Odpady nieorganiczne. przemysłu chemicznego w Polsce. 89/10(2010) 1319

Transkrypt

1 Dr inż. Barbara Cichy* Instytut Nawozów Sztucznych Oddział Chemii Nieorganicznej IChN, Gliwice Prof. dr hab. inż. Andrzej M.J. Skulimowski, Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica, Kraków; Fundacja Progress & Business, Kraków Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego w Polsce Pomimo wielu już zrealizowanych w Polsce (lub będących w trakcie realizacji) projektów typu foresight obszar produkcji nieorganicznej i towarzyszącej jej gospodarki odpadowej nie był dotychczas przedmiotem pogłębionych analiz ani nie doczekał się spójnej, w miarę szczegółowej, prognozy rozwoju. Zadanie takie postawili sobie realizatorzy projektu Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego foresight technologiczny. Projekt ten finansowany jest ze środków poddziałania Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, a realizowany przez konsorcjum Instytut Nawozów Sztucznych Oddział Chemii Nieorganicznej IChN w Gliwicach, Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie i Progress and Business Foundation z Krakowa. Analizy Projektu prowadzone są w perspektywie do 2030 r. Przemysł chemiczny przetwarzający jedne substancje w inne i wytwarzający wyroby chemiczne na potrzeby innych przemysłów oraz dla konsumentów jest niezbędnym ogniwem każdej gospodarki, a więzi kooperacyjne z pozostałymi segmentami rynku są rozległe. Wydaje się jednak, że w odczuciu społecznym chemia i przemysł chemiczny postrzegane są w większym stopniu jako zagrożenie dla środowiska i dla zdrowia ludzi niż jako niezastąpiony element zrównoważonego rozwoju gospodarki. Przemysł nieorganiczny produkuje przede wszystkim bazowe chemikalia, nieznane przeciętnemu użytkownikowi (może poza nawozami mineralnymi), korzysta z naturalnych zasobów mineralnych, z których wykorzystuje przydatne składniki pozostawiając nieprzydatne odpady i stosuje nienajnowsze i energochłonne technologie. Nasuwają się pytania: czy przemysł ten jest w Polsce rzeczywiście niezbędny, i jeżeli tak, to w jakim kierunku powinny iść pozytywne zmiany, a także czy Polska ma niezbędny dla rozwoju tego przemysłu potencjał ekonomiczny, naukowy i kadrowy. Na te pytania, * Autor do korespondencji: Instytut Nawozów Sztucznych Oddział Chemii Nieorganicznej IChN, ul. Sowińskiego 11, Gliwice, tel.: (32) , fax: (32) , bcichy@ichn.gliwice.pl chociaż w części, powinny odpowiedzieć wyniki wspomnianego projektu foresight. Rok 2011 został ogłoszony przez Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych Światowym Rokiem Chemii na pamiątkę setnej rocznicy przyznania Nagrody Nobla z dziedziny chemii Marii Skłodowskiej-Curie. Tym bardziej warto zastanowić się nad kondycją i przyszłością przemysłu chemicznego w Polsce. Rozpatrując problem rozwoju każdej branży nie należy zapominać o konieczności zachowania zasad zrównoważonego rozwoju, czyli utrzymania równowagi między potrzebami natury ekonomicznej i społecznej a środowiskiem naturalnym. Nie trzeba uzasadniać ekonomicznej potrzeby prognozowania rozwoju gospodarki i jej poszczególnych gałęzi. Po rozczarowaniu prognozami opartymi jedynie na metodach statystycznych znaczenia nabrało (w latach dziewięćdziesiątych ub. wieku) elastyczne podejście do badania i tworzenie holistycznej wizji przyszłości, nazywane procesem foresight, który powinien być rozumiany jako partycypacyjny, systematyczny sposób docierania do informacji w celu budowania średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej, jej wielowymiarowych kierunków i priorytetów na podstawie bieżącego stanu nauki, technologii, gospodarki świadomości społecznej oraz ich wzajemnych powiązań 3). Coraz bardziej popularny foresight branżowy ma na celu utworzenie wizji rozwoju badanego sektora poprzez wyznaczenie kluczowych czynników, które powinny odegrać istotną rolę w rozwoju branży. Zrównoważone wykorzystanie zasobów w długim horyzoncie czasowym wymaga wzięcia pod uwagę ich dostępności, zapewnienia bezpieczeństwa dostaw oraz ochrony ekosystemów. Równocześnie ważne jest utrzymanie zdolności środowiska do pochłaniania emisji i zanieczyszczeń. Do poprawy zrównoważenia w produkcji wymagana jest poprawa efektywności, przyjęcie innowacyjnych rozwiązań technicznych i zarządczych oraz lepszy monitoring i kontrola środowiska. Celem zapobiegania powstawaniu odpadów zgodnie z polityką Unii Europejskiej należy zredukować emisje, ograniczyć obecność niebezpiecznych substancji w strumieniach materiałów i ich rozpraszanie oraz poprawić efektywność wykorzystania zasobów naturalnych 5). W gremiach Komisji i Parlamentu Europejskiego przeważa pogląd, że przemysł chemiczny to potencjalne zagrożenie dla środowiska i stawiane są przed nim zadania, które mogą się okazać nie do pogodzenia z realiami ekonomicznymi. Spełnienie obowiązków wynikających z rozporządzenia REACH, wdrożenie w 2013 r. Zrewidowanej Dyrektywy o Handlu Emisjami a od 2016 r. Dyrektywy o Emisjach Przemysłowych może spowodować, że funkcjonowanie energochłonnego przemysłu chemicznego w Europie i w Polsce stanie się niemożliwe. Równocześnie zapotrzebowanie na produkty chemiczne rośnie wraz ze wzrostem zamożności społeczeństw 4). Oznacza to zagrożenie dla funkcjonowania w Polsce wytwórstwa podstawowych chemikaliów nieorganicznych, w tym nawozów. Ten przemysł obok przetwórstwa ropy jest tonażowo i wartościowo największą gałęzią przemysłu chemicznego w Polsce. Przemysł chemiczny w Polsce poczynił znaczne postępy w ograniczaniu skutków środowiskowych u źródła, a i postęp w świadomości ekologicznej firm i pracowników jest w ostatnim okresie widoczny. Jednak nie wszystkie zmiany są możliwe. Na przeszkodzie dalej idącym zmianom rozwojowym stoi brak środków własnych i publicznych na rozwój badań i innowacyjnych technologii. Podejście do problemu odpadowego powinno ewoluować wraz ze zmianami technologicznymi i zmianami otoczenia. Chociaż praktycznie nie ma technologii nie generujących oprócz głównego produktu produktów mniej przydatnych lub wręcz nieprzydatnych, to nowoczesne podejście ekologiczno-ekonomiczne do problemu odpadów powinno być elastyczne 7). Wytwórców nie stać na marnowanie tak zwanych odpadów produkcyjnych, dlatego procesy i technologie wymagają ciągłego monitoringu pod kątem produktów ubocznych i odpadów, ich toksyczności ale też potencjalnych możliwości zagospodarowania. Sytuacja przemysłu nieorganicznego w Polsce W 2008 r. produkcję światowego przemysłu chemicznego (bez farmaceutycznego i przetwórstwa tworzyw i gumy) szacowano 89/10(2010) 1319

2 na 1950 mld euro, z czego 29 (566 mld euro) przypada na kraje Unii Europejskiej (EU 27). W 2004 r. będący do tej pory liderem w produkcji chemicznej przemysł UE ustąpił w rankingu miejsca krajom Azji. Dynamiczny rozwój przemysłu chemicznego w tym regionie nastąpił w wyniku wzrostu inwestycji lokalnych i światowych firm, tańszych surowców i mniej restrykcyjnych regulacji odnośnie ochrony środowiska (zwłaszcza w Chinach i na Bliskim Wschodzie) r.) i w produkcji chemikaliów (96,1), przy czym spadek ten nie dotyczył produkcji farmaceutyków i wyrobów z tworzyw i gumy. Wyniki pierwszych miesięcy 2010 r. są bardziej optymistyczne (tabela 1 i 2). Największy spadek zysków w 2009 r. nastąpił w przemyśle nawozowym. Przemysł ten zanotował najniższą od wielu lat ujemną rentowność (-9,6) spowodowaną wysoką ceną gazu. W dwóch pierwszych kwartałach 2010 r. nastąpił wzrost wskaźników dla przemysłu Tabela 1. Produkcja sprzedana przemysłu chemicznego w Polsce, , dane GUS, mln zł Branża Dynamika, 2009/2008 I V 2010 r. Dynamika, I V 2009 r. Przetwórstwo przemysłowe (ogółem) , ,3 98, ,5 111,2 Chemikalia i wyroby chemiczne 37966, ,6 96, ,2 116,5 Wyroby farmaceutyczne 9558, ,7 111,4 4474,7 106,0 Wyroby z gumy i tworzywa sztuczne 41764, ,4 103, ,6 115,1 Tabela 2. Produkcja ważniejszych chemikaliów nieorganicznych w Polsce, dane GUS (lipiec 2010 r.), tys. t I V 2010 r. Wyszczególnienie Dynamika (I V 2009 r.) Kwas siarkowy (w przeliczeniu na 100-proc.) Wodorotlenek sodu (soda kaustyczna) w przeliczeniu na 96-proc (95,6) Soda bezwodna łącznie z ciężką i bikarbonatem surowym (na zbyt) w przeliczeniu na 98-proc Nawozy mineralne i chemiczne (w przeliczeniu na czysty składnik w tym: nawozy azotowe nawozy fosforowe (101,9) 183 (180,2) chemicznego wyższy niż dla ogółu przemysłu przetwórczego w Polsce. Wskaźnik rentowności obrotu wzrósł o 6,0 dla chemii i o 4 dla całego przetwórstwa 6). Wytwarzane odpady Z danych Eurostatu wynika, że w 2006 r. mieszkańcy Unii Europejskiej (EU27) wytworzyli prawie 3 mld t odpadów. Daje to ponad 6 t odpadów w przeliczeniu na jednego mieszkańca UE. Odpady te pochodzą z działalności handlowej i przemysłowej, rolnictwa, budownictwa, przemysłu wydobywczego, energetyki, transportu oraz gospodarstw domowych. Odpady przemysłowe, stanowiące prawie połowę odpadów wytwarzanych w wyniku działalności gospodarczej, powstają w trzech głównych sektorach przemysłu: w przemyśle wydobywczym, przetwórstwie przemysłowym oraz przy wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną. Znaczny udział w tej grupie odpadów mają odpady pochodzące z przemysłu wydobywczego. W 2006 r. w UE stanowiły one 54,4. Według tych samych danych (EU27, 2006 r.) europejska produkcja chemikaliów, wyrobów chemicznych i włókien chemicznych, wyrobów z gumy i z tworzyw sztucznych chemikaliów przyczyniła się do wytworzenia ok. 11 odpadów przemysłowych. Dane Eurostatu dla Polski (2006 r.) wykazują, że ok. 10 odpadów przemysłowych to odpady wyżej wymienionej grupy, z czego 66,8 stanowią osady i pozostałości chemiczne, 5,7 odpadowe kwasy, zasady i sole, a 6,9 odpady preparatów chemicznych. Do odpadów nieorganicznych można zaliczyć ok. 2 wytworzonych w Polsce odpadów przemysłowych 6). Dokładniejsze dane zebrane w oparciu o dane wojewódzkie (bez względu na tonaż) wykazują, że grupa 06 (odpady nieorganiczne) to Dwie trzecie produkcji UE27 generowane jest przez Niemcy, Francję, Włochy i Wlk. Brytanię. Wśród nowych członków UE największym producentem jest Polska (2,3 udział w sprzedaży) 2, 4). Kryzys światowy nie ominął przemysłu chemicznego w Europie, a także w Polsce. Przemysł nieorganiczny znalazł się wśród tych sektorów europejskiego przemysłu chemicznego, które najdotkliwiej odczuły skutki światowego kryzysu. Spadek zapotrzebowania ze strony odbiorców chemikaliów nieorganicznych wymusił znaczną redukcję produkcji, a w niektórych przypadkach nawet zamknięcia instalacji. W 2009 r. podstawowe chemikalia nieorganiczne odnotowały spadek produkcji o 18,7 w stosunku rocznym. Rozwój sektora nieorganicznego jest silnie skorelowany z kondycją jego odbiorców i z rynkiem surowców i paliw. W 2009 r. w Polsce odnotowano spadek dynamiki produkcji sprzedanej przetwórstwa przemysłowego (98,1 w stosunku do Tabela 3. Ilość odpadów wytwarzanych w Polsce (bez komunalnych) na podstawie danych GUS (ogółem wytworzone) i danych wojewódzkich (odpady 06) Rok Odpady wytworzone, mln t w tym poddane odzyskowi, Odpady wytworzone w tym poddane unieszkodliwianiu, razem, w tym składowanie, magazynowane czasowo, Odpady dotychczas składowane, nagromadzone, mln t Ogółem wytworzonych odpadów 124,6 79,2 17,6 13,4 3,2 1752, w tym odpady grupy 06 odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej 3,387 15,0 85,0 79,9 b.d. b.d. Ogółem wytworzonych odpadów ,9 74,9 21,7 17,7 3,4 1731,6 w tym odpady grupy 06 2,908 23,0 75,4 72,2 b.d. b.d ,1 73,4 23,9 19,2 2,7 1740, /10(2010)

3 ok. 2,6 wytworzonych w Polsce odpadów przemysłowych. Najnowsze dane o całkowitej ilości odpadów przemysłowych wytworzonych w Polsce podano w tabeli 3. Wbrew definicji 1) grupy 06 (odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii nieorganicznej) nie wszystkie odpady wytwarza przemysł chemiczny. Dane zebrane z Urzędów Marszałkowskich wszystkich województw na podstawie raportów przedsiębiorstw 2) statystykę podaną w tabeli 4. Największy udział w grupie odpadów 06 mają odpady wymienione w tabeli 5. Odpady niebezpieczne stanowiły 3,80 wszystkich wytworzonych odpadów o kodach 06. W tej ilości największy udział miały odpady przedstawione w tabeli 6. W latach odpady o kodach 06 były poddane procesom odzysku na poziomie 18 ilości wytwarzanej i procesom unieszkodliwiania na poziomie 82 ilości wytwarzanej. Odpady były poddane prawie wyłącznie procesom odzysku R14, polegających na działaniach prowadzących do wykorzystania odpadów w całości lub części, lub do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów, łącznie z ich wykorzystaniem, a także unieszkodliwianiu w procesach D5, polegających na składowaniu na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne, oraz D9, polegającym na obróbce fizyczno-chemicznej, np. parowaniu, suszeniu lub strącaniu (tabela 7). Tabela 4. Ilość odpadów nieorganicznych wytworzona w Polsce w latach Ilości odpadów o kodach 06 wytworzonych w wybranych latach, mln t Średnia roczna w latach Suma wszystkich odpadów grupy 06 3,286 3,569 2,908 3,352 Odpady wytworzone przez przemysł chemiczny; PKD: 19 do 22 3,227 3,515 2,868 3,305 Tabela 5. Struktura odpadów w grupie 06 Kod odpadu Nazwa Udział, Fosfogips i fosfogips z żużlem (łacznie) 77, Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków 10, Odpadowy siarczan żelazowy 3, * Kwas siarkowy i siarkawy 3,33 Tabela 6. Struktura odpadów niebezpiecznych Kod odpadu Nazwa Udział, * Kwas siarkowy i siarkawy 86, * Wodorotlenek wapniowy 4, * Wodorotlenek sodowy i potasowy 3,61 Tabela 7. Gospodarka głównymi odpadami grupy 06, poddanymi odzyskowi i unieszkodliwianiu w stosunku do ilości wytworzonej w latach (na podstawie danych wojewódzkich UM) Kod odpadu Opis odpadu Udział ilości odzyskiwanej, Udział ilości unieszkodliwianiej, Fosfogipsy wymieszane z żużlami, popiołami paleniskowymi, i pyłami z kotłów (z wyłączeniem pyłów z kotłów wymienionych 100 w ) Fosfogipsy 11,14 78, Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż wymienione w ,17 2, * Kwas siarkowy i siarkawy 52,28 46, Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania soli i ich roztworów oraz tlenków 94,97 - metali inne niewymienione w 0603 odpady Odpady z produkcji pigmentów oraz zmętniaczy nieorganicznych. - 99, Poreakcyjne odpady związków wapnia inne niż wymienione w i , Odpadowy siarczan żelazowy 4,23 26, * Wodorotlenek wapniowy - 100,00 Obszary badawcze i zagadnienia zdefiniowane dla problemu foresightu odpadów nieorganicznych w Polsce Mając na uwadze omówiony stan gospodarki odpadami w przemyśle nieorganicznym, realizatorzy projektu Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego foresight technologiczny wyznaczyli najważniejsze obszary i problemy badawcze. Problemy te zostaną przedstawione ekspertom zewnętrznym Projektu w postaci pytań ankiety Delphi, będą też przedmiotem dyskusji panelowych. Odpowiedzi na postawione pytania opracowane metodami charakterystycznymi dla metod foresightowych pozwolą przygotować kilka alternatywnych scenariuszy rozwoju przemysłu nieorganicznego i gospodarki odpadami w tym przemyśle, które będą końcowym produktem Projektu. Badania zakończą się w 2011 r. opublikowaniem raportu zawierającego scenariusze rozwoju. Przedmiot badań podzielono na 7 obszarów wpływających na rozwój branży i na jej gospodarkę odpadową w horyzoncie czasowym do 2030 r. W obszarach tych zdefiniowano najważniejsze zagadnienia i czynniki oddziaływania (tabela 8). Przyjęta metodologia foresight Przedstawiona w tabeli 8 struktura danych związana jest bezpośrednio z możliwością zastosowania ich w modelach analitycznych, które powinny umożliwić uzyskanie odpowiedzi na podstawowe zagadnienia badawcze sformułowane w poprzedniej sekcji. Dane zebrane w badaniach delfickich obarczone są jednak z reguły wieloma wadami, związanymi z trudnościami w weryfikacji odpowiedzi ekspertów, a także z występowaniem subiektywnych opinii, motywowanych interesami środowiskowymi lub korporacyjnymi. Konieczne jest również jednoczesne i spójne wykorzystanie informacji jakościowych, często sformułowanych jedynie werbalnie oraz modeli i danych ilościowych. Z tego względu informacje zebrane podczas jednokrotnego badania ankietowego nie są uznawane w teorii i praktyce foresightu za miarodajne, przy czym uznaną metodą jest podział badania na tzw. rundy (na ogół dwie), przy czym runda 89/10(2010) 1321

4 Tabela 8. Najważniejsze zagadnienia i czynniki oddziaływania Obszar Zagadnienia Polityka ekologia Otoczenie ekonomiczne Otoczenie społeczne Rynek Odpady jako produkty Technologie Badania i rozwój druga polega na udostępnieniu odpowiedzi pierwszej rundy wszystkim uczestnikom badania (lub tylko pewnej podgrupie), w celu weryfikacji, sprecyzowania i uszczegółowienia zebranych wcześniej informacji. Dalsze postępowanie może zarówno zakładać przeprowadzenie kolejnej rundy badań ankietowych, jak i przedyskutowanie dotychczasowych wyników i przyjęcie ostatecznych opinii w drodze konsensusu podczas dyskusji 1322 Rozszerzenie Dyrektywy IPPC- wzmocnienie roli BAT REACH konieczność rejestracji w systemie odpadu, który podlega odzyskowi w sposób inny niż prosty recykling Pakiet klimatyczny limity emisji, koszty, ograniczenia Ocena oddziaływania technologii na środowisko koszty i zalety Skutki przemieszczania zanieczyszczeń pomiędzy komponentami środowiska Interwencje gospodarcze: dopłaty/opłaty środowiskowe Polityka rolna (nawożenie, uprawy ekologiczne, dopłaty) Kryzys światowy/cykle koniunkturalne Dynamika popytu na produkty nieorganiczne Ceny rynkowe/koszty konkurencyjność Ceny paliw i energii (gaz) Konkurencja poza unijna Akceptacja uciążliwości przemysłu miejsca pracy a czystość ekologiczna najbliższej okolicy Gospodarka odpadowa na poziomie lokalnym i samorządowym Świadomość ekologiczna pracowników i mieszkańców Akceptacja dla zakładów/procesów odzysku i unieszkodliwiania odpadów w pobliżu miejsca zamieszkania Rynek surowców mineralnych Rynek nawozowy, podaż popyt, okresowość Rynek bazowych chemikaliów nieorganicznych Import/eksport technologii nieorganicznych Powiązania międzybranżowe Fosfogips największy obecnie odpad nieorganiczny (tonażowo) Słabo zbywalne produkty około sodowe Siarczan żelazawy/odpady z produkcji bieli tytanowej Odpadowy kwas siarkowy Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków przemysłu chemicznego Dynamika i zmiany struktury wagowej powyższych odpadów Kwas fosforowy i skoncentrowane nawozy fosforowe i NPK Soda Biel tytanowa Kwas siarkowy, w tym pometalurgiczny Pozostałe technologie nieorganiczne Badania związane z procesami odzysku i unieszkodliwiania odpadów: procesy odzysku/recyklingu odpadów nieorganicznych utylizacja i rekultywacja terenów poodpadowych nowoczesne techniki separacji (np. nanofiltracja, techniki membranowe) Badania związane z komplementarnymi produktami, procesami i schematami zużycia: biotechnologie produktów nieorganicznych nanotechnologie badania nad zwiększaniem przyswajalności składników nawozowych zamienniki funkcjonalne (inne związki do tych samych zastosowań) technologie wyspecjalizowanych produktów niskotonażowych o wysokiej wartości dodanej Badania związane ze zmniejszeniem oddziaływania na środowisko istniejących procesów produkcyjnych panelowych z udziałem ekspertów kluczowych projektu foresightowego. Dla obiektywności całego procesu foresight niezbędne jest stworzenie odpowiedniej bazy wiedzy, którą stanowi system baz danych zawierających heterogeniczne informacje, takie jak szeregi czasowe dotyczące produkcji najważniejszych substancji, którym towarzyszy wytwarzanie odpadów grupy 06, cen surowców, energii, półproduktów i związków chemicznych stosowanych w procesach produkcyjnych, a także informacje ilościowe i jakościowe dotyczące technologii produkcji. Istotną częścią bazy wiedzy jest system ekspercki umożliwiający aktualizację on-line, ekstrakcję i wizualizację informacji zawartych w bazie. Na podstawie informacji zgromadzonych w tak utworzonej bazie wiedzy możliwe jest przeprowadzenie wielu analiz, których wyniki posłużą do konstrukcji scenariuszy kształtowania się strumieni odpadów do 2030 r. Są to przede wszystkim takie metody, jak warunkowa analiza trendów (trend-impact analysis), obejmująca zależność procesów technologicznych, cen i wielkości produkcji od warunkujących je zdarzeń, takich jak wprowadzenie bardziej restrykcyjnych norm środowiskowych, powstanie biotechnologii konkurencyjnych dla produkcji niektórych gałęzi sektora chemii nieorganicznej, np. nawozów mineralnych itp., następnie metoda badania wzajemnych sprzężeń i wpływu trendów (cross-impact analysis), która umożliwi badanie współzależności przyszłych trendów i zdarzeń w oparciu o modele matematyczne systemów zdarzeń dyskretnych 8), a także analiza SWOTC 3) w kilku przekrojach czasowych, która w połączeniu z metodami rankingowymi umożliwi priorytetyzację działań zapewniających konkurencyjność poszczególnych gałęzi i zakładów, lub też podjęcie odpowiednio wczesnych działań restrukturyzacyjnych. Pomocniczą rolę odgrywać będzie także ranking kluczowych technologii przemysłu nieorganicznego, który opracowany zostanie jako ranking dynamiczny 8), aktualizowany w horyzoncie planowania założonym w Projekcie do 2030 r. Modele te i metody posłużą następnie do wygenerowania scenariuszy elementarnych, przez które rozumie się połączone zależnościami przyczynowo-skutkowymi ciągi zdarzeń stanowiących warunki określające parametry procesów ewolucji technologii, podaży/popytu opisywanych w postaci nieliniowych trendów. Po wykonaniu symulacji i analizy Monte Carlo warunkowych prognoz ilościowych wewnątrz sklasteryzowanych scenariuszy elementarnych możliwe będzie wyodrębnienie 3 5 scenariuszy głównych, opisujących najważniejsze alternatywy kształtowania się strumieni odpadów sektora chemii nieorganicznej do 2030 r. Wynikiem końcowym będzie raport zawierający wyniki analizy scenariuszy foresightowych z wnioskami dla firm i instytucji zainteresowanych wdrożeniem rezultatów Projektu. Z dotychczasowej praktyki w zastosowaniach foresightu w przemyśle wynika, że najefektywniejszą formą wdrożenia wyników foresightu w realiach konkretnego zakładu przemysłowego jest roadmapping technologiczny, przedstawiony bardziej szczegółowo w odrębnym artykule 9). 89/10(2010)

5 Podsumowanie Z punktu widzenia polityki ekologicznej i gospodarczej, odpady jako nieużyteczny produkt procesów gospodarczych i społecznych wymagają zagospodarowania w sposób bezpieczny dla człowieka i dla środowiska. Takie zagospodarowanie wymaga nakładów, stanowiących nieodłączny składnik kosztów wytworzenia produktów. W praktyce gospodarczej procesy bezodpadowe prawie nie występują. Zadaniem priorytetowym jest zmniejszenie powstających odpadów do minimum, w tym także znalezienie technologii traktujących substancje odpadowe jako użyteczny surowiec. Zadanie to wykracza poza ramy prostego zagospodarowania odpadów i wkracza w dziedzinę projektowania procesów produkcji i usług. Są to argumenty przemawiające za realizacją projektów prognostycznych i foresightowych nie tylko w obszarze gospodarowania odpadami, ale i dotyczących perspektyw rozwoju związanych z ich wytwarzaniem technologii. Otrzymano: LITERATURA 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów, D.U. 112, poz z późniejszymi zmianami. 2. Praca zbiorowa, Problem odpadów nieorganicznych a rozwój przemysłu chemicznego w Polsce, Raport, Gliwice, kwiecień 2010 r.; 3. E. Okoń-Horodyńska, A.M.J. Skulimowski, Chemik 2010, 64, nr 6, A. Gietka, W. Lubiewa Wieleżyński, Chemik 2010, 64, nr 6, J. Zwoździak, B.Cichy, B.Walawska, Chemik 2010, 64, nr 3, Anonim, Chemik 2010, 64, nr 6, J. Kronenberg, R. Winkler, Ecological Economics 2009, 68, A.M.J Skulimowski, [w:] New developments in financial modelling, (red. J.O. Soares, J.P. Pina, M. Catalão-Lopes), CSP Cambridge Scholars Publishing, Newcastle 2008 r., A.M.J Skulimowski, Chemik 2009,42, nr 5, 197. INNOWACYJNA GOSPODARKA NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO Projekt Odpady nieorganiczne przemysłu chemicznego foresight technologiczny nr WND-POIG /09 jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka ( 89/10(2010) 1323