Międzynarodowe prawo pracy

Transkrypt

1 Andrzej Marian Świątkowski Międzynarodowe prawo pracy Tom I Międzynarodowe publiczne prawo pracy standardy międzynarodowe Wolumen 3

2 STUDIA PRAWNICZE Międzynarodowe prawo pracy

3 W sprzedaży: A. M. Świątkowski MIĘDZYNARODOWE PRAWO PRACY. T. I. MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE PRAWO PRACY, WOLUMEN 1 Studia Prawnicze A. M. Świątkowski KODEKs PRACY. KOMENTARZ, wyd. 2 Komentarze Kodeksowe A. M. Świątkowski KARTA PRAW społecznych RADY EUROPY Monograie Prawnicze T. Zieliński, M. Matey-Tyrowicz (red.) PRAWO PRACY RP W OBLICZU PRZEMIAN Zarys Prawa L. Florek, T. Zieliński PRAWO PRACY, wyd. 10 Podręczniki Prawnicze M. Barzycka-Banaszczyk PRAWO PRACY, wyd. 11 Skrypty Becka B. Bury PRACA W godzinach NADLICZBOWYCh jako OBOWIĄZEK PRACOWNIKA Monograie Prawnicze

4 Międzynarodowe prawo pracy Tom I Międzynarodowe publiczne prawo pracy standardy międzynarodowe Wolumen 3 Andrzej Marian Świątkowski prof. zw. dr hab. Uniwersytet Jagielloński WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2008

5 Propozycja cytowania: Świątkowski, Międzynarodowe prawo pracy, t. I/3, Nb. 20, Warszawa 2008 Redakcja: Magdalena Cymerska Wydawnictwo C. h. Beck 2008 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: ELPIL, Siedlce ISBN

6 Przegląd treści Wykaz skrótów... XVII Rozdział I. Ochrona trwałości stosunku pracy Wprowadzenie Zalecenie Nr 119 MOP dotyczące rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę Powszechna ochrona trwałości stosunku pracy Podsumowanie Rozdział II. Bezpieczeństwo i higiena pracy Wprowadzenie Powszechne standardy bezpieczeństwa i higieny pracy Międzynarodowe standardy ochrony przed szczególnymi rodzajami zagrożeń (ryzyk) dla zdrowia i życia pracowników Szczególne standardy ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i higieny pracy niektórych kategorii pracowników Konwencja Nr 174 MOP i Zalecenie Nr 181 MOP dotyczące zapobiegania poważnym wypadkom przy pracy Podsumowanie Rozdział III. Zabezpieczenie społeczne Wprowadzenie Ochrona zdrowia Zasiłki chorobowe Zasiłki dla bezrobotnych Emerytury Świadczenia w razie wypadków przy pracy lub chorób zawodowych Świadczenia rodzinne Świadczenia macierzyńskie Renty inwalidzkie

7 VI Przegląd treści 10. Renty rodzinne Organizacja i finansowanie zabezpieczenia społecznego Koordynacja krajowych systemów zabezpieczenia społecznego Podsumowanie Rozdział IV. Administracja i inspekcja pracy Wprowadzenie Administracja pracy Inspekcja pracy Podsumowanie Rozdział V. Konwencje techniczne Wprowadzenie Międzynarodowe standardy warunków pracy i życia marynarzy Międzynarodowe standardy zatrudnienia i warunków zakwaterowania rybaków Międzynarodowe standardy dotyczące warunków pracy pracowników portowych (dokerów) Międzynarodowe standardy zatrudniania Podsumowanie Indeks rzeczowy

8 spis treści Wykaz skrótów... XXVII Rozdział I. Ochrona trwałości stosunku pracy Wprowadzenie Zalecenie Nr 119 MOP dotyczące rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę Powszechna ochrona trwałości stosunku pracy I. Metody stosowania, zakres i definicje Metody wprowadzania do krajowego porządku prawa pracy międzynarodowych standardów powszechnej ochrony trwałości stosunku pracy Zakres zastosowania Konwencji Nr 158 MOP Definicje II. Przyczyny rozwiązania stosunku pracy Podstawy rozwiązania stosunku pracy Klauzule generalne Katalogi przyczyn Tryb rozwiązania stosunku pracy Uprawnienia pracowników Uprawnienia pracownicze Uprawnienia socjalne III. Postanowienia uzupełniające dotyczące rozwiązania stosunku pracy z przyczyn gospodarczych, technologicznych, strukturalnych lub podobnych Zwolnienia grupowe a 2. Środki mające na celu zapobieganie lub ograniczenie zwolnień grupowych Kryteria stosowane przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniach grupowych Łagodzenie skutków zwolnień grupowych Konsultacje z przedstawicielami pracowników Obowiązek zawiadomienia właściwej władzy o zamierzonych zwolnieniach grupowych

9 VIII Spis treści IV. Znaczenie międzynarodowych standardów powszechnej ochrony trwałości stosunku pracy Podsumowanie Rozdział II. Bezpieczeństwo i higiena pracy Wprowadzenie Powszechne standardy bezpieczeństwa i higieny pracy I. Wprowadzenie II. Konwencja Nr 155 MOP i Zalecenie Nr 164 MOP dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy Zakres zastosowania Słowniczek pojęć prawnych Zasady krajowej polityki bezpieczeństwa i higieny pracy Działania na szczeblu krajowym Działania na szczeblu przedsiębiorstwa III. Konwencja Nr 187 MOP dotycząca podstaw promocji bezpieczeństwa i higieny pracy IV. Konwencja Nr 161 MOP i Zalecenie Nr 171 MOP dotyczące pracowniczych służb zdrowia Wprowadzenie Obowiązki państw członkowskich a 3. Funkcje pracowniczych służb zdrowia Organizacja pracowniczej służby zdrowia Warunki działania pracowniczej służby zdrowia Międzynarodowe standardy ochrony przed szczególnymi rodzajami zagrożeń (ryzyk) dla zdrowia i życia pracowników I. Wprowadzenie II. Ochrona zdrowia pracowników przed czynnikami chemicznymi Konwencja Nr 13 MOP dotycząca używania bieli ołowianej w malarstwie Konwencja Nr 136 MOP i Zalecenie Nr 144 MOP dotyczące ochrony przed niebezpieczeństwami zatrucia benzenem Konwencja Nr 162 MOP i Zalecenie Nr 172 MOP dotyczące bezpieczeństwa w stosowaniu azbestu Konwencja Nr 170 MOP i Zalecenie Nr 177 MOP dotyczące bezpieczeństwa przy używaniu substancji chemicznych w pracy

10 Spis treści IX III. Ochrona zdrowia pracowników przed czynnikami chemicznymi i fizycznymi Konwencja Nr 115 MOP oraz Zalecenie Nr 114 MOP dotyczące ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizującym Konwencja Nr 139 MOP i Zalecenie Nr 147 MOP dotyczące zapobiegania i kontroli ryzyka zawodowego spowodowanego przez substancje i czynniki rakotwórcze IV. Ochrona zdrowia pracowników przed czynnikami fizycznymi powodowanymi procesami pracy, maszynami i urządzeniami oraz warunkami pracy Konwencja Nr 127 MOP i Zalecenie Nr 128 MOP dotyczące ciężaru maksymalnego ładunków, dozwolonego przy przenoszeniu przez jednego pracownika Konwencja Nr 119 MOP i Zalecenie Nr 118 MOP dotyczące zabezpieczenia maszyn Konwencja Nr 148 MOP i Zalecenie Nr 156 MOP dotyczące ochrony pracowników przed zagrożeniami zawodowymi w miejscach pracy, spowodowanymi zanieczyszczeniem powietrza, hałasem i wibracją Szczególne standardy ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i higieny pracy niektórych kategorii pracowników I. Wprowadzenie II. Szczególna ochrona pracowników zatrudnionych w kopalniach Konwencja Nr 176 MOP i Zalecenie Nr 183 MOP III. Szczególna ochrona pracy pracowników budownictwa Konwencja Nr 62 MOP i Zalecenie Nr 53 MOP dotyczące przepisów o bezpieczeństwie w przemyśle budowlanym Konwencja Nr 167 MOP i Zalecenie Nr 175 MOP dotyczące bezpieczeństwa i zdrowia w budownictwie IV. Konwencja Nr 120 MOP i Zalecenie Nr 120 MOP dotyczące higieny w handlu i w biurach V. Konwencja Nr 184 MOP i Zalecenie Nr 192 MOP dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie

11 X Spis treści 5. Konwencja Nr 174 MOP i Zalecenie Nr 181 MOP dotyczące zapobiegania poważnym wypadkom przy pracy Podsumowanie I. Obowiązki władz państw członkowskich: II. Obowiązki władz publicznych III. Obowiązki pracodawców IV. Obowiązki i prawa pracowników Rozdział III. Zabezpieczenie społeczne Wprowadzenie I. Międzynarodowe standardy osłony socjalnej II. Organizacja i finansowanie zabezpieczenia społecznego III. Koordynacja krajowych systemów zabezpieczeń społecznych Ochrona zdrowia Zasiłki chorobowe Zasiłki dla bezrobotnych I. Konwencja Nr 44 MOP dotycząca zapewnienia bezrobotnym nie z własnej winy odszkodowań lub zasiłków II. Konwencja Nr 102 MOP dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego III. Konwencja Nr 168 MOP i Zalecenie Nr 176 MOP dotyczące popierania zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem Emerytury I. Konwencja Nr 35 MOP dotycząca obowiązkowego ubezpieczenia na starość pracowników najemnych zatrudnionych w przedsiębiorstwach przemysłowych i handlowych, w wolnych zawodach, jak również chałupników i pracowników gospodarstw domowych II. Konwencja Nr 102 MOP dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego III. Konwencja Nr 128 MOP i Zalecenie Nr 131 MOP dotyczące świadczeń w razie inwalidztwa, na starość i w razie śmierci żywiciela rodziny Świadczenia w razie wypadków przy pracy lub chorób zawodowych I. Konwencje i zalecenia MOP poprzedzające wprowadzenie minimalnych standardów ochrony

12 Spis treści XI socjalnej w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych Konwencja Nr 12 MOP dotycząca odszkodowań za nieszczęśliwe wypadki w rolnictwie Konwencja Nr 17 MOP dotycząca odszkodowania za wypadki przy pracy i Zalecenie Nr 23 MOP dotyczące jurysdykcji w sporach z tytułu odszkodowań za wypadki przy pracy Konwencja Nr 19 MOP i Zalecenie Nr 25 MOP dotyczące traktowania pracowników obcych na równi z krajowymi w zakresie odszkodowania za nieszczęśliwe wypadki przy pracy Konwencja Nr 18 MOP i Konwencja Nr 42 MOP (zrewidowana) dotyczące odszkodowań za choroby zawodowe II. Konwencja Nr 102 MOP dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego III. Konwencja Nr 121 MOP i Zalecenie Nr 121 MOP dotyczące świadczeń w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych Świadczenia rodzinne Świadczenia macierzyńskie I. Konwencja Nr 102 MOP dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego (część VIII) II. Konwencja Nr 103 MOP dotycząca ochrony macierzyństwa (zrewidowana) Urlopy macierzyńskie Zasiłki macierzyńskie Przerwy w pracy na karmienie Ochrona trwałości stosunku pracy Ochrona zdrowia pracownic w okresie macierzyństwa III. Konwencja Nr 183 MOP i Zalecenie Nr 191 MOP dotyczące ochrony macierzyństwa Ochrona zdrowia Urlop macierzyński Zwolnienia zdrowotne Świadczenia pieniężne Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy Zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy Uprawnienia pracownicze i socjalne karmiących matek

13 XII Spis treści 8. Urlopy wychowawcze Implementacja Renty inwalidzkie I. Konwencje i zalecenia MOP poprzedzające wprowadzenie minimalnych standardów osłony socjalnej w razie niezdolności do pracy z powodu inwalidztwa Konwencja Nr 37 MOP dotycząca obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa pracowników najemnych, zatrudnionych w przedsiębiorstwach przemysłowych i handlowych, w wolnych zawodach, jak również chałupników i pracowników domowych Konwencja Nr 38 MOP dotycząca obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa pracowników najemnych, zatrudnionych w przedsiębiorstwach rolnych II. Konwencja Nr 102 dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego (część IX) III. Konwencja Nr 128 MOP (część II) i Zalecenie Nr 131 MOP dotyczące świadczeń w razie inwalidztwa, na starość i w razie śmierci żywiciela rodziny Renty rodzinne I. Konwencje MOP poprzedzające wprowadzenie minimalnych standardów osłony socjalnej w razie utraty żywiciela rodziny Konwencja Nr 39 MOP dotycząca obowiązkowego ubezpieczenia na wypadek śmierci pracowników najemnych, zatrudnionych w przedsiębiorstwach przemysłowych i handlowych, w wolnych zawodach, jak również chałupników i pracowników gospodarstw domowych Konwencja Nr 40 MOP dotycząca obowiązkowego ubezpieczenia społecznego na wypadek śmierci pracowników najemnych zatrudnionych w przedsiębiorstwach rolnych II. Konwencja Nr 102 MOP dotycząca minimalnych standardów zabezpieczenia społecznego (część X) III. Konwencja Nr 128 MOP (część IV) i Zalecenie Nr 131 MOP dotyczące świadczeń w razie

14 Spis treści XIII inwalidztwa, na starość i w razie śmierci żywiciela rodziny Organizacja i finansowanie zabezpieczenia społecznego I. Otwarta metoda koordynacji zabezpieczenia społecznego II. Odpowiedzialność państwa za stan zabezpieczenia społecznego III. Udział zainteresowanych (ubezpieczonych) lub ich przedstawicieli w zarządzaniu sprawami zabezpieczenia społecznego IV. Wykorzystanie solidaryzmu społecznego przy konstruowaniu i pomnażaniu funduszy zabezpieczenia społecznego V. Prawo zaskarżania decyzji organów administrujących funduszami zabezpieczenia społecznego Koordynacja krajowych systemów zabezpieczenia społecznego I. Wprowadzenie II. Konwencja Nr 118 MOP dotycząca równości traktowania własnych i obcych obywateli w dziedzinie zabezpieczenia społecznego III. Zachowanie uprawnień do świadczeń z zabezpieczenia społecznego przez ubezpieczonych poddanych regulacji odrębnych krajowych systemów zabezpieczenia społecznego Konwencja Nr 48 MOP dotycząca ustanowienia międzynarodowego systemu zachowania uprawnień w ubezpieczeniu na wypadek inwalidztwa, starości i śmierci Konwencja Nr 157 MOP i Zalecenie Nr 167 MOP dotyczące ustanowienia międzynarodowego systemu zachowania praw w zakresie zabezpieczenia społecznego Podsumowanie Rozdział IV. Administracja i inspekcja pracy Wprowadzenie Administracja pracy I. Rola, organizacja i zadania administracji pracy II. Statystyka pracy

15 XIV Spis treści 1. Konwencja Nr 63 MOP dotycząca statystyki płac i czasu pracy w podstawowych gałęziach przemysłu wydobywczego i przetwórczego, w tym w budownictwie mieszkaniowym i technicznym oraz w rolnictwie Konwencja Nr 160 MOP i Zalecenie Nr 170 MOP dotyczące statystyki pracy III. Komisje trójstronne Zalecenie Nr 113 MOP dotyczące konsultacji na szczeblu branżowym i ogólnokrajowym Konwencja Nr 144 MOP i Zalecenie Nr 152 MOP dotyczące trójstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w życie międzynarodowych norm pracy oraz przedsięwzięć krajowych związanych z działalnością Międzynarodowej Organizacji Pracy Inspekcja pracy I. Wprowadzenie II. Zakres działania inspekcji pracy Podmiotowy Przedmiotowy III. Funkcje inspekcji pracy IV. Organizacja krajowej inspekcji pracy V. Status prawny inspektorów pracy VI. Kompetencje inspekcji pracy VII. Obowiązki organów inspekcji pracy oraz inspektorów pracy Obowiązki organów inspekcji pracy Obowiązki inspektorów pracy Podsumowanie Rozdział V. Konwencje techniczne Wprowadzenie Międzynarodowe standardy warunków pracy i życia marynarzy I. Wprowadzenie II. Definicje pojęć prawnych Marynarz Statek III. Postanowienia ogólne Konwencja Nr 108 MOP dotycząca krajowych dokumentów tożsamości marynarzy

16 Spis treści XV 2. Konwencja Nr 185 MOP dotycząca dokumentów tożsamości marynarzy (zrewidowana) Konwencja Nr 145 MOP i Zalecenie Nr 154 MOP dotyczące ciągłości zatrudnienia marynarzy Konwencja Nr 147 MOP dotycząca minimalnych norm na statkach handlowych Morska Konwencja Pracy z 2006 r III. Standardy regulujące nawiązywanie stosunków pracy na statkach handlowych Minimalna granica wieku zdolności do podjęcia zatrudnienia Stan zdrowia Kwalifikacje zawodowe IV. Pośrednictwo pracy V. Warunki umowy o pracę Umowa o pracę Czas pracy Urlopy wypoczynkowe Wynagrodzenie Repatriacja VI. Bezpieczeństwo pracy VII. Warunki życia Zakwaterowanie Wyposażenie pomieszczeń Wyżywienie Usługi socjalne Ochrona zdrowia Ubezpieczenie społeczne Morska inspekcja pracy Międzynarodowe standardy zatrudnienia i warunków zakwaterowania rybaków I. Wprowadzenie II. Wymagania stawiane rybakom Wiek Stan zdrowia Kwalifikacje zawodowe III. Umowy o pracę zawierane z rybakami IV. Czas pracy rybaków V. Warunki zakwaterowania na statkach rybackich Międzynarodowe standardy dotyczące warunków pracy pracowników portowych (dokerów) I. Wprowadzenie

17 XVI Spis treści II. Społeczne następstwa modernizacji przeładunku w portach III. Bezpieczeństwo i higiena pracy robotników portowych (dokerów) Międzynarodowe standardy zatrudniania I. Robotnicy rolni na plantacjach II. Personel pielęgniarski III. Pracownicy hotelowi IV. Pracownicy zatrudnieni w domu (home work) Podsumowanie Indeks rzeczowy

18 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa EKS... Europejska Karta Społeczna z r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) Konstytucja MOP... Konstytucja Międzynarodowej Organizacji Pracy z r. (Dz.U. z 1948 r. Nr 43, poz. 308 ze zm.) 2. Czasopisma AUL FI... Acta Universitatis Lodziensis Folia Iuridica AUWr... Acta Universitatis Wratislaviensis EP... Edukacja Prawnicza IPiSS... Instytut Pracy i Spraw Socjalnych MoPr... Monitor Prawa Pracy PiP... Państwo i Prawo PiZS... Praca i Zabezpieczenie Społeczne PPiA... Przegląd Prawa i Administracji RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny St.ZPPiPS... Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej 3. Inne skróty AFL... Amerykańska Federacja Pracy (American Federation of Labour) art.... artykuł ICTU... Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych MBP... Międzynarodowe Biuro Pracy ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych MOP... Międzynarodowa Organizacja Pracy orz.... orzeczenie

19 XVIII Wykaz skrótów t.... tom vol.... wolumen ze zm.... ze zmianami ze sprost.... ze sprostowaniem

20 Rozdział I. Ochrona trwałości stosunku pracy 1. Wprowadzenie Międzynarodowa Organizacja Pracy przez ponad 50 lat swojej działalności nie zajmowała się zagadnieniami stabilizacji stosunku pracy. Mimo iż niektóre państwa członkowskie, w szczególności państwa europejskie, podzielając przekonanie o formalnej równości stron indywidualnych stosunków pracy, gwarantowały ochronę pracownikom, uznając ich za słabszą stronę stosunków pracy przed czynnościami podejmowanymi przez pracodawców w celu dokonania zwolnień indywidualnych lub zbiorowych. Większość państw członkowskich pozostawała w przekonaniu, że interwencja w sprawy dotyczące rozwiązywania umów o pracę koliduje z autonomią woli stron stosunku pracy. Konsekwencją uznania pracodawców i pracowników, którzy nawiązali więź prawną regulowaną przepisami prawa pracy, za równe podmioty stosunków prawnych jest akceptacja prawa każdego z tych podmiotów do rozwiązania stosunku pracy na identycznych zasadach: z zachowaniem okresu wypowiedzenia, bez wypowiedzenia, bez konieczności podawania podstaw, czyli okoliczności uzasadniających dokonanie takiej czynności lub z obowiązkiem przestrzegania reguły, że u podstaw każdej jednostronnej czynności prawnej podjętej przez którąkolwiek ze stron stosunku pracy w zamiarze rozwiązania tego stosunku powinny znajdować się przyczyny akceptowane przez normy prawa pracy, ustanowieniem takich samych formalnych wymagań dla tych czynności. Przyjęcie koncepcji mechanicznej równości stron indywidualnych stosunków pracy i wynikające z niej identyczne traktowanie pracodawców i pracowników nie było możliwe z uwagi na ochronę autonomii działania pracowników. Ustanowienie w przepisach prawa pracy wymagań, od których uzależnione zostałoby podejmowanie przez pracowników ważnych i skutecznych czynności dotyczących rozwiązania stosunku pracy, mogłoby zostać potraktowane jako chęć zagwarantowa- 1 Nb. 1