których larwy łowione były najliczniej w miesiącach letnich, tj. w czerwcu i lipcu to: Limnephilus nigriceps (czerwiec i lipiec), Oecetis sp. (czerwiec i lipiec), Agrypnia sp.(czerwiec), Holocentropus stagnalis (czerwiec), Phryganea grandis (czerwiec) (Tab. 2). Gatunki chruścików, których larwy zaliczono do grupy wiosenno-jesiennej łowione były w miesiącach wiosennych (kwiecień, maj) i jesiennych (październik). Zaliczono tu: Agraylea sexmaculata (maj i październik), Agrypnia pagetana (kwiecień i październik), Holocentropus dubius (kwiecień i październik), Limnephilus griseus (kwiecień, maj i październik) (Tab. 2). Gatunki jesienne złowione były w miesiącu październiku. Należały do nich: Phryganeidae sp. indet i Tricholeiochiton fagesi. Do grupy gatunków wiosenno-zimowych zaliczono osobniki pojawiające się w miesiącach wiosennych (kwiecień i maj) oraz w miesiącach zimowych tj. w grudniu. Znalazły się tu dwa gatunki Agrypnia varia i Limnephilus sp. (Tab.2). Struktura dominacji i charakterystyka fenologiczna materiału zebranego w zbiorniku Relax1 W zbiorniku Relax 1 złowiono łącznie 149 osobników larwalnych i imagines należących do 23 gatunków. Do eudominantów należały trzy taksony: Limnephilus sp., Limnephilus stigma i Triaenodes bicolor. Do dominantów zaliczono: Limnephilus politus i Tricholeiochiton fagesii. Subdominanci stanowili liczną grupę w tym zbiorniku. Znalazło się tu aż osiem 31
32 gatunków: Agraylea sexmaculata, Agrypnia varia, Athripsodes aterrimus, Cyrnus insolutus, Limnephilus decipiens, Limnephilus nigriceps, Oecetis furva, Oecetis sp. Pozostałe 10 taksonów zaliczono do klasy recedentów. Są to: Agrypnia pagetana, Agrypnia sp., Glyphotaelius pellucidus, Holocentropus dubius, Holocentropus stagnalis, Limnephilus flavicornis, Limnephilus lunatus, Phryganea bipunctata, Phryganea grandis i Phryganea sp. (Tab. 3). Najwięcej larw złapano wiosną, w kwietniu (65 osobników) i maju (37 osobników). W czerwcu liczba ta spadła do 19. W okresie letnim i wczesnojesiennym, czyli do października występowanie fauny Trichoptera było bardzo niskie i spadło do zera. W październiku liczba ponownie wzrosła (18 osobników) (Tab. 3). Śladowe ilości osobników oraz gatunków zimą sugerują wygasanie fauny Trichoptera w tym okresie. Struktura dominacji i charakterystyka fenologiczna materiału zebranego w zbiorniku Relax 2 W zbiorniku Relax 2 złowiono łącznie 41 osobników Trichoptera należących do 13 gatunków. Wyliczono klasy dominacji. Do eudominantów należały dwa gatunki: Limnephilus flavicornis i Triaenodes bicolor. Dominantów nie stwierdzono. Do subdominantów, które stanowią najliczniejszą grupę w tym zbiorniku zaliczono: Anabolia laevis, Limnephilus auricula, Limnephilus decipiens, Limnephilus griseus, Limnephilus sp., Limnephilus politus, Limnephilus stigma, Oecetis furva, Oecetis sp., Oecetis tripunctata i Phryganeidae sp. indet. Recedentów również nie stwierdzono. W zbiorniku Relax 2 podobnie jak w poprzednim zbiorniku Relax 1, najwięcej larw złowiono w miesiącach wiosennych, w kwietniu i maju, a także w czerwcu. W miesiącach letnich i wczesnojesiennych liczba osobników spadła do zera (Tab. 3) W październiku i grudniu znaleziono pojedyncze ilości osobników, co sugeruje wygasanie fauny Trichoptera w tym okresie. 32
33 Tabela 3. Charakterystyka fenologiczna występowania Trichoptera w zbiornikach Relax 1 i Relax 2 Fenologia Takson Kwiecień Maj Czerwiec Lipiec Sierpień Wrzesień Październik n n n n n n n n R1 R2 R1 R2 R1 R2 R1 R2 R1 R2 R1 R2 R1 R2 R1 R2 Agraylea sexmaculata 3 4 Agrypnia pagetana 1 1 Agrypnia sp. 2 Agrypnia varia Anabolia laevis 1 1 Athripsodes aterrimus Cyrnus insolutus 4 Glyphotaeliuspellucidus 1 1 Holocentropus dubius 1 1 Holocentropus stagnalis 1 Limnephilus auricula 1 Limnephilus decipiens 2 1 Limnephilus flavicornis Limnephilus griseus 1 Limnephilus sp Limnephilus lunatus 1 Limnephilus nigriceps 4 3 Limnephilus politus Limnephilus decipiens 1 Limnephilus stigma Oecetis furva 3 1 Oecetis sp Oecetis tripunctata 1 Phryganea bipunctata 1 Phryganea grandis 1 Phryganea sp. 1 Phryganeidae sp. indet 1 Triaenodes bicolor Tricholeiochiton fagesii 12 SUMA Grudzień Wskaźnik naturalności W celu sprawdzenia w jakich miesiącach występują poszczególne elementy synekologiczne wyliczono wskaźniki naturalności (specyficzności) z uwzględnieniem fauny typowej dla torfowisk niskich (Tab. 2) oraz fauny typowej dla trwałych drobnych zbiorników (Tab. 2). W odniesieniu do fauny typowej dla torfowisk niskich, najwyższymi wartościami wskaźników odznaczyły się fauny zebrane w miesiącu wrześniu (Wns=16, Wni=16) oraz w miesiącu maju (Wns=6,32, Wni=9,56).(Tab. 2) Najniższe wartości odnotowano w miesiącu październiku (Wns=1, Wni=1) oraz w grudniu (Wns=1, Wni=1) (Tab. 2). 33
34 W odniesieniu do fauny typowej dla drobnych zbiorników trwałych, najwyższe wartości wskaźników odnotowano w miesiącu październiku (Wns=9,6, Wni=13,9) oraz w miesiącach letnich tj. w lipcu (Wns=7,14, Wni=7,45) i w czerwcu (Wns=7,27, Wni=7,2). Najniższe wartości otrzymano w miesiącu wrześniu (Wns=1, Wni=1) (Tab. 2). Wynika z tego, że gatunki typowe dla torfowisk niskich (element wiosennoturzycowiskowy) najliczniejsze są w miesiącu wrześniu i w maju, zaś gatunki typowe dla drobnych zbiorników trwałych spotykane są w postaci larwalnej w czerwcu i lipcu. Wskaźniki ukierunkowane na faunę drobnych zbiorników trwałych były nieco większe, co może wskazywać na drobnozbiornikowy charakter fauny chruścików badanych zbiorników. Podobieństwa faunistyczne między zbiornikami różnego typu Zbadano podobieństwa faunistyczne pomiędzy różnymi typami zbiorników. Wyniki wyliczeń przedstawiono w postaci dendrytów (Rys. 7, 8). W dendrycie opracowanym na podstawie podobieństw liczonych według formuły jakościowej (Rys. 7) wykazano występowanie dwóch grup zbiorników podobnych faunistycznie. Największe podobieństwo zaznaczyło się pomiędzy zbiornikami astatycznymi zlokalizowanymi na Jarotach oraz przy ulicy Żołnierskiej, nieco mniejsze między zbiornikami trwałymi Relax 1 i Relax 2. Rysunek. 7. Dendryt podobieństw faunistycznych między zbiornikami (formuła jakościowa) 34
Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze. Aneta Pepławska
Chruściki zbiorników antropogenicznych stan poznania i problemy badawcze Aneta Pepławska Co to są chruściki? Rząd owadów o przeobrażeniu zupełnym W cyklu życiowym występuję jajo, kilka stadiów larwalnych,
Siedliskowe rozmieszczenie larw chruścików (Trichoptera) w zbiorniku śródmiejskim
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI WYDZIAŁ BIOLOGII Katarzyna Skuza Siedliskowe rozmieszczenie larw chruścików (Trichoptera) w zbiorniku śródmiejskim Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony
Chruściki (Trichoptera) drobnych zbiorników wodnych okolicy jeziora Skanda wyniki wieloletnich badań. Magdalena Kosztowny
Chruściki (Trichoptera) drobnych zbiorników wodnych okolicy jeziora Skanda wyniki wieloletnich badań Magdalena Kosztowny Ocieplenie klimatu? Wnioski o zmianach klimatu można formułować jedynie na podstawie
Aleksandra Lichacz-Szymańska
Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Aleksandra Lichacz-Szymańska Chruściki (Trichoptera) Berezyńskiego Rezerwatu Biosfery (Białoruś) Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii
Antropogeniczne zmiany fauny chruścików (Trichoptera) w zbiorniku śródmiejskim
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Kierunek Biologia Numer albumu 22119 Aneta Pepławska Antropogeniczne zmiany fauny chruścików (Trichoptera) w zbiorniku śródmiejskim Praca magisterska
Chruściki Borów Tucholskich - wyniki wstępnych badań
Chruściki Borów Tucholskich - wyniki wstępnych badań Elżbieta Brulińska elzbietabrulinska@wp.p Zaborski PK PN Bory Tucholskie Obszary chronione Parki narodowe zgodnie z obowiązującą Ustawą o ochronie przyrody,
Siedliskowe zróżnicowanie zgrupowań chruścików (Trichoptera) w heterogennym krajobrazie polodowcowym
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE, WYDZIAŁ BIOLOGII Beata Romanowska Siedliskowe zróżnicowanie zgrupowań chruścików (Trichoptera) w heterogennym krajobrazie polodowcowym Praca magisterska wykonana
Grzegorz Derbin. Chruściki (Trichoptera) jeziora Tyrsko
1. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Kierunek Biologia Numer indeksu 7311 Grzegorz Derbin Chruściki (Trichoptera) jeziora Tyrsko Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii
2. PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA
1. WSTĘP Jeziora są istotnym rodzajem wód śródlądowych, zwłaszcza na półkuli północnej, gdzie koncentrują się głównie na obszarze ostatnich zlodowaceń. W Polsce stwierdzono występowanie ok. 10 tysięcy
Jezioro w dolinie rzeki. Różne czynniki zewnętrzne. Niesymetryczny. zewnętrznych = większe zróżnicowanie litoralu. Strategia rozproszeni a biomasy
struktura jeziora metody opisu Struktura i funkcjonowanie jeziora Czyli ekologii jezior c.d. S. Czachorowski Jakie to jezioro jest (opis) Co w nim żyje Jak ono funkcjonuje w środku środku i w zlewni (krajobrazie)
SPIS TREŚCI WSTĘP... 2 MATERIAŁ I METODY... 6 WYNIKI... 20
SPIS TREŚCI WSTĘP... 2 MATERIAŁ I METODY... 6 Opis stanowisk... 10 Opis metod zbioru oraz zawartości materiału... 18 Zastosowanie metody analizy materiału i metody statystyczne... 18 WYNIKI... 20 Część
Witold Szczepański. Problem badań wieloletnich. rzeki Łyny
Witold Szczepański Problem badań wieloletnich przykład chruścik cików źródeł rzeki Łyny zień Chruścika VI Seminarium Trichopterologiczne, Olsztyn 11.12.2006 Po co badania wieloletnie? Stały monitoring
Ocena naturalności ekosystemów wodnych za pomocą wskaźników naturalności na przykładzie Trichoptera. Stanisław Czachorowski, Marcin Krejckant
Ocena naturalności ekosystemów wodnych za pomocą wskaźników naturalności na przykładzie Trichoptera Stanisław Czachorowski, Marcin Krejckant Waloryzacja, monitoring Do oceny jakości ekosystemów wodnych,
Chruściki (Trichoptera) drobnych zbiorników śródmiejskich Olsztyna
UNIWERSYTET WARMIŃSKO MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ BIOLOGII KIERUNEK BIOLOGIA Nr albumu 14072 Karolina Kinga Jurołajć Chruściki (Trichoptera) drobnych zbiorników śródmiejskich Olsztyna Praca magisterska
Anna Nehring. Chruściki (Trichoptera) Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii
Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Anna Nehring Chruściki (Trichoptera) Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska
Chruściki (Trichoptera) okolic Wzniesień Górowskich
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ BIOLOGII Jolanta Małek Chruściki (Trichoptera) okolic Wzniesień Górowskich Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska pod kierunkiem
Chruściki (Trichoptera) wód stojących Wzgórz Dylewskich
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ BIOLOGII Marta Mońko Chruściki (Trichoptera) wód stojących Wzgórz Dylewskich Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska pod kierunkiem
Charakterystyka faunistyczna chruścików (Trichoptera) jeziora Oświn
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Krystyna Leśna Charakterystyka faunistyczna chruścików (Trichoptera) jeziora Oświn Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska
Chruściki (Trichoptera) górnego odcinka rzeki Pisy i jej dopływów
WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA W OLSZTYNIE Dorota Lipnicka Chruściki (Trichoptera) górnego odcinka rzeki Pisy i jej dopływów Praca magisterska wykonana w Zakładzie Ekologii i Ochrony Środowiska pod kierunkiem
Spis treści SPIS TREŚCI W S T Ę P MATERIAŁ I METODY... 7
Spis treści SPIS TREŚCI... 1 1. W S T Ę P... 2 2. MATERIAŁ I METODY... 7 3. CHARAKTERYSTYKA TERENU I STANOWISK... 10 3.1. CHARAKTERYSTYKA POJEZIERZA OLSZTYŃSKIEGO... 10 3.2. OPIS STANOWISK... 11 3.2.1.
Strefowość rozmieszczenia larw chruścików (Trichoptera) w rzece Wałszy
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI WYDZIAŁ BIOLOGII Agnieszka Kościukiewicz Strefowość rozmieszczenia larw chruścików (Trichoptera) w rzece Wałszy Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska
Chruściki (Trichoptera) okolic Kartuz (Pojezierze Pomorskie)
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Justyna Kwidzińska Chruściki (Trichoptera) okolic Kartuz (Pojezierze Pomorskie) Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska
Trichoptera drobnych zbiorników wodnych Olsztyna osiedla Jaroty i okolic Butryn
Uniwersytet Warmińsko- Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Kierunek Biologia Numer indeksu 12387 Anna Lelujka Trichoptera drobnych zbiorników wodnych Olsztyna osiedla Jaroty i okolic Butryn Praca magisterska
Metoda BMWP-PL dla jezior? Badania jezior lobeliowych
Monitoring, dyrektywa wodna Ramowa Dyrektywa Wodna (2000/0/EC) Ocena stanu ekologicznego ekosystemów wodnych Monitoring rzek, jezior, źródeł, torfowisk ok. 0% systemów kontroli jakości cieków opiera się
Środowiska naturalne i organizmy na Ziemi. Dr Joanna Piątkowska-Małecka
Środowiska naturalne i organizmy na Ziemi Dr Joanna Piątkowska-Małecka Ukształtowanie towanie powierzchni Ziemi Podstawy ekologii Ekologia nauka zajmująca się badaniem czynników w rządz dzących rozmieszczeniem
Chruściki (Trichoptera) drobnych cieków w zlewni rzeki Wałszy
UNIWESRYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ BIOLOGII Wioletta Lugowska Chruściki (Trichoptera) drobnych cieków w zlewni rzeki Wałszy Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska
Imię i nazwisko . Błotniaki
Imię i nazwisko email Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieżnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce
Michał Skrzypczak. Chruściki (Trichoptera) środkowego odcinka rzeki Łyny w okolicach Smolajn (k. Dobrego Miasta)
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Kierunek Biologia Numer indeksu 14132 Michał Skrzypczak Chruściki (Trichoptera) środkowego odcinka rzeki Łyny w okolicach Smolajn (k. Dobrego
2. CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W ROKU 2006
Powietrze 17 2. CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW METEOROLOGICZNYCH W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W ROKU 2006 Charakterystykę warunków meteorologicznych województwa małopolskiego w roku 2006 przedstawiono na podstawie
Makrobentos jeziora Kolmowo i zbiorników jego zlewni
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Kierunek Biologia Numer albumu 7332 Justyna Jaskólska-Kurpiecka Makrobentos jeziora Kolmowo i zbiorników jego zlewni Praca magisterska wykonana
Cechy klimatu Polski. Cechy klimatu Polski. Wstęp
Cechy klimatu Polski Cechy klimatu Polski Wstęp Klimat to przeciętne, powtarzające się corocznie stany atmosfery występujące na danym obszarze, określone na podstawie wieloletnich obserwacji i pomiarów
Chruściki (Trichoptera) źródeł okolic Olsztyna
Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii WITOLD SZCZEPAŃSKI Chruściki (Trichoptera) źródeł okolic Olsztyna Praca magisterska wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony Środowiska pod kierunkiem
Chruściki (Trichoptera) wybranych rzek Pomorza
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Kierunek Biologia Numer indeksu: 4950 Marcin Kański Chruściki (Trichoptera) wybranych rzek Pomorza Praca wykonana w Katedrze Ekologii i Ochrony
Chruściki (Trichoptera) drobnych zbiorników wodnych okolic jeziora Skanda
UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI W OLSZTYNIE WYDZIAŁ BIOLOGII Nr albumu 14088 Magdalena Agnieszka Kosztowny Chruściki (Trichoptera) drobnych zbiorników wodnych okolic jeziora Skanda Praca magisterska wykonana
Pierwszy dzień wiosny i pory roku
Pierwszy dzień wiosny i pory roku W ostatnim czasie przygotowałem kilka skryptów GrADS, których zadaniem było obliczenie średnich wieloletnich wartości danego parametru. Głównie chodziło tu o średnie wieloletnie
Aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa
Aldrowanda pęcherzykowata Aldrovanda vesiculosa Liczba i lokalizacja powierzchni monitoringowych Gatunek występuje wyłącznie w regionie kontynentalnym, co determinowało lokalizację badań monitoringowych.
DOBOWE AMPLITUDY TEMPERATURY POWIETRZA W POLSCE I ICH ZALEŻNOŚĆ OD TYPÓW CYRKULACJI ATMOSFERYCZNEJ (1971-1995)
Słupskie Prace Geograficzne 2 2005 Dariusz Baranowski Instytut Geografii Pomorska Akademia Pedagogiczna Słupsk DOBOWE AMPLITUDY TEMPERATURY POWIETRZA W POLSCE I ICH ZALEŻNOŚĆ OD TYPÓW CYRKULACJI ATMOSFERYCZNEJ
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wymienić charakterystyczne Afryki.
Podsumowanie 2011 Miejsce obserwacji: Czarny Dunajec
Podsumowanie 2011 Miejsce obserwacji: Czarny Dunajec 1. Temperatura Wartość Data Najwyższa temperatura: +31,5 C 24.08, 26.08 Najniższa temperatura: -23,0 C 06.01, 31.01 Nieoficjalne: -26,0 C 31.01 Amplituda
Roczny raport jakości powietrza z uwzględnieniem pyłów PM1, PM2,5 oraz PM10 dla czujników zlokalizowanych w gminie Proszowice
Roczny raport jakości powietrza z uwzględnieniem pyłów PM1, PM2,5 oraz PM dla czujników zlokalizowanych w gminie Proszowice Spis treści 1. Charakterystyka gminy oraz lokalizacja czujników... 3 2. Dopuszczalne
Cechy klimatu Europy. Czynniki kształtujące klimat Europy
Czynniki kształtujące klimat Europy Cechy klimatu Europy położenie geograficzne kontynentu Zszerokością geograficzną związane jest nasłonecznienie powierzchni lądu, długość dnia i nocy, a pośrednio rozkład
Janusz Majecki CHRUŚCIKI (TRICH OPTERA) ZAGŁĘBIEŃ ŚRÓDPOLNYCH POŁUDNIOW EJ CZĘŚCI KUJAW
ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS FOLIA ZOOLOGICA 4 39-46 2000 (Acta Univ. Lodz., Folia zool.) Janusz Majecki CHRUŚCIKI (TRICH OPTERA) ZAGŁĘBIEŃ ŚRÓDPOLNYCH POŁUDNIOW EJ CZĘŚCI KUJAW CADDIS FLIES (TRICH OPTERA)
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2012 ROK
Temperatura powietrza [ o C] WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 212 ROK Autorzy: Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 212 r. Sezonowość występowania pożarów lasu związana jest
PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA MIEJSKA SZCZYTNO
PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA 2016 2030 POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA MIEJSKA SZCZYTNO 2016 1 Spis treści 1. Wstęp... 3 2. Ogólna charakterystyka gminy... 3 2.1. Położenie,
Opracowanie: Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak
Inwentaryzacja barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i niecierpka gruczołowatego Impatiens glandulifera na obszarach Natura 2000 "Dolina Górnej Rospudy" oraz "Ostoja Augustowska" Opracowanie: Lech
Chruściki (Trichoptera) środkowego odcinka rzeki Łupawy (Pomorze)
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wydział Biologii Kierunek Biologia Numer indeksu: 14152 Małgorzata Veith Chruściki (Trichoptera) środkowego odcinka rzeki Łupawy (Pomorze) Praca magisterska wykonana
Chruściki (Insecta: Trichoptera) jako obiekt badawczy. Stanisław Czachorowski
Chruściki (Insecta: Trichoptera) jako obiekt badawczy Stanisław Czachorowski Chruściki jako owady Niewielka grupa owadów pośród wielu milionów gatunków (różnorodność biologiczna) Mało specjalistów: 5-8
1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)
1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny) Przedmiotowe siedlisko przyrodnicze składa się z dwóch podtypów: 1150-1 Zalewy 1150-2 Jeziora przybrzeżne W roku 2008 prowadzono badania jezior przybrzeżnych,
Lithoglyphus naticoides (GASTROPODA: PROSOBRANCHIA), namułek pospolity; gatunek pontyjski, typowy dla dużych i średniej wielkości rzek nizinnych.
Hydrobiologia ćwiczenia 22.03.2011 Zwierzątka z podpisami: Lithoglyphus naticoides (GASTROPODA: PROSOBRANCHIA), namułek pospolity; gatunek pontyjski, typowy dla dużych i średniej wielkości rzek nizinnych.
Katarzyna Piotrowska
Uniwersytet Warmińsko Mazurski Wydział Biologii Kierunek Biologia Katarzyna Piotrowska Nr indeksu 506 Ekologiczna charakterystyka rozmieszczenia chruścików (Trichoptera) Doliny Narwi w okolicach Łomży
3. Warunki hydrometeorologiczne
3. WARUNKI HYDROMETEOROLOGICZNE Monitoring zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych jest jednym z najważniejszych zadań realizowanych w ramach ZMŚP. Właściwe rozpoznanie warunków hydrometeorologicznych
Imię i nazwisko. Błotniaki. Gniazdowanie... 2 W Polsce... 2. Gniazdowanie... 3 W Polsce... 3. Błotniak stawowy - Circus aeruginosus...
Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieŝnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce i Ameryce. Ptaki te osiągają
Hydrosfera - źródła i rodzaje zanieczyszczeń, sposoby jej ochrony i zasoby wody w biosferze.
Hydrosfera - źródła i rodzaje zanieczyszczeń, sposoby jej ochrony i zasoby wody w biosferze. Hydrosfera składa się z kilku wyraźnie różniących się od siebie elementów będących zarazem etapami cyklu obiegu
Pytania ogólne I etapu XII Edycji Konkursu Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski
Pytania ogólne I etapu XII Edycji Konkursu Poznajemy Parki Krajobrazowe Polski 1. Organizmy tworzące plankton słodkowodny charakteryzują się: a) przynależnością do świata zwierząt, b) brakiem zdolności
Co to jest ustrój rzeczny?
Co to jest ustrój rzeczny? Ustrój (reżim) rzeczny jest to ustalany na podstawie wieloletnich obserwacji rytm wahań przepływów rzeki oraz stanów wody, związany z rodzajem zasilania i zlodzeniem. Każda rzeka
TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 8-14 stycznia 2014r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna... 2 2. Temperatury ekstremalne w regionach
TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 7 października 14 października 2014 r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna... 2 2. Temperatury
TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 29 lipca 5 sierpnia 2014 r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna... 2 2. Temperatury ekstremalne
Typy pustyń: 1. Kamienista (wsch. Tien-Szan) 2. Żwirowa (Mongolska) 3. Piaszczysta (pn. Sahara) 4. Pylasta (Szatt al- Dżarid) (1) (2) (3) (4)
Pustynia teren o znacznej powierzchni, pozbawiony zwartej szaty roślinnej wskutek małej ilości opadów i przynajmniej okresowo wysokich temperatur powietrza, co sprawia, że parowanie przewyższa ilość opadów.
TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 5-11 marca 2014r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna... 2 2. Temperatury ekstremalne w regionach
2012 w Europie - temperatura wg E-OBS (1)
2012 w Europie - temperatura wg E-OBS (1) Dziś sprawdzimy, jaki był pod względem temperatury rok 2012 w całej Europie, nie tylko w jej środkowej części. Dane pochodzą z bazy E-OBS, o której szerzej pisałem
TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 11 czerwca 17 czerwca 2014 r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna... 2 2. Temperatury ekstremalne
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2014 ROK
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2014 ROK Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 2014 r. Sezonowość występowania pożarów lasu związana jest ściśle z warunkami pogodowymi. Na
Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy
Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego się klimatu Andrzej Ruszlewicz Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego
SYTUACJA ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE 2 0 1 3
Stacja Badawcza PZŁ Czempiń SYTUACJA ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE 2 1 3 Opracowanie prezentuje informacje o pozyskaniu ważniejszych gatunków zwierzyny w sezonie łowieckim oraz ich liczebności w 213 roku,
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2017 ROK
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2017 ROK Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 2017 r. Warunki meteorologiczne decydowały o kształtowaniu się zagrożenia pożarowego w lasach
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2016 ROK
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2016 ROK Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 2016 r. Warunki pogodowe miały wpływ na kształtowanie się zagrożenia pożarowego w lasach i występowanie
Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie
Nie wchodzić-trwa metamorfoza Nowy wygląd-nowe życie Co to jest metamorfoza? Metamorfoza proces charakteryzujący się znacznymi zmianami w formie lub strukturze organizmu. Rodzaje przeobrażeń Ametabolia
Podsumowanie sezonu burzowego Tomasz Machowski Polscy Łowcy Burz Skywarn Polska
Podsumowanie sezonu burzowego 2016 Tomasz Machowski Polscy Łowcy Burz Skywarn Polska Podsumowanie sezonu burzowego 2016. W Polsce przyjęło się, że sezon burzowy trwa od 1 kwietnia do 30 września, chociaż
Raport z badania terenowego właściwości fizykochemicznych wody w okręgu PZW Opole.
Raport z badania terenowego właściwości fizykochemicznych wody w okręgu PZW Opole. Wykonali studenci Rybactwa II roku UWM w Olsztynie: Julita Jędrzejewska Patryk Szyszka W pierwszej kolejności studenci
Ocena stanu biocenoz wodnych wskaźniki naturalności i cenności biocenotycznej
Ocena stanu biocenoz wodnych wskaźniki naturalności i cenności biocenotycznej Stanisław Czachorowski Łódź 7-9.XII.2005 Wstęp Nie tylko ocena stanu czystości wody Oceny stanu ekologicznego (zbiornik i jego
Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych
Wyniki inwentaryzacji entomofauny na terenach pod liniami elektroenergetycznymi i na przylegających obszarach leśnych Radosław Plewa, Tomasz Jaworski, Grzegorz Tarwacki Zakład Ochrony Lasu Instytut Badawczy
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2015 ROK
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2015 ROK Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 2015 r. Warunki pogodowe w dużej mierze decydowały o zagrożeniu pożarowym lasów i w efekcie o
w klasie pierwszej gimnazjum Nr lekcji Sugerowany temat lekcji Jednostki tematyczne w podręczniku Planeta Nowa 1 Dział: Podstawy geografii
Propozycja rozkładu materiału nauczania w podziale na poszczególne jednostki lekcyjne (tematy) do podręcznika Planeta Nowa 1 przy 1 godzinie geografii w tygodniu w klasie pierwszej gimnazjum. Nr lekcji
Znaczenie zadrzewień śródpolnych dla ochrony różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego. Krzysztof Kujawa
Znaczenie zadrzewień śródpolnych dla ochrony różnorodności biologicznej krajobrazu rolniczego Krzysztof Kujawa Różnorodność biologiczna Zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi
Best for Biodiversity
W tym miejscu realizowany jest projekt LIFE + Ochrona różnorodności biologicznej na obszarach leśnych, w tym w ramach sieci Natura 2000 promocja najlepszych praktyk Best for Biodiversity Okuninka, 11-12.09.2014
SPIS TREŚCI. Rekordy klimatyczne Rekordy wysokościowe Rekordy wodne Rekordy szaty roślinnej
Adam Grzesiak Mateusz Przybyła kl. IIgc kl. IIgc SPIS TREŚCI Rekordy klimatyczne Rekordy wysokościowe Rekordy wodne Rekordy szaty roślinnej Rekordy Klimatyczne Najwyższa temperatura powietrza na Ziemi
ZMIENNOŚĆ NAJWYŻSZYCH DOBOWYCH i MIESIĘCZNYCH OPADÓW W KOMPLEKSIE LEŚNYM W STRÓŻY W OKRESIE V-IX ( )
ZMIENNOŚĆ NAJWYŻSZYCH DOBOWYCH i MIESIĘCZNYCH OPADÓW W KOMPLEKSIE LEŚNYM W STRÓŻY W OKRESIE V-IX (1982-2006) Marta CEBULSKA Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Politechnika Krakowska Cel: określenie
Sprawozdanie z badań jakości powietrza wykonanych ambulansem pomiarowym w Tarnowskich Górach w dzielnicy Osada Jana w dniach
WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W KATOWICACH DELEGATURA W CZĘSTOCHOWIE ul. Rząsawska 24/28 tel. (34) 369 41 20, (34) 364-35-12 42-200 Częstochowa tel./fax (34) 360-42-80 e-mail: czestochowa@katowice.wios.gov.pl
Maciej Głąbiński. Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r.
Maciej Głąbiński Szkolenie regionalne Natura 2000 a turystyka wodna i nadwodna Krutyń, 11 października 2011 r. Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Puszcza
Generacja źródeł wiatrowych cz.2
Generacja źródeł wiatrowych cz.2 Autor: Adam Klepacki, ENERGOPROJEKT -KATOWICE S.A. Średnioroczne prawdopodobieństwa wystąpienia poszczególnych obciążeń źródeł wiatrowych w Niemczech dla siedmiu lat kształtują
Ocena aktualnej i prognozowanej sytuacji meteorologicznej i hydrologicznej na okres 24.07-28.07.2015r.
Warszawa, dn.24.07.2015 Ocena aktualnej i prognozowanej sytuacji meteorologicznej i hydrologicznej na okres 24.07-28.07.2015r. wg stanu na godz. 14:00 dnia 24.07.2015 r. 1. Prognoza pogody dla Polski na
Wykonały Agata Badura Magda Polak
Wykonały Agata Badura Magda Polak 3a obszar lądowy, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją lub znacznym udziałem traw. W szerokim znaczeniu termin obejmuje wszelkie zbiorowiska trawiaste
Wyniki monitoringu połowowego okoni (Perca fluviatilis L., 1758) w Zatoce Pomorskiej w latach dr inż. Sebastian Król
Wyniki monitoringu połowowego okoni (Perca fluviatilis L., 1758) w Zatoce Pomorskiej w latach 211 214 dr inż. Sebastian Król 1 Okoń (Perca fluviatilis L., 1758) DANE BIOLOGICZNE: długość 2-35 cm, maksymalnie
WARUNKI HYDROMETEOROLOGICZNE
WARUNKI HYDROMETEOROLOGICZNE METEOROLOGIA Warunki hydrometeorologiczne stanowią podstawę rozpoznania uwarunkowań funkcjonowania i przemian geoekosystemów. Dlatego jednym z podstawowych zadań realizowanych
Stan i perspektywy ochrony żółwia błotnego na Polesiu
Stan i perspektywy ochrony żółwia błotnego na Polesiu Janusz Holuk Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie W Polsce liczna populacja żółwia błotnego pozostała już tylko na Polesiu. Na kilku obszarach
Obszary Natura 2000 szansą rozwoju dla naszej gminy
Obszary Natura 2000 szansą rozwoju dla naszej gminy gmina Siennica województwo mazowieckie Konkurs pn. Obszar Natura 2000 szansą dla rozwoju naszej gminy realizowany w ramach projektu "Natura 2000 naszą
TYDZIEŃ 44/2016 (31 PAŹDZIERNIKA - 6 LISTOPADA 2016)
Strona 1 z 5 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 2 listopada 2016 01:34 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 44/2016 TYDZIEŃ 44/2016
WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 2013 ROK
Temperatura powietrza [ o C] WPŁYW POŻARÓW NA LASY - POLSKA 213 ROK Józef Piwnicki i Ryszard Szczygieł 1. Zagrożenie pożarowe w sezonie 213 r. Sezonowość występowania pożarów lasu związana jest ściśle
Metody obliczania obszarowych
Metody obliczania opadów średnich obszarowych W badaniach hydrologicznych najczęściej stosowaną charakterystyką liczbową opadów atmosferycznych jest średnia wysokość warstwy opadu, jaka spadła w pewnym
Wpływ produktywności pierwotnej łąk na demografię, dynamikę oraz kondycję populacji norników Microtus
Kamil Bartoń Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża Wpływ produktywności pierwotnej łąk na demografię, dynamikę oraz kondycję populacji norników Microtus Autoreferat rozprawy doktorskiej wykonanej w Zakładzie
Metody obliczania obszarowych
Metody obliczania opadów średnich obszarowych W badaniach hydrologicznych najczęściej stosowaną charakterystyką liczbową opadów atmosferycznych jest średnia wysokość warstwy opadu, jaka spadła w pewnym
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP. Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym
Przyrodnicze uwarunkowania gospodarki przestrzennej PUGP Ćwiczenie 1 zagadnienia wprowadzające do informacji o środowisku przyrodniczym Zagadnienia wprowadzające czyli przypomnienie - po trochę o wszystkim
Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce
Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce Raport III (21.IV - 20.VI.2015) Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, zgodnie z wymogami Obwieszczenia
TYDZIEŃ 2/2017 (9-15 STYCZNIA 2017)
Strona 1 z 8 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 10 stycznia 2017 11:38 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 2/2017 + grudniowe
Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące nr 81 SGH TEST EGZAMINACYJNY 2012 r. Zadania egzaminacyjne GEOGRAFIA wersja B
Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące nr 81 SGH TEST EGZAMINACYJNY 2012 r. Zadania egzaminacyjne GEOGRAFIA wersja B kod ucznia... Zadanie 1. (1,5 pkt) Uzupełnij tabelę. Wpisz w odpowiednie miejsca nazwy
JEZIORA REDYKAJNY, ŻBIK, PODKÓWKA, SUKIEL, KORTOWSKIE, TRACKIE oraz SKANDA ICH FUNKCJA W MIEŚCIE
JEZIORA REDYKAJNY, ŻBIK, PODKÓWKA, SUKIEL, KORTOWSKIE, TRACKIE oraz SKANDA ICH FUNKCJA W MIEŚCIE W KONTEKŚCIE AKTUALIZACJI STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA OLSZTYNA
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000
Dziennik Ustaw Nr 34 2893 Poz. 186 186 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Na podstawie art. 28
77 Co to jest mapa? Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa. 78 Wielkie odkrycia geograficzne. Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa
Plan wynikowy Przedmiot nauczania: Przyroda Klasa VI Miesiąc: Kwiecień / Maj / Czerwiec Opracował: mgr Jarosław Garbowski Nazwa programu nauczania: Na tropach przyrody Wydawnictwo Nowa Era 19 Nr lekcji
TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY
INSTYTUT METEOROLOGII I GOSPODARKI WODNEJ PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY TYGODNIOWY BIULETYN HYDROLOGICZNY 1 7 stycznia 2014 r. Spis treści: 1. Sytuacja hydrologiczna...2 2. Temperatury ekstremalne w regionach