System RP. Mgr Maciej Tauber Centrum Europejskie UW

Transkrypt

1 System RP Mgr Maciej Tauber Centrum Europejskie UW

2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Budowa Konstytucji RP: Wstęp preambuła Rozdział I Rzeczpospolita Rozdział II Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Rozdział III Źródła prawa Rozdział IV Sejm i Senat Rozdział V Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Rozdział VI Rada Ministrów i Administracja Rządowa Rozdział VII Samorząd Terytorialny Rozdział VIII Sądy i Trybunały Rozdział IX Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Rozdział X Finanse publiczne Rozdział XI Stany Nadzwyczajne Rozdział XII Zmiana Konstytucji Rozdział XIII Przepisy przejściowe i końcowe Polskie konstytucje: Konstytucja 3 Maja 1971 r. Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 r. Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 r. Konstytucja Rzeczypospolitej z 17 marca 1921 r. ( marcowa ) Konstytucja Rzeczypospolitej z 23 kwietnia 1935 r. ( kwietniowa ) Mała Konstytucja z 19 lutego 1947 r. Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 22 lipca 1952 r. Mała Konstytucja z 17 października 1992 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

3 Demokratycznego państwa prawnego Zasady ustroju RP Art. 2 RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej Art. 7 Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa Unitarnej formy państwa Art. 3 Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym Zwierzchniej władzy narodu Art Władza zwierzchnia należy do Narodu 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli Podziału władzy Art Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Pluralizmu politycznego 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. Art. 11 i 12 wolność tworzenia i działania partii politycznych, związków zawodowych, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, fundacji Republikańskiej formy rządów Republika (res publica) = Rzeczpospolita Decentralizacji władzy państwowej i samorządności Art. 15 i 16 ustrój terytorialny RP zapewnia decentralizację władzy publicznej, mieszkańcy jednostek zasadniczego podziału terytorialnego są z mocy prawa wspólnotą samorządową, samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy.

4 Organy władzy Rzeczypospolitej Polskiej sejm i senat Wybory zarządza Prezydent max 90 dni przed upływem obecnej kadencji Obie izby wybierane na 4-letnią kadencję Posłowie wybierani w wyborach: Senatorowie wybierani w wyborach: powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i tajnych powszechnych, bezpośrednich i tajnych Podział mandatów: partie polityczne 5%, koalicje wyborcze 8% Czynne prawo wyborcze: najpóźniej w dniu głosowania 18 lat Bierne prawo wyborcze: (Sejm) najpóźniej w dniu wyborów 21 lat (Senat) najpóźniej w dniu wyborów 30 lat Kandydatów mogą zgłaszać partie polityczne i obywatele Wybory przeprowadza Państwowa Komisja Wyborcza Każdy obywatel może wnieść protest przeciwko ważności wyborów do Sądu Najwyższego (podejmuje on uchwałę o ważności lub nieważności wyborów) Cisza wyborcza rozpoczyna się 24 h przed dniem wyborów i trwa do momentu ich zakończenia Finansowanie kampanii wyborczych jest jawne

5 Posłowie i senatorowie Sejm składa się z 460 posłów Senat składa się ze 100 senatorów mandat parlamentarny ma charakter generalny (wola całego narodu), nieodwołalny, niezależny (nie obowiązują go instrukcje wyborcze) Immunitet parlamentarny uniemożliwia pociągniecie do odpowiedzialności karnej (i. formalny), lub aresztowanie (nietykalność) bez zgody sejmu. Klub parlamentarny może utworzyć 15 posłów lub 7 senatorów Koło parlamentarne może utworzyć 3 posłów lub 3 senatorów Kluby i koła możemy podzielić na koalicyjne i opozycyjne

6 Organizacja i funkcjonowanie sejmu i senatu Sejm Pierwsze posiedzenie zwołuje Prezydent, następne Marszałek obrady mają charakter jawny (chyba, że konkretna sytuacja wymaga tajności) Organy Sejmu: Marszałek - wybierany na 1-szym posiedzeniu - druga osoba w państwie (po Prezydencie) - organizuje i przewodniczy obradom sejmu - ustala harmonogram prac, reprezentuje sejm Prezydium Sejmu - marszałek + wicemarszałkowie - kieruje pracami, ustala plan prac, koordynuje pracę komisji Konwent Seniorów - członkowie Prezydium + przewodniczący klubów i kół poselskich - opiniuje plan prac Sejmu i ustala porządek posiedzeń Komisje sejmowe - rozpatrują sprawy będące przedmiotem obrad - dzielą się na stałe i nadzwyczajne - ew. Komisja śledcza Senat Pierwsze zwołuje Prezydent, następne Marszałek obrady mają charakter jawny (chyba, że konkretna sytuacja wymaga tajności) Organy Senatu: Marszałek Senatu Prezydium Senatu Konwent Seniorów Komisje senackie

7 Sejm

8 Sejm

9 Sejm

10 Senat

11 Senat

12 Sejm i senat Rodzaje większości w parlamencie: Zgromadzenie Narodowe zwykła większość liczba głosów za jest większa niż głosów przeciw bezwzględna większość liczba głosów za jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się kwalifikowana większość wyrażona ułamkiem 2/3, 3/5 W określonych przez Konstytucje sytuacjach sejm oraz senat obradują wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu (lub w przypadku nieobecności - Marszałka Senatu): - odebrania przysięgi od nowo wybranego prezydenta; - uznania prezydenta za niezdolnego do pełnienia funkcji z powodu złego stanu zdrowia; - postawienia prezydenta w stan oskarżenia - wysłuchania orędzia prezydenckiego kierowanego do Zgromadzenia.

13 1. Ustrojodawcza Funkcje parlamentu - prawo do zmiany ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego poprzez zmianę konstytucji - projekt może wnieść min. 1/5 posłów, senat lub prezydent - zmiana następuje, gdy ustawa zostaje uchwalona w jednakowym brzmieniu przez sejm i senat - Sejm decyduje większością 2/3 głosów (min. połowa posłów), senat większością bezwzględną (min. połowa senatorów) - jeśli zmiana dotyczy rozdziałów I, II lub XII, to 1/5 posłów, senat lub prezydent mogą żądać referendum zatwierdzającego - Koniec: podpis prezydenta 2. Ustawodawcza - tworzenie aktów prawnych rangi ustawowej - najważniejszy organ prawotwórczy w państwie (patrz: trójpodział władz) - wyjątek: ustawa budżetowa wyłączna inicjatywa Rady Ministrów, Senat nie ma możliwości jej odrzucenia, a prezydent nie dysponuje prawem weta 3. Kreacyjna - polega na wyborze (kreowaniu) innych organów państwowych: Sejm: Sejm + Senat powołują - powołuje lub odwołuje Radę Ministrów - wybiera sędziów Trybunału Konstytucyjnego oraz Trybunału Stanu - powołuje na wniosek prezydenta prezesa Narodowego Banku Polskiego - członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (2 - Sejm, 1 - Senat) - członków Krajowej Rady Sądownictwa (4 Sejm, 2 Senat) - członków Rady Polityki Pieniężnej (3 Sejm, 3 Senat) - prezesa Najwyżej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

14 Funkcje parlamentu c.d 4. Kontrolna Przysługuje tylko Sejmowi, który ma prawo kontrolować Rząd i inne organy państwa. Instrumenty kontroli: - absolutorium (zatwierdzenie działalności finansowej rządu) - zapytania i interpelacje (posłowie zwracają się do członków rządu) - Komisje śledcze - Pociągniecie do odpowiedzialności konstytucyjnej - Wotum zaufania - Wotum nieufności (brak poparcia dla polityki Rządu lub ministra wymagana: ustawowa większość 231 posłów) 5. Współtworzenie kierunków polityki państwa - Sejm podejmuje uchwałę o stanie wojennym w wypadku napaści lub gdy wymagają tego podpisane umowy - Sejm i Senat wyrażają zgodę na ratyfikowanie umów międzynarodowych dotyczących pokoju, sojuszy wojskowych członkowstwa w organizacjach międzynarodowych, wolności i praw obywatelskich. - Sejm ma prawo zarządzić referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa - Senat sprawuje opiekę nad Polakami i Polonią za granicą

15

16 Prezydent Prezydent jest jednoosobowym organem wykonawczym państwa Konstytucja określa go jako najwyższego przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej, gwaranta ciągłości władzy państwowej, stojącego na straży suwerenności, bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium. Głowa państwa. (Art. 126 Konstytucji RP) Wybór: - Wybierany na 5-letnią kadencję w wyborach powszechnych, tajnych, równych, bezpośrednich i większościowych, ta sama osoba może być wybrana tylko dwukrotnie (art. 127 ust 1 i 2 Konstytucji RP) - Na prezydenta RP może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej tyś obywateli mających prawo wybierania do Sejmu (art. 127 ust. 3 Konstytucji RP) - Wybory zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta (w przypadku opróżnienia urzędu ogłoszenie nie później niż w 14 dniu, wyznaczając datę na dzień wolny od pracy w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia) - Wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska większości 14 dnia po pierwszym odbywa się ponowne głosowanie, w którym wybiera się dwóch kandydatów (uzyskali największą ilość głosów). Wygrywa kandydat zwiększą ilością głosów w ponownym głosowaniu (art. 127 ust. 4-6 Konstytucji RP) - Każdy obywatel ma prawo protestu przeciwko ważności wyborów. Rozstrzyga Sąd Najwyższy. (art. 129 Konstytucji RP) - Prezydent obejmuję urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego. (art. 130 Konstytucji RP)

17 Uprawnienia dzielą się na: Uprawnienia Prezydenta - Uprawnienia zwykłe: wymagają kontrasygnaty (podpisu premiera) - Prerogatywy: nie wymagają zgody premiera, wymienione w art. 144 Konstytucji RP, m.in.: uprawnienia wobec parlamentu, powoływanie najwyższych urzędników państwowych i tradycyjne uprawnienia prezydenta. Uprawnienia względem parlamentu: - zarządzanie wyborów i zwoływanie pierwszego posiedzenia obu izb - inicjatywa ustawodawcza - prawo weta zawieszającego wobec ustaw parlamentu (sejm może odrzucić większością 3/5 głosów) - podpisywanie ustaw i ich ogłaszanie - prawo skrócenia kadencji sejmu, gdy nie uda mu się wyłonić rządu lub nie uchwali budżetu w wyznaczonym terminie - występowanie z wnioskiem o powołanie prezesa Narodowego Banku Polskiego - prawo zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustaw z Konstytucją Uprawnienia względem Rady Ministrów - powoływanie rządu - dokonywanie zmian w rządzie na wniosek premiera - zwoływanie (w szczególnych przypadkach) Rady Gabinetowej - wystąpienia z wnioskiem do sejmu o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Uprawnienia względem władzy sądowniczej: - powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa - powoływanie prezesów Naczelnego Sadu Administracyjnego, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka Krajowej Rady Sądownictwa

18 Uprawnienia Prezydenta Uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych: - reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych - ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych - mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach lub przy organizacjach międzynarodowych - przyjmowanie listów uwierzytelniających oraz odwołujących przedstawicieli innych państw w Polsce Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi i obronnością: - w czasie pokoju sprawowanie władzy za pośrednictwem ministra obrony (jako najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych) - w sytuacji zagrożenia zarządzanie powszechną lub częściową mobilizacją - wydawanie decyzji o użyciu sił zbrojnych dla obrony kraju - zarządzanie wprowadzenia stanu wyjątkowego, gdy nie może tego uczynić parlament Tradycyjne uprawnienia: - nadawanie obywatelstwa polskiego - nadawanie orderów i odznaczeń - prawo łaski - nadawanie tytułów profesorskich

19 Rada Ministrów Rada Ministrów kolegialny organ władzy wykonawczej, który prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną. Skład Rady Ministrów: Premier + Ministrowie Premier Prezes Rady Ministrów Jako przewodniczący Rady Ministrów: Kompetencje organizacyjne: reprezentuje Radę Ministrów kieruje jej pracami zwołuje posiedzenia ustala porządek obrad przewodniczy posiedzeniom Kompetencje merytoryczne: kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów ponosi odpowiedzialność polityczną decyduje o składzie Rady Ministrów koordynuje i kontroluje pracę ministrów i pozostałych członków Rady zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów Jako naczelny organ administracji rządowej: posiada kompetencje generalne do jego zadań należy wszystko to, co nie jest zastrzeżone dla innych organów (tzw. domniemanie kompetencji) wydaje rozporządzenia i zarządzenia jest podstawowym łącznikiem administracji rządowej jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej dokonuje obsady personalnej szeregu organów administracji rządowej nadzoruje organy centralne i terytorialne administracji rządowej nadzoruje samorząd w granicach określonych w konstytucji i ustawach Premierzy III Rzeczypospolitej: Tadeusz Mazowiecki ( ) Jan Krzysztof Bielecki (1991) Jan Olszewski ( ) Waldemar Pawlak (1992) Hanna Suchocka ( ) Waldemar Pawlak ( ) Józef Oleksy ( ) Włodzimierz Cimoszewicz ( ) Jerzy Buzek ( ) Leszek Miller ( ) Marek Belka ( ) Kazimierz Marcinkiewicz ( ) Jarosław Kaczyński ( ) Donald Tusk (od 2007)

20 Rada Ministrów c.d. Rząd powołuje Prezydent RP. Najpierw desygnuje on Premiera, a następnie na jego wniosek powołuje kolejnych członków Rady Ministrów. 14 dni podsiada Rada Ministrów na uzyskanie wotum zaufania od parlamentu. (Jeśli to nie nastąpi parlament wyłania rząd w ciągu kolejnych 14 dni bezwzględną większością głosów. Wtedy prezydent wręcza nominacje członkom rządu i przyjmuje od nich. Jeśli ta droga również nie zakończy się sukcesem, wtedy prezydent przedstawia swoją propozycję, która w przypadku odrzucenia skutkuje skróceniem kadencji parlamentu.) Rada Ministrów ustępuje w przypadku, gdy: - ukonstytuuje się nowo wybrany Sejm - z pełnienia funkcji rezygnują członkowie Rady lub Premier - rząd nie uzyska wotum zaufania od Sejmu lub - udzielone zostanie wotum nieufności (konstruktywne wotum nieufności wniosek co najmniej 46 posłów z nazwiskiem nowego premiera) Istnieje możliwość rekonstrukcji rządu (zmiana jego składu). Premier może swobodnie kształtować skład rządu. Do zadań Rady Ministrów należy: - zapewnienie wykonania ustaw - wydawanie rozporządzeń - kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności całej administracji w państwie - uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem - ochrona interesów Skarbu Państwa - zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa - sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie obronności - sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków międzynarodowych.

21 Do aparatu państwowego należą również Sądy i Trybunały Władza sądownicza Art. 173 Konstytucji RP: Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz Art. 175 Konstytucji RP: ust.1 Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. ust.2 Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Sąd Najwyższy - sprawuje nadzór nad sądami powszechnymi oraz wojskowymi w zakresie orzekania - skład: pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie. - Pierwszego prezesa powołuje Prezydent na 6-letnią kadencję, spośród kandydatów zgłoszonych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. - Sędziów Sądu Najwyższego również powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa - dzieli się na 4 izby: Administracji, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych; Cywilną; Karną; Wojskową Najważniejsze funkcje: - rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sądowe, - podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, - stwierdzanie ważności wyborów: do sejmu i senatu, na prezydenta, a także prawomocności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.

22 Sądy Powszechne: - są to sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne, Władza sądownicza - rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (niezastrzeżonych dla innych sądów), - wszystkich sędziów sądów powszechnych powołuje Minister Sprawiedliwości - sądami kierują prezesi podlegający ministrowi. Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności. Najniższa instancja to: Sądy Rejonowe (chyba, że sprawa dotyczy zbrodni, rozwodu lub naruszenia dóbr osobistych wtedy pierwszą instancją jest Sad Rejonowy) Następnie Sądy Okręgowe rozpoznają odwołania (apelacje) od orzeczeń Sądów Rejonowych. Sądy Apelacyjne rozpatrują z kolei odwołania (kasacje) od orzeczeń Sądów Okręgowych. (Tryb kasacyjny dotyczy jedynie zgodności wcześniejszego orzeczenia z prawem i prowadzi do utrzymania lub uchylenia i przekazania do ponownego rozpatrzenia wcześniejszego orzeczenia) Sąd Najwyższy rozpatruje kasacje od orzeczeń Sądów Apelacyjnych.

23 Władza sądownicza Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP i ustawom. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej to: - nieusuwalność - immunitet sędziowski - niepołączalność - apolityczność Wyróżniamy również sądownictwo administracyjne Naczelny Sąd Administracyjny, który: - sprawuje sądową kontrolę działalności administracji publicznej, - również orzeka o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej, - rozstrzyga sprawy sporne pomiędzy obywatelem a organem administracji, - rozpatruje również spory kompetencyjne między organami administracji samorządowej i rządowej - każda decyzja może być zaskarżona, a skarga przysługuje każdemu zainteresowanemu, prokuratorowi, rzecznikowi praw obywatelskich i organizacjom społecznym. - kontroluje wyłącznie zgodność decyzji z prawem. Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Skład (4-letnia kadencja), z urzędu: 1szy prezes SN, Min. Sprawiedliwości, prezes NSA oraz osoba z ramienia prezydenta; 15 sędziów reprezentujących środowisko sędziowskie oraz 4 posłów i 2 senatorów.

24 Trybunał Konstytucyjny Trybunały W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi piętnastu sędziów, wybieranych przez Sejm na dziewięcioletnią kadencję (art. 194 ust. 1 Konstytucji) Prezes i Wiceprezes Trybunału są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału (art. 194 ust. 2 Konstytucji). Kandydatów na stanowisko sędziego może przedstawić grupa co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu (art. 5 ust. 4 ustawy o TK). Kandydatem może zostać tylko osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą oraz posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sędziowie wybierani są przez Sejm. Wybór następuje bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Funkcje Trybunału Konstytucyjnego: - orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją. Z wnioskiem może wystąpić: prezydent, marszałek sejmu, marszałek senatu, premier, min. 50 posłów lub 30 senatorów, 1-szy prezes SN, Prokurator Generalny, prezes NIK, RPO - orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, - rozpatruje skargi konstytucyjne, - orzeka o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych, - bada z godność z konstytucją aktów prawnych wydawanych przez organy centralne, - rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa, - orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta.

25 Trybunał Stanu - sądzi najwyższych urzędników państwowych Trybunały - skład to: przewodniczący, 2 zastępców oraz 16 członków wybieranych przez Sejm na czas jego kadencji - Rolę przewodniczącego pełni Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego TS sądzi: - prezydenta za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa pospolite, - członków Rady Ministrów za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, - prezesów Narodowego Banku Polskiego oraz Najwyższej Izby Kontroli, a także członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za naruszenie konstytucji i ustaw, - posłów i senatorów za naruszenie zakazu działalności gospodarczej, wiążącej się z czerpaniem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. naruszenie konstytucji = delikt konstytucyjny - za który TS może orzec utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na okres do 10 lat, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk w organach państwowych i społecznych, utratę orderów i odznaczeń.

26 Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Najwyższa Izba Kontroli - niezależna od egzekutywy, którą kontroluje, - podlega sejmowi (coroczne sprawozdania), - podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu lub jego organów, prezydenta, premiera i z własnej inicjatywy, - może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego i jednostek komunalnych, - prezes wybierany na 6-letnią kadencję przez Sejm większością bezwzględną większością na wniosek marszałka sejmu lub grupy 35 posłów, za zgodą senatu Rzecznik Praw Obywatelskich - wybierany na 5-letnią kadencję przez Sejm bezwzględną większością, za zgodą Senatu - niezależny od innych organów, odpowiada przed Sejmem - działa w interesie obywateli (również cudzoziemców) jeśli ich wolności zostały naruszone (przyjmuje skargi, podejmuje czynności wyjaśniające) Prokuratura Prokurator generalny powoływany ma być na sześcioletnią kadencję. W ten sposób prokuratura ma się stać niezależna od rządu. Prokurator generalny będzie jednak składał premierowi doroczne sprawozdanie z działalności prokuratury. Jeśli premier je odrzuci, może wnioskować do Sejmu o odwołanie prokuratora generalnego. Odwołanie może nastąpić większością 2/3 głosów. Pierwszego prokuratora generalnego wybiera prezydent spośród dwóch kandydatów wskazanych przez Krajowa Radę Sądownictwa (ciało złożone z 17 sędziów, 6 parlamentarzystów, ministra sprawiedliwości i przedstawiciela prezydenta). Kolejnych wskazywać będą po jednym: KRS i Krajowa Rada Prokuratorów. - Anrdzej Seremet rozpocznie pracę 31 marca 2010 r. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - konstytucyjny organ państwa stojący na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji - składa się z 9 członków powołanych na 6-letnią kadencję (4 Sejm, 2 Senat, 3 Prezydent)

27 Samorząd terytorialny Samorząd forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może decydować o sprawach dla niej istotnych, bezpośrednio lub za pomocą wybranych przedstawicieli. 2 rodzaje samorządów: - specjalne zawodowe i gospodarcze. specyficzna odmiana to samorząd zawodowy ludzi wykonujących wolne zawody (lekarze, prawnicy), do którego przynależność jest obowiązkowa. Zadaniem takiego samorządu jest reprezentowanie interesów danej grupy względem państwa, doskonalenie zawodowe oraz czuwanie nad etyką zawodu. - terytorialne oparte na więziach wynikających ze wspólnego zamieszkania. Funkcjonowanie i organizacja SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO: W Polsce TRÓJSTOPNIOWY podział państwa: - przynależność ma charakter przymusowy 2478 GMIN 314 POWIATÓW (+ 65 na prawach powiatu) 16 WOJEWÓDZTW - jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Prawo do posiadania własności oraz samodzielności. - Rząd nie ingeruje w działanie samorządu ale sprawuje nad nim nadzór (Premier i Wojewodowie) - samorządy realizują swoje zadania na podstawie założeń budżetu. Źródłami dochodu są dotacje z budżetu państwa, udział w podatkach będących źródłem dochodu budżetu państwa oraz dochody własne (podatki i opłaty lokalne) - swoje zadania wykonują za pośrednictwem odpowiednich organów:

28 Organy uchwałodawczokontrolne Samorząd terytorialny Organy wykonawcze Sejmik wojewódzki Zarząd Województwa wybór Rada powiatu Zarząd powiatu Rada gminy Wójt (burmistrz, prezydent) ELEKTORAT Gmina: -wspólnota obywateli zamieszkujących pewne terytorium - najmniejsza i podstawowa jednostka podziału terytorialnego - mogą funkcjonować jednostki pomocnicze: sołectwa i dzielnice Powiat: - obejmuje kilka gmin (powiat ziemski) lub teren miasta, które jest gminą na prawach powiatu (powiat grodzki) Województwo : - jednostka podziału terytorialnego oraz jednostka samorządu - oprócz organów samorządowych działają również organy administracji państwowej.

29 Samorząd terytorialny Gmina Powiat Województwo Zadania: -własne: zaspokajanie potrzeb mieszkańców - zlecone: z zakresu adm. rządowej przeprowadzanie wyborów, akta stany cywilnego, wypłacanie stałych zasiłków, dowody osobiste. Rada Gminy: -organ uchwałodawczo-kontrolny -wybierana w wyborach bezpośrednich na 4 lata (15 do 45 członków) -na czele przewodniczący (spośród radnych w tajnych wyborach) -Uprawnienia: uchwalanie budżetu i lokalnych podatków, kontrolowanie wójta, sprawy majątkowe i kontakty z innymi gminami. Wójt (burmistrz, prezydent): -Wójt władza wykonawcza w gminach wiejskich -Burmistrz miasto poniżej 100 tyś. -Prezydent miasto powyżej 100 tyś. -wybierany w wyborach powszechnych -wspiera go Urząd Gminy -kieruje bieżącymi sprawami gminy, reprezentuje ją na zewnątrz, wykonuje uchwały rady, gospodaruje majątkiem. Rada Powiatu: -organ uchwałodawczo-kontrolny - od 15 do 29 radnych na 4-letnią kadencję z wyborów bezpośrednich - na czele przewodniczący - Uprawnienia: wybieranie i odwoływanie Zarządu, uchwalanie budżetu i podatków, sprawy majątkowe, uchwalanie programów do walki z bezrobociem, zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom -w powiecie grodzkim: rada miasta. Zarząd Powiatu: - organ wykonawczy - od 3 do 5 osób, na czele Starosta - Uprawnienia: bieżące sprawy, reprezentowanie, zwierzchnictwo powiatowych służb i straży (powoływanie ich kierowników i kontrola) - w powiecie grodzkim organem wykonawczym jest prezydent. Sejmik województwa: - organ uchwałodawczo-kontrolny - nie mniej niż 30 radnych, wybierani na 4- letnią kadencję w wyborach powszechnych - na czele przewodniczący - Uprawnienia: uchwalanie budżetu i podatków, powoływanie i odwoływanie zarządu i marszałka, zarządzanie majątkiem Zarząd Województwa: -organ wykonawczy - 5 osób wybranych przez Sejmik + marszałek - Uprawnienia: wykonywanie uchwał Sejmiku, zarządzanie mieniem, przygotowywanie planów rozwoju województwa

30 Dziękuje za uwagę. Miłego Wieczoru! Here's to a long life and a merry one. A quick death and an easy one. A pretty girl and an honest one. A cold pint-- and another one!