Podsumowanie wyników ankiety Delphi oraz pozostałych badań eksperckich Dr inż. Barbara Cichy Mgr inż. Ewa Kużdżał Mgr inż.

Transkrypt

1 Podsumowanie wyników ankiety Delphi oraz pozostałych badań eksperckich Dr inż. Barbara Cichy Mgr inż. Ewa Kużdżał Mgr inż. Paweł Moryc Panel dyskusyjny: Wstęp do scenariuszy rozwoju gospodarki odpadami nieorganicznymi w Polsce Gliwice, r. Projekt nr WND-POIG /9 jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 27 21

2 Obszar badań i wpływy Proces foresight opr. PBF 2

3 Wytwarzane odpady nieorganiczne Rok Produkcja sprzedana, mln PLN/rok w grupie: Chemikalia i wyroby chemiczne Wytworzonych odpadów.6 w Polsce, mln Mg/rok Fosfogips + fosfogips z popiołem i żużlem, mln Mg/r 4,88,286,87,569,67 2,98 1,622 2,821,977 2,597 2,654 2,86 2,89 2,14 1,51 2, Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków, mln Mg/r,74,5,91,8,89,6,284, Odpadowy siarczan żelazowy, mln Mg/r,218,14,112,118,121,146,11, * Kwas siarkowy i siarkawy, mln Mg/r,156,121,117,118,87,1,1,118 Odzysk odpadów 6 (ogółem), mln Mg/rok,669,562,58,5,788,67,517

4 Rynek Otoczenie społeczne Otoczenie ekonomiczne Polityka - ekologia Rozszerzenie Dyrektywy IPPC- wzmocnienie roli BAT REACH-konieczność rejestracji w systemie odpadu, który podlega odzyskowi w sposób inny niż prosty recykling Pakiet klimatyczny- limity emisji, koszty, ograniczenia Ocena oddziaływania technologii na środowisko- koszty i zalety Skutki przemieszczania zanieczyszczeń pomiędzy komponentami środowiska Interwencje gospodarcze: dopłaty/opłaty środowiskowe Polityka rolna (nawożenie, uprawy ekologiczne, dopłaty) Kryzys światowy/cykle koniunkturalne Dynamika popytu na produkty nieorganiczne Ceny rynkowe/koszty- konkurencyjność Ceny paliw i energii (gaz) Konkurencja poza unijna Akceptacja uciążliwości przemysłu- miejsca pracy a czystość ekologiczna najbliższej okolicy Gospodarka odpadowa na poziomie lokalnym i samorządowym Świadomość ekologiczna pracowników i mieszkańców Akceptacja dla zakładów/procesów odzysku i unieszkodliwiania odpadów w pobliżu miejsca zatrudnienia Rynek surowców mineralnych Rynek nawozowy, podaż popyt, okresowość Rynek bazowy chemikaliów nieorganicznych Import/eksport technologii nieorganicznych Powiązania międzybranżowe Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 4

5 Badania i rozwój Technologie Odpady jako produkty Fosfogips- największy obecnie odpad nieorganiczny (tonażowo) Słabo zbywalne produkty około sodowe Siarczan żelazawy/odpady z produkcji bieli tytanowej Odpadowy kwas siarkowy Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków przemysłu chemicznego Dynamika i zmiany struktury wagowej powyższych odpadów Fosfogips- największy obecnie odpad nieorganiczny (tonażowo) Kwas fosforowy i skoncentrowane nawozy fosforowe i NPK Soda Biel tytanowa Kwas siarkowy, w tym pometalurgiczny Pozostałe technologie nieorganiczne Badania związane z procesami odzysku i unieszkodliwiania odpadów Utylizacja odpadów i rekultywacja terenów Nowoczesne techniki separacji (np. nanofiltracja, techniki membranowe) Badania związane z komplementarnymi produktami, procesami i schematami zużycia Biotechnologie produktów nieorganicznych Nanotechnologie Badania nad zwiększaniem przyswajalności składników nawozowych Zamienniki funkcjonalne (inne związki do tych samych zastosowań) Technologie wyspecjalizowanych produktów niskotonażowych o wysokiej wartości dodanej Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Badania związane ze zmniejszeniem oddziaływania na środowisko istniejących procesów produkcyjnych 5

6 Eksperci zewnętrzni Zgłosiło się 1 ekspertów. Do rundy I przystąpiło 84 ekspertów. I rundę zakończyło 72 ekspertów (co stanowiło 86% przystępujących do ankiety) Do drugiej rundy wybrano 42, z czego 8 ekspertów (9%) zakończyło ją. 6

7 I runda M 6% K 4% Eksperci wg płci II runda M 68% K 2% bd 4% do lat % bd % do lat 8% powyżej 5 lat 4% % % Eksperci wg wieku powyżej 5 lat 49% % % Org. Pozarząd. 8% Nauka 48% Biznes i gosp. 2% Adm. Adm. Państw. Samorz. 4% 7% Eksperci wg działalności Org. Pozarząd. 11% Nauka 47% Adm. Państw. Adm. % Samorz. Biznes i % gosp. 9% Media 1% Media % 7

8 OBSZAR/Y DZIAŁAŃ EKSPERTA ZWIĄZANY/E Z TEMATEM PROJEKTU Technologia i inżynieria chemiczna I runda II runda 4 (56%) 26 (68%) Technologie środowiskowe 28 (9%) 14 (7%) Pozostałe działy techniki 4 (6%) (%) Chemia 25 (5%) 17 (45%) Ekonomia i gospodarka 5 (7%) 2 (5%) Organizacja i zarządzanie w biznesie 5 (7%) 2 (5%) Ochrona środowiska/przyrody 9 (54%) 2 (5%) Nauczanie 6 (8%) 4 (11%) Inne 11 (15%) 4 (11%) 8

9 Ocena kompetencji ekspertów: samoocena i weryfikacja samooceny 9

10

11 4 1, ,767954,579,449115,65719, , , ,14641, , , , ,4746, , , , , ,5525 7, ,76841,579, , , , ,458498, , , , , , ,289166, , , , ,5525 7, , ,47727,449115,65719, , ,458498, , , ,767954,579 -,449115,65719, , , , ,9914 Ocena 64,89876 kompetencji -, ,42494 ekspertów: -1,4746samoocena 1,65461, i weryfikacja -, samooceny -, , , , , ,579 1, ,289166, , , ,771251, , , ,456591, , , , , , , , ,42494Ocena -1,4746znormowana: -, , , , , , ,89876, ,456591,449115,65719, , , , ,5525 9, , ,456591,449115, , , , ,14641, , , , , , , , , , , , , , , ,289166, , ,458498, , , , , , , , , , ,771251, , , , , , , , , , , , , , , ,65719, , , , ,9881 X to wartość, 84, którą -, należy znormalizować,579 -, , , , , ,14641,9914 µ średnia 129 -, , , ,4746,65719, , , ,14641, , , ,579 1,47459,65719, , ,458498, ,9914 σ odchylenie standardowe, , , , ,65461, , , , ,9881 Normowano 1 1, w dziedzinach, ekspertów 1, ,47459 I rundy; -1, wtedy -2, średnia ocena, w grupie, normowanej -,14641=-,5525, , , ,449115, , , , , ,4982 5, ,76841,579 -, ,65461, , , , ,4982 Dla ekspertów 8,89876 wybranych -,76841 do,579 II rundy:, , , , , , ,4982 5, , , ,47459,65719, , ,458498, , , ,767954,579 2, , , , , , , Technologia -1, Technologi -, Ochrona i Ochrona i Badania Badania Badania i Badania i Ekonomika 1,47727 Ekonomik,449115, , , , , , chemiczna, , a,579 inżynieria inżynieria społeczno-ekol - społecznoekol - teoria, praktyka -,5525 teoria rozwój - rozwój - Id - praktyka, a - teoria -, , , ,458498, , ,89876 praktyka chemiczna -, ,579, środowiska -, środowiska -, , praktyka, eksperta teoria ocena ocena ocena praktyka ocena - ocena teoria ocena ocena 5, ocena, ,579, , , , ocena -, ocena 1, ,9881 znormalizow a znormalizow a znormalizow znormalizow an znormalizow a znormalizow a znormalizo 45 znormalizow -, ana -, znormalizow ana znormalizow ana na -, na -1,4746 ana -, a -, na -, , ,46645 na -1,4982 w ana 46 1, , ,579,449115,65719, , , ,771251, , , ,579, ,289166, , , , , ,89876, , ,4746 -,289166, , , , ,5525, ,767954,579 1,47459,65719, , , , , , , , , , , , , ,181878,65719, , , , , , , , ,9881 -,5525 Śednia 4 1, ,767954,579,449115,65719, , , ,14641,9914 ocen 68 -, , , ,4746, , , , , ,5525 ekspertów 7, ,42 -,76841,6,579,8,449115,284 -,289166,284 -, ,27 -, ,286 -,458498,255, ,48,9914,9 6-1, , , , ,289166, , , , ,5525 7, , ,47727,449115,65719, , ,458498, , , ,767954,579 -,449115,65719, , , , , , , , ,4746 1,65461, , , , , , , ,579 1, ,289166, , , ,771251,9914

12 Polityka i ekologia Runda I teza Czy zwiększenie roli BAT będzie miało negatywny wpływ na polski przemysł chemiczny? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 21% 17% 14% 1% 18% Runda II teza Czy wzmocnienie roli dokumentów referencyjnych BREF w postaci tzw. konkluzji BAT uchwalanych przez KE, a stanowiących podstawę prawną do wydania pozwolenia zintegrowanego, będzie miało negatywny wpływ na polski przemysł chemiczny? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 18% 29% 26% 24% % 12

13 Polityka i ekologia Runda II teza zaostrzenie roli BAT spowoduje w Polsce (wybierz jedną lub więcej odpowiedzi): Inwestycje modernizacyjne w zakresie aparatury i opomiarowania instalacji 21% Zwiększenie zapotrzebowania na usługi badawcze i projektowe od polskich podmiotów gospodarczych/naukowych 21% Zamknięcie wielu instalacji z powodu nieopłacalności 2% Rozwój badań nad technikami i technologiami spełniającymi ostre wymagania emisyjne 18% Zakup nowych technologii/linii technologicznych za granicą 15% Upadłość wielu zakładów chemicznych 5% Runda II- teza W jakim horyzoncie czasowym będzie widoczny wskazany wyżej przez Pana/Panią wpływ na przemysł chemiczny spowodowany zaostrzeniem dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń? do >2 42% 52% 6% 1

14 Polityka i ekologia Runda I (teza 6), Runda II (teza 16) Który z wymienionych czynników w największym stopniu wpłynie na poprawę jakości środowiska (w kontekście gospodarki odpadami 6)? Czynnik I runda II runda Eliminacja lub modernizacja przestarzałych technologii 15% 59% Podniesienie opłat środowiskowych 68 % 18% Zaostrzenie granicznych limitów emisji i uwolnień 11% 16% Inne, jakie? 5 % 7% 14

15 Otoczenie ekonomiczne Runda II (teza 1) Jaki wpływ na gospodarkę kraju może mieć okresowe występowanie nadmiaru kwasu siarkowego wytwarzanego przy produkcji metali nieżelaznych. Sytuacja taka wystąpić może na przykład z powodu zmniejszenia produkcji nawozów fosforowych w Polsce. Czynnik II runda Konieczność pracy instalacji w warunkach nieoptymalnych, co powoduje szybsze jej zużycie Wzrost ilości odpadów stałych 25,8% Konieczność poszukiwania innych zewnętrznych rynków zbytu poza Europą bez względu na koszty, Jaki inny? Ja bym się cieszył!! Tańszy kwas oznacza niższe koszty produkcji koagulantów i niektórych nawozów Możliwe są np. scenariusze obejmujące dalsze ograniczenie produkcji kwasu siarkowego w innych technologiach w przyszłości będzie zapotrzebowanie na nawozy siarkowe 24% 45,5% inny 4,5% 15

16 Otoczenie społeczne Runda I (teza 6), Runda II (teza 16) Jakie problemy gospodarki odpadami nieorganicznymi przemysłu chemicznego są najbardziej uciążliwe dla lokalnych społeczności? Czynnik I runda II runda Szkody środowiskowe 4 % 25% Obniżenie wartości gruntu w pobliżu lokalizacji składowiska 1 % 25% Zagrożenie dla zdrowia 2 % 19% Transport odpadów 4 % 15% Uciążliwość zapachowa % 14% Trudno powiedzieć % 1% Inne 1 % 1% 16

17 Otoczenie społeczne Runda II (teza14) Jaki poziom wzrostu kosztów wymienionych produktów Pana/Pani zdaniem są w stanie zaakceptować konsumenci ze względu na stosowanie rozwiązań proekologicznych, w tym związanych z rezygnacją z technologii wykorzystujących produkty nieorganiczne przemysłu chemicznego? Produkt Wzrost ceny o: % % 5% % Produkty żywnościowe Produkty odzieżowe Środki czystości Produkty kosmetyczne

18 Odpady jako produkty Runda I (teza ) Czy uważa Pan/Pani, że zagospodarowanie całego lub większości (powyżej 5%) świeżego" fosfogipsu powstającego w procesie wytwarzania kwasu fosforowego jest w Polsce realne? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 6% 19% 5% 28% 1% Runda I (teza ) W jakim horyzoncie czasowym może nastąpić zagospodarowanie większości fosfogipsu (z procesu - nie ze składowiska) w Polsce? do >2 % 61% 6% 18

19 Odpady jako produkty Runda II (teza 5) Czy Pana/Pani zdaniem znane są technologie rozwiązania techniczno-ekonomiczne, które pozwoliłyby wykorzystać obecnie istniejące składowiska odpadów nieorganicznych, np. fosfogipsu, odpadów pochromowych itd. jako źródło surowcowe zastępujące tradycyjne surowce mineralne? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 11% 29% 24% 26% % Runda II (teza 5) W jakim horyzoncie czasowym Pana/Pani zdaniem zostanie wdrożona w Polsce chociaż jedna technologia wykorzystująca składowisko jako podstawowe źródło surowcowe? do >2 26% 4% 4% 19

20 Technologie Runda I (teza 7), runda II ( teza 6) Czy Pana/Pani zdaniem w Polsce należy utrzymać produkcję kwasu fosforowego ekstrakcyjnego (przynajmniej do 2r)? Odpowiedzi I runda II runda TAK 22% 2% RACZEJ TAK 22% 58% NIE MAM ZDANIA 42% 8% RACZEJ NIE 11% % NIE % 2% 2

21 Rynek Runda I (teza 7) Jakie względy gospodarcze decydują o podtrzymaniu produkcji kwasu fosforowego w Polsce? (można wybrać więcej niż jedną odpowiedź) Import kwasu lub nawozów uzależnia rynek nawozowy i rolny od czynników zewnętrznych 41% Istnieje infrastruktura przemysłowa, którą trzeba wykorzystać 26% Koszty likwidacji instalacji kwasu, utrzymania składowiska odpadów, zmiany profilu produktowego są za dużym obciążeniem dla przemysłu. Produkcja jest dochodowa 9% 17% Inne. Jakie są inne istotne czynniki gospodarcze? 7% 21

22 Rynek Runda II (teza 6) Jakie byłyby skutki zatrzymania krajowej produkcji kwasu fosforowego ekstrakcyjnego? Proszę wybrać jedną lub więcej odpowiedzi. Wzrosną ceny nawozów 28% Konieczność importu kwasu 28% Konieczność importu nawozów fosforowych i złożonych 16% Gospodarka żywnościowa będzie zależna od zagranicznych dostaw i cen nawozów 11% W kraju będą produkowane tylko proste nawozy fosforowe 8% Polskie spółki nawozowe zainwestują w produkcję kwasu fosforowego za granicą, w miejscu eksploatacji fosforytów 7% Rynek żywnościowy nie odczuje różnicy 2% 22

23 Technologie Runda I (teza 15) w warunkach Polski byłoby realne wdrożenie czystszej technologii produkcji węglanu sodu z importowanej i drogiej sody naturalnej (trony)? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 6% 19% 46% 25% 4% Runda II (teza 9) Czy jest możliwe w Polsce w perspektywie do 2 roku zastąpienie dobrze prosperujących zakładów, produkujących sodę metodą Solvay a, nisko odpadową produkcją sody z importowanej trony (sody mineralnej Na (CO )(HCO ) 2H 2 O)? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE % 2% 29% 7% 29% 2

24 Badania i rozwój Runda I (teza ) Czy w Polsce nastąpi taki rozwój biotechnologii, że w istotny sposób wpłynie na popyt na nawozy i na zmianę struktury popytu? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 15% 1% 2% 18% 4% Runda II (teza 15) Czy nawozy o przedłużonym działaniu posiadające właściwość wydłużonego czasu uwalniania składników aktywnych dla roślin, przy jednoczesnym ograniczonym ich uwalnianiu do środowiska znajdą zastosowanie w rolnictwie wielkotonażowym w perspektywie do 2 roku? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 26% 47% 5% 16% 5% 24

25 Badania i rozwój Runda I (teza 12) Czy fosfor z alternatywnych źródeł - surowce biologiczne - może znaleźć istotne gospodarczo zastosowanie w Polsce (do 2r)? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 18% 8% 2% 7% 6% Runda I (teza 1) Czy w przewidywanej przyszłości (do 2 roku) technologie wytwarzania nanozwiązków nieorganicznych będą istotnym kierunkiem rozwoju technologii chemicznych w Polsce? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 15% 28% 9% 17% 1% 25

26 Badania i rozwój Runda I (teza 1) Czy obawy o zdrowie ludzi i bezpieczeństwo środowiska związane z przenikaniem nanocząstek do żywych organizmów spowoduje ograniczenia dla rozwoju nanotechnologii? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 16% 2% 29% 1% % Runda II (teza ) Czy zidentyfikowane realne ryzyko wolnych nanocząsteczek mogących wpływać szkodliwie na środowisko i człowieka może zahamować rozwój nanotechnologii? TAK RACZEJ TAK NIE MAM ZDANIA RACZEJ NIE NIE 5% 42% 8% 4% 5% 26

27 Polityka i ekologia Ciekawsze uzasadnienia ekspertów Odpady z grupy 6 stanowią niewielki udział w grupie odpadów przemysłowych. Ponad 8% masy odpadów z tej grupy to fosfogipsy o bardzo niskiej stawce opłaty za składowanie... należy przewidywać znaczny spadek ilości składowanego fosfogipsu spowodowany zmniejszając się produkcją kwasu fosforowego i to może mieć największy wpływ na globalną ilość odpadów z grupy 6. Uważam, że system/rozporządzenie REACH nie przyczyni się istotnie do zarządzania chemikaliami, ani odpadami jest regulacją nadmiernie zbiurokratyzowaną, kosztowną i niekorzystnie dyskryminującą europejski przemysł chemiczny w świecie. 27

28 Otoczenie ekonomiczne To co nie będzie opłacalne nie znajdzie zastosowania rynkowego. Uregulowania prawne mogą dodatkowo wpływać niekorzystnie na opłacalność np. poprzez konieczność wykonywania dodatkowych kosztownych analiz. Działania proekologiczne przedsiębiorstw powinny być objęte precyzyjnym systemem podatkowym, pozwalającym na kompensację wyższych kosztów. Moim zdaniem ulgi podatkowe powinny być wprowadzone w każdym kierunku wykorzystania odzyskanych odpadów. Zwiększyłoby to bardzo stopień odzysku. Surowce krajowe (zazwyczaj) nie są podatne na zawirowania polityczne; pewność dostawy jest większa, poza tym uważam, że takie działania powodują zwiększenie PKB. 28

29 Otoczenie społeczne Zachęty w postaci ulg podatkowych, dotacji pozwoliłyby zakładom na działania związane z prowadzeniem badań (lub ich zlecaniem) w kierunku modernizacji technologii, poprawy jakości wytwarzanych produktów, ograniczenia ujemnego wpływu procesów na Środowisko. Nagrody, wyróżnienia poprawiają wizerunek zakładów wśród społeczeństwa. Podobnie odpowiednio prowadzone kampanie medialne wskazujące na odpowiedzialność i troskę zakładów w odniesieniu do środowiska. mieszkańców trzeba czymś przekupić np. nowe miejsca pracy, komunikacja Konsultacje społeczne w połączeniu z działaniami kompensacyjnymi powinny przynieść pożądane efekty. mam następujące doświadczenia: w miejscowości Przemyśl zaplanowano budowę składowiska odpadów - postępowanie prowadzone było ponad lat z uwagi na protesty mieszkańców. W wyniku porozumienia społecznego, jakim było wybudowanie drogi, oświetlenia oraz kanalizacji dla mieszkańców sąsiednich terenów udało się inwestycję zrealizować 29

30 Rynek Polska posiada dobre warunki do rozwijania gospodarstw ekologicznych stosujących nawozy naturalne. Rynek europejski ekologicznej żywności rozwija się i jest to ogromna szansa zwłaszcza dla małych i średnich gospodarstw. Uważam, że ten kierunek umożliwia zmniejszenie bezrobocia i powrót do czasów, kiedy każdy kawałek ziemi był wykorzystany. Przy rosnących cenach żywności byle jakiej, możemy mieć zdrową i własną zmniejszając pogłowie zwierząt hodowlanych nie widzących nigdy trawy i słońca. Jakość surowca na ogół przekłada się i na jakość wyrobu finalnego, jak i niewysokie koszty produkcji (niepowiększane o koszt dodatkowych operacji - selekcji, oczyszczania). A to wprost odpowiada za cenę / zysk. Przyzwyczajenia technologiczne można zmienić - to rola decydentów, wynika także z ogólnego postępu [exemplum: piszę te słowa przy świetle lampy POWER LED, a lekcje odrabiałem przy lampie naftowej!]. W roztropnym wykorzystaniu odpadów należy oczywiście brać pod uwagę i dostępność i warunki lokalne.

31 Odpady jako produkty Jeśli dostępne są surowce o wysokiej jakości i umiarkowanej cenie, to często bardziej opłacalne jest wykorzystanie tych surowców. Konieczne są zatem zachęty do stosowania surowców odpadowych w procesach produkcyjnych. Fosfogips o wyższej czystości powinien być wykorzystywany w budownictwie. Gorsze rodzaje fosfogipsu w budownictwie drogowym i górnictwie. Do 2% fosfogipsu można zagospodarować w przemyśle nawozowym do nowych asortymentów nawozów. Istnieje wiele technologii (działających na świecie) w których fosfogips stosowany jest jako surowiec. W Polsce nie są one stosowane ze względów ekonomicznych. Z fosfogipsu można :1. Wyprodukować siarczan amonu i kredę nawozową - niezbędne jednak są wysokie nakłady: na instalację a ponadto koszty produkcji są wyższe niż w przypadku siarczanu amonu produkowanego jako produkt uboczny przy produkcji kaprolaktamu. Aby możliwe było wdrożenie takiej produkcji potrzebne jest wsparcie Państwa w dofinansowaniu takiej produkcji. 2. Możliwa jest produkcja kwasu siarkowego i wapna palonego (proces podobny jak dawna produkcja kwasu siarkowego w Wizowie). W przypadku tej technologii koszt kwasu siarkowego będzie również wyższy niż w przypadku produkcji go z siarki płynnej. Kilka takich fabryk działa w Chinach, gdzie siarka płynna jest znacznie droższa niż w Polsce. Taka technologia pozwala praktycznie na zamknięcie bilansu siarki przy produkcji kwasu fosforowego.. Istnieją jeszcze inne technologie takie jak wykorzystanie fosfogipsu do produkcji kruszywa drogowego, czy do produkcji nawozów wieloskładnikowych lub wapniowo magnezowo siarkowych, jednak one nie pozwolą na zagospodarowanie całości fosfogipsu. 1

32 Odpady jako produkty Uważam, że należy podjąć wszelkie próby zagospodarowania tego odpadu (chlorku wapnia) wszędzie tam, gdzie istnieje zapotrzebowanie na wapń, czyli zarówno do nawożenia roślin jak i w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym. Ponadto, należałoby wykorzystać także zdolność chlorku wapnia do skracania czasu wiązania betonu, a także brak właściwości korozyjnych w stosunku do betonu. Warto również wykorzystać także fakt, że chlorek wapnia, wykazuje większą retencję niż chlorki metali jednowartościowych. Chlorek wapnia dłużej jest zatrzymywany w glebie niż chlorki jednowartościowych metali i nie przedostaje się do wód powierzchniowych. 2

33 Technologie W przeszłości pojawiały się różne koncepcje tzw. "bezodpadowej" produkcji sody, żadna z nich nie znalazła praktycznego zastosowania. teoretycznie zmniejszenie ilości odpadów jest zawsze możliwe, zadaniem specjalistów jest taki dobór surowców by zmniejszyć ilość odpadów. W odniesieniu do bieli tytanowej... Zastępując metodę siarczanową metodą chlorkową unika się powstawania odpadowego siarczanu(vi) żelaza(ii) i pohydrolitycznego kwasu siarkowego. W metodzie chlorkowej stosuje się bogaty w tytan surowiec i proces ma inny przebieg (proces wysokotemperaturowy). Ale i tu są odpady - chlorki zanieczyszczeń występujących w surowcu i mamy do czynienia z emisją toksycznych gazów.

34 Technologie Wykorzystanie kwasu pohydrolitycznego (siarkowego) do produkcji nawozów w postaci siarczanu amonowego ma pełne uzasadnienie. Drugi kierunek, czyli wykorzystanie tego kwasu do rozkładu surowca fosforowego może być ograniczone ze względu na jakość uzyskiwanego kwasu fosforowego, zatem pierwszy sposób wykorzystania można byłoby zintensyfikować...przede wszystkim modernizacje technologii już obecnych i prace badawczorozwojowe...przy produkcji bieli tytanowej wytwarzany jest produkt uboczny - siarczan żelaza(ii). Znajduje on zastosowanie w przemyśle chemicznym jako związek redukujący, np. do neutralizacji roztworów cyjanków, w przemyśle cementowym służy jako reduktor chromu sześciowartościowego. Od wielu lat stosowany jest do produkcji koagulantów do uzdatniania wody i oczyszczania ścieków, jak również do produkcji pigmentów żelazowych. W rolnictwie stosowany jest jako mikroelement i składnik mieszanek nawozowych. Przemysł paszowy wykorzystuje go jako składnik dodatków paszowych.. 4

35 Badania i rozwój Kadra i instytucje naukowe podlegają wielorakim działaniom administracyjnym, bez jasno sprecyzowanego kierunku rozwoju. Działania te - wyglądające na przypadkowe i tylko administracyjne - nie sprzyjają nobilitacji kadry. Brak gospodarczej strategii rozwoju Polski, ani samodzielnej (polskiej) strategii badań (sposobu i kierunków) skutkują niepodejmowaniem, albo tylko przypadkowym zainteresowaniem, badań nad określonymi technologiami..przeznaczenie środków na badania pozwoli na rozwój bazy naukowej, możliwości wymiany doświadczeń i wdrożenia. Resztę trzeba wypracować, co jest możliwe tylko przy pomocy dodatkowych środków finansowych. 5

36 Badania i rozwój Najlepsze nawozy to wysoko przyswajalne, ale z otoczką zapewniająca uwalnianie przez cały okres wegetacji. Sypanie nawozów tzw. częściowo rozłożone fosforyty, mielone fosforyty to marnotrawienie drogiego surowca. W zastosowaniach rolniczych (nawozowych) fosfogips zachowuje się w sposób bardzo podobny do innych materiałów gipsowych. W przypadkach, gdy zastosowanie wymaga wysiewania gipsu na powierzchnię, fosfogips ma przewagę nad innymi rodzajami gipsu ze względu na szybsze rozpuszczanie w wodzie. 6

37 Badania i rozwój Wprowadzenie cząstek nano-tio 2 do użytku powszechnego wymaga badań nad. ich wpływem na zdrowie człowieka jak i na środowisko. Pojawiają się bowiem doniesienia o ich kancerogennym działaniu. Konieczne jest więc wprowadzenie ram prawnych, które mogą pomóc w rozwoju technologii, przy równoczesnym ograniczaniu ryzyka dla zdrowia człowieka i środowiska naturalnego związanego z wytwarzaniem i stosowaniem cząstek nano-tio 2. Potwierdzenie doniesień o szkodliwym działaniu (nanocząstek) wpłynie na poszukiwanie rozwiązań alternatywnych, ograniczenie zastosowania będzie uzależnione od stopnia uświadomienia odbiorców. Równocześnie ograniczenie produkcji będzie uzależnione od konkurencyjności metod alternatywnych, szczególnie pod względem ceny. Nanozwiązki największe znaczenie będą miały jako surowiec do produkcji nanokompozytów polimerowych, ceramicznych i metalowych. Ostatnio stwierdzono że takie kompozyty mogą być stosowane jako implanty, a więc zastosowanie w medycynie w przemyśle sportowym, lotniczym, rozwinięta powierzchnia pozwala na zastosowanie ich jako adsorbentów gazów i do magazynowania np. wodoru. Więc potencjalne możliwości są ogromne. Konkretne zastosowania wymagają przeprowadzenia badań naukowych i aplikacyjnych. 7

38 Badania i rozwój.. pozytywne wyniki badań mają szanse na wdrożenie również w zależności od polityki w zakresie opłat za składowanie odpadów - duży wzrost tych opłat może zmienić zupełnie spojrzenie na rentowność procesów odzysku różnych odpadów. Niska kultura techniczna i zacofanie w edukacji ekologicznej, totalne lekceważenie obowiązującego prawa, nie mówiąc juz o dobrych obyczajach, dają efekt w postaci bezkarności, co tworzy dodatnie sprzężenie zwrotne, a do czego to prowadzi, aż strach myśleć. 8

39 W ankiecie SWOTC wzięło udział 25 ekspertów. Liczba wypełnionych ankiet dla każdej z technologii: -Kwas fosforowy 19 Kwas siarkowy 21 S silne strony (Strengths) W słabe strony (Weaknesses) Soda 17 Biel tytanowa 16 Gips z odsiarczania spalin 19 O szanse (Opportunities) T zagrożenia (Threats) C wyzwania (Challenges) 9

40 Technologia kwasu fosforowego 19 osób POZYTYWNE NEGATYWNE WEWNĘTRZNE - Wieloletnie doświadczenie techn. - Ustalona marka producentów/zaufanie odbiorców; - Ustabilizowana pozycja S na rynku krajowym; - Stały i przewidywalny rynek zbytu; - Własne lub tanie i dostępne zaplecze badawczo rozwojowe; Konieczność składowania lub unieszkodliwiania powstającego odpadu - Brak krajowego surowca - Brak opłacalnej technologii/procesu W odzysku odpadów - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko; - Sezonowość na rynku produktu ZEWNĘTRZNE - Nowe, innowacyjne technologie - Dostępny krajowy potencjał badawczowdrożeniowy związany z technologią - Koniunktura popytu na bazowe O chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych - Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą - Wdrażanie nowych BAT Zaostrzenie prawa środow. w UE - Coraz mniej dostępnych obszarów na składowanie odpadów - Monopolizacja (ograniczenie) T dostępu do zagranicznych surowców mineralnych - Wzrost kosztów środowiskowych - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) - Polityka gospodarcza Państwa, w tym wysokość C podatków (VAT) - Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku - Monopolizacja (ograniczenie) dostępu do zagranicznych surowców mineralnych

41 Technologia kwasu siarkowego 21 osób POZYTYWNE NEGATYWNE WEWNĘTRZNE - Wieloletnie doświadczenie techn. - Dostępność surowców na rynku lokalnym - Ustabilizowana pozycja S na rynku krajowym; - Stały i przewidywalny rynek zbytu; - Proces/technologia bezodpadowa Techniczne zużywanie się istniejących instalacji - Wysokie koszty dostosowania instalacji do nowych standardów W emisyjnych - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko - Brak środków na wdrażanie procesów innowacyjnych - Wysokie koszty/opłaty środowiskowe ZEWNĘTRZNE - Nowe, innowacyjne technologie - Dostępny krajowy potencjał badawczowdrożeniowy związany z technologią - Koniunktura popytu na bazowe O chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych - Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa - Wdrażanie nowych BAT 8 - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) - Zaostrzenie prawa środow. w UE - Konkurencja krajów T rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) - Ingerencje organów UE w gospodarkę - Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą Zaostrzenie prawa środowiskowego w UE - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe C BAT) - Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) - Koszt transportu surowców

42 Technologia sody 17 osób POZYTYWNE NEGATYWNE WEWNĘTRZNE - Wieloletnie doświadczenie techn. - Ustabilizowana pozycja na rynku krajowym; - Dostępność surowców S na rynku lokalnym - Lokalizacja zakładów w pobliżu źródeł surowcowych; - Stały i przewidywalny rynek zbytu Konieczność składowania lub unieszkodliwiania powstającego odpadu - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko - Brak opłacalnej technologii W / procesu odzysku odpadów - Techniczne zużywanie się istniejących instalacji - Wysokie koszty/opłaty środowiskowe ZEWNĘTRZNE - Nowe, innowacyjne technologie - Dostępny krajowy potencjał badawczowdrożeniowy związany z technologią - Wdrażanie nowych BAT O - Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych - Monopolizacja (ograniczenie) dostępu do zagranicznych surowców mineralnych Zaostrzenie prawa środow. w UE -Coraz mniej dostępnych obszarów na składowanie odpadów - Wzrost kosztów środowiskowych T -Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) -Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą Nowe, innowacyjne technologie - Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa - Rozporządzenia REACH i jego skutki - Ingerencje organów UE w gospodarkę C 42

43 Technologia bieli tytanowej 16 osób POZYTYWNE NEGATYWNE WEWNĘTRZNE - Ustabilizowana pozycja na rynku krajowym; - Wieloletnie doświadczenie techn. - Stały i przewidywalny S rynek zbytu - Rozwinięta infrastruktura krajowych odbiorców produktu technologii - Wykształcona i stabilna kadra Brak krajowego surowca - Wysokie koszty/opłaty środowiskowe - Konieczność składowania lub unieszkodliwiania powstającego W odpadu - Szkodliwe oddziaływanie na środowisko - Proces/y jednostkowe technologii wymagają zmian ZEWNĘTRZNE - Nowe, innowacyjne technologie - Dostępny krajowy potencjał badawczowdrożeniowy związany z technologią - Wdrażanie nowych BAT O - Koniunktura popytu na bazowe chemikalia spowodowana zmianami na rynku produktów rynkowych - Monopolizacja podstawowych technologii Konkurencja krajów rozwijających się (Azja, Rosja, Ameryka Południowa) - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) T - Wzrost kosztów środowiskowych - Wdrażanie nowych BAT - Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą Nowe, innowacyjne technologie - Ingerencje organów UE w gospodarkę C - Zaostrzenie prawa środowiskowego w UE - Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą

44 Gips z odsiarczania spalin 19 osób POZYTYWNE NEGATYWNE WEWNĘTRZNE - Dostępność surowców na rynku lokalnym - Ustabilizowana pozycja produktu na rynku krajowym S - Stały i przewidywalny rynek zbytu - Proces/technologia bezodpadowa - Rozwinięta infrastruktura krajowych odbiorców produktu technologii Wysokie koszty/opłaty środowiskowe - Jakość produktu gorsza od dostępnych na rynku - Brak środków na wdrażanie W procesów innowacyjnych -Techniczne zużywanie się istniejących instalacji - Sezonowość na rynku produktu ZEWNĘTRZNE - Nowe, innowacyjne technologie - Dostępny krajowy potencjał badawczowdrożeniowy związany z technologią - Wzrost świadomości O ekologicznej społeczeństwa - Wdrażanie nowych BAT - Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) Zaostrzenie kryteriów emisji z instalacji (nowe BAT) - Rynek mediów energetycznych - koniunktura T - Zaostrzenie prawa środow. w UE - Coraz mniej dostępnych obszarów na składowanie odpadów - Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą Wzrost kosztów środowiskowych - Nowe, innowacyjne technologie - Rynek paliw i mediów energetycznych - Rozporządzenia REACH i jego skutki C

45 Panel młodych ekspertów Studenci i młodzi pracownicy naukowi Politechniki Śląskiej po wysłuchaniu prelekcji oceniali wpływ 1 czynników zewnętrznych na rozwój przemysłu chemicznego i gospodarki odpadami nieorganicznymi w Polsce. W panelu wzięło udział 41 osób w tym 8 pracowników projektu. Formularz eksperta projektu wypełniło 25 osób. Ankietę wypełniło osób. dr inż. 8% dr hab. inż. 4% mgr inż. 16% studenci 44% inżynierowie 28% 45

46 Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko pozytywny [%] negatywny [%] brak wpływu [%] trudno powiedzieć [%] Wpływ na rozwój przemysłu chemicznego Rozszerzenie Dyrektywy I- (IED) wzmocnienie roli BAT REACH-koniecznośd rejestracji w systemie odpadu, który podlega odzyskowi w sposób inny niż prosty recykling Pakiet klimatyczny-limity emisji, koszty, ograniczenia Interwencje gospodarcze: dopłaty/opłaty środowiskowe Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą, Nowe regulacje prawne dotyczące odpadów, status odpadu, produktu uboczny, utrata statutu Dynamika popytu na produkty nieorganiczne 8 Ceny paliw i energii (gaz) 9 11 Społeczna odpowiedzialnośd biznesu (np. Odpowiedzialnośd i Troska ) Wykorzystanie składowisk odpadów do pozyskania surowców Edukacja ekologiczna społeczeostwa 12 Rozwój sektora B+R w Polsce Polityka eliminująca produkcję 1 wysokoodpadowych chemikaliów - zakup za granicą 46

47 Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko 1 9 pozytywny [%] negatywny [%] brak wpływu [%] trudno powiedzieć [%] Wpływ na jakość środowiska Rozszerzenie Dyrektywy IPPC - wzmocnienie roli BAT REACH-koniecznośd rejestracji w systemie odpadu, który podlega odzyskowi w sposób inny niż prosty recykling Pakiet klimatyczny-limity emisji, koszty, ograniczenia Interwencje gospodarcze: dopłaty/opłaty środowiskowe Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą, Nowe regulacje prawne dotyczące odpadów, status odpadu, produktu uboczny, utrata statutu Dynamika popytu na produkty nieorganiczne 8 Ceny paliw i energii (gaz) 9 11 Społeczna odpowiedzialnośd biznesu (np. Odpowiedzialnośd i Troska ) Wykorzystanie składowisk odpadów do pozyskania surowców Edukacja ekologiczna społeczeostwa 12 Rozwój sektora B+R w Polsce Polityka eliminująca produkcję wysokoodpadowych chemikaliów - zakup za 12 granicą 47

48 Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko pozytywny [%] negatywny [%] brak wpływu [%] trudno powiedzieć [%] Wpływ na społeczną akceptację przemysłu Rozszerzenie Dyrektywy IPPC - wzmocnienie roli BAT REACH-koniecznośd rejestracji w systemie odpadu, który podlega odzyskowi w sposób inny niż prosty recykling Pakiet klimatyczny-limity emisji, koszty, ograniczenia Interwencje gospodarcze: dopłaty/opłaty środowiskowe Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą, Nowe regulacje prawne dotyczące odpadów, status odpadu, produktu uboczny, utrata statutu Dynamika popytu na produkty nieorganiczne 8 Ceny paliw i energii (gaz) 9 11 Społeczna odpowiedzialnośd biznesu (np. Odpowiedzialnośd i Troska ) Wykorzystanie składowisk odpadów do pozyskania surowców Edukacja ekologiczna społeczeostwa 12 Rozwój sektora B+R w Polsce Polityka eliminująca produkcję wysokoodpadowych chemikaliów - zakup za 1 granicą 48

49 Wpływ wybranych czynników na przemysł i środowisko pozytywny [%] negatywny [%] brak wpływu [%] trudno powiedzieć [%] Wpływ na gospodarkę odpadami Rozszerzenie Dyrektywy IPPC - wzmocnienie roli BAT REACH-koniecznośd rejestracji w systemie odpadu, który podlega odzyskowi w sposób inny niż prosty recykling Pakiet klimatyczny-limity emisji, koszty, ograniczenia Interwencje gospodarcze: dopłaty/opłaty środowiskowe Nowe instalacje produkcyjne o niższym reżimie środowiskowym poza Europą, Nowe regulacje prawne dotyczące odpadów, status odpadu, produktu uboczny, utrata statutu Dynamika popytu na produkty nieorganiczne 8 Ceny paliw i energii (gaz) 9 11 Społeczna odpowiedzialnośd biznesu (np. Odpowiedzialnośd i Troska ) Wykorzystanie składowisk odpadów do pozyskania surowców Edukacja ekologiczna społeczeostwa 12 Rozwój sektora B+R w Polsce Polityka eliminująca produkcję wysokoodpadowych chemikaliów - zakup za 1 granicą 49

50 Wnioski z paneli Panel dyskusyjny w Ustroniu, dnia 21..2r. 1. Nie należy oczekiwad intensywnego rozwoju przemysłu chemii nieorganicznej i nawozów mineralnych w Polsce w latach 2-2. Wynika to z następujących przyczyn: a) Intensywnie rozwija się produkcja nieorganiczna w krajach azjatyckich, gdzie koszty pracy i koszty środowiskowe są nieporównywalnie mniejsze (Chiny, Korea) b) Zarysowują się ograniczenia eksportu (np. nawozy) do krajów europejskich spowodowane konkurencja krajów azjatyckich c) Legislacja chemiczna i środowiskowa Unii Europejskiej jest bardzo restrykcyjna d) Odpady przemysłowe nieorganiczne są głównie składowane, w zbyt małym stopniu podlegają procesom odzysku e) Przemysł chemiczny odbierany jest przez społeczeostwo przede wszystkim jako czynnik szkodliwy dla ludzi i środowisk. 2. Nie można dopuścid do całkowitej likwidacji tego przemysłu w Polsce, gdyż warunkuje on rozwój i utrzymanie innych gałęzi przemysłu, w tym w szczególności rolnictwa, przemysłu szklarskiego itp.. Technologie chemiczne, w tym nieorganiczne, pełnią w gospodarce bardzo pożyteczną rolę, gdyż mogą byd wykorzystane jako technologie sanitarne wykorzystujące odpady innych przemysłów. Przykładem mogą byd instalacje kwasu siarkowego w przemyśle metali nieżelaznych, dzięki którym uciążliwośd tego przemysłu dla środowiska jest znacznie zminimalizowana. 5

51 Wnioski z paneli Panel dyskusyjny w Ustroniu, dnia 21..2r. 4. Jest bardzo prawdopodobne, że w perspektywie do 2 roku zniknie wytarzanie największego ilościowo odpadu nieorganicznego, jakim jest fosfogips powstający w technologii ekstrakcyjnego kwasu fosforowego na skutek zastąpienia importu fosforytów importem kwasu fosforowego. 5. Nie należy wiązad zbyt wielkich nadziei ze znaczącym rozwojem biotechnologii i nanaotechnologii w przemyśle nieorganicznym, zwłaszcza przed rokiem 22. Nie należy jednak rezygnowad z prowadzenia a nawet intensyfikacji badao w tych kierunkach. 6. Należy kontynuowad w skali kraju dokładną identyfikację odpadów i ich losów, zwłaszcza niebezpiecznych i zwłaszcza wytwarzanych w małych i średnich przedsiębiorstwach. 7. Należy zintensyfikowad utylizację i odzysk odpadów na składowiskach już zamkniętych, w tym z powodu likwidacji zakładów przemysłowych. 8. Badania przemysłowe w zakresie technologii bezodpadowych i niskoodpadowych, minimalizacji odpadów i emisji oraz zagospodarowania wytwarzanych odpadów powinny byd zintensyfikowane, aby przemysł nieorganiczny i nawozowy mógł nadal funkcjonowad w zgodzie z nowymi przepisami prawnymi Unii Europejskiej, które wejdą w życie w latach

52 Wnioski z paneli Panel technologiczny Ustroń Jaszowiec, dnia r. Technologie chemiczne, w tym nieorganiczne, pełnią w gospodarce bardzo pożyteczną rolę, gdyż warunkują rozwój i utrzymanie innych gałęzi przemysłu, w tym szczególnie rolnictwa, przemysłu szklarskiego itp. a także pełnią rolę technologii sanitarnych, wykorzystując odpady z innych przemysłów. Przykładem mogą byd instalacje kwasu siarkowego w przemyśle metali nieżelaznych, dzięki którym uciążliwośd tego przemysłu dla środowiska jest znacząco zminimalizowana. Warto zwrócid uwagę, że chociaż składowiska odpadów nieorganicznych rodzą sprzeciw ekologów i mieszkaoców okolicznych terenów, to jednak gromadzenie w jednym miejscu, w dużych ilościach, segregowanych odpadów przemysłu nieorganicznego może byd rozwiązaniem optymalnym, gdyż stanowi łatwe źródło surowcowe dla innych technologii. Rezygnacja z wielu produkcji generujących odpady jest też rozwiązaniem niekorzystnym społecznie. Na przykład produkcja kwasu fosforowego, generująca największy ilościowo odpad nieorganiczny fosfogips, jest podstawą produkcji nawozów fosforowych w Polsce. Zaniechanie własnej produkcji kwasu fosforowego spowoduje uzależnienie rynku nawozowego w Polsce od produktów spoza Unii Europejskiej i zagraża pośrednio rynkowi żywności. Biorąc pod uwagę, że większośd odpadów nieorganicznych to są odpady bezpieczne, lepiej je gromadzid pracując jednocześnie nad narodową strategią ich zagospodarowania, niż wygaszad produkcje generujące odpady. 52

53 Wypowiedzi z paneli Panel młodych ekspertów Gliwice, dnia r. Problemem są składowiska odpadów po zlikwidowanych zakładach chemicznych. Niestety o tym problemie ekolodzy i społeczeostwo wydają się zapominad, a zagospodarowanie takiego składowiska przez władze samorządowe jest ogromnym wyzwaniem ekonomicznym. Przemysł chemiczny jest postrzegany społecznie tylko jako szkodliwy dla zdrowia i środowiska, a nie jako branża niezbędna dla gospodarki. Dobrze by było, gdyby przebijały się przez media rzetelne opinie podparte badaniami na tematy dotyczące technologii chemicznych i gospodarki odpadami. Najważniejsze jest aby dotrzed do ludzi prostym językiem ale z rzetelnymi informacjami. Bardzo istotna jest edukacja. 5

54 Najciekawsze cytaty z dyskusji panelowych biorąc pod uwagę, ze większośd odpadów nieorganicznych to odpady bezpieczne, lepiej je gromadzid pracując jednocześnie nad narodową strategią ich zagospodarowania, niż wygaszad produkcje generujące odpady albo będziemy produkowad nawozy i je mied, albo zatrzymamy produkcję i pojawi się w Polsce problem z dostępnością nawozów rezygnacja z wielu procesów produkcyjnych generujących odpady jest rozwiązaniem niekorzystnym także w aspekcie społecznym nie mamy się czego wstydzid, posiadamy technologie kwasu siarkowego, które wyprzedzają przepisy BAT 54

55 Projekt nr WND-POIG /9 jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Dziękuję za uwagę Panel dyskusyjny: Wstęp do scenariuszy rozwoju gospodarki odpadami nieorganicznymi w Polsce Gliwice, r.