Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
|
|
- Izabela Białek
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach
2 Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus 31 XII, 23:30 nasi przodkowie opuszczają Afrykę 31 XII, 23:54 zasiedlenie Europy daty wg.
3 Przodkowie? Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi Przodkowie, czy boczne odgałęzienia drzewa
4 Drzewo
5 Naczelne - filogeneza Człowiek Szympans Goryl Orangutan Makak Gibon milionów lat temu Makak Orangutan Goryl Bonobo Szympans Człowiek
6 Ostatni wspólny przodek ludzi i szympansów 6 7 mln. lat skamieniałości Trudno stwierdzić, do której linii dana skamieniałość należy 6 mln. lat analizy sekwencji Różne metody i modele dają różne wyniki Raczej nie wcześniej niż 8 mln. lat temu Równie mało przypominał współczesnego szympansa, co człowieka
7 Sahelanthropus tchadensis - Toumaï Zachował się jedynie fragment czaszki Niepewne datowanie ~ 6-7 mln lat Zbliżony do wspólnego przodka ludzi i szympansów? Czaszka rozmiarów szympansa, ale proporcje bardziej ludzkie Z czasów specjacji? Boczna gałąź?
8 Orrorin tugenensis Odkrycie: 2001 Ok. 5-6 mln. lat temu Czy był przodkiem ludzi? Jeżeli tak, to czy Australopithecus był boczną linią? Niektóre cechy bardziej ludzkie niż u Australopithecus Czy był dwunożny? analiza kości przynajmniej częściowo tak Gdzie żył las czy sawanna? raczej las lub pogranicze
9 Ardipithecus ramidus - Ardi Odkrycie 1994, publikacja ,4 mln. lat Najstarszy znany właściwy hominin Przynajmniej częściowo dwunożny, Przodek Australopithecus (?)
10 Ardipithecus ramidus - Ardi
11 Ardipithecus i inni
12 Dyskusja Nie da się jednoznacznie stwierdzić, do której linii należały skamieniałości najstarszych hominidów linia prowadząca do człowieka linia prowadząca do innych współczesnych małp człekokształtnych linia, która wyginęła i nie ma współczesnych potomków
13 Australopiteki Grupa wielu gatunków gracylne i masywne 4 2 mln. lat temu A. afarensis Lucy (~3,6 mln lat) A. africanus Mrs. Ples Dziecko z Taung A. boisei - Olduvai
14 Australopithecus sediba Opisany w 2010, Wiek: ~ 2 mln. lat Cechy pośrednie między Australopithecus a Homo
15 Australopithecus sediba Pojemność czaszki bliższa australopitekom (~420 cm 3 ), ale pewne cechy anatomiczne (kształt mózgu) bliższe Homo różnicowanie półkul język?
16 Przodkowie człowieka - scenariusze Australopithecus afarensis -> Homo habilis A. sediba boczna linia A. africanus -> A. sediba -> Homo A. afarensis boczna linia
17 Homo Ok. 2,3 mln. lat temu starsze od A. sediba któryś był boczną linią Narzędzia kultury Olduvai (1,9 mln. lat) Homo habilis Homo erectus, H. ergaster (pitekantropy) 1,5 mln. lat temu, wymarł 70 tys. lat temu Pierwsi opuścili Afrykę Posługiwali się ogniem Łowiectwo (oszczepy) Struktury społeczne? Narzędzie sprzed 1,8 mln. lat z Olduvai British Museum
18 Homo Odkryte niedawno w Gruzji (Dmanisi) skamieniałości (~1,8 MYA) sugerują, że H. habilis, H. ergaster i H. rudolfensis mogły być jednym gatunkiem - H. erectus Na podstawie zmienności morfologicznej (nie ma danych genetycznych)
19
20 Kolebka ludzkości Australopithecus afarensis (Lucy) najstarsze ślady Homo (szczęka ~ 2,3 mln lat) Australopithecus, Homo habilis, H. erectus, H. sapiens Australopithecus africanus A. sediba
21 Kolebka ludzkości
22 Ponad milion lat temu
23 Pierwsi migranci
24 Hipoteza multiregionalna = hipoteza ciągłości regionalnej
25 Hipoteza multiregionalna Przodkowie człowieka, którzy opuścili Afrykę ponad milion lat temu ewoluowali na różnych kontynentach Następowała wymiana genetyczna (ciągłość) między populacjami regionalnymi
26 Model OAR (Out of Africa Replacement)
27 Model OAR Out of Africa Pożegnanie z Afryką Ok lat temu jedna z populacji przodków człowieka (to już był H. sapiens) rozpoczęła migrację z Afryki na pozostałe kontynenty Nowi migranci wyparli żyjące już w tych regionach hominidy potomków wcześniejszych migracji i nie mieszali się z nimi Wszyscy współcześni ludzie są potomkami tych ostatnich migrantów
28 Badania mtdna DNA mitochondrialny jest wysoce zmienny, zwłaszcza w obszarach niekodujących (pętla D) Ponieważ mtdna dziedziczy się jako jedna jednostka genetyczna (dziedziczenie tylko od matki) określone układy polimorfizmów dziedziczą się razem haplotypy Brak rekombinacji alleli przy dziedziczeniu jednorodzicielskim Haplogrupy (zbiory haplotypów o określonych wspólnych polimorfizmach) korelują z historią populacji ludzkich narzędzie w antropologii, kryminalistyce itp.
29 Drzewo i dystrybucja haplogrup mtdna
30 Dystrybucja haplotypów chromosomu Y Jobling & Tyler-Smith (2003) Nature Rev. Genet. 4,
31 Wyniki analiz mtdna i chromosomu Y Drzewo ewolucyjne mtdna i haplotypów Y jest zakorzenione w populacjach afrykańskich Czas od rozejścia się współcześnie żyjących linii (TMRCA) lat Wyniki wspierają hipotezę OAR (niedawne afrykańskie pochodzenie ludzi)
32
33
34 O co chodzi w teorii OAR Nie o to, że pochodzimy z Afryki afrykańskie pochodzenie hominidów jest w praktycznie wszystkich modelach Nie o to, że wywodzimy się od 1 kobiety ( Ewy ) jesteśmy potomkami jednej populacji, linie każdego genu (a więc i mtdna) muszą się zbiegać w którymś momencie Ostatni wspólny przodek wszystkich ludzi żył stosunkowo niedawno (~200 tys. lat temu) w Afryce, był to człowiek współczesny (H. sapiens) Hominidy, które wcześniej opuszczały Afrykę to nie nasi przodkowie, tylko boczne linie
35 Dane genetyczne Nie ma danych genetycznych dla gatunków sprzed miliona i więcej lat Granica możliwości analiz antycznego DNA: ~ lat (a nawet do ~ lat) Są dane genetyczne dla H. neanderthalensis i innych
36 Źródła informacji Analiza sekwencji współczesnych inferencja filogenetyczna koalescencja Badanie antycznego DNA (adna) częściowe i kompletne sekwencje limit (człowiek) - ok lat (fragmenty mtdna), lat (kompletny genom) pojedyncze doniesienia lat (koniowate, Plejstocen) Bence Viola, MPI EVA, za nature.com
37 adna Hofreiter et al. 2014, Bioessays 36
38 Projekty genomowe w badaniu ewolucji człowieka Porównanie genomów człowieka i innych naczelnych Nasi niedawni krewni - Neandertalczyk i inni Prehistoria człowieka zasiedlenie Europy zasiedlenie Ameryki mapa admiksji różnych populacji atlas zmienności człowieka (projekt 1000 genomów )
39 Podejście genomowe Analizy mtdna i chry są proste - brak rekombinacji, łatwo ustalić linie dziedziczenia nie da się ocenić przepływu informacji między liniami (populacjami) - admiksji Dla sekwencji autosomalnych tasowanie alleli w każdym pokoleniu dużo więcej informacji, ale metody analizy nie nadążają za przyrostem danych
40 Neandertalczyk Żył w Europie i środkowozachodniej Azji jeszcze ok lat temu Równolegle z H. sapiens (Cro- Magnon) Linie człowieka i neandertalczyka rozdzieliły się ~ lat temu Pojawił się w Europie wcześniej, niż H. sapiens (wcześniejsza migracja) Wikimedia commons, Anthropological Institute, University of Zürich Kultura (pochówki), narzędzia, prawdopodobnie mowa
41 Wyniki analizy genomu z 2010 Potwierdzenie, że ostateczna dywergencja populacji ~ tys. lat temu Analiza polimorfizmów Neandertalczyk bardziej podobny do mieszkańców Eurazji, niż Afryki
42 Genom Neandertalczyka Zsekwencjonowano fragmenty mtdna z kilku próbek (1997) - Neandertalczyk boczną linią, a nie przodkiem człowieka Zsekwencjonowano ok bp DNA jądrowego (2006) 60% genomu jądrowego (2010) Obecnie - 99% genomu z pokryciem 50x dla pojedynczych osobników (z ~40 mg kości!)
43 Analizy ndna
44 Czy człowiek i Neandertalczyk się krzyżowali? Większe podobieństwo u mieszkańców Eurazji niż Afryki ok. 2-4% genomów Eurazji z polimorfizmami podobnymi do N. Prawdopodobnie dochodziło do krzyżowania przodków mieszkańców Eurazji z Neandertalczykami Wkład N. w genom człowieka jest bardzo niewielki Brak śladów wkładu człowieka do genomu N.
45 Scenariusze To, że podobieństwo N. do Europejczyków, Azjatów i Papuasów jest takie samo wskazuje na scenariusz 3 Krzyżowanie z przodkami E, A i PNG, na obszarze bliskiego Wschodu Do krzyżowania dochodziło bardzo rzadko niewielki wkład efekt fali szybka ekspansja populacji kolonizującej wzmacnia wkład z krzyżowania z populacją natywną
46 Nie tylko Neandertalczyk Szczątki z jaskini Denisowa (Ałtaj) Współcześni Neandertalczykom Prawdopodobnie grupa siostrzana Ślady krzyżowania z ludzkimi migrantami w populacjach Oceanii Epizody krzyżowania podczas migracji do Azji Pd.-Wsch.
47 Admiksje Kompletna sekwencja genomu z jaskini Denisova (2013) sugeruje przepływ genów między H. sapiens, H. neanderthalensis i być może jeszcze jednym, nieznanym gatunkiem
48 Tajemnice Denisowian Sekwencje mtdna z fragmentu kości sprzed lat z Hiszpanii (Sima de los Huesos) - większe podobieństwo mtdna do Denisowian, niż Neandertalczyków kości i zęby morfologicznie podobniejsze do neandertalskich wspólny przodek Denisowian i Neandertalczyków? odrębna linia?
49
50 Genom z Ust -Ishim Syberia, ~ lat Najstarszy kompletny genom H. sapiens Grupa łowiecko-zbieracka z pierwszych fal migracji z Afryki, wyginęła ~2% admiksji neandertalskiej, porównywalnie ze współczesnymi populacjami nieafrykańskimi
51 Admiksja i adaptacja Genetyczne podłoże adaptacji do życia na dużych wysokościach u Tybetańczyków - warianty genu EPAS1 (szlak hipoksji) Denisova Związane z konkretnym haplotypem EPAS1, częstym u Tybetańczyków, rzadkim u Chińczyków Han Haplotyp ten występuje w sekwencji Denisowian
52 Nie taka prosta historia mtdna współczesnych Europejczyków różni się od mtdna Europejczyków sprzed lat fala migracji neolitycznej kolejne fale migracji podobnie mtdna wczesnych i późnych Neandertalczyków się różni dowody na dużą wsobność u Neandertalczyków w Europie (nieliczna populacja)
53 Prehistoria Europy Pierwsi osadnicy (z Afryki, bazalna populacja Eurazji, ~ YBP) Zlodowacenia - refugia na południu i ponowne zaludnianie północy ( YBP) Migracje neolitycznych rolników z Bliskiego Wschodu (7 000 YBP) rozprzestrzenianie się cywilizacji neolitycznej - częściowo genetyczne (migracje), częściowo kulturowe Późniejsze migracje np. migracja indoeuropejska YBP
54 Potomkowie pierwszych Europejczyków? Wszystkie europejskie populacje są mieszanką potomków populacji pre-neolitycznych (łowcy-zbieracze) i neolitycznych (rolnicy) Dowody na ciągłość populacyjną w linii żeńskiej (mtdna) od czasów pre-neolitycznych tylko u Basków
55 Europejska mozaika Co najmniej 3 populacje źródłowe zachodnioeuropejscy łowcy-zbieracze (WHG, najwcześniejsze) prawdopodobnie ciemna skóra i jasne oczy dawni mieszkańcy północnej Eurazji (ANE, Syberia), też ślady w populacjach rdzennych mieszkańców Ameryki pierwsi rolnicy (EEF, Bliski Wschód + Bałkany, rewolucja neolityczna) jasna skóra, ciemne oczy na podstawie analizy DNA szkieletów sprzed lat i współczesnych Europejczyków
56 Europejska mozaika
57
58 Europejska mozaika Gradient WHG-EEF odzwierciedla migrację EEF do Europy Udział ANE największy w Europie północnej i środkowej
59 A teraz?
60 Europa i Ameryka Analiza DNA szkieletu chłopca sprzed lat (MA1) Dowody na przepływ genów do populacji Europy i Ameryki Przodkowie mieszkańców Ameryk to potomkowie mieszkańców Syberii wschodniej oraz migrantów z Syberii Zachodniej i Europy (MA1)
Ewolucja człowieka. Ostatnie 5 milionów lat
Ewolucja człowieka Ostatnie 5 milionów lat 1 Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach!1 Złożone zagadki Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi Przodkowie, czy boczne
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Źródła informacji Analiza sekwencji współczesnych inferencja filogenetyczna koalescencja Badanie antycznego DNA (adna) częściowe i kompletne sekwencje
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka 1
1 Ewolucja cz owieka Z ożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne odgałęzienia drzewa 2
Bardziej szczegółowoEwolucja cz owieka. Historia i przysz ość
Ewolucja cz owieka Historia i przysz ość Z ożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne odgałęzienia
Bardziej szczegółowoWszyscy jesteśmy mieszańcami. Ewolucja i różnorodność genetyczna człowieka
Wszyscy jesteśmy mieszańcami Ewolucja i różnorodność genetyczna człowieka Prezentacja www.igib.uw.edu.pl Jesteśmy zwierzętami - naczelnymi milionów lat temu Człowiek Szympans Goryl Orangutan Makak Gibon
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Migracje z Afryki Wnioski Model OAR zasadniczo utrzymany, ale nie taki prosty, jak się zdawało Mogło dochodzić do krzyżowania się migrantów z populacjami
Bardziej szczegółowoZmienność genetyczna człowieka. Zagadnienie rasy
Zmienność genetyczna człowieka Zagadnienie rasy Rodzaj Homo Ok. 2,3 MYA Narzędzia kultury Olduvai (1,9 MYA) Homo habilis Homo erectus, H. ergaster (pitekantropy) 1,5 mln. lat temu, wymarł 70 tys. lat temu
Bardziej szczegółowoRóżnorodność genetyczna człowieka. Rasy a ewolucja
Różnorodność genetyczna człowieka Rasy a ewolucja Problem ras ludzkich Czy biologia uzasadnia podziały rasowe? Nott JC i Gliddon GR (1868) Indigenous Races of the Earth Idea rasy Populacje ludzkie można
Bardziej szczegółowoMitochondrialna Ewa;
Mitochondrialna Ewa; jej sprzymierzeńcy i wrogowie Lien Dybczyńska Zakład genetyki, Uniwersytet Warszawski 01.05.2004 Milion lat temu Ale co dalej??? I wtedy wkracza biologia molekularna Analiza różnic
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach!1 !2 !3 Nie taka prosta historia } mtdna współczesnych Europejczyków różni się od mtdna Europejczyków sprzed 10 000 lat } fala migracji neolitycznej (~
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady pozostawione w genach
Ewolucja człowieka Ślady pozostawione w genach Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne
Bardziej szczegółowoEwolucja i zmienność cz owieka. Droga do medycyny ewolucyjnej
Ewolucja i zmienność cz owieka Droga do medycyny ewolucyjnej 1 2 Ewolucja i historia cz owieka Naczelne - filogeneza Gibon Orangutan Goryl Bonobo Szympans Człowiek Człowiek Szympans Goryl Orangutan Gibon
Bardziej szczegółowoEwolucja i zmienność cz owieka. Droga do medycyny ewolucyjnej
Ewolucja i zmienność cz owieka Droga do medycyny ewolucyjnej 1 2 Ewolucja i historia cz owieka Gibon Orangutan Goryl Bonobo Szympans Człowiek Szympans Goryl Człowiek Orangutan Gibon Makak milionów lat
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach 1 Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy
Bardziej szczegółowoKLASYFIKACJA NACZELNYCH
KLASYFIKACJA NACZELNYCH Rząd: Primates (Naczelne) Podrząd: Prosimii (Małpiatki) Zespół: Lemuriformes (Lemurokształtne) Zespół: Tarsiiformes (Wyrakokształtne) Podrząd: Anthropoidea (Małpy właściwe) Infrarząd:
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie. Ewolucja biologiczna } Znaczenie ogólne: } proces zmian informacji genetycznej (częstości i rodzaju alleli), } które to zmiany są przekazywane z pokolenia
Bardziej szczegółowoAntropogeneza - konspekt lekcji z wykorzystaniem technologii komputerowej.
Antropogeneza - konspekt lekcji z wykorzystaniem technologii komputerowej. Cele edukacyjne i wychowawcze wymagania. Po zajęciach uczeń potrafi: Wiadomości: - zdefiniować terminy: antropogeneza, hominizacja.
Bardziej szczegółowoANTROPOGENEZA KARTA PRACY DLA UCZNIA
ANTROPOGENEZA KARTA PRACY DLA UCZNIA 1. STANOWISKO SYSTEMATYCZNE CZŁOWIEKA Przedstaw systematykę człowieka, korzystając z przedstawionego poniżej schematu, ilustrującego uproszczone drzewo genealogiczne
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach 2
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach 2 Migracje z Afryki Nie taka prosta historia mtdna współczesnych Europejczyków różni się od mtdna Europejczyków sprzed 10 000 lat fala migracji neolitycznej
Bardziej szczegółowoGenetyka i reszta świata. Medycyna, biotechnologia, bioetyka i przyszłość człowieka
Genetyka i reszta świata Medycyna, biotechnologia, bioetyka i przyszłość człowieka Medycyna ewolucyjna 2 Medycyna ewolucyjna } Dlaczego chorujemy? } Przyczyny bezpośrednie } Bo zainfekował nas wirus, bo
Bardziej szczegółowoHistoria informacji genetycznej. Jak ewolucja tworzy nową informację (z ma ą dygresją).
Historia informacji genetycznej. Jak ewolucja tworzy nową informację (z ma ą dygresją). Czym jest życie? metabolizm + informacja (replikacja) 2 Cząsteczki organiczne mog y powstać w atmosferze pierwotnej
Bardziej szczegółowoWykład Bioinformatyka 2012-09-24. Bioinformatyka. Wykład 7. E. Banachowicz. Zakład Biofizyki Molekularnej IF UAM. Ewolucyjne podstawy Bioinformatyki
Bioinformatyka Wykład 7 E. Banachowicz Zakład Biofizyki Molekularnej IF UAM http://www.amu.edu.pl/~ewas 1 Plan Bioinformatyka Ewolucyjne podstawy Bioinformatyki Filogenetyka Bioinformatyczne narzędzia
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Ewolucja Znaczenie ogólne: zmiany zachodzące stopniowo w czasie W biologii ewolucja biologiczna W astronomii i kosmologii ewolucja gwiazd i wszechświata
Bardziej szczegółowoKonspekt lekcji historii
Konspekt lekcji historii 1. Szkoła: Liceum Ogólnokształcące 2. Klasa: I (poziom rozszerzony) 3. Temat lekcji: Najdawniejsze dzieje człowieka (w dobie gospodarki przyswajającej) 4. Cele: a) uczeń po lekcji
Bardziej szczegółowoPodstawy biologii. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja.
Podstawy biologii Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja. Materiał genetyczny Materiałem genetycznym są kwasy nukleinowe Materiałem genetycznym organizmów komórkowych jest kwas deoksyrybonukleinowy
Bardziej szczegółowoNajdawniejsze dzieje człowieka
Najdawniejsze dzieje człowieka Wprowadzenie Film Interaktywne ćwiczenia mul medialne Podsumowanie Słowniczek Dla nauczyciela Wprowadzenie Historia to nauka o dziejach, zajmująca się badaniem przeszłości
Bardziej szczegółowoEwolucja 11. ANTROPOGENEZA. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016 POCZĄTKI naczelnych Dryomomys paleocen 55 mln lat Bloch et al. (2007) tupaje sutki jak u nietoperzy i góralków
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Podstawy ewolucji molekularnej
Teoria ewolucji. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Podstawy ewolucji molekularnej Specjacja } Pojawienie się bariery reprodukcyjnej między populacjami dające początek gatunkom } Specjacja allopatryczna
Bardziej szczegółowoZAGĄDNIENIE EWOLUCJI CZŁOWIEKA. WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE ANTROPOGENEZY
Śląskie Studia 1-listoryczno-Teologiczne 29 (1996) s. 235-239. Ks. KAZIMIERZ KLOSKOWSKI ZAGĄDNIENIE EWOLUCJI CZŁOWIEKA. WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE ANTROPOGENEZY I. WSTĘP Problematyka antropogenezy, jak żadna
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Czy człowiek pochodzi od małpy?
Dnia 6 czerwca 2013 roku odbyła się prezentacja projektów edukacyjnych przygotowanych przez uczniów klasy II gimnazjum. Ewolucja człowieka. Czy człowiek pochodzi od małpy? Uczennice próbowały odpowiedzieć
Bardziej szczegółowoEwolucja cz owieka. Historia i przysz ość
Ewolucja cz owieka Historia i przysz ość 1 Dywergencja cz owiek-szympans Milion lat temu... Hipoteza ciąg ości regionalnej (multiregionalna) OAR Out of Africa Replacement Mitochondria Liczba mitochondriów
Bardziej szczegółowoPragnę złożyć serdeczne podziękowania Panu prof. dr hab. M. Małuszyńskiemu za pomoc udzieloną w trakcie pisania pracy.
UNIWERSYTET ŚLĄSKI Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Justyna Sosna Ewolucja genomu człowieka Praca licencjacka wykonana w Katedrze Genetyki pod kierunkiem dr M. Gaj Katowice, 2005 Pragnę złożyć serdeczne
Bardziej szczegółowoEwolucja życia w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej. Anna Kimak-Cysewska
Ewolucja życia w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej Anna Kimak-Cysewska KOSZALIN 2019 Podstawa programowa VI. Ewolucja życia. Uczeń: 1) wyjaśnia istotę procesu ewolucji organizmów
Bardziej szczegółowoGenetyka i reszta świata. Medycyna, biotechnologia, bioetyka i przysz ość cz owieka
Genetyka i reszta świata Medycyna, biotechnologia, bioetyka i przysz ość cz owieka 1 Medycyna ewolucyjna Medycyna ewolucyjna Dlaczego chorujemy? Przyczyny bezpośrednie Bo zainfekował nas wirus, bo złamaliśmy
Bardziej szczegółowoEwolucja 11. ANTROPOGENEZA. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2015 POCZĄTKI naczelnych Dryomomys paleocen 55 mln lat Bloch et al. (2007) tupaje najbliższymi krewniakami są gryzonie
Bardziej szczegółowoBadania genetyczne nad populacją jelenia w północno-wschodniej Polsce
Badania genetyczne nad populacją jelenia w północno-wschodniej Polsce Magdalena Niedziałkowska, Bogumiła Jędrzejewska, Jan Marek Wójcik Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży Cele badań 1) Poznanie
Bardziej szczegółowoŚladami mamutów. W wykładzie szczegółowo poruszone zostały następujące zagadnienia: 1. Przynależność systematyczna mamutów
Śladami mamutów. W dniu 20.10.2012 r. tj. sobota, wybraliśmy się z nasza Panią od geografii do Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego na tegoroczną XI już edycję cyklu Tajemnice Ziemi
Bardziej szczegółowoPodstawy biologii. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja.
Podstawy biologii Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja. Zarys biologii molekularnej genu Podstawowe procesy genetyczne Replikacja powielanie informacji Ekspresja wyrażanie (realizowanie funkcji)
Bardziej szczegółowoPODSTAWY BIOINFORMATYKI 11 BAZA DANYCH HAPMAP
PODSTAWY BIOINFORMATYKI 11 BAZA DANYCH HAPMAP WSTĘP 1. SNP 2. haplotyp 3. równowaga sprzężeń 4. zawartość bazy HapMap 5. przykłady zastosowań Copyright 2013, Joanna Szyda HAPMAP BAZA DANYCH HAPMAP - haplotypy
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie.
Teoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Dziaanie doboru Dobór kierunkowy Przesuwa rozkład cechy Dobór stabilizujący Utrzymuje średni fenotyp, odrzuca skrajne Dobór równoważący
Bardziej szczegółowoTak chodziły australopiteki: https://www.youtube.com/watch?v=b1ozky8xefq#t=107 Film BBC.
W etiopskim stanowisku Aramis, w środkowym biegu rzeki Auasz w Afarze, odkopano szczątki pięknie zachowanego i bardzo starego przodka człowieka w linii prostej ardipiteka. Dr Marcin Ryszkiewicz, ewolucjonista.
Bardziej szczegółowoEwolucjonizm NEODARWINIZM. Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach
Ewolucjonizm NEODARWINIZM Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach Główne paradygmaty biologii Wspólne początki życia Komórka jako podstawowo jednostka funkcjonalna
Bardziej szczegółowoTematyka prac dyplomowych 2016/2017 Instytut Antropologii UAM Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab.
Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab. Maria Kaczmarek Prace dyplomowe licencjackie Prof. UAM dr hab. Magdalena Kosińska pokój 2.32 gdusia@amu.edu.pl Główne zagadnienie proponowanych
Bardziej szczegółowoMechanizmy ewolucji. SYLABUS A. Informacje ogólne
Mechanizmy ewolucji A. Informacje ogólne Elementy sylabusu Nazwa jednostki prowadzącej kierunek Nazwa kierunku studiów Poziom kształcenia Profil studiów Forma studiów Język Rodzaj Rok studiów /semestr
Bardziej szczegółowoOd powstania życia na Ziemi do rozwoju centralnego układu nerwowego i diachronicznej zmienności mózgu rodzaju Homo. Część II.
Od powstania życia na Ziemi do rozwoju centralnego układu nerwowego i diachronicznej zmienności mózgu rodzaju Homo. Część II. From appearance of life on Earth until development of central nervous system
Bardziej szczegółowoRóżnorodność świata zwierząt
Różnorodność świata zwierząt Dwiczenie 15 SSAKI NACZELNE Więcej informacji: Fleagle. 1998. Primate Adaptation and Evolution. Academic Press. Sylwia Łukasik Zakład Biologii Ewolucyjnej Człowieka Instytut
Bardziej szczegółowoAntropogeneza i człowiek - Jako gatunek biologiczny Definicja Antropogeneza (z języka greckiego anthropos - człowiek, genesis - początek) - filogeneza człowieka, historia rodowa człowieka i człowiekowatych;
Bardziej szczegółowoPodstawy biologii. Podstawy biologii molekularnej
Podstawy biologii Podstawy biologii molekularnej Trochę historii - XX wiek Początek - wejście teorii Mendla do dyskursu naukowego Lata 40. - DNA jest nośnikiem genów Lata 50. - wiemy jak wygląda DNA (Franklin,
Bardziej szczegółowoEkologia molekularna. wykład 10
Ekologia molekularna wykład 10 Zasięg gatunku wykład 10/2 Środowisko Człowiek rozumny posiada bardzo szeroki zasięg występowania, nie dorównuje mu w tym względzie żaden inny ssak. Zamieszkuje on wszystkie
Bardziej szczegółowoMechanizmy zmienności ewolucyjnej. Podstawy ewolucji molekularnej.
Mechanizmy zmienności ewolucyjnej Podstawy ewolucji molekularnej. Mechanizmy ewolucji } Generujące zmienność } mutacje } rearanżacje genomu } horyzontalny transfer genów } Działające na warianty wytworzone
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki człowieka. Cechy wieloczynnikowe
Podstawy genetyki człowieka Cechy wieloczynnikowe Dziedziczenie Mendlowskie - jeden gen = jedna cecha np. allele jednego genu decydują o barwie kwiatów groszku Bardziej złożone - interakcje kilku genów
Bardziej szczegółowoKatarzyna A. Kaszycka
Tom 58 2009 Numer 3 4 (284 285) Strony 559 570 Katarzyna A. Kaszycka Instytut Antropologii Wydział Biologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Umultowska 89, 61-614 Poznań E-mail: kaszycka@amu.edu.pl POCHODZENIE
Bardziej szczegółowoPolimorfizm genu mitochondrialnej polimerazy gamma (pol γ) w populacjach ludzkich Europy
Polimorfizm genu mitochondrialnej polimerazy gamma (pol γ) w populacjach ludzkich Europy Praca wykonana pod kierunkiem dr hab. Tomasza Grzybowskiego w Katedrze Medycyny Sądowej w Zakładzie Genetyki Molekularnej
Bardziej szczegółowoArkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. UZUPEŁNIA ZESPÓŁ NADZORUJĄCY miejsce na naklejkę z kodem
Układ graficzny CKE 2010 Centralna Komisja Egzaminacyjna Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. KOD UCZNIA UZUPEŁNIA ZESPÓŁ NADZORUJĄCY PESEL miejsce na naklejkę z
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia
Teoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia Dowody wspierające wspólne pochodzenie } Skamieniałości } Homologia } Cechy szczątkowe } Hierarchiczna klasyfikacja } Zgodność drzew dla różnych genów } Biogeografia
Bardziej szczegółowoplezjomorfie: podobieństwa dziedziczone po dalszych przodkach (c. atawistyczna)
Podobieństwa pomiędzy organizmami - cechy homologiczne: podobieństwa wynikające z dziedziczenia - apomorfie: podobieństwa dziedziczone po najbliższym przodku lub pojawiająca się de novo (c. ewolucyjnie
Bardziej szczegółowoSkładniki jądrowego genomu człowieka
Składniki jądrowego genomu człowieka Genom człowieka 3 000 Mpz (3x10 9, 100 cm) Geny i sekwencje związane z genami (900 Mpz, 30% g. jądrowego) DNA pozagenowy (2100 Mpz, 70%) DNA kodujący (90 Mpz ~ ok.
Bardziej szczegółowoWspólne pochodzenie. Ślady ewolucji.
Wspólne pochodzenie Ślady ewolucji. Wspólne pochodzenie Wspólni przodkowie Dla wszystkich organizmów na Ziemi można odnaleźć wspólnego przodka przeszłość Wspólny przodek Drzewo i klasyfikacja hierarchiczna
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Informacje Kontakt: Paweł Golik Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego 5A pgolik@igib.uw.edu.pl Informacje, materiały: http://www.igib.uw.edu.pl/
Bardziej szczegółowoIZRAEL. Wykład 1. Dlaczego Izrael?
IZRAEL Wykład 1 Dlaczego Izrael? Zanim rozpoczniemy wykład na temat Izraela, należy się zastanowić co wpłynęło na fakt, że ten niewielki skrawek lądu budzi zainteresowanie całego świata. Spójrzmy przede
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki populacji. Populacje o skończonej liczebności. Dryf. Modele wielogenowe.
Podstawy genetyki populacji Populacje o skończonej liczebności. Dryf. Modele wielogenowe. Dryf genetyczny a ewolucja } Dobór naturalny nie jest jedynym mechanizmem kształtującym zmiany ewolucyjne } Losowe
Bardziej szczegółowoEkologia molekularna. wykład 5
Ekologia molekularna wykład 5 Filogeografia = Geograficzne rozmieszczenie linii genetycznych. Przed rokiem 2000 dominowały badania mtdna (np. cytochrom b) zalety: łatwe do analiz: brak rekombinacji, klonalne
Bardziej szczegółowoEwolucja i Antropogeneza
Ewolucja i Antropogeneza Zadanie 1 (1pkt) Spośród wymienionych poniżej, wskaż najstarszą formę należącą do rodzaju Homo (otocz kółkiem odpowiednią literę) A. Człowiek wyprostowany B. Neandertalczyk C.
Bardziej szczegółowo... ... ... ... Zadanie 5 (1pkt) Podaj argument uzasadniający stwierdzenie: Crossing-over odgrywa ważną rolę w procesach ewolucyjnych.
Ewolucja i Antropogeneza Zadanie 1 (1pkt) Wskaż najstarszą formę należącą do rodzaju Homo (otocz kółkiem odpowiednią literę) A. Człowiek wyprostowany B. Neandertalczyk C. Człowiek zmyślny (sprawny) D.
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia. Dobór sztuczny i naturalny.
Teoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia. Dobór sztuczny i naturalny. Dowody wspierające wspólne pochodzenie Skamieniałości Homologia Cechy szczątkowe Hierarchiczna klasyfikacja Zgodność drzew dla
Bardziej szczegółowoAntropogeneza KATARZYNA A. KASZYCKA 1. CZ OWIEK A SSAKI NACZELNE
KATARZYNA A. KASZYCKA Antropogeneza 1. CZ OWIEK A SSAKI NACZELNE Termin antropogeneza (gr. anthropos cz³owiek, genesis pocz¹tek) odnosi siê do pochodzenia cz³owieka, lub inaczej ewolucji biologicznej,
Bardziej szczegółowoKsięgarnia PWN: Joanna R. Freeland - Ekologia molekularna
Księgarnia PWN: Joanna R. Freeland - Ekologia molekularna Spis treści Przedmowa................................. Podziękowania............................... XIII XIV 1 Metody genetyki molekularnej w badaniach
Bardziej szczegółowoPodstawy teorii ewolucji. Informacja i ewolucja
Podstawy teorii ewolucji Informacja i ewolucja Informacje Kontakt: Paweł Golik Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego 5A pgolik@igib.uw.edu.pl Informacje, materiały: http://www.igib.uw.edu.pl/
Bardziej szczegółowoPODSTAWY BIOINFORMATYKI 6 BAZA DANYCH NCBI - II
PODSTAWY BIOINFORMATYKI 6 BAZA DANYCH NCBI - II BAZA DANYCH NCBI 1. NCBI 2. Dane gromadzone przez NCBI 3. Przegląd baz danych NCBI: Publikacje naukowe Projekty analizy genomów OMIM: fenotypy człowieka
Bardziej szczegółowoZmienność ewolucyjna. Ewolucja molekularna
Zmienność ewolucyjna Ewolucja molekularna Mechanizmy ewolucji Generujące zmienność mutacje rearanżacje genomu horyzontalny transfer genów! Działające na warianty wytworzone przez zmienność dobór naturalny
Bardziej szczegółowoPODSTAWY BIOINFORMATYKI WYKŁAD 5 ANALIZA FILOGENETYCZNA
PODSTAWY BIOINFORMATYKI WYKŁAD 5 ANALIZA FILOGENETYCZNA ANALIZA FILOGENETYCZNA 1. Wstęp - filogenetyka 2. Struktura drzewa filogenetycznego 3. Metody konstrukcji drzewa 4. Etapy konstrukcji drzewa filogenetycznego
Bardziej szczegółowoPolimorfizm. sekwencji mitochondrialnego DNA gatunku Canis familiaris - aspekty filogenetyczne i identyfikacyjne. Anna Czarnecka
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Polimorfizm sekwencji mitochondrialnego DNA gatunku Canis familiaris - aspekty filogenetyczne i identyfikacyjne
Bardziej szczegółowoBIOLOGIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16. KLASA III Gimnazjum. Imię:... Nazwisko:... Data:...
BIOLOGIA EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA III Gimnazjum Imię:... Nazwisko:... Data:... 1. Ponumeruj poziomy organizacji materiału genetycznego, rozpoczynając od poziomu najniższego: - chromatyna -
Bardziej szczegółowoTeoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie.
Teoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Dryf genetyczny W populacjach o skończonej liczebności może dochodzić do zmian częstości alleli nawet jeżeli nie działa na nie dobór
Bardziej szczegółowoA. Ewolucja to proces powolnych zmian budowy i funkcji organizmów prowadzacy do powstawania nowych gatunków.
ID Testu: J2U2382 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Rozstrzygnij, które zdania sa prawdziwe, a które fałszywe. W tabeli obok każdego zdania wpisz odpowiednio P (prawda) lub F (fałsz). Zdania P/F A.
Bardziej szczegółowoi na matematycznej wyspie materiały dla ucznia, klasa II, pakiet 133, s. 1 KARTA:... Z KLASY:...
Ad@ i J@ś na matematycznej wyspie materiały dla ucznia, klasa II, pakiet 133, s. 1 1 Dinozaury Przeczytaj uważnie informacje o dinozaurach. Dinozaury fascynujące stworzenia sprzed setek milionów lat wciąż
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki populacji. Genetyka mendlowska i ewolucja. Dobór i dryf.
Podstawy genetyki populacji Genetyka mendlowska i ewolucja. Dobór i dryf. Dryf genetyczny W populacjach o skończonej liczebności może dochodzić do zmian częstości alleli nawet jeżeli nie działa na nie
Bardziej szczegółowoFilogenetyka molekularna. Dr Anna Karnkowska Zakład Filogenetyki Molekularnej i Ewolucji
Filogenetyka molekularna Dr Anna Karnkowska Zakład Filogenetyki Molekularnej i Ewolucji Co to jest filogeneza? Filogeneza=drzewo filogenetyczne=drzewo rodowe=drzewo to rozgałęziający się diagram, który
Bardziej szczegółowoPodstawy teorii ewolucji. Informacja i ewolucja
Podstawy teorii ewolucji Informacja i ewolucja Podręczniki 2 Dla zainteresowanych http://wps.prenhall.com/esm_freeman_evol_4/ 3 Informacje Kontakt: Paweł Golik Instytut Genetyki i Biotechnologii, Pawińskiego
Bardziej szczegółowoBiałowieża, Prof. dr hab. Jan M. Wójcik Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży
Białowieża, 05.04.2017 Prof. dr hab. Jan M. Wójcik Instytut Biologii Ssaków PAN w Białowieży e-mail: jwojcik@ibs.bialowieza.pl Recenzja rozprawy doktorskiej mgr. Macieja Matosiuka pt. Hybridization and
Bardziej szczegółowoOgraniczenia środowiskowe nie budzą wielu kontrowersji, co nie znaczy że rozumiemy do końca proces powstawania adaptacji fizjologicznych.
1 Ograniczenia środowiskowe nie budzą wielu kontrowersji, co nie znaczy że rozumiemy do końca proces powstawania adaptacji fizjologicznych. Wiadomo, że ściśle powiązane z zagadnieniem interakcji kompetencje
Bardziej szczegółowoVI KONKURS BIOLOGICZNY 2008/ 09. Etap III Czas rozwiązania- 60 minut
VI KONKURS BIOLOGICZNY 2008/ 09 Etap III Czas rozwiązania- 60 minut Test, który otrzymałeś, składa się z 19 zadań. Część z nich to zadania wielokrotnego wyboru. Aby je rozwiązać, należy porównać pytanie
Bardziej szczegółowoNa czyj obraz stworzono Adama - protoplastę współczesnego człowieka, Homo sapiens?
Na czyj obraz stworzono Adama - protoplastę współczesnego człowieka, Homo sapiens? Biblia podaje, że Bogowie (Elohim) powiedzieli: "Stwórzmy Adama na nasz wzór i podobieństwo" Jeżeli przyjąć roboczą teorię
Bardziej szczegółowoBadanie doboru naturalnego na poziomie molekularnym
Badanie doboru naturalnego na poziomie molekularnym Podstawy ewolucji molekulanej Jak ewoluują sekwencje Zmiany genetyczne w ewolucji Mutacje tworzą nowe allele genów Inwersje zmieniają układ genów na
Bardziej szczegółowoMapowanie genów cz owieka. podstawy
Mapowanie genów czowieka podstawy Sprzężenie Geny leżące na różnych chromosomach spełniają II prawo Mendla Dla 2 genów: 4 równoliczne klasy gamet W. S Klug, M.R Cummings Concepts of Genetics 8 th edition,
Bardziej szczegółowoSzczypta (al)chemii i nauk pokrewnych. ... dla humanistów. Wojciech Grochala. Wykład VII Homo sapiens
Szczypta (al)chemii i nauk pokrewnych Uniwersytet Warszawski Centrum Nowych Technologii... dla humanistów Mózg Relatywna wielkość mózgu w stosunku do reszty ciała small birds 1/12 human 1/40 mouse 1/40
Bardziej szczegółowooszukiwania przysłowiowego brakującego ogniwa w rozwoju człowieka,
Poszukiwania przysłowiowego brakującego ogniwa w rozwoju człowieka, swiętego Graala niezniszczalnej sekty anatomów i biologów, stały się pożywką dla spekulacji i mitów pleniących się dziś tak samo, jak
Bardziej szczegółowoŁukasz Maurycy Stanaszek. Rodziny z Urzecza z mutacją YP1361
Łukasz Maurycy Stanaszek Rodziny z Urzecza z mutacją YP1361 Przedmiotem naszych badań jest chromosom Y, dziedziczony w niezmienionej formie TYLKO w linii męskiej, a więc z ojca na syna. Jego niezmienność
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z GEOGRAFII DLA KLASY II W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca wymienić charakterystyczne Afryki.
Bardziej szczegółowoPatryk D. Garkowski. Repetytorium z historii ogólnej
Patryk D. Garkowski Repetytorium z historii ogólnej R e p e t y t o r i u m z h i s t o r i i o g ó l n e j 3 Copyright by Patryk Daniel Garkowski & e-bookowo 2010 ISBN 978-83-62480-21-0 Wydawca: Wydawnictwo
Bardziej szczegółowoRECENZJA Rozprawy doktorskiej mgr Emilii Rabiniak pt. Analiza kopalnego DNA rodzajów Lepus i Ochotona
Wstęp RECENZJA Rozprawy doktorskiej mgr Emilii Rabiniak pt. Analiza kopalnego DNA rodzajów Lepus i Ochotona (Lagomorpha, Mammalia) z plejstocenu i holocenu Europy Środkowej Przedstawiona do oceny praca
Bardziej szczegółowoGenetyka ekologiczna i populacyjna W8
Genetyka ekologiczna i populacyjna W8 Genetyka populacji: Treść wykładów Zmienność genetyczna i środowiskowa Mutacje i rekombinacje Kojarzenie krewniacze Częstość genów i genotypów w populacji i prawdopodobieństwo
Bardziej szczegółowoBartłomiej Urbański "W pewnej norze..."
Czasami w najmniej spodziewanym momencie zdarzają się najbardziej niezwykłe rzeczy. Większość ekipy już wyjechała, a ty zostałeś, aby dopilnować ostatnich prac na wykopalisku i również udać się wreszcie
Bardziej szczegółowoOcena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca. Uczeń potrafi:
1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu ognia Islandia podstawowe jednostki Europy; wymienić podstawowe
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH
SCENARIUSZ ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH TEMAT: Od australopiteka do homo sapiens sapiens czyli spotkanie z prehistorią CELE ZAJĘĆ: Uczeń - zna etapy rozwoju człowieka, - potrafi scharakteryzować warunki życia
Bardziej szczegółowoGeografia Bliżej geografii Część 3 Przedmiotowy system oceniania. Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca
1. Stary Kontynent Europa 2. Jedna Europa wiele narodów 3. Zgoda i waśnie w Europie 4. Gdzie można spotkać renifera? 5. Zimna wyspa na morzu ognia Islandia podstawowe jednostki Europy; wymienić podstawowe
Bardziej szczegółowoPodstawy genetyki populacji. Genetyka mendlowska i ewolucja. Dobór i dryf.
Podstawy genetyki populacji Genetyka mendlowska i ewolucja. Dobór i dryf. Dryf genetyczny W populacjach o skończonej liczebności może dochodzić do zmian częstości alleli nawet jeżeli nie działa na nie
Bardziej szczegółowo