Wilgoç, PleÊnie i Grzyby w budynkach

Transkrypt

1 Wilgoç, PleÊnie i Grzyby w budynkach autorzy: dr in. Anna Charkowska dr in. Maciej Mijakowski dr in. Jerzy Sowa Wydawnictwo Verlag Dashofer Warszawa 2005

2 Copyright 2005 Dashöfer Holding Ltd. & Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. Warszawa ISBN Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. ul. Senatorska Warszawa tel.: (022) (~05) dzia obs ugi klienta, (022) zawartoêç merytoryczna publikacji fax: (022) , Redaktor odpowiedzialny: Paulina Wziàtek wziatek@dashofer.pl Korekta i edycja: Jolanta Stypu kowska, Magdalena Sadecka-Makaruk Sk ad: Dariusz Ziach Wszelkie prawa zastrze one, prawo do tytu u i licencji jest w asnoêcià Dashöfer Holding Ltd. Kopiowanie, przedruk i rozpowszechnianie ca oêci lub fragmentów niniejszej publikacji, równie na noênikach magnetycznych i elektronicznych bez zgody wydawcy jest zabronione. Ze wzgl du na sta e zmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoêci za zamieszczone informacje.

3 Spis treêci Spis treêci 1. WilgotnoÊç powietrza 1.1. Wprowadzenie 1.2. Znaczenie wilgotnoêci powietrza wewn trznego 1.3. Wymagania w stosunku do wilgotnoêci powietrza 1.4. Para wodna w powietrzu 1.5. Wilgoç w materia ach budowlanych i wykoƒczenia wn trz 1.6. Procesy decydujàce o wilgotnoêci powietrza wewn trznego 2. Wentylacja naturalna 2.1. Zasada dzia ania wentylacji naturalnej Opory przep ywu powietrza Si a nap dowa procesu wentylacji naturalnej 2.2. Obowiàzujàce wymagania prawne IntensywnoÊç wymiany powietrza Wymagania dotyczàce elementów nawiewnych systemu wentylacji naturalnej Wymagania dotyczàce kana ów wentylacyjnych 2.3. Wspomaganie dzia ania wentylacji naturalnej Okapy kuchenne Wentylatory azienkowe Nasady kominowe Wentylacja higrosterowana Wymienniki do odzysku ciep a z powietrza usuwanego Wymienniki gruntowe 3. Czyszczenie przewodów wentylacyjnych 3.1. Wprowadzenie 3.2. Przepisy prawne 3.3. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne w instalacjach klimatyzacyjnych i w powietrzu wewn trznym 3

4 Spis treêci Ârodowiskowe warunki rozwoju zanieczyszczeƒ biologicznych i ich podstawowe êród a Rodzaje mikroorganizmów wyst pujàcych w systemach klimatyzacyjnych Zagro enia dla zdrowia cz owieka spowodowane obecnoêcià drobnoustrojów w budynku Wskaêniki ryzyka zwiàzane z zanieczyszczeniem przewodów wentylacyjnych Dopuszczalne st enia grzybów i bakterii w powietrzu wewnàtrz instalacji Dopuszczalne st enia grzybów i bakterii w wodzie wewnàtrz instalacji Wskaêniki ryzyka zwiàzane z zanieczyszczeniem powietrza wewn trznego Dopuszczalne st enia zanieczyszczeƒ powietrza wewn trznego 3.4. Metody usuwania zanieczyszczeƒ z przewodów wentylacyjnych oraz z urzàdzeƒ przygotowujàcych powietrze Czyszczenie mechaniczne Dezynfekcja Êrodkami chemicznymi Inne metody czyszczenia (ozonowanie, promieniowanie UV) Czyszczenie urzàdzeƒ przygotowujàcych powietrze Czyszczenie instalacji kuchennych 3.5. Ocena wielkoêci zanieczyszczenia mikrobiologicznego Metody poboru próbki py u do oznaczeƒ mikrobiologicznych Metody poboru próbki powietrza do oznaczeƒ mikrobiologicznych 3.6. Kontrola stanu higienicznego instalacji Metody kontroli stanu higienicznego instalacji 3.7. Cz stotliwoêç kontroli stanu higienicznego instalacji i dopuszczalne poziomy czystoêci py owej 3.8. Eksploatacja i konserwacja instalacji 4. Grzyby domowe i pleênie 4.1. Wprowadzenie 4.2. Ogólna charakterystyka grzybów Budowa grzybów 4

5 Spis treêci 4.3. Grzyby domowe Warunki rozwoju zarodników grzybów domowych Uszkodzenia drewna przez grzyby domowe Klasyfikacja grzybów domowych Charakterystyka najcz Êciej wyst pujàcych grzybów domowych Rozpoznawanie gatunków grzybów domowych Elementy i konstrukcje najcz Êciej ulegajàce zagrzybieniu przez grzyby domowe Podstawowe zasady post powania z zagrzybionym domem Problemy zdrowotne spowodowane przez grzyby domowe 4.4. Grzyby pleêniowe Ogólna charakterystyka grzybów pleêniowych Grzyby pleêniowe powodujàce korozj biologicznà Objawy biokorozji pleêniowej Charakterystyka grzybów pleêniowych najcz Êciej powodujàcych korozj biologicznà budynku Skutki wyst powania grzybów pleêniowych Charakterystyka schorzeƒ alergicznych spowodowanych przez zarodniki grzybów pleêniowych Schorzenia powodowane przez mitotoksyny Najcz stsze alergeny grzybów pleêniowych Schorzenia zwiàzane z wyst powaniem grzybów pleêniowych w miejscu pracy 4.5. Wyst powanie innych rodzajów mikroorganizmów na materia ach budowlanych Dopuszczalne st enia zarodników grzybów 4.6. Ocena bioodpornoêci drewna i pow ok malarskich 4.7. Ochrona budowli przed korozjà biologicznà 4.8. Ekspertyzy mikrobiologiczne pomieszczeƒ budynków mieszkalnych i u ytecznoêci publicznej 4.9. Akty prawne 5. Biokorozja nieorganicznych materia ów w budynkach 5.1. Wprowadzenie 5.2. Naturalny kamieƒ budowlany 5.3. Beton 5

6 Spis treêci 5.4. Metale 5.5. Ceg a ceramiczna i zaprawy murarskie 5.6. Tynk 5.7. Szk o 5.8. Pow oki malarskie 5.9. Wyroby papiernicze Tapety Ksià ki P yty gipsowo-kartonowe Papy dachowe Tkaniny W ókna naturalne W ókna syntetyczne Tworzywa sztuczne Polichlorek winylu (PVC) Poliuretany Podsumowanie 6. Ârodki chemiczne dost pne na rynku 6

7 1. WilgotnoÊç powietrza 1. WilgotnoÊç powietrza 1.1. Wprowadzenie Podstawowym zanieczyszczeniem powietrza emitowanym w pomieszczeniach mieszkalnych jest para wodna. Jej zawartoêç w powietrzu Êwiadczy o mniejszej lub wi kszej wilgotnoêci. Okazuje si, e wilgotnoêç nie powinna byç ani za niska, ani tym bardziej za wysoka. Znaczenie wilgotnoêci powietrza dla komfortu i samopoczucia mieszkaƒców, a tak e jej wp yw na konstrukcj budynku oraz materia y wyposa enia wn trz opisane zosta y w punkcie 1.1. Aby uniknàç negatywnego oddzia ywania wilgoci, jej wartoêç powinna znajdowaç si w odpowiednim zakresie. Jednak sama wilgotnoêç powietrza nie definiuje jednoznacznie parametrów powietrza wilgotnego. Pe nà charakterystyk mo na uzyskaç, podajàc równoczeênie wilgotnoêç i temperatur powietrza. Jeszcze inaczej przedstawia si charakterystyka wilgotnoêci materia ów budowlanych lub wyposa enia wn trz. Chwilowe przyrosty wilgoci w mieszkaniu mogà wynosiç nawet kilka kilogramów w ciàgu godziny, wilgoç ta mo e byç nast pnie transportowana z przep ywajàcym powietrzem, akumulowana w materia ach wyposa enia wn trz, mo e wreszcie kondensowaç si na ch odnych powierzchniach. Pe ny opis procesów, w jakich bierze udzia para wodna w domach i mieszkaniach, przedstawiono w punkcie 1.5. W wyniku tych procesów ustala si pewna wynikowa wartoêç wilgotnoêci, która 7

8 1. WilgotnoÊç powietrza nie jest sta a, ale zmienia si wraz ze zmianà dynamiki procesów emisji, ewakuacji z powietrzem i akumulacji. Je eli chce si uniknàç problemów spowodowanych nadmiernà wilgotnoêcià powietrza, to nale y przewidzieç sposób jej wyprowadzenia z pomieszczeƒ mieszkalnych. W typowym mieszkaniu z lat pi çdziesiàtych czy siedemdziesiàtych w wielu miejscach znajdowa y si ch odne powierzchnie (Êciany, wewn trzne powierzchnie okien). Z drugiej strony nieszczelnoêci stolarki okiennej powodowa y ciàg à wymian powietrza i ewakuacj pary wodnej wytworzonej w mieszkaniu. Typowe skargi dotyczy y zatem przede wszystkim tego, e w mieszkaniach bywa o ch odno, a cz sto tak e bardzo sucho, czemu zaradziç mia y nawil acze powietrza wieszane na grzejnikach. W trakcie modernizacji takich mieszkaƒ ociepla si zwykle Êciany, cz sto wymienia si okna na szczelne, charakteryzujàce si lepszymi w aêciwoêciami izolacyjnymi. W wyniku tych dzia aƒ podniesiona zostaje wartoêç temperatury na wewn trznych powierzchniach mieszkania. Jednak, likwidujàc nieszczelnoêci, zmniejszony zostaje przep yw powietrza, a wi c zwi ksza si wilgotnoêç powietrza. JeÊli w trakcie modernizacji wprowadzono system indywidualnego rozliczenia zu ytej energii, to mieszkaƒcy obni ajà zwykle temperatur w pokojach, jeszcze bardziej zwi kszajàc wilgotnoêç wzgl dnà powietrza. Modernizacja energetyczna mieszkaƒ ograniczajàca wymian powietrza stwarza zatem warunki sprzyjajàce wystàpieniu kondensacji wilgoci w miejscach lokalnego zmniejszonego oporu cieplnego. Okazuje si zatem, e wentylacja jest praktycznie jedynym procesem usuwajàcym wilgoç na zewnàtrz. Rozdzia 2 poêwi cony zosta opisowi najpopularniejszego w naszym kraju systemu wentylacji, jakim jest wentylacja naturalna. JeÊli intensywnoêç wentylacji jest zbyt ma a lub emisja pary wodnej znacznie przekracza wartoêci typowe, to coraz cz Êciej ma miejsce rozwój grzybów pleêniowych. Oprócz problemów zwià- 8

9 1. WilgotnoÊç powietrza zanych z widocznym rozwojem grzybni i zniszczenia materia u, mikroorganizmy te mogà byç bardzo powa nym êród em zanieczyszczenia powietrza wewn trznego. Przyczyniajà si one do ska enia biologicznego (zarodniki grzybów, fragmenty grzybni) oraz chemicznego (mykotoksyny, lotne zwiàzki organiczne). W zwiàzku z tym u ytkownicy mogà cierpieç na reakcje alergiczne i zatrucia toksynami Znaczenie wilgotnoêci powietrza wewn trznego WilgotnoÊç powietrza wewn trznego ma istotny wp yw na: 1) komfort cieplno-wilgotnoêciowy osób przebywajàcych w pomieszczeniach, 2) jakoêç powietrza wewn trznego, 3) trwa oêç konstrukcji i materia ów budowlanych. Powietrze ciep e i nadmiernie wilgotne odbierane jest jako nieprzyjemnie parne. Przyjmuje si, e granic komfortu stanowi zawartoêç pary wodnej w powietrzu w iloêci 12 g/kg. Odpowiada to wartoêciom temperatury i wilgotnoêci wzgl dnej powietrza z tzw. krzywej parnoêci (rys. 1.2/1). Cz sto ludzie skar à si na powietrze zbyt suche, ale dok adne badania wskazujà na ogó, e jest to spowodowane zbyt wysokà temperaturà powietrza lub jego zanieczyszczeniem. Charakterystycznà cechà warunków cieplno-wilgotnoêciowych jest to, e w sposób bezpoêredni i natychmiastowy oddzia ujà na u ytkowników pomieszczeƒ, którzy mogà ingerowaç, zmieniajàc wilgotnoêç powietrza bezpoêrednio (ograniczanie emisji pary wodnej do powietrza w pomieszczeniu lub nawil anie powietrza), albo poêrednio przez systemy ogrzewania (zmiana temperatury powietrza i przegród) i wentylacji (otwieranie okien, uruchamianie wentylatorów wyciàgowych w kuchniach lub azienkach). komfort cieplno-wilgotnoêciowy 9

10 1. WilgotnoÊç powietrza jakoêç powietrza wewn trznego Rys. 1.2/1. Krzywa parnoêci Wp yw wilgotnoêci powietrza w pomieszczeniach na jakoêç powietrza wewn trznego stanowi obecnie przedmiot wielu badaƒ. Mo na wyró niç nast pujàce grupy zagadnieƒ: 1) wp yw wilgotnoêci powietrza na ocenianà przez u ytkowników jakoêç powietrza w pomieszczeniu, 2) problemy zdrowotne zwiàzane bezpoêrednio z poziomem wilgotnoêci otaczajàcego powietrza, 3) pogorszenie jakoêci powietrza w wyniku rozwoju grzybów i pleêni w warunkach zbyt wysokiej wilgotnoêci. Mimo e cz owiek jest w stanie zaakceptowaç zmiany wilgotnoêci wzgl dnej powietrza w stosunkowo szerokim zakresie, to jednak jej wartoêç nie mo e byç dowolna. Jak wynika z przeprowadzonych badaƒ, ni sza wilgotnoêç powietrza sprzyja lepszej ocenie przez u ytkownika warunków panujàcych w pomieszczeniu. Jednak przy wilgotnoêci wzgl dnej powietrza poni ej 25 30% wzrasta ryzyko infekcji dróg oddechowych, astmy i alergii, a tak e pojawiajà si problemy wywo ane obecnoêcià wi kszej iloêci adunków elektrostatycznych. WilgotnoÊci wzgl dnej wy szej od 50% przypisuje si wzrost nara enia na gryp i przezi bienia, 10