Halszka Bednarczyk. Indianie - ludność rdzenna Ameryki Północnej

Transkrypt

1 Halszka Bednarczyk Indianie - ludność rdzenna Ameryki Północnej

2 ,,W każdym z nas walczą dwa wilki. Jeden jest zły to gniew, zazdrość, chciwość, pretensja, kłamstwo, pogarda i ego. Drugi jest dobry. To radość, pokój, miłość, nadzieja, pokora, uprzejmość, empatia i prawda. Który wilk wygra? Ten, którego karmisz. Przysłowie indiańskie 2

3 Spis treści 1. Pochodzenie Historia 5 3. Rozmieszczenie geograficzne Cechy antropologiczne 9 5. Kultura Prawo i polityka Dzisiejsi Indianie Bibliografia

4 Pochodzenie Wszyscy znamy historię Krzysztofa Kolumba, który 12 października 1492 roku odkrywając Nowy Świat, uznał, że dotarł do Indii, a tym samym zapoczątkował nazywanie tamtejszych mieszkańców Indianami. Jak jednak ludność ta znalazła się na tamtejszych obszarach? Co działo się z nią przed pamiętnym rokiem kończącym średniowiecze? Autochtoniczne ludy Ameryki przybyły na tereny dzisiejszego zamieszkania około tysięcy lat temu z Azji, przez Cieśninę Beringa. Ich przodkami byli koczowniczy myśliwi. Początkowo Indianie żyli na całym obszarze kontynentu, lecz gdy Europejczycy rozpoczęli kolonizację, plemiona musiały się rozdzielić i poszukać nowych dróg. 4

5 Historia Na samym początku, kiedy to plemiona rdzenne przybyły z Azji, nie zagrażało im niebezpieczeństwo ze strony innych narodów. Ta sytuacja jednak szybko uległa zmianie, gdy do Ameryki zaczęli napływać Europejczycy. Najpierw Hiszpanie w latach opanowali tereny od Florydy aż po zachodnią część Nowego Meksyku, przez co tamtejsi autochtoni natychmiast zostali wzięci do niewoli na zasadzie praw wojennych. Oczekiwano, że wyrzekną się oni swojej kultury, religii i ziemi, która, jak wierzyli, nie była niczyją własnością. Następne lata również nie okazały się przychylne dla Indian. Po Hiszpanii ich tereny zagrabiły Holandia, Wielka Brytania, Francja, a później także USA i Kanada. Przez setki lat rdzenna ludność walczyła o swoje prawa i wierzenia, które zostały im odebrane w tak brutalny sposób. Na amerykańskich ziemiach wylewano morze krwi, brano do niewoli całe plemiona, ludzie stopniowo zaczynali tracić nadzieję na lepsze jutro. To nie znaczy jednak, że suwerenne plemiona nie broniły się. Wiele razy to właśnie one zwyciężyły choćby pod Jamestown w 1622r. Ten bunt doprowadził do podpisania pierwszego traktatu pokojowego w 1644 roku, który rozpoczął system 5

6 rezerwatów dla Indian. Od tego czasu powstawały rozmaite organizacje i instytucje zajmujące się problemem indiańskim, których celem była ochrona interesów plemion i niepozwolenie na ich upadek. Jednak w rzeczywistości podpisywania traktatów zabroniono dopiero w 1871 roku, a rezerwaty zostały całkowicie opuszczone w połowie XX wieku. W 1968 roku wydano ustawę o ochronie praw obywatelskich Indian, gwarantującą im swobodę wyznania, praktyk religijnych, wypowiedzi, publikacji, zgromadzeń i ochronę własności. Dopiero w ostatnim półwieczu stosunki indiańsko amerykańskie stały się pokojowe, a nieliczne plemiona, które pozostały, mogą żyć w spokoju i dostatku. W dalszym ciągu jednak wysoki jest wskaźnik spożycia alkoholu, podwyższona śmiertelność i liczba samobójstw. Część plemion zatraciła własne języki, prawie wszystkie posługują się angielskim przynajmniej na poziomie podstawowym. Czy zostało cokolwiek z dawnej kultury indiańskiej? O tym dowiecie się w następnych rozdziałach. 6

7 Rozmieszczenie geograficzne Do Indian Ameryki Północnej zalicza się plemiona mieszkające pomiędzy Północno Wschodnim Obszarem Leśnym a Ameryką Łacińską. Są to następujące obszary geograficzne: ℵ Północno Wschodni Obszar Leśny ℵ Południowo Wschodni Obszar ℵ Prerie i Wielkie Równiny ℵ Południowy Zachód ℵ Wielka Kotlina ℵ Płaskowyż ℵ Wybrzeże Północno Zachodnie ℵ Kalifornia Oczywiście to tylko główny podział, każda grupa dzieli się jeszcze na wiele mniejszych obszarów kulturowych. Pomiędzy plemionami zamieszkującymi powyższe tereny wyróżnia się różnice geograficzne, historyczne i społeczne. ℵ Północno Wschodni Obszar Leśny: Te tereny zdominowali Irokezi, plemiona o wojennych duszach. Czcili oni siły przyrody, moc duchową ukrytą w każdym wytworze przyrody (nazywaną manito). Szamani wyrabiali ziołowe zawiniątka o uzdrawiających działaniach, otwierane tylko na ważne uroczystości. Irokezi żyli w długich, drewnianych domach tworzących całe wioski. Zajmowali się rolnictwem i łowiectwem. W tamtejszych plemionach szanowano prawo jednostki do własnych decyzji, człowieka uważano za część przyrody, nie mógł on więc przywłaszczać sobie ziemi. ℵ Południowo Wschodni Obszar: Zamieszkany przez plemiona Kirków, Czirokezów, Seminolów, Czoktawów i Czikisawów, tzw. Pięć Cywilizowanych Plemion. Indianie ci zajmują się przede wszystkim rolnictwem, zbieractwem i myślistwem. Obchodzili Święto Zielonej Kukurydzy, które było zarazem początkiem nowego roku. To mistrzowie patchworku i szycia na maszynie. 7

8 ℵ Prerie i Wielkie Równiny: Ze względu na rozmiar tych obszarów, zamieszkiwało je wiele półkoczowniczych, dobrze zorganizowanych plemion Czarne Stopy (agresywni i skorzy do wojny), Czejenowie (zasłynęli z ceremonii przeprowadzania Tańca Słońca), Komancze i Apaczowie (prowadzący ze sobą wojny) i Siuksowie (plemiona Santee, Wiciyela i Teton). Na Indian Prerii mówi się czasem Łowcy Bizonów, ze względu na ich umiłowanie w polowaniach. ℵ Południowy Zachód: Mieli na nim siedziby Apacze i Nawahowie. Ich światem była sztuka, praca, gopodarka i rodzina. Są bardzo znani z garncarstwa, niezwykle pięknych i oryginalnych wzorów. Wierzyli w duchy pozaziemskie i siły przyrody, ich modlitwy były dość udramatyzowane. ℵ Wielka Kotlina: Był to teren zamieszkiwany przez koczownicze plemiona Pajutów i Szoszonów. Zajmowali się oni zbieractwem i łowiectwem, najważniejsza była dla nich rodzina. Mieli oni zasadę, że wszystko, co się porusza, nadaje się do spożycia. Ze względu na warunki tych obszarów (półpustynne) styl życia Indian nie zmieniał się przez kolejne stulecia. Ich wierzenia opierały się na Tańcu Ducha. ℵ Płaskowyż: Na Płaskowyżu żyły liczne, małe i niezorganizowane plemiona Cayuse, Klamath, Płaskie Głowy i Yakima. Słynęły one z ciekawych wierzeń (choroba to utrata duszy itp.). Ich głównym pożywieniem były łososie. Ci Indianie znani byli też z pięknych uprzęży i ekwipunku jeździeckiego. ℵ Wybrzeże Północno Zachodnie: To siedziba osiadłych plemion Haida i Nootka. Polowały one na morskie ssaki, a także zajmowały się zbieractwem. Istniały wśród nich klasy społeczne, różniące się poziomem majątku i pozycją w państwie, również obrzędy religijne były tylko dla wybranych. Te plemiona zasłynęły najbardziej z przepięknych słupów totemowych, produkcja jednego potrafiła zająć bardzo długo. ℵ Kalifornia: Shasta, Yuki, Miwok, Chumash to tylko niektóre z grup Indian zamieszkujących tamte tereny. Zajmowali się zbieractwem i myślistwem, ale w znacznie mniejszej skali. Są bardzo znani z wyplatania koszy i tkactwa, to ich jedyne formy twórczości. Plemiona były od siebie dość odizolowane, lecz charakteryzowały się najbardziej pokojową postawą spośród wszystkich szczepów Ameryki Północnej. 8

9 Cechy antropologiczne Indianie należą do rasy żółtej. Zostali obdarzeni niecodzienną urodą. Do najbardziej charakterystycznych jej elementów zaliczają się: śniada, żółtawobrązowa cera, długie, ciemne, faliste włosy, ciemne oczy (od ciemnobrązowych do czarnych), szerokie nosy, skąpe owłosienie, zarost i wystające kości policzkowe. 9

10 Kultura 1.Ubiór: Ze względu na zamieszkiwany klimat, ubiór ich był raczej skąpy. Nosili skórzane szaty ozdobione ornamentami, mokasyny, zamsz i frędzle. Jednak w stroju najważniejsze były ozdoby różne bransolety, naramienniki, wisiorki Motywy przewodnie to zwierzęta, natura, łapacze snów, ptaki i pióra. Symbolem Indian był pióropusz nakrycie głowy z piór o symbolice religijnej, inny dla każdego plemienia. Mógł on zawierać w sobie koraliki i paciorki, a także zęby i pazury dzikich zwierząt. Pióropusz był noszony tylko od święta, obdarzano go szczególnym szacunkiem i bardzo o niego dbano. Posiadali go tylko najwięksi wodzowie, zwykłym obywatelom musiała wystarczyć opaska z piór i paciorków. Indianki chodziły w rozpuszczonych włosach lub warkoczach i prostych skórzanych tunikach. Często nosiły różne ozdoby do włosów opaski, pióra. Podsumowując, Indianie ubierali się w proste, wygodne stroje, choć niepozbawione piękna. Ich wygląd zewnętrzny miał wiele wspólnego z kulturą, w jakiej żyli. 10

11 2. Obyczaje: Głównymi zajęciami rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej były łowiectwo, zbieractwo, rybołówstwo, a także różne gry i zabawy. Indianie wyrabiali również ozdoby i broń, dzięki której niektóre plemiona przeszły do historii jako wojownicze i brutalne. W poniższych podpunktach postaram się bardziej przybliżyć życie codzienne indiańskiej ludności. ℵ Łowiectwo, rybołówstwo, zbieractwo: Bronią służącą do polowań były łuki i strzały oraz maczugi z drewnianymi kulami, później również różnego rodzaju karabiny. Najczęściej polowano w nocy, ponieważ wtedy właśnie można było zwabić zwierzęta do pułapek, wykorzystując proste latarnie z żywicy. Do lubianych łowów zaliczały się łosie, jelenie czy bizony. Aby zwabić zwierzę bardzo często Indianie naśladowali odgłosy przez nie wydawane stąd popularny dziś howling. Poławianymi rybami były np. łososie na Płaskowyżu. Tamtejsze plemiona zbierały się czasem całe, by łowić lub choćby obserwować ten obrzęd. Ważnym zajęciem wśród Saliszów, Lilloet i innych ludów było też zbieractwo. Zbierano jagody, korzonki, orzechy, rośliny jadalne O ile na polowania chodzili przeważnie mężczyźni, to tym zajęciem zajmowały się raczej kobiety. Wybierano szczególnie te starsze, doświadczone, zwłaszcza do późniejszego przyrządzania potraw z zebranych roślin. Owoce były przeznaczane na soki i ciasta, jadano je również w suszonej formie. 11

12 ℵ Gry i zabawy: Indianie uwielbiali różnego rodzaju gry terenowe. Wiele zabaw miało dla nich znaczenie nie tylko rozrywkowe, ale również religijne wykorzystywano je podczas obrzędów i świąt. Popularnymi grami były strzelanie z łuku, rzutki, rozmaite gry drużynowe (z wykorzystaniem piłki) czy wyścigi konne. Najbardziej znaną dyscypliną wywodzącą się od Indian jest lacrosse dziś narodowy sport Kanadyjczyków. Od czasu przywiezienia do Ameryki koni plemiona wykorzystywały te zwierzęta do gry. Czasami boiska miały po kilka kilometrów, a zawodników było około tysiąca. Mecze mogły trwać nawet 2-3 dni! Ta gra uczyła współzawodnictwa, przygotowywała również młodszych chłopców do prawdziwej wojny. Jedynym minusem jest fakt, że w lacrosse nie mogły grać kobiety, gdyż uważano, że stanowi to zagrożenie dla ich dziewictwa. Natomiast zimą grano w tzw. śnieżne węże na śnieżnej skarpie formowano torowisko, po którym ślizgały się węże, czyli po prostu odpowiednio wybrane patyki. Wygrywał zawodnik, którego wąż posunął się najdalej. Obecnie kobiety mogą uczestniczyć w grach, a podczas zawodów śpiewa się pieśni. ℵ Twórczość: W życiu Indian bardzo ważne były też prace artystyczne. Wyrabiano totemy symbolizujące mityczne postacie, tradycje przodków, wydarzenia historyczne Chociaż wśród Białych sądzi się, że przedstawiały one bóstwa i demony, to nie jest to prawda. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje totemów: domowe (chroniące jego mieszkańców), pogrzebowe (na grobach, w celu upamiętnienia zmarłych) i pamiątkowe (ku pamięci 12

13 jakiegoś wielkiego wodza). Słupy były wyrabiane dość długo, liczył się każdy detal. Gdy totem został już ukończony, zapraszano całe plemiona na uroczyste wzniesienie. Często była to duża uroczystość, a każdy totem traktowano z ogromnym szacunkiem. W wyrobie tych dzieł specjalizowały się szczególnie plemiona z Wybrzeża Północno Zachodniego. ℵ Muzyka: Innym elementem rozrywki Indian była muzyka. Stanowiła ważną część obrzędów, gier lub po prostu umilała czas. Śpiewano oddzielne pieśni kobiece i męskie, mieli oni też różne tańce. Według badaczy najprostsze gatunki muzyki wytwarzały północne pelmiona, najbardziej rozbudowane zaś Hopi, Zuni i inne plemiona Pueblo. Do najbardziej znanych instrumentów należały flet z drewna cedrowego, gwizdki, bębny i tarniki prymitywny odpowiednik dzisiejszych skrzypiec. Na fletach grali głównie młodzieńcy, by przyciągnąć do siebie dziewczyny. Był to instrument kojarzony właśnie z flirtami, pieśniami miłosnymi. Natomiast gwizdki wykorzystywano w Tańcu Słońca i na polowaniach. Wiele instrumentów i dzieł twórczych było wykorzystywane w obrzędach i zwyczajach rdzennej ludności Ameryki Północnej 3. Wierzenia i ceremonie Indianie opierali swoją wiarę głównie na siłach przyrody. Ważne były dla nich zwierzęta, rośliny, ziemia Traktowali oni swoje mity jako rodzaj przygotowania do życia pełniły wśród nich funkcje nie tylko rozrywkowe, lecz również dydaktyczne. Wierzono, że opowieści o Ziemi i życiu na niej najlepiej powiedzą dzieciom i młodzieży, jak właściwie żyć. Dlatego bardzo ważni w plemieniu byli bajarze i gawędziarze. 13

14 Zwykle tę funkcję pełniły osoby w podeszłym wieku, kobiety lub mężczyźni. Zdolny gawędziarz wzbogacał swoją historię o nowe elementy czy dźwiękowe efekty, lecz opowieści o stworzeniu świata i mity wyjaśniające pochodzenie obrzędów i wierzeń należało przekazywać wyjątkowo dokładnie. Osoby te wiedziały również, że przekazując swoją wiedzę i doświadczenie młodemu pokoleniu mają wpływ na ich przyszłe czyny, co czyniło je jeszcze bardziej cierpliwymi, rozumiejącymi ludźmi. Mieli oni świadomość, że jeśli okażą dziecku szacunek, ono okaże go swoim dzieciom. By dobrze przygotować dzieci do życia często wplatano w opowieści elementy humorystyczne, mające na celu nauczyć dystansu do życia i samego siebie. Spotkania nie miały jednak takiego charakteru jak w reszcie świata. Były często jedynie częścią jakiegoś święta lub obrzędów, przejawiały się jako rytuały mające przynieść urodzaj lub pomyślne polowanie. Przebiegały wedle ustalonego dokładnego scenariusza, ale były częścią codziennego życia Indian. Główne miejsce w wierzeniach Indian zajmuje koncepcja potężnej siły przenikającej każdą ożywioną i nieożywioną istotę. Może ona się wcielać w bóstwo o dobrej lub złej mocy, najczęściej jednak mieszka w czymś czasowo. Indianie uważali, że jej obecność jest konieczna, by utrzymać ład i porządek we wszechświecie, to ona pomaga nam w kłopotach i obdarza odwagą i wiedzą. Jest to Wielki Duch nazywany Manito, Orenda, Oki, Usen, Natosiwa czy Wakonda, zależnie od plemienia. Warto wiedzieć, że słowa manito i wakan w indiańskich językach określają coś cudownego, wspaniałego, owianego tajemnicą. Wakan mogło być piękne drzewo, gwiazdy, niebo, ptaki Nie należy zapominać o tym, że w swojej wierze Indianie mieli mnóstwo obrzędów i rytuałów. Do najpopularniejszych należały: Taniec Słońca, Ceremonia Zielonej Kukurydzy czy Taniec Duchów. Taniec Słońca odbywał się w połowie lata, gromadził całą społeczność plemienia. Tylko nieliczne ludy nie świętowały tego dnia. Świętowano tańcząc, śpiewając okazjonalne pieśni, oczyszczając się z grzechów. W punkcie kulminacyjnym następowało rytualne samookaleczanie, mające na celu ofiarowanie się Wielkiemu Duchowi. Taniec trwał 4 dni i noce, był jednak dość prosty i jednostajny, często Indianie dostawali różnych wizji i stanów uniesienia. Niestety, ze względu chociażby na okaleczanie, rząd USA zakazał w 1884 odprawiania tego obrzędu, co zostało zniesione dopiero w Święto Zielonej Kukurydzy miało większe szczęście. Nie było tak brutalne jak Taniec Słońca, przez co trwa od wieków w niezmienionej formie ludzie poszczą, tańczą i modlą się, by na końcu ucztować i bawić się. Przypomina to chrześcijański Wielki Post. Ceremonię kończy też wspólny taniec wokół ogniska. Taniec Duchów trwał nieprzerwanie 4 doby, początkowo był pokojowy, lecz 14

15 Siuksowie wprowadzili do niego elementy militarne. Taniec opierał się na świadomości bezradności Indian wobec białych najeźdźców. Pojawiały się proroctwa o upadku i zmasakrowaniu Indian. W Wounded Knee w 1890r. doszło do masakry tańczących Taniec Ducha, którzy zostali uznani za przygotowujących się do wojny. 15

16 Prawo i polityka Indianie od dawien dawna borykali się z problemem, jaki stanowiły ich prawa. Po przybyciu na ich kontynent pierwszych białych ludzi plemionom zabrano nie tylko ziemie lecz również niektóre przywileje. Indianie prawie od zawsze walczyli o swoje prawa z kolejnymi najeźdźcami i rządzącymi. Przez wiele lat każde z plemion było zależne od państwa (USA lub Kanady). Tworzono tzw. rezerwaty dla Indian. Odgradzały one od terytoriów, które mogliby zamieszkać potencjalne plemiona, a w zamian przeznaczano je na osady i przemysł. Bardzo długo opuszczenie rezerwatu było niemożliwe i karalne, dopiero niedawno zniesiono ten zakaz. Dziś około połowy Indian w nich żyje, jednak jest to głównie samo miejsce zamieszkania bez narzuconych praw, jak to było wcześniej. Obecnie rdzenna ludność ma swoje własne, odrębne prawo. Funkcjonuje indiańska policja, a dziennikarze muszą ubiegać się o akredytacje. Jednak tereny zamieszkania plemion są zwolnione z podatków, co doprowadziło do zwiększenia ilości kasyn. W indiańskich plemionach panują takie same głowy państw jak w Stanach i Kanadzie. Jednak każde z ma swój rząd, który ustala mniej ważne sprawy. 16

17 Dzisiejsi Indianie Obecnie Indianie stanowią niewielką część ludności Ameryki Północnej (około 4,2 miliona). Mówi się o nich jako mniejszościach etnicznych. Wiele dawnych obrzędów i zwyczajów zanikło całkowicie, podobnie jak spora liczba języków (są Indianie mówiący tylko głównymi i najpopularniejszymi dialektami). Nie przetrwały również niektóre rozrywki. Chyba najbardziej kulturę i tradycje Indian zniszczyły rezerwaty. Przymusowe umieszczanie tam ludzi sprawiło, że nie mieli oni jak dokonywać obrzędów, polować, by łatwiej odnaleźć się wśród Amerykanów musieli przestawiać się na język angielski W reakcji na zamieranie kultur narodził się panindianizm. Zaczęły powstawać indiańskie czasopisma, wydawnictwa, przedsiębiorstwa, jak i również wiele organizacji broniących Indian Narodowy Kongres Indian Amerykańskich, Narodowa Rada Młodzieży Indiańskiej, czy Ruch Indian Amerykańskich. Lata 60 przyniosły ze sobą odrodzenie rdzennych ludów. Do współczesnej kultury indiańskiej zaliczamy np.: ℵ Muzykę zespół Blackfire, gitarzystę rockowego Robbiego Robertsona i wiele innych małych zespołów grających muzykę współczesną z tradycyjnymi indiańskimi elementami ℵ Tańce i obrzędy najbardziej znanym jest pow-wow, czyli ceremonia z tańcami, śpiewami i targami rzemiosł. Organizuje się kilkaset większych i mniejszych festiwali rocznie (w Kanadzie i USA). Dla niektórych Indian to też okazja do modlitwy, spotkania z rodziną i przyjaciółmi. ℵ Magazyny i wydawnictwa czasopisma typu Wassaja, Akwesasne Notes, TAWACIN, wydawnictwo TIPI. ℵ Nagrody chodzi o National Aboriginal Achivement Award, przyznawaną za szczególne osiągniecia tubylcze (tylko wśród ludności kanadyjskiej). Laureat musi być Indianinem lub Metysem. 17

18 Dzisiejsi Indianie nie są może ogromną społecznością, ale mają swoją kulturę, tradycje i swój mały świat, którym interesuje się coraz więcej ludzi. I nic dziwnego w końcu to naprawdę bardzo ciekawy temat, warty zgłębienia 18

19 Bibliografia 1. Leszek Michalik - Encyklopedia plemion Ameryki Północnej; Wydawnictwo Miniatura, Wikipedia, wolna encyklopedia Indianie mój sposób na życie Forum o Indianach Indianie od powstania do czasów współczesnych - plemiona_india%c5%84skie_ameryki_p%c3%b3%c5%82nocnej_od_powstania_do_ czas%c3%b3w_wsp%c3%b3%c5%82czesnych.html 6. Ściąga - plemiona_indianskie_w_ameryce_polnocnej