Mur Berliński dawniej i dziś

Transkrypt

1 Mur Berliński dawniej i dziś Przez 28 lat, od 1961 roku mur oddzielał Berlin Wschodni od Zachodniego oraz Brandenburgii. Ta licząca 156 km budowla była dramatycznym znakiem zimnej wojny, podziału Niemiec i Europy. Przy próbie jego przekroczenia zginęło kilkaset osób. Dziś w całym Berlinie jest kilka miejsc, gdzie można podziwiać fragmenty muru. Miejsca te są celem wycieczek z całego świata. W Berlinie już latem 1945 roku zostały wytyczone linie demarkacyjne, czyli tymczasowe granice. Ustawiono pierwsze szlabany, słupki graniczne, oznakowania na drzewach, a także wprowadzono zezwolenia dla mieszkańców przekraczających granice stref. W sowieckiej strefie okupacyjnej 1 grudnia 1946 roku zaczęła funkcjonować policja, która na mocy wydanego rozporządzenia miała pozwolenie na użycie broni palnej. Aby móc podróżować pomiędzy strefą wschodnia i zachodnią trzeba było złożyć podanie o paszport międzystrefowy. Od czasu powstania NRD zaczęła rosnąć liczba obywateli emigrujących do RFN. Wikipedia podaje, iż w latach , NRD opuściło 2,5 miliona ludzi. Władze enerdowskie myślały o umocnieniu granic i wprowadzeniu w życie radykalnych środków blokady budowy muru. Według propagandy wschodniej miały to być umocnienia, przeciwko siłom NATO. W rzeczywistości, mur był desperacką próbą powstrzymania fali ucieczek na zachód. Plany budowy muru były dementowane przez władze NRD, jednakże ostateczna decyzja zapadła w Moskwie na tydzień przed dniem rozpoczęcia budowy muru. W nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 roku ruszyła operacja Róża. W jej ramach zaczęto odgradzać radziecką strefę okupacyjną Berlina zasiekami z drutów kolczastych. 13 sierpnia 1961 władze NRD zamknęły przejścia do Berlina Zachodniego. Wstrzymano komunikację między obydwoma sektorami miasta, 50 tys. mieszkańców NRD zatrudnionych w Berlinie Zachodnim musiało pozostać w domu. W rzeczywistości dopiero cztery dni później rozpoczęto jego

2 budowę, obudowując druty kolczaste cegłami na wysokość pół metra i stawiając betonowe płyty. Walter Ulbrich oraz Nikita Chruszczow czekali na reakcję mocarstw zachodnich. Była ona wyjątkowo powściągliwa, szefowie państw zachodnich nie przerwali swoich letnich urlopów. Dopiero po kilkudziesięciu godzinach od rozpoczęcia budowy muru wystosowali tylko formalne protesty do Moskwy. A Prezydent Stanów Zjednoczonych John F. Kennedy przyznał, że mur nie jest rozwiązaniem szczególnie pięknym, ale tysiąc razy lepszym od wojny. Po wzniesieniu Muru Berlińskiego, Brama Brandenburska stała się symbolem zniewolenia i podziału Niemiec. Obiekt ten znalazł się pośrodku obszaru granicznego pomiędzy Berlinem Wschodnim i Zachodnim. Dla Niemców z Berlina Wschodniego brama była całkowicie niedostępna, przez 28 lat nie mogli oni nawet się do niej zbliżyć. Mur rozdzielił rodziny, sąsiadów i przyjaciół. By zapewnić pożądaną odległość między murem głównym a pozostałymi zaporami, wyburzono wiele budynków, zamurowano okna mieszkań skierowanych na stronę zachodnią. Już w czerwcu 1962 roku gotowy był także biegnący równolegle drugi mur. W 1963 r. podczas wizyty Johna F. Kennedyego pod Bramą Brandenburską, Sowieci rozwiesili po swojej stronie ogromne czerwone płachty materiału, tak, żeby prezydent nie mógł zobaczyć Berlina Wschodniego. Przed ratuszem w dzielnicy Schöneberg wygłosił on przemówienie na temat muru z historycznymi słowami: Ich bin ein Berliner (Jestem Berlińczykiem). W ten sposób wyraził swoją solidarność z mieszkańcami Berlina Zachodniego. W 1965 roku nastąpiła pierwsza gruntowna przebudowa. Mur tworzyły teraz stalowe filary i płyty zwieńczone betonowymi rurami, które uniemożliwiały uciekinierom chwycenie się ściany od góry. Wzdłuż granicy zostawiono pas ziemi, co dzień starannie bronowany, by zostawały na nim ślady stóp uciekających, to tzw. strefa śmierci.

3 Przez cały czas istnienia muru, był on ciągle rozbudowywany, powiększany i umacniany. W połowie lat 70. osiągnął wysokość od 3,40 do 4,20 m. Mur obserwowali strażnicy na ponad 300 wieżyczkach, a ponad 250 stanowisk wartowniczych strzegły dodatkowo psy, umocowane smyczami na biegnącym nad ziemią drucie, cały teren pasa granicznego oświetlono. Jeszcze na początku 1989 roku, muru strzegło 11,5 tys. żołnierzy uzbrojonych w miotacze ognia i transportery opancerzone oraz 500 cywilów. (fot. Newsweeka) Po sierpniu 1961 roku, ucieczka na zachodnią stronę była prawie niemożliwa, a jednak kilka tysięcy osób, nie godząc się na zamknięcie po wschodniej stronie, próbowało uciec. Dla ponad 5 tysięcy osób ucieczka się udała. Różnymi sposobami przedostali się oni do Berlina Zachodniego na fałszywych papierach, przewożeni w bagażnikach, forsując przejścia graniczne różnymi pojazdami, wysadzając miejscami postawiony mur, pokonując rzekę, czy przez wydrążone tunele. Uważa się, że ofiar Muru Berlińskiego było kilkaset, jednak tylko 136 przypadków zostało udokumentowanych. Większość z nich była skrupulatnie tuszowana. Jedną z pierwszych ofiar muru była Ida Siekmann, która zginęła, skacząc z okna domu przy Bernauer Strasse. Postrzelony Peter Fechter wykrwawił się 17 sierpnia 1962 roku w tzw. pasie śmierci. Enerdowscy funkcjonariusze zabrali go po

4 50 minutach, choć głośno wołał o pomoc. Jedną z najmłodszych ofiar muru jest Cengaver Katranci, turecki uczeń mieszkający w Berlinie Zachodnim, w dzielnicy Kreuzberg, który w 1972 roku utonął w rzece Szprewie. Chłopiec karmił łabędzie i wpadł do rzeki, która w tym miejscu należała terytorialnie do Berlina Wschodniego. Chłopca chciał ratować rybak, jednak wpływając na rzekę, naruszyłby granicę NRD i w związku z tym strażnicy wschodnioniemieccy mogliby otworzyć do niego ogień. Zaalarmowana straż pożarna Berlina Zachodniego nie mogła interweniować, gdyż bezskutecznie próbowano uzyskać pozwolenie na możliwość wpłynięcia na rzekę. Żadna jednostka nie podjęła akcji ratunkowej. Po kilku godzinach odnaleziono ciało chłopca. Ostatnią ofiarą śmiertelnych strzałów przy murze był Chris Gueffroy, który zginął w 1989 roku na 9 miesięcy przed zburzeniem muru. Wydarzenia zapoczątkowane w Polsce, związane z powstaniem Solidarności i obaleniem ustroju komunistycznego panującego od lat w Europie Środkowo Wschodniej doprowadziły do wielu demonstracji w tej części Europy. W 1989 roku Jesień Ludów ogarnęła NRD, ludzie wyszli na ulicę i żądali wolności podróżowania. Nieoczekiwanie 9 listopada 1989 sekretarz Komitetu Centralnego komunistycznej SED Guenther Schabowsky, rozpędziwszy się w swoim przemówieniu podał, iż od dziś, czyli 9 listopada 1989 roku każdy obywatel może swobodnie wyjechać z kraju i przejść do Berlina Zachodniego. Całego tłumu zebranego pod Murem Berlińskim nie można było już zatrzymać. Wojsko otworzyło szlabany, na wszystkich przejściach granicznych. Mur runął. Mieszkańcy Berlina Wschodniego i Zachodniego wpadali sobie w objęcia i świętowali na ulicach Berlina. Przez kolejne dni próbowano zatykać dziury w murze, ale mieszkańcy stanowczo rozbierali kolejne fragmenty muru. Na mocy ratyfikowanego przez parlamenty obu państw w dniu 20 września 1990 roku układu pomiędzy RFN a NRD o przywróceniu jedności Niemiec, landy NRD w dniu 3 października 1990 roku przystąpiły do RFN. Dzień ten jest uznawany za oficjalną datę

5 Zjednoczenia Niemiec. Do dziś pozostały nieliczne fragmenty muru berlińskiego, stanowiąc miejsca pamięci o ofiarach reżimu oraz atrakcję turystyczną. Takim przykładem jest Galeria East Side, galeria pomnik, w okolicy berlińskiego Dworca Wschodniego (Ostbahnhof). To ponad kilometrowy odcinek muru wzdłuż brzegu Szprewy. Galeria East Side jest największą na świecie galerią pod gołym niebem. Jej powierzchnię pokrywają malowidła, wykonane przez artystów z całego świata, w tym słynny Bruderkuss (braterski pocałunek) przywódców ZSRR i NRD, Leonida Breżniewa i Ericha Honeckera. Malowidło jest autorstwa Rosjanina Dmitrija Wrubla, właśnie przez takie u pisane.

6

7

8

9

10 Historia powojennej Europy Na kształt powojennej Europy miała wpływ konferencja jałtańska, która odbywała się od 4 do 11 lutego 1945 roku. Było to spotkanie tzw. Wielkiej Trójki przywódców koalicji antyhitlerowskiej. Przywódcy ZSRR Józefa Stalina, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta. Konferencja dotyczyła współpracy tych państw w celu pokonania Niemiec i wymuszenia ich kapitulacji. Na konferencji ustalono między innymi, iż trzy mocarstwa plus Francja będą okupowały i kontrolowały 4 strefy Niemiec, po jednej strefie dla każdego państwa. Niemcy obciążono rekompensatami finansowymi za straty i szkody spowodowane przez działania wojenne. Podjęto decyzje o przesiedleniu Niemców z Polski, Węgier i Czechosłowacji. Ustalono rekompensatę dla Polski w postaci dotychczasowych ziem niemieckich, takich jak Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie, Prusy Wschodnie i Śląsk. Ale niestety w wyniku tego porozumienia Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz Związku Radzieckiego, który również otrzymał zwierzchnictwo nad Polską. Pod kontrolą Związku Radzieckiego pozostała też jedna trzecia Niemiec, najbliżej granicząca z Polską, czyli tereny Saksonii, Meklemburgii, Pomorza Przedniego i Turyngii. Dopóki kraje koalicji antyhitlerowskiej miały wspólnych wrogów, to łączył je sojusz. Jednakże komunistyczna tyrania i kapitalistyczny Zachód niewiele łączyło. Dnia 9 lutego 1946 roku Józef Stalin wygłosił przemówienie, w którym stwierdził, że komunizm i kapitalizm nie mogą koegzystować oraz ogłosił plan przygotowań ZSRR na każdą ewentualność.

11 Zachód ogarnęła wizja III wojny światowej. O słynnej żelaznej kurtynie i powstawaniu bloku państw komunistycznych, wspomina Winston Churchill dnia 5 marca 1946 roku w Fulton (USA). Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także w wysokiej i rosnącej mierze kontroli ze strony Moskwy. Po rozpadzie wielkiej koalicji antyhitlerowskiej, od 1947 roku rozpoczął się okres zimnej wojny i wyścig zbrojeń. Był to stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy ZSRR i państwami niekomunistycznymi skupionymi pod politycznym przywództwem USA. Zerwanie współpracy dwóch mocarstw przyniosło dramatyczne konsekwencje dla Berlina, podzielonego jak Niemcy.

12 Stalin miał nadzieję, ze Wielka Brytania i USA wycofają się ze swoich stref w przeciągu dwóch lat i nic nie będzie wtedy stało na drodze do zjednoczonych Niemiec pod komunistyczną kontrolą Związku Radzieckiego. Kongres Stanów Zjednoczonych uchwalił 3 kwietnia 1948 roku Plan Marshalla, który wszedł w życie tego samego dnia po podpisaniu przez prezydenta Harry ego Trumana. Program pomocy dla zniszczonej po wojnie Europy był realizowany przez 4 lata, od kwietnia 1948 do czerwca W tym czasie przekazano około 13 mld dolarów, aby wesprzeć odbudowę gospodarek krajów europejskich. Plan Marshalla zaproponowano wszystkim państwom europejskim, łącznie z ZSRR i innym krajom Europy Środkowej i Wschodniej. Związek Radziecki odmówił udziału w programie uznając go za formę podporządkowania krajów europejskich Stanom Zjednoczonym, co zagrażało ich suwerenności. Wymógł także podobne stanowisko na innych krajach obozu sowieckiego Czechosłowacji i Polsce. Polska pozostała w bloku wschodnim, sama podnosiła się z powojennych zniszczeń i utraciła suwerenność, całkowicie znalazła się pod zwierzchnictwem Związku Radzieckiego. Wschodnia część starego kontynentu została całkowicie odizolowana od reszty świata na około 40 lat. Wprowadzenie Planu Marshalla okazało się niewystarczające. Europa potrzebowała wsparcia militarnego. W czerwcu 1948 roku, po reformie walutowej wybuchł I kryzys berliński. Część zachodnia była otoczona przez radzieckie wojska i niezabezpieczona przed atakiem, dlatego stanowiła łatwy cel dla Stalina. Poprzez wprowadzenie całkowitej blokady Berlina Zachodniego, Stalin mógł wzmóc presję na mocarstwa zachodnie i zmusić je do współpracy, a ostatecznie wycofania się. Prezydent Truman podjął decyzję pozostania w Berlinie oraz uruchomienia mostu powietrznego łączącego Berlin Zachodni z zachodnią częścią Niemiec, który funkcjonował przez okres ponad roku. Dzięki niemu mocarstwom zachodnim udało się dostarczać jedzenie i niezbędne surowce dla około 2,5 miliona

13 mieszkańców zablokowanej strefy. W obliczu takiego sukcesu USA, Związek Radziecki uznał, że dalsze utrzymywanie blokady jest bezsensowne. Została ona odwołana w maju 1949 roku. Zniesiono wtedy wszelkie ograniczenia transportu, łączności i handlu. Pierwszy kryzys berliński można było uznać za zwycięski dla USA, która wykazała się determinacją i cierpliwością. Nie pozwoliła na dalszą ekspansję ZSRR. W międzyczasie w latach silnie ugruntowała swoją pozycję polityczną Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności i zdominowała organy władzy w sowieckiej strefie okupacyjnej. Przekształciła się w Tymczasową Izbę Ludową i proklamowała powstanie nowego państwa. 7 października 1949 roku powstała Niemiecka Republika Demokratyczna NRD. Stolicą NRD był Berlin, a dokładnie jego część wschodnia zwana Berlinem Wschodnim. NRD było państwem ustroju socjalistycznym, którego system polityczny i społeczny oparty był na wzorach radzieckich. Władze w tym kraju objęło prokomunistyczne kierownictwo, a na terenach całego NRD rozmieszczono jednostki wojsk radzieckich. Sowieci wprowadzili restrykcyjne prawo, takie jak cenzura ograniczająca dostęp do mediów drukowanych i elektronicznych, złożony aparat policji politycznej, która utrzymywała ludność pod ścisłą obserwacją, karanie przeciwników komunizmu przez radziecki kontrwywiad wojskowy i obowiązkowy marksistowskoleninowski program nauczania, który spowodował ucieczkę wielu profesorów i studentów na zachód. Rozpoczęły się masowe ucieczki z Berlina Wschodniego do Berlina Zachodniego. W 1961 roku wybuchł drugi kryzys berliński, który został wywołany przez sowietów żądających wycofania wojsk zachodnich z Berlina i ostatecznie zaowocował wybudowaniem Muru Berlińskiego. Myślę, że bez poznania historii powojennej Europy, nie można pisać o Murze Berlińskim, który jest jej częścią. Kolejny wpis na blogu będzie przedstawiał powstawanie muru, życie za murem oraz jego upadek. Cieszę się, ze możemy dziś w Internecie, czy książkach poznawać prawdziwą historię powojennej Europy. Sama

14 uczęszczając do szkoły podstawowej uczyłam się innej, zakłamanej historii, gdzie Związek Radziecki był największym dobrem dla naszego kraju. Dlatego w tym wpisie starałam się przedstawić najwięcej faktów historycznych, korzystając z wielu źródeł, również Wikipedii i dokładnie sprawdzając zamieszczone informacje. Zainteresowani mogą dalej drążyć historie Europy, bo to nasza wspólna historia. Dziś Berlin żyje tłumami turystów, którzy starają się dalej zgłębiać jego losy i losy Europy. W centrum Berlina znajdziemy wiele symboli nawiązujących do opisanych wyżej czasów. Ciekawostką jest interaktywne muzeum DDR-u (DDR- Museum) pozwalające zobaczyć życie codzienne w socjalizmie. Muzeum znajduje się przy Promenadzie nad Sprewą, na przeciw Katedry Berlińskiej (Berliner Dom). Wstęp 6,-Euro.

15 Mimo, iż mówi się, że historia lubi się powtarzać, wierzę, że już nigdy nie będziemy mieli do czynienia z podobną ekspansją wschodnich mocarstw. Kilka ważnych skrótów: ZSRR Związek Sowjetunion Socjalistycznych Republik Radzieckich DDR Deutsche Demokratische Republik oficjalna nazwa Niemieckiej Republiki Demokratycznej, czyli dawnej NRD, Niemcy Wschodnie, istniejące w latach RFN- Republika Federalna Niemiec Niemcy Zachodnie. BRD Bundesrepublik Deutschland, obecna oficjalna nazwa Niemiec. USA United States of America, Stany Zjednoczone Ameryki.