Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
|
|
|
- Nadzieja Cybulska
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2015
2 POCZĄTKI naczelnych Dryomomys paleocen 55 mln lat Bloch et al. (2007) tupaje najbliższymi krewniakami są gryzonie ułożenie siekaczy żuchwy podobne; trzymają pokarm łapkami skamieniałe zęby od 65 mln lat nadrzewne jeszcze przed wymarciem dinozaurów
3 DZISIEJSZE relikty tupaja Tupaia częściowo nadrzewne; ostre pazury do wspinania dzienne; zamknięty oczodół, oczy skierowane na boki chrapy rozdzielają wargę a dolne siekacze tworzą grzebyk oczyszczany podjęzyczkiem dziś tylko w Płd Azji; trudne do zaklasyfikowania Ptilocercus Tupaiidae
4 Szalay & Delson (1979) LEMURY europejskie Adapis 28 mln lat zamknięty łuk jarzmowy stereoskopia, ale długi pysk 4 P mocne zamknięcie łuku jarzmowego wielkość oczodołu sugeruje dzienny tryb życia niegdyś pospolite w Europie pierwotne cechy zachowały na Madagaskarze Gingerich & Martin (1981)
5 LEMURY madagaskarskie lemur Lemur lemur Microcebus zamknięty łuk jarzmowy chwytają gałęzie dłońmi i stopami; pazury nad opuszkami grzebyk z siekaczy i podjęzyczek pierwotna różnorodność na Madagaskarze; w Azji i Afryce reliktowe w skrajnych niszach dają wyobrażenie o pierwszych naczelnych indri Propithecus
6 SUCHONOSE wiążące ogniwo tarsjusz Tarsius kostne dno oczodołu owłosiona warga pod chrapami zaczątkowe kostne dno oczodołu wtórnie nocne, więc wielkie oczy dziś w Płd. Azji; wyspecjalizowane relikty
7 MAŁPI RODOWÓD sens przemian anatomii Homo 0,5 mln lat rozrost mózgu Australopithecus 4 mln lat dwunożność osłona oczu zamknięciem łuku jarzmowego, skostnieniem dna oczodołu i wałami nadoczodołowymi skracanie pyska doskonali stereoskopowe widzenie skutkiem kolejne redukcje liczby zębów wzrok i chwyt dłoni kluczowe Dryopithecus 20 mln lat kostne dno oczodołu Propliopithecus 25 mln lat skracanie szczęk Notharctus 45 mln lat Palaechthon 60 mln lat chwytne dłonie i stopy Ptilocercus dziś
8 MAŁPY szerokonose szeroka przegroda nosowa długi, czasem chwytny ogon krótszy pysk 3 P kostne dno oczodołu powstały bezpośrednio od małpiatek amerykańskich? kapucynka Cebus podlegały przecież tej samej presji selekcyjnej, co inne naczelne
9 EWOLUCJA małp i Atlantyku zasięg lądu do 20 mln lat temu lądowe połączenie Europy z Ameryką jeszcze 30 mln lat temu w Afryce małpy z trzema przedtrzonowcami jak szerokonose z Ameryk tylko dwa miały ówczesne pierwsze wąskonose (Aegyptopithecus) z Afryki poziom wód oceanu rozdzielenie dróg ewolucji przez dryf kontynentów
10 MAŁPY wąskonose rezus Macaca wąska przegroda nosowa jeszcze mniej zębów policzkowych 2 P, choć pysk dość długi; mocne górne kły długi niechwytny ogon; tylko Stary Świat Aegyptopithecus 28 mln lat ewoluowały szybciej od szerokonosych; także poza lasem
11 CZŁEKOKSZTAŁTNE początki bez ogona bez ogona w przeciwieństwie do linii człowieka cienka emalia zębów do 15 mln lat temu tylko w Afryce Proconsul 18 mln lat leśne zwierzęta mają ubogi zapis kopalny
12 PIERWOTNE człekokształtne gibbon Hylobates bez ogona ale modzele siedzeniowe naga twarz długie kły; tropikalna Azja mln lat temu także w Europie Pliopithecus 15 mln lat
13 TYPOWE człekokształtne azjatycki orangutan Pongo, afrykańskie szympans Pan i goryl Gorilla leśne emalia zębów cieńsza niż w linii człowieka goryl Gorilla kiedy rozdzieliły się nasze genealogie? samiec samica
14 GENETYCZNA odmienność człowieka femur Pan Ardipithecus 4,6 mln lat Chen & Li (2001) Sahelanthropus 7 mln lat Czad Orrorin 6 mln lat Kenia najbliższym naszym krewniakiem jest szympans statystyka genetyczna nie świadczy o odmienności rozdzielenie 4-8 mln lat temu procentowe odmienności loci dane paleontologiczne zbyt ubogie do datowania rozdzielenia
15 PRZYCZYNY dwunożności Australopithecus 3,8 mln lat tropy w tufie z Laetoli dowodem dwunożności 3,5 mln lat uwolnienie rąk do transportu; nogi do wytrwałego biegania? dlatego dodatkowe zabezpieczenia przed przegrzaniem: naga skóra i więcej gleju w mózgu (tylko 10% to neurony)? ekspansja sawanny w Afryce w trakcie antropogenezy
16 KONSEKWENCJE dwunożności Homo Gorilla Homo Sahelanthropus 7 mln lat Pan pionowa postawa powodem reorganizacji anatomii rozbieżna ewolucja płci osiadłe rodziny, polowanie w hordach; pogłębianie dymorfizmu rodzina wymaga altruizmu miłości małżeńskiej i rodzicielskiej
17 GENEZA miłości ssak nucleus accumbens i pallidum ventrale Yamamoto & Vernier (2011) sygnalizacja dopaminergiczna płaz każda osobna komórka kieruje się do atraktantu (przyjemności) i unika repelentu (bólu) w organizmie informację przenoszą nerwy i hormony ośrodki mózgu czworonoga wydzielają czynniki dające odczucia przyjemności lub bólu szlaki biosyntezy monoamin neurotransmisyjnych odruchy opiekuńcze wywołują oksytocyna (f) i wazopresyna (m)
18 ROZUM późnym wynalazkiem Homo erectus 1,5 mln lat brak grzebienia ciemieniowego wynika z rozrostu mózgoczaszki zasięg m. temporalis Homo habilis 2,6 mln lat mocniejsze uzębienie przodków wątpliwe narzędzia kamienne od 2,6 mln lat Australopithecus afarensis 3,5 mln lat nie ma dowodu na pierwotny związek ewolucji mógu z inteligencją
19 MÓZG sens powiększania Bielicki (1987) przemiany nie tyle wielkości, co stosunku do masy ciała; różny w poszczególnych liniach czynnik termoregulacji przy pogoni Homo za zwierzyną? Bielicki (1975) drastyczne ograniczenie śmiertelności dzieci zakończyło ewolucję anatomii człowieka
20 PROBLEM linii człowieka "Australopithecus sediba" 1,9 mln lat Berger et al. (2010) narzędzie 1,76 mln lat Etiopia Lepre at al. (2011) "Homo georgicus" 1,8 mln lat narzędzia kamienne dowodem obróbki wtórnej znaczna zmienność i dymorfizm nieliczne znaleziska trudne do biologicznej interpretacji zapis przedczwartorzędowy wyłącznie w Afryce
21 WYDŁUŻENIE dzieciństwa dzienne przyrosty emalii zębów stałych wskazują wiek w chwili wyrzynania wyraźnie wzrastający w ewolucji wraz ze spowolnieniem ontogenezy coraz dłużej uczymy się żyć Dean et al. (2001)
22 PITEKANTROP ekspansja geograficzna stanowisko Sima del Elephante w Sierra de Atapuerca, Hiszpania imigracje ku północy w Eurazji od co najmniej 1,1 mln lat w ciepłych interglacjałach Sima de Los Huesos >0,53 mln lat Lindner (1992) Zhoukodien 0,7 mln lat Gran Dolina 0,8 mln lat czy miała miejsce panmiksja? Sima del Elephante 1,1 mln lat McManus (2004)
23 EUROPEJCZYCY z Sima de los Huesos Sima de Los Huesos w Sierra de Atapuerca ponad 0,53 mln lat Homo erectus "heidelbergensis" wydatny dymorfizm płciowy już wtedy poród w bólach 6 tys. kości co najmniej 23 osób dożywali podeszłego wieku (>45 lat) czy miała miejsce panmiksja? Bonmati et al. (2010) pelvis Homo "heidelbergensis" Homo sapiens
24 NEANDERTALCZYK problem ciągłości genetycznej wyparcie Homo sapiens "neanderthalensis" imigracja imigracja z Bliskiego Wschodu kultury Moustierian z ochłodzeniem 75 tys. lat wyparty przez "łowców mamutów" z pewnym udziałem krzyżowania cechy anatomii wyselekcjonowane jako adaptacja do surowego klimatu nie aż tak surowego, jak w czasie zlodowacenia Wisły
25 KROMANIOŃSCY łowcy mamutów Homo sapiens Linné, 1758 czaszka z Cro-Magnon człowiek z Cro-Magnon w Europie od 30 tys. lat; anatomia dzisiejsza ale środowisko przyrodnicze niepodobne do dzisiejszego szałas z kości mamutów Mezyń k. Czernihowa 18 tys. lat ludy myśliwskie stepu z mamutami nosorożcami włochatymi
26 GENEZA ludzkiej kultury szałas z Mezynia k. Czernihowa 18 tys. lat kultura Aurignacian od początku zlodowacenia Wisły bardziej wyrafinowana od niejednej kultury dzisiejszej Hohle Fels 30 tys. lat Conard et al. (2009) Conard (2003) Venus z Willensdorf człowiek stał się rozumny znacznie wcześniej
27 pigmentacja skóry PLEJSTOCEŃSKA ekspansja człowieka Biasutti (1940) Omo Kibish 195 tys. lat Quafzeh 100 tys. lat Denisova 40 tys. lat Jana 30 ka Monte Verde 14,8 szkielet Lake Mungo 45 tys. lat Australijczycy współcześni neandertalczykom liczne fale zasiedlania Ameryk kultura Clovis 13,5 tys. lat
28 GATUNEK LUDZKI a człowieczeństwo każda z cech konstytucji fizycznej człowieka powstawała w innym czasie Matzke (2006) pewien poziom jego zdolności manualnych i intelektualnych umożliwił rozumność ale nie ma związku między późniejszą ewolucją człowieka a powstaniem jego kultury paleontologia nie wskaże początku człowieczeństwa!
29 REKAPITULACJA ewolucji w ontogenezie Homo pofałdowanie kory mózgowej swoiste dla człowieka formuje się pod koniec życia płodowego Gorilla
Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
Ewolucja 11. ANTROPOGENEZA Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016 POCZĄTKI naczelnych Dryomomys paleocen 55 mln lat Bloch et al. (2007) tupaje sutki jak u nietoperzy i góralków
Wykład 15. GRYZONIE I NACZELNE. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW. Warszawa 2006
Wykład 15. GRYZONIE I NACZELNE Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW Warszawa 2006 PLACENTALIA SZCZUR naszym krewnym pokrewieństwa molekularne wiążą nadrzewne tupaje i naczelne z gryzoniami
Różnorodność świata zwierząt
Różnorodność świata zwierząt Dwiczenie 15 SSAKI NACZELNE Więcej informacji: Fleagle. 1998. Primate Adaptation and Evolution. Academic Press. Sylwia Łukasik Zakład Biologii Ewolucyjnej Człowieka Instytut
Ewolucja człowieka. Ostatnie 5 milionów lat
Ewolucja człowieka Ostatnie 5 milionów lat 1 Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
ANTROPOGENEZA KARTA PRACY DLA UCZNIA
ANTROPOGENEZA KARTA PRACY DLA UCZNIA 1. STANOWISKO SYSTEMATYCZNE CZŁOWIEKA Przedstaw systematykę człowieka, korzystając z przedstawionego poniżej schematu, ilustrującego uproszczone drzewo genealogiczne
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach!1 Złożone zagadki Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi Przodkowie, czy boczne
Temat 3. Specyfika i zróżnicowanie naczelnych
Temat 3 Specyfika i zróżnicowanie naczelnych Metody badania ekologii naczelnych Badanie zwierząt żyjących: na wolności (dziko żyjące), na wpół-wolności (na wpół dziko żyjące): dokarmianie, opieka ze strony
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Źródła informacji Analiza sekwencji współczesnych inferencja filogenetyczna koalescencja Badanie antycznego DNA (adna) częściowe i kompletne sekwencje
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Gdyby Ziemia istniała 1 rok 26 XII wymierają dinozaury 28 XII małpy 31 XII, 14:00 rozdzielenie linii przodków ludzi i szympansów 31 XII, 20:00 Homo erectus
KLASYFIKACJA NACZELNYCH
KLASYFIKACJA NACZELNYCH Rząd: Primates (Naczelne) Podrząd: Prosimii (Małpiatki) Zespół: Lemuriformes (Lemurokształtne) Zespół: Tarsiiformes (Wyrakokształtne) Podrząd: Anthropoidea (Małpy właściwe) Infrarząd:
Temat 9. Lokomocja naczelnych
Temat 9 Lokomocja naczelnych Lokomocja nadrzewna problemy Problemy związane z poruszaniem się po drzewach: gałąź pionowa grawitacja wnoszenia ciężaru ciała trudne dla dużych gatunków, gałąź pozioma konieczność
Ewolucja człowieka 1
1 Ewolucja cz owieka Z ożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne odgałęzienia drzewa 2
Antropogeneza - konspekt lekcji z wykorzystaniem technologii komputerowej.
Antropogeneza - konspekt lekcji z wykorzystaniem technologii komputerowej. Cele edukacyjne i wychowawcze wymagania. Po zajęciach uczeń potrafi: Wiadomości: - zdefiniować terminy: antropogeneza, hominizacja.
Tak chodziły australopiteki: https://www.youtube.com/watch?v=b1ozky8xefq#t=107 Film BBC.
W etiopskim stanowisku Aramis, w środkowym biegu rzeki Auasz w Afarze, odkopano szczątki pięknie zachowanego i bardzo starego przodka człowieka w linii prostej ardipiteka. Dr Marcin Ryszkiewicz, ewolucjonista.
Ewolucja człowieka. Czy człowiek pochodzi od małpy?
Dnia 6 czerwca 2013 roku odbyła się prezentacja projektów edukacyjnych przygotowanych przez uczniów klasy II gimnazjum. Ewolucja człowieka. Czy człowiek pochodzi od małpy? Uczennice próbowały odpowiedzieć
Ewolucja życia w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej. Anna Kimak-Cysewska
Ewolucja życia w nowej podstawie programowej biologii w szkole podstawowej Anna Kimak-Cysewska KOSZALIN 2019 Podstawa programowa VI. Ewolucja życia. Uczeń: 1) wyjaśnia istotę procesu ewolucji organizmów
Śladami mamutów. W wykładzie szczegółowo poruszone zostały następujące zagadnienia: 1. Przynależność systematyczna mamutów
Śladami mamutów. W dniu 20.10.2012 r. tj. sobota, wybraliśmy się z nasza Panią od geografii do Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego na tegoroczną XI już edycję cyklu Tajemnice Ziemi
Małpa. Małpy żyją w stadach albo grupach rodzinnych. Niektóre małpy łączą się w pary na całe życie. Większość małp żyje w lasach tropikalnych.
Małpa Jest wiele gatunków małp. Dzielimy je na te z Nowego Świata i te ze Starego Świata. Stary Świat to Europa, Azja i Afryka. Małpy z tych kontynentów nazywamy małpami wąskonosymi. Wśród małp ze Starego
Temat: Świat ssaków. Ssaki gromadą królestwa zwierząt lądowych wodnych stałocieplności Hibernację Estywację
Temat: Świat ssaków. Ssaki, w ujęciu systematycznym, są gromadą i należą do królestwa zwierząt. Są szeroko rozpowszechnione na Ziemi żyją we wszystkich środowiskach, zarówno lądowych, jak i wodnych. Tę
Tematyka prac dyplomowych 2016/2017 Instytut Antropologii UAM Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab.
Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab. Maria Kaczmarek Prace dyplomowe licencjackie Prof. UAM dr hab. Magdalena Kosińska pokój 2.32 gdusia@amu.edu.pl Główne zagadnienie proponowanych
Wspólne pochodzenie. Ślady ewolucji.
Wspólne pochodzenie Ślady ewolucji. Wspólne pochodzenie Wspólni przodkowie Dla wszystkich organizmów na Ziemi można odnaleźć wspólnego przodka przeszłość Wspólny przodek Drzewo i klasyfikacja hierarchiczna
Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji. Podstawy wspólne pochodzenie. Ewolucja biologiczna } Znaczenie ogólne: } proces zmian informacji genetycznej (częstości i rodzaju alleli), } które to zmiany są przekazywane z pokolenia
Psychologia zwierząt
Psychologia zwierząt WYKŁAD 15 Ssaki 5 Rząd naczelne Krzysztof Turlejski Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN WSZiP im. H. Chodkowskiej Rząd naczelne Jest to stary rząd (ponad 60 mln lat),
Konspekt lekcji historii
Konspekt lekcji historii 1. Szkoła: Liceum Ogólnokształcące 2. Klasa: I (poziom rozszerzony) 3. Temat lekcji: Najdawniejsze dzieje człowieka (w dobie gospodarki przyswajającej) 4. Cele: a) uczeń po lekcji
Antropogeneza i człowiek - Jako gatunek biologiczny Definicja Antropogeneza (z języka greckiego anthropos - człowiek, genesis - początek) - filogeneza człowieka, historia rodowa człowieka i człowiekowatych;
Dzieje życia 3. Świat przedlodowy. Jerzy Dzik. Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW
Dzieje życia 3. Świat przedlodowy Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2015 PITEKANTROP zasiedlanie Europy Neanderthal Taubach Ochtendung Ehringsdorf Steinheim Sima de Los Huesos
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach 1 Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach!1 !2 !3 Nie taka prosta historia } mtdna współczesnych Europejczyków różni się od mtdna Europejczyków sprzed 10 000 lat } fala migracji neolitycznej (~
Ewolucja człowieka. Ślady w ziemi i ślady w genach
Ewolucja człowieka Ślady w ziemi i ślady w genach Migracje z Afryki Wnioski Model OAR zasadniczo utrzymany, ale nie taki prosty, jak się zdawało Mogło dochodzić do krzyżowania się migrantów z populacjami
Historia informacji genetycznej. Jak ewolucja tworzy nową informację (z ma ą dygresją).
Historia informacji genetycznej. Jak ewolucja tworzy nową informację (z ma ą dygresją). Czym jest życie? metabolizm + informacja (replikacja) 2 Cząsteczki organiczne mog y powstać w atmosferze pierwotnej
Ewolucja molekularna człowieka okiem bioinformatyka. Justyna Wojtczak Jarosław Jeleniewicz
Ewolucja molekularna człowieka okiem bioinformatyka Justyna Wojtczak Jarosław Jeleniewicz Informatyka w biologii - bioinformatyka Jest to szeroka dziedzina zajmująca się tworzeniem zaawansowanych baz danych,
Teoria ewolucji. Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie.
Teoria ewolucji Podstawowe pojęcia. Wspólne pochodzenie. Ewolucja Znaczenie ogólne: zmiany zachodzące stopniowo w czasie W biologii ewolucja biologiczna W astronomii i kosmologii ewolucja gwiazd i wszechświata
Teoria ewolucji. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Podstawy ewolucji molekularnej
Teoria ewolucji. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Podstawy ewolucji molekularnej Specjacja } Pojawienie się bariery reprodukcyjnej między populacjami dające początek gatunkom } Specjacja allopatryczna
Temat 4. Środowisko i tryb życia naczelnych
Temat 4 Środowisko i tryb życia naczelnych Rozmieszczenie biomów Zasięg naczelne Głównie rejony gorące (obszar międzyzwrotnikowy) i wilgotne (las, sawanna). Na innych obszarach występują jedynie pojedyncze
Ewolucja cz owieka. Historia i przysz ość
Ewolucja cz owieka Historia i przysz ość Z ożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne odgałęzienia
A. Ewolucja to proces powolnych zmian budowy i funkcji organizmów prowadzacy do powstawania nowych gatunków.
ID Testu: J2U2382 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Rozstrzygnij, które zdania sa prawdziwe, a które fałszywe. W tabeli obok każdego zdania wpisz odpowiednio P (prawda) lub F (fałsz). Zdania P/F A.
Ewolucjonizm NEODARWINIZM. Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach
Ewolucjonizm NEODARWINIZM Dr Jacek Francikowski Uniwersyteckie Towarzystwo Naukowe Uniwersytet Śląski w Katowicach Główne paradygmaty biologii Wspólne początki życia Komórka jako podstawowo jednostka funkcjonalna
KONSEKWENCJE PŁCIOWOŚCI (dlaczego osobniki są podobne?)
Wstęp do biologii 6. KONSEKWENCJE PŁCIOWOŚCI (dlaczego osobniki są podobne?) Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016 PŁEĆ OGRANICZA bioróżnorodność horyzontalny przepływ i rekombinacja
FORMULARZ LICENCJI HODOWLANEJ owczarka niemieckiego (FCI 166)
Klub Owczarka Niemieckiego (KON) FORMULARZ LICENCJI HODOWLANEJ owczarka niemieckiego (FCI 166) pies suka odmiana: krótkowłosa długowłosa miejsce licencji: data licencji: Sędzia licencjator:... Nazwa psa:.
Najdawniejsze dzieje człowieka
Najdawniejsze dzieje człowieka Wprowadzenie Film Interaktywne ćwiczenia mul medialne Podsumowanie Słowniczek Dla nauczyciela Wprowadzenie Historia to nauka o dziejach, zajmująca się badaniem przeszłości
Test sprawdzający z biologii - Organizm człowieka. Skóra. II gimnazjum 1. Na kongresie naukowym jeden z profesorów przedstawił wyniki swojej pracy dotyczącej budowy ciała człowieka. Podaj nazwę dziedziny
Teoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia
Teoria ewolucji. Ślady wspólnego pochodzenia Dowody wspierające wspólne pochodzenie } Skamieniałości } Homologia } Cechy szczątkowe } Hierarchiczna klasyfikacja } Zgodność drzew dla różnych genów } Biogeografia
Wszyscy jesteśmy mieszańcami. Ewolucja i różnorodność genetyczna człowieka
Wszyscy jesteśmy mieszańcami Ewolucja i różnorodność genetyczna człowieka Prezentacja www.igib.uw.edu.pl Jesteśmy zwierzętami - naczelnymi milionów lat temu Człowiek Szympans Goryl Orangutan Makak Gibon
Ewolucja człowieka. Ślady pozostawione w genach
Ewolucja człowieka Ślady pozostawione w genach Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne
Osteologia. Określanie płci
Osteologia Określanie płci 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cecha Wielkość ogólna Jama oczodołu Powierzchnia otworu wielkiego Wyrostki sutkowate Kresy skroniowe Łuki nadoczodołowe Wysokość czaszki Spłaszczenie okolicy
Ewolucja i Antropogeneza
Ewolucja i Antropogeneza Zadanie 1 (1pkt) Spośród wymienionych poniżej, wskaż najstarszą formę należącą do rodzaju Homo (otocz kółkiem odpowiednią literę) A. Człowiek wyprostowany B. Neandertalczyk C.
Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD. 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17
Rozkład materiału z biologii dla klasy III AD zakres rozszerzony LO 7 godz / tyg rok szkolny 2016/17 Biologia na czasie 2 zakres rozszerzony nr dopuszczenia 564/2/2012 Biologia na czasie 3 zakres rozszerzony
SPIS TREŚCI GEOGRAFIA JAKO NAUKA 9
GEOGRAFIA JAKO NAUKA 9 I PLANETA ZIEMIA. ZIEMIA JAKO CZĘŚĆ WSZECHŚWIATA 1. Pierwotne wyobrażenia o kształcie Ziemi i ich ewolucja 11 2. Wszechświat. Układ Słoneczny 12 3. Ruch obrotowy Ziemi i jego konsekwencje
Teoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie.
Teoria ewolucji. Dryf genetyczny. Losy gatunków: specjacja i wymieranie. Dziaanie doboru Dobór kierunkowy Przesuwa rozkład cechy Dobór stabilizujący Utrzymuje średni fenotyp, odrzuca skrajne Dobór równoważący
Temat: Świat gadów. Gady pierwotnie lądowe lądzie wtórnie w wodzie zmiennocieplne ciepłolubne
Temat: Świat gadów. Gady (gromada) określa się jako zwierzęta pierwotnie lądowe. Oznacza to, że są one pierwszą grupą kręgowców, która w pełni przystosowała się do życia na lądzie. Niektóre gatunki wtórnie
Imię i nazwisko . Błotniaki
Imię i nazwisko email Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieżnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce
Zarząd Okręgowy Polski Związek Łowiecki w Olsztynie. dr inż. Dariusz Zalewski
JELEŃ OCENA WIEKU Zarząd Okręgowy Polski Związek Łowiecki w Olsztynie Zespół Gospodarki Łowieckiej Katedra Hodowli Zwierząt Futerkowych i Łowiectwa Wydział Bioinżynierii Zwierząt Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
Temat 10. Relacje międzyosobnicze u naczelnych
Temat 10 Relacje międzyosobnicze u naczelnych Relacje wewnątrzgatunkowe Relacje pozytywne (protekcjonizm, kooperacja): działania jednego osobnika korzystne dla drugiego: kojarzenie cel reprodukcyjny, opieka
Od powstania życia na Ziemi do rozwoju centralnego układu nerwowego i diachronicznej zmienności mózgu rodzaju Homo. Część II.
Od powstania życia na Ziemi do rozwoju centralnego układu nerwowego i diachronicznej zmienności mózgu rodzaju Homo. Część II. From appearance of life on Earth until development of central nervous system
Pytania na egzamin z Ekologii ewolucyjnej naczelnych
Pytania na egzamin z Ekologii ewolucyjnej naczelnych Temat 1 Wprowadzenie 1 Co to jest ekologia? Jakie są jej główne definicje? Która jest najlepsza w odniesieniu do naczelnych? 2 Co to jest ewolucja?
NAUKI O CZŁOWIEKU. Osteologia Kości zwierzęce
NAUKI O CZŁOWIEKU Osteologia Kości zwierzęce Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? ludzka kośd udowa fragment drewna mocno zwietrzała kośd Pierwszy krok: Czy to naprawdę kość? kośd zabarwiona od miedzi
Podstawy biologii. Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja.
Podstawy biologii Informacja genetyczna. Co to jest ewolucja. Materiał genetyczny Materiałem genetycznym są kwasy nukleinowe Materiałem genetycznym organizmów komórkowych jest kwas deoksyrybonukleinowy
EWOLUCJA. Jerzy Dzik. Warszawa 2006
1 EWOLUCJA Jerzy Dzik Warszawa 2006 2 Rozdział 1. Wprowadzenie w zasady zjawiska Temat 1. Teorie ewolucji Rozdział 2. Pochodzenie człowieka i środowiska jego życia Temat 1. Zaludnienie Europy Temat 2.
Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach.
Temat: Stawonogi zwierzęta o członowanych odnóżach. Stawonogi to najliczniejsza gatunkowo grupa zwierząt występujących na Ziemi. Organizmy te żyją w wodach słodkich i słonych oraz niemal we wszystkich
Wykład Bioinformatyka 2012-09-24. Bioinformatyka. Wykład 7. E. Banachowicz. Zakład Biofizyki Molekularnej IF UAM. Ewolucyjne podstawy Bioinformatyki
Bioinformatyka Wykład 7 E. Banachowicz Zakład Biofizyki Molekularnej IF UAM http://www.amu.edu.pl/~ewas 1 Plan Bioinformatyka Ewolucyjne podstawy Bioinformatyki Filogenetyka Bioinformatyczne narzędzia
(Cricetinae) podrodzina gryzoni z rodziny chomikowatych (Cricetinae).
Gryzonie (Rodentia, od łacińskiego rodere, obgryzać) rząd ssaków charakteryzujący się pojedynczą parą ciągle wzrastających siekaczy zarówno w szczęce, jak i w żuchwie. Zalicza się doń około 40% gatunków
Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ
KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA ć i ; 4 T m»4 TOM I Redakcja wydania II MedPharm T O M I KOMPENDIUM Z ANATOMII PRAWIDŁOWEJ CZŁOWIEKA Redakcja wydania II autorzy: Elżbieta Błaszczyk Danuta Biegańska-Dembowska
Wilk - opis. rolę w komunikacji i utrzymaniu. 1/3 długości ciała (pełni istotną. puszysty ogon stanowi prawie
ubarwienie bardzo zróżnicowane od białego, przez żółto-pomarańczowe, brązowe, szare do czarnego puszysty ogon stanowi prawie 1/3 długości ciała (pełni istotną rolę w komunikacji i utrzymaniu równowagi)
Early evolution of lizards in the fossil record
Zakład Paleobiologii i Ewolucji Wydział Biologii Uniwersytet Warszawski Early evolution of lizards in the fossil record Mateusz Tałanda Nr albumu: 251917 Autoreferat rozprawy doktorskiej wykonanej w Zakładzie
ETNOLOGIA RELIGII. Andrzej Szyjewski. Spis treści
Wprowadzenie Część pierwsza: PODSTAWY ETNOLOGII RELIGII Rozdział I: Etnologia, antropologia, etnologia religii a) ab origines b) antropologia i jej zakres c) antropologiczne rozumienie i definicja kultury
Ci wspaniali lotnicy przystosowanie ptaków do lotu i dalekich wędrówek
Ci wspaniali lotnicy przystosowanie ptaków do lotu i dalekich wędrówek Tomasz Mazgajski Muzeum i Instytut Zoologii PAN Generalia Przystosowania do lotu Pióra i pierzenie Wędrówki Pochodzenie ptaków Archeopteryx
KARTA PRACY - SAWANNA klasa IV-VI
Imie i nazwisko kl. 1. Uzupe³nij poni szy tekst wyrazami z ramki. Gnu to jedna z najliczniejszych antylop afrykañskiej.... yje w du ych.... Wystêpuje najczêœciej z zebrami, yrafami i innymi gatunkami antylop.
TERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU
TERAPIA ZABURZEŃ CZYNNOŚCI SYSTEMU ŻUCHWOWO-GNYKOWO-CZASZKOWEGO PROGRAM KURSU Dla stomatologów, foniatrów, laryngologów, okulistów i fizjoterapeutów WERSJA 2014.2 20 godzin akademickich zrealizowanych
Regiony biogeograficzne
Regiony biogeograficzne Królestwa i krainy zoogeograficzne 1. Królestwo holarktyczne (Holarctis) - kraina nearktyczna (Nearctis) - kraina palearktyczna (Palaearctis) 2. Królestwo paleotropikalne (Palaeotropis)
Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka.
Układ ruchu, skóra Zadanie 1. (1 pkt) Schemat przedstawia fragment szkieletu człowieka. Podaj nazwy odcinków kręgosłupa oznaczonych na schemacie literami A, B, C i D. Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunku przedstawiono
TEMOZOLOMIDUM. Załącznik C.64. NAZWA SUBSTANCJI CZYNNEJ ORAZ, JEŻELI DOTYCZY- DROGA PODANIA. Lp.
Załącznik C.64. TEMOZOLOMIDUM 1. TEMOZOLOMIDUM C16 2. TEMOZOLOMIDUM C16.0 3. TEMOZOLOMIDUM C16.1 4. TEMOZOLOMIDUM C16.2 5. TEMOZOLOMIDUM C16.3 6. TEMOZOLOMIDUM C16.4 7. TEMOZOLOMIDUM C16.5 8. TEMOZOLOMIDUM
IZRAEL. Wykład 1. Dlaczego Izrael?
IZRAEL Wykład 1 Dlaczego Izrael? Zanim rozpoczniemy wykład na temat Izraela, należy się zastanowić co wpłynęło na fakt, że ten niewielki skrawek lądu budzi zainteresowanie całego świata. Spójrzmy przede
... ... ... ... Zadanie 5 (1pkt) Podaj argument uzasadniający stwierdzenie: Crossing-over odgrywa ważną rolę w procesach ewolucyjnych.
Ewolucja i Antropogeneza Zadanie 1 (1pkt) Wskaż najstarszą formę należącą do rodzaju Homo (otocz kółkiem odpowiednią literę) A. Człowiek wyprostowany B. Neandertalczyk C. Człowiek zmyślny (sprawny) D.
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2015/2016 PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2015/2016 PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) II. Znajomość metodyki badań biologicznych Uczeń:
Czy znaczna niestabilność postrzegania atrakcyjności twarzy podważa adaptacjonistyczną interpretację tego zjawiska?
Czy znaczna niestabilność postrzegania atrakcyjności twarzy podważa adaptacjonistyczną interpretację tego zjawiska? Krzysztof Kościński Zakład Ekologii Populacyjnej Człowieka, UAM Charles Darwin, 1871,
Temat 7. Rozród i rozwój osobniczy naczelnych
Temat 7 Rozród i rozwój osobniczy naczelnych Strategie rozwojowe W momencie narodzin (lub, u ptaków, wyklucia) rozwój może być słabo lub mocno zaawansowany. Gniazdowniki (ang. altricial, nieporadne): ciąża
PRZEMIANY ZIEMI (jak zmienia się środowisko?)
Wstęp do biologii 12. PRZEMIANY ZIEMI (jak zmienia się środowisko?) Jerzy Dzik Instytut Paleobiologii PAN Instytut Zoologii UW 2016 ŚRODOWISKO ekspansji życia zwiększa się różnorodność form żywych zarówno
POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data
POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data 1. Struktura organizmu i funkcje, jakim ona służy ( komórki,
KONSPEKT LEKCJI DLA KLAS PODSTAWOWYCH
1. KONSPEKT LEKCJI DLA KLAS PODSTAWOWYCH Temat lekcji: Początek dziejów ludzkości oraz poszczególnych etapów rozwoju człowieka Cel lekcji: Zapoznanie się z początkiem dziejów ludzkości oraz poszczególnych
21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać?
Biologia tematy lekcji klasa 2 1. Poznajemy budowę oraz znaczenie tkanek zwierzęcych. 2. Jakie cechy charakterystyczne posiadają gąbki i parzydełkowce? 3. Skąd wywodzi się nazwa płazińce i nicienie? 4.
Mitochondrialna Ewa;
Mitochondrialna Ewa; jej sprzymierzeńcy i wrogowie Lien Dybczyńska Zakład genetyki, Uniwersytet Warszawski 01.05.2004 Milion lat temu Ale co dalej??? I wtedy wkracza biologia molekularna Analiza różnic
Nauczycielski plan dydaktyczny. Produkcja zwierzęca. Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012. Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS
Nauczycielski plan dydaktyczny Produkcja zwierzęca Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012 Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS 2005.02.03 Prowadzący mgr inż. Alicja Adamska Moduł, dział, Temat: Lp. Zakres
Cechy charakterystyczne: uszy długie, z czarnymi zakończeniami. Wielkość: długość ciała ok. 60 cm, ogona 10 cm, masa ciała ok. 4 kg.
ZAJĄC Królestwo: zwierzęta Typ: strunowce Podtyp: kręgowce Gromada: ssaki Podgromada: łożyskowce Rząd: zajęczaki Rodzina: zającowate Rodzaj: zając Gatunek: zając europejski (Lepus europaeus) Cechy charakterystyczne:
Szczypta (al)chemii i nauk pokrewnych. ... dla humanistów. Wojciech Grochala. Wykład VII Homo sapiens
Szczypta (al)chemii i nauk pokrewnych Uniwersytet Warszawski Centrum Nowych Technologii... dla humanistów Mózg Relatywna wielkość mózgu w stosunku do reszty ciała small birds 1/12 human 1/40 mouse 1/40
Wymagania edukacyjne z biologii klasa III
Wymagania edukacyjne z biologii klasa III Wymagania podstawowe Uczeń: Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra DZIAŁ I. EKOLOGIA podaje przykłady
Różnorodność genetyczna człowieka. Rasy a ewolucja
Różnorodność genetyczna człowieka Rasy a ewolucja Problem ras ludzkich Czy biologia uzasadnia podziały rasowe? Nott JC i Gliddon GR (1868) Indigenous Races of the Earth Idea rasy Populacje ludzkie można
Charakterystyka okresów rozwojowych. Metody oceny rozwoju bilanse zdrowia. Dr hab.med. Anna Kucharska
Charakterystyka okresów rozwojowych. Metody oceny rozwoju bilanse zdrowia. Dr hab.med. Anna Kucharska Okresy rozwojowe w pediatrii Noworodkowy do 28dnia życia Niemowlęcy od 1 mies. do 1 roku życia Wczesne
Ewolucja człowieka. Ewolucja i kultura
Ewolucja człowieka Ewolucja i kultura Geny i języki Gradient różnorodności genetycznej Różnorodność języków klasyfikacja oparta o fonemy różnorodność fonemów Atkinson, Science (2011) 332: 346-349 Różnorodność
Ekstrakcje zębów ze wskazań ortodontycznych planowanie leczenia. Zakład Ortodoncji WUM
Ekstrakcje zębów ze wskazań ortodontycznych planowanie leczenia Zakład Ortodoncji WUM 1 Rys historyczny 636 r. Paweł z Eginy, 994r. Hali Abbas zalecali usuwanie zębów nadliczbowych i zębów stojących poza
Imię i nazwisko. Błotniaki. Gniazdowanie... 2 W Polsce... 2. Gniazdowanie... 3 W Polsce... 3. Błotniak stawowy - Circus aeruginosus...
Błotniaki Błotniaki, to liczący 13 gatunków rodzaj ptaków drapieŝnych z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), rzędu sokołowych (Falconiformes), występujących w Eurazji, Afryce i Ameryce. Ptaki te osiągają
KATEDRA CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ I SZCZĘKOWO- TWARZOWEJ ZAKŁAD CHIRURGII STOMATOLOGICZNEJ
DLA STUDENTÓW III ROKU ODDZIAŁU STOMATOLOGII SEMESTR VI (LETNI) 1. Zapoznanie z organizacją Katedry, w szczególności z organizacją Zakładu Chirurgii Stomatologicznej. Powiązania chirurgii stomatologicznej
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 CZĘŚĆ 2. PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GM-P5
EGZAMIN W KLASIE TRZEIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 ZĘŚĆ 2. PRZEDMIOTY PRZYRODNIZE ZASADY OENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GM-P5 KWIEIEŃ 2018 Zadanie 1. (0 1) III. Poszukiwanie, wykorzystanie
TRADYCYJNA MEDYCYNA CHIŃSKA ( TCM) A ZWIERZĘTA
TRADYCYJNA MEDYCYNA CHIŃSKA ( TCM) A ZWIERZĘTA Tradycyjna medycyna chińska jest praktykowana od ponad 3000 lat, a całe pokolenia polegały na niej w celu zachowania zdrowia i leczenia chorób. Jednakże,
EWOLUCJA CZY KREACJA? Dr Andrzej Kędziorski WBiOŚ UŚl Katedra Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii Andrzej.Kedziorski@us.edu.pl
EWOLUCJA CZY KREACJA?? Dr Andrzej Kędziorski WBiOŚ UŚl Katedra Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii Andrzej.Kedziorski@us.edu.pl PROLOG Spór kreacjonistów z ewolucjonistami trwa już ponad 100 lat i nic
Kręgowce. 7 7. Podkreśl cechy, które świadczą o przystosowaniu żaby do życia na lądzie. (0 2) grupa a
grupa a Kręgowce Poniższy test składa się z 19 zadań Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą Imię i nazwisko do uzyskania za prawidłowe odpowiedzi Za rozwiązanie całego sprawdzianu możesz uzyskać
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 CZĘŚĆ 2. PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE
EGZAMIN W KLASIE TRZEIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 ZĘŚĆ 2. PRZEDMIOTY PRZYRODNIZE ZASADY OENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZE: GM-PX1, GM-P2, GM-P4, GM-P7 KWIEIEŃ 2018 Zadanie 1. (0 1) III. Poszukiwanie,
Strona Głowna. Uwaga: Aby bliżej poznać poszczególne elementy kliknij na napis ze zdjęcia. Kufa. Mostek i. Zad. piersiowa Kłąb. Ogon. Wibryssy.
Strona Głowna Czaszka Czaszka Potylica Kufa Gsarzbie t no Mostek i Szyja Klatka piersiowa Kłąb Słabizna Zad Lędźwie Zad Ogon Wibryssy Ogon Fafle Łapa Udo Opuszek Opuszek piątego palca Łapa Uwaga: Aby bliżej