O rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym- dla rodziców i nauczycieli

Transkrypt

1 O rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym- dla rodziców i nauczycieli Obserwując rozwój mowy małego dziecka często nie zdajemy sobie sprawy jak skomplikowany i złożony to proces. Proces, dzięki któremu może poprawnie kształtować się osobowość dziecka. Cieszy nas każde nowe słowo wypowiadane przez naszą pociechę, a gdy tych słów jest coraz więcej, często przestajemy się interesować wyrazistością artykulacyjną tych wypowiedzi. Najważniejsze, że dziecko mówi, a jak mówi- to nie takie istotne- jest jeszcze małe, ma jeszcze czas, jego brat też tak długo mówił i sobie poradził - często słyszymy takie tłumaczenia rodziców. Problem zaczyna się w momencie, gdy dziecko idzie do zerówki bądź do pierwszej klasy i okazuje się, że jego rozwój artykulacyjny nie jest zakończony, a logopeda stwierdza u dziecka wady wymowy. Rozwój mowy dziecka przebiega pewnymi etapami, rozłożonymi w czasie. Dużo wcześniej niż pojawią się pierwsze słowa, u dziecka zaczyna rozwijać się rozumienie i jest ono warunkiem rozwoju kompetencji językowej (czyli opanowania języka) i kompetencji komunikacyjnej. Zakładając, że nasze dziecko ma prawidłowo rozwinięte rozumienie i potrafi posługiwać się językiem, możemy przypuszczać, że będzie ono podejmowało próby mówienia o swoich odczuciach, emocjach w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Jeśli mowa dziecka jest niezrozumiała dla otoczenia, wyrazistość artykulacyjna jest słaba, to komunikacja ta może być zakłócona. Dziecko nie będzie potrafiło efektywnie przekazać komunikatu, bo jego wymowa nie będzie zrozumiała dla odbiorcy. W dziecku może wówczas rozwijać się nieśmiałość, pojawiać frustracja, a w konsekwencji dziecko może nawet wycofać się z podejmowania prób komunikacyjnych. Prawidłowy rozwój artykulacyjny u dziecka przekłada się więc bezpośrednio na jego rozwój społeczny. Należy pamiętać, że każde dziecko ma swój własny rytm rozwoju,

2 a różnice w rozwoju mowy i artykulacji u dzieci nawet w podobnym wieku mogą być duże, jednak należy zwrócić uwagę na pewne reguły w pojawianiu się prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek. DZIECKO TRZYLETNIE Dziecko trzyletnie, rozpoczynające swoją przygodę w przedszkolu, zasadniczo potrafi już sprawnie komunikować o swoich potrzebach, potrafi budować zdania składające się z kilku wyrazów, w zdaniach tych zdarzają się jeszcze błędy gramatyczne, ale dziecko zaczyna coraz częściej używać w zdaniach kategorii gramatycznych i potrafi prawidłowo je różnicować. Zasób słownictwa czynnego wynosi ok słów, natomiast o wiele więcej słów dziecko rozumie. Dziecko trzyletnie potrafi prawidłowo wypowiadać wszystkie samogłoski oraz spółgłoski z wyjątkiem następujących głosek: *głoski syczące [s, z, c, dz] mogą być zastępowane głoskami ciszącymi [ś, ź, ć, dź], np. [Mamo, daj sielek] zamiast [Mamo, daj serek], uwaga: głoski ciszące powinny być realizowane prawidłowo, ich brzmienie nie może być zdeformowane; *głoski szumiące [sz, ż, cz, dż] mogą być zastępowane głoskami syczącymi [s, z, c, dz] albo ciszącymi [ś, ź, ć, dź], np. [Mamo, daj mi synkę] albo [Mamo, daj mi sinkę], zamiast [Mamo, daj mi szynkę.] *głoska [r] może być zastępowana głoską [l] albo [j], np. [Chcę iść na lowel], [Chcę iść na jowej], zamiast [Chcę iść na rower]. Twoje dziecko ma trzy lata i w jego mowie występują następujące wymiany głosek: *zamiast [k] mówi [t], np. [Tasia, tubet, tawa, tonit] zamiast [Kasia, kubek, kawa, konik]; *zamiast [g] mówi [d], np. [Daweł, dłowa, dapa, dóra] zamiast [Gaweł, głowa, gapa, góra];

3 *zamiast [k] mówi [x], np. [choń, Chasia, chawa, chot] zamiast [kawa, Kasia, kawa, kot]; bądź gdy zastępuje w mowie głoski [k, g] innymi głoskami lub zupełnie opuszcza je w wymowie. *zamiast [t] mówi [k], np. [korba, kama, Kola, kokek] zamiast [torba, tama, Tola, kotek]; *zamiast [d] mówi [g], np. [gom, guży, gama, galeko] zamiast [dom, duży, dama, daleko]; *zamiast [f] mówi [p], np. [poka, pala, sopa, pasola] zamiast [foka, fala, sofa, fasola]; *zamiast [w] mówi [b], np. [boda, bujek, baza, Bojtek] zamiast [woda, wujek, waza, Wojtek] *zamiast [f, w] mówi [ł], np. [łoda, łoka, łujek, łasola] zamiast [woda, foka, wujek, fasola] bądź gdy zastępuje w mowie głoski [f, w] innymi głoskami lub zupełnie opuszcza je w wymowie. *zamiast [s, z, c, dz] mówi [sz, ż, cz, dż], np. [szok, szala, żupa, cebula, dżwon] zamiast [sok, sala, zupa, cebula, dzwon] *zamiast [l] mówi [j], np. [jody, juty, jas, kojano] zamiast [lody, luty, las, kolano]; artykulacyjne u dzieci trzyletnich, jeśli jednak w mowie dziecka pojawią się inne danego wieku albo gdy wymowa pewnych głosek jest zdeformowana, np. głoska [s] jest wypowiadana poprzez wysuwanie języka między zęby (seplenienie międzyzębowe), należy skonsultować się z logopedą pamiętając, że każda występująca w mowie niewłaściwa realizacja głosek poprzez wielokrotne jej powtarzanie, będzie się utrwalała i dziecko nabędzie nieprawidłowym nawyków wymawianiowych, co w przyszłości może negatywnie wpłynąć np. na jego edukację w szkole. Wyobraźmy sobie, że dziecko, które zaczyna naukę w szkole będzie musiało zapisać wyraz szkoła: zamiast poprawnego zapisu może pojawić się [skoła] albo [śkoła]- w zależności od tego w jaki sposób dziecko realizuje głoskę [sz].

4 DZIECKO CZTEROLETNIE Dziecko czteroletnie doskonali system fonetyczno- fonologiczny, zadaje bardzo dużo pytań, ciągle wzbogacając swój zasób słownikowy, tworzy tzw. neologizmy dziecięce, a w jego wypowiedziach pojawia się już mniej błędów gramatycznych. W zakresie artykulacyjnym pojawiają się jeszcze uproszczenia grup spółgłoskowych. W mowie dziecka czteroletniego pojawia się prawidłowa wymowa głosek szeregu syczącego [s, z, c, dz]. Twoje dziecko ma cztery lata i w jego mowie występują następujące wymiany głosek: *zamiast [s, z, c, dz] wypowiada [ś, ź, ć, dź], np. [siok, ziupa, ciały, dźwonek] zamiast [sok, zupa, cały, dzwonek]; *zamiast [s, z, c, dz] wypowiada [sz, ż, cz, dż], np. [szok, żupa, czały, dżwonek] zamiast [sok, zupa, cały dzwonek] artykulacyjne u dzieci czteroletnich, jeśli jednak w mowie dziecka pojawią się inne danego wieku albo gdy wymowa pewnych głosek jest zdeformowana, np. głoska [s] jest wypowiadana poprzez wysuwanie języka między zęby (seplenienie międzyzębowe), należy skonsultować się z logopedą.

5 DZIECKO PIĘCIOLETNIE Dziecko pięcioletnie ma już w swoim zasobie słownikowym ok słów. Jego wypowiedzi są coraz bardziej złożone, potrafi budować opowiadania uwzględniając związki sekwencyjne i przyczynowo- skutkowe. W zakresie poprawności artykulacyjnej, zaczyna się pojawiać prawidłowa wymowa głosek szeregu szumiącego [sz, ż, cz, dż]. Powinna to być artykulacja z językiem uniesionym wysoko za górne zęby, do wałka dziąsłowego. Jeśli zauważymy, że dziecko zaczęło wypowiadać głoski szumiące z nadmiernym wysuwaniem warg do przodu i poruszając policzkami, może to być dla nas sygnał, że realizacja ta jest zdeformowana i należy wówczas skonsultować się z logopedą, który wywoła głoski w ich prawidłowym brzmieniu i nie doprowadzi do zautomatyzowania się zdeformowanej artykulacji głosek. W piątym roku życia u niektórych dzieci zaczyna się pojawiać głoska [r], jednak w mowie spontanicznej jest ona nadal zastępowana głoską [l]. Twoje dziecko ma pięć lat i w jego mowie występują następujące wymiany głosek: *głoski szumiące [sz, ż, cz, dż] są zastępowane głoskami [s, z, c, dz] albo [ś, ź, ć, dź], np. [salik, zaba, capka, dżokej] zamiast [szalik, żaba, czapka, dżokej]. *głoska [r] jest nadal zastępowana [j], np. [jyba, jyk, Jujek, toj] zamiast [ryba, ryk. Jurek, tor]. artykulacyjne u dzieci pięcioletnich, jeśli jednak w mowie dziecka pojawią się inne danego wieku albo gdy wymowa pewnych głosek jest zdeformowana, np. głoska [sz] jest

6 wypowiadana poprzez wysuwanie języka między zęby (seplenienie międzyzębowe), należy skonsultować się z logopedą. DZIECKO SZEŚCIOLETNIE Dziecko sześcioletnie rozpoczynające edukację w szkole podstawowej powinno mieć już zakończony rozwój artykulacyjny, to znaczy że do tego czasu powinno opanować prawidłową wymową wszystkich głosek języka polskiego. W szóstym roku życia utrwala się i automatyzuje prawidłowa wymowa głoski [r]. Słownik dziecka sześcioletniego zawiera już ok.4000 słów. Potrafi budować wypowiedzi złożone, poprawne pod względem gramatycznym. W mowie dziecka odzwierciedlenie znajduje jego sposób myślenia, który ma już pewne znamiona dojrzałości. Twoje dziecko ma sześć lat i w jego mowie występują następujące wymiany głosek: *głoska [r] jest zastępowana [l], np. [Lomek, lyba, choloba, pol] zamiast [Romek, ryba, choroba, por]. artykulacyjne u dzieci sześcioletnich, jeśli jednak w mowie dziecka pojawią się inne

7 danego wieku albo gdy wymowa pewnych głosek jest zdeformowana, np. głoska [r] jest wypowiadana w sposób gardłowy, należy skonsultować się z logopedą. Na koniec tego artykułu chciałabym zwrócić jeszcze uwagę na zjawisko tzw. mowy bezdźwięcznej, która polega na zastępowaniu głosek dźwięcznych, np. [w, b, d] ich odpowiednikami bezdźwięcznymi [f, p, t]. Jest to zjawisko, które może pojawić się w artykulacji na każdym etapie rozwoju i może dotyczyć głosek dźwięcznych [b, bi, d, di, g, gi, z, ź, dz, dź, w, wi, ż, dż], które zamieniane są na bezdźwięczne: [p, pi, t, ti, k, ki, s, si, c, ci, f, fi, sz, cz]. Jeśli zauważymy w mowie naszego dziecka podobne zjawisko, należy jak najszybciej skonsultować się z logopedą, by ustalić przyczynę takiego sposobu artykulacji. Pamiętajmy, że każda wada wymowy, zauważona w odpowiednim czasie może być w łatwy sposób usunięta, natomiast utrwalone zaburzenia, często nakładające się na siebie, są jednym z czynników predysponujących do wystąpienia tzw. dysleksji. Przygotowała: Katarzyna Wojtaszyk- Stachowska, logopeda, pedagog specjalny, specjalista neurologopeda kliniczny