INNOWACYJNA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA. Wartość dla uczelni - - wiedza dla przedsiębiorczości!

Transkrypt

1 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego INNOWACYJNA PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA Wartość dla uczelni - - wiedza dla przedsiębiorczości! (dokument do konsultacji) Warszawa 2008

2 W nowoczesnym społeczeństwie uczelnia nie jest już tylko instytucją zapewniającą proces kształcenia studentów, specjalistów, przyszłe kadry dla gospodarki, ani też ośrodkiem badawczym, stanowiącym zaplecze działalności dydaktycznej. Pełnię akademickości uczelnia uzyskuje kiedy stwarza warunki do wykorzystania wiedzy, potencjału intelektualnego, pomysłów, zapału młodych ludzi, studentów, absolwentów oraz pracowników nauki. Uczelnie są najlepszym, najbardziej bogatym i obfitym źródłem nowych idei, gdzie kształtują się myśli, przekazywana jest wiedza, prowadzone są badania. Tam też rodzą się nowe pomysły, które bardzo często mogą być wykorzystane do uruchomienia nowej działalności gospodarczej. Niewykorzystanie tych ogromnych możliwości świadczyłoby o utracie części potencjału rozwoju gospodarczego kraju. Przedsiębiorczość akademicka jest niezbędnym elementem współpracy uczelni z gospodarką, komercyjnego wykorzystania wyników działalności naukowej, a przede wszystkim rozprzestrzeniania i transferu wiedzy, technologii i innowacji. Determinuje wzrost innowacyjności gospodarki, a w szczególności rozwój gospodarczy regionu, w której dana uczelnia funkcjonuje. Uczelnia powinna stanowić swoiste epicentrum przedsiębiorczości i innowacyjności, ponieważ środowisko akademickie jest kopalnią idei. Akademicka przedsiębiorczość przyczynia się do zbliżenia kadry akademickiej do gospodarki, podkreślając jednocześnie potrzebę nauczania przedsiębiorczości oraz nastawienia na kształtowanie umiejętności, co skłania do zmian w strukturach i mentalności uczelni wyższych. 2

3 WARTOŚĆ DLA UCZELNI! CZYM JEST PRZEDSIEBIORCZOSĆ AKADEMICKA Przedsiębiorczość akademicka jest przede wszystkim wartością dla uczelni. Stwarzanie możliwości rozwoju aktywności gospodarczej osób spośród środowiska akademickiego jest dopełnieniem misji i wizji systemu kształcenia młodych umysłów. Możliwość realizowania pomysłów w ramach samodzielnej lub współprowadzonej działalności gospodarczej jest szansą na efektywny transfer wiedzy i innowacji do gospodarki. Uczelnia, w ramach której rozwija się przedsiębiorczość akademicka, odnosi z tego tytułu wielorakie korzyści. Uczelnia taka przedstawia młodym ludziom, potencjalnym studentom, absolwentom i pracownikom, kompleksową ofertę, zawierająca nie tylko pakiet dydaktyczny i ewentualnie możliwość prowadzenia badań naukowych, ale także okazję do wprowadzania swoich osiągnięć w życie poprzez podejmowanie działalności komercyjnej. Jest to przede wszystkim satysfakcja z faktu bezpośredniego zastosowania osiągnięć pracy danego środowiska, możliwość rynkowej weryfikacji swoich pomysłów. Jest to także źródło potencjalnych przychodów dla uczelni. Przedsiębiorczość akademicka jest elementem, który w istotny sposób może wspomóc przemiany w funkcjonowaniu szkół wyższych w kierunku lepszego dostosowania i bardziej efektywnej współpracy z całą gospodarką. Działalność dydaktyczna i naukowa uczelni nie jest prowadzona w oderwaniu od rzeczywistości ekonomicznej w kraju i zagranicą. Jednym z narzędzi weryfikacji dostosowania kształcenia do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy jest sukces ekonomiczny społeczności akademickiej. Taki sukces może przyczynić się do poprawy sytuacji ekonomicznej uczelni, a sytuacją pożądaną w przyszłości jest, by szkoły wyższe były zdolne do generowania znacznej części przychodów z komercjalizacji swoich osiągnięć naukowych. IDEA INKUBACJI PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Wykorzystanie wiedzy, osiągnięć naukowych, zdolności i pomysłów rodzących się na uczelniach w ramach własnego przedsiębiorstwa cechują się pewnym stopniem ryzyka. Dodatkowo już na samym początku młodzi przedsiębiorcy muszą ponosić koszty związane z uruchomieniem i funkcjonowaniem działalności gospodarczej. Potrzebna jest także znajomość procedur i kwestii prawnych związanych z uruchomieniem własnego biznesu oraz przynajmniej podstawowa wiedza z rachunkowości. Dodatkowe bariery rozwoju przedsiębiorczości akademickiej mogą wynikać ze specyfiki obszaru, czyli styku sektora nauki i gospodarki, gdzie dużą rolę odgrywają takie elementy jak prawa własności, trudność wyceny wyników osiągnięć naukowych, a także bariery w komunikacji między sektorami wynikające z różnych stylów funkcjonowania. Wyznacznikiem efektywności funkcjonowania 3

4 przedsiębiorstw jest relacja przychodów i kosztów, a więc to względy ekonomiczne decydują o podjęciu konkretnej działalności. W związku z trudnościami w początkowej fazie rozwoju biznesu warto jest poddać go pewnej ochronie, tak zwanej inkubacji. W tym celu powstają inkubatory przedsiębiorczości, których zadaniem jest wspieranie biznesu w początkowej fazie jego rozwoju. Inkubator przedsiębiorczości to instytucja posiadająca zaplecze w postaci przestrzeni użytkowej, najczęściej działająca w skali lokalnej, której podstawowym celem jest stymulowanie i wsparcie powstawania nowych przedsiębiorstw, przy wykorzystaniu lokalnego potencjału, w szczególności kapitału ludzkiego, zapewniając infrastrukturę i niezbędne usługi. Podstawową przesłanką lokowania firm w inkubatorze są ułatwienia organizacyjno-formalne oraz względy finansowe. ZAKRES INKUBACJI Ze względu na różne funkcje i sposób funkcjonowania inkubatorów można wymienić różny zakres inkubacji: Preinkubacja działania polegające na wsparciu potencjalnych przedsiębiorców w zakresie świadomości i umiejętności podejmowania działalności gospodarczej. Jest to faza, w której pomysł na biznes powstaje i jest udoskonalany Inkubacja rozpoczyna się wraz z uruchomieniem działalności gospodarczej i obejmuje niezbędne usługi, w szczególności pomoc prawną i finansowo-księgową, a także zapewnienie powierzchni użytkowej oraz dostęp do mediów INKUBACJA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI AKADEMICKIEJ Szczególnym rodzajem inkubatorów są akademickie inkubatory przedsiębiorczości. Stanowią one swoiste dopełnienie funkcjonowania szkolnictwa wyższego dając możliwość realizacji opracowanych przez środowisko uczelniane pomysłów poprzez rzeczywiste zastosowanie w ramach działalności gospodarczej. Stwarzają okazję i warunki do weryfikacji wiedzy i umiejętności przy stosunkowo niskich kosztach i ograniczonym ryzyku ponoszonym przez początkujących przedsiębiorców. 4

5 Akademickie inkubatory przedsiębiorczości funkcjonują w otoczeniu szkół wyższych, a ich celem jest wspieranie środowiska uczelnianego, studentów, absolwentów oraz pracowników naukowych w podejmowaniu działalności gospodarczej. Wiąże się z tym specyfika zadań, które mogą być realizowane w ramach takiego inkubatora, w szczególności edukacja i promocja przedsiębiorczości oraz podnoszenie świadomości i umiejętności w zakresie komercjalizacji pomysłów oraz wyników prac naukowych prowadzonych na uczelni. Formalne podstawy do tworzenia akademickich inkubatorów przedsiębiorczości stwarza ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym 1 gdzie w art. 86 stwierdza się że w celu lepszego wykorzystania potencjału intelektualnego i technicznego uczelni oraz transferu wyników prac naukowych do gospodarki, uczelnie mogą prowadzić akademickie inkubatory przedsiębiorczości oraz centra transferu technologii. Ustawa wymienia dwie formy funkcjonowania akademickich inkubatorów przedsiębiorczości: funkcjonujące w formie jednostki ogólnouczelnianej, działające na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat uczelni w formie spółki handlowej lub fundacji, na podstawie odpowiednich dokumentów ustrojowych W przypadku, gdy inkubator funkcjonuje jako jednostka ogólnouczelniana, tworzy się w nim radę nadzorującą, której skład określony jest w regulaminie. Istotne jest, by w składzie takiej rady, poza przedstawicielami środowiska naukowego, uwzględnić osoby reprezentujące środowisko gospodarcze. Podstawowa rola akademickich inkubatorów, czyli wspieranie przedsiębiorczości, determinuje zadania, które powinny być realizowane. Można je zróżnicować ze względu na zakres inkubacji. W obszarze preinkubacji inkubator powinien zapewniać następujące funkcje: krzewienie idei przedsiębiorczości oraz tworzenie korzystnych warunków do rozwijania przedsiębiorczości pomoc w rozwoju koncepcji biznesu promocja innowacyjności i roli innowacyjnych rozwiązań w rozwoju przedsiębiorstw oraz wpływ na gospodarkę regionu wyszukiwanie w ramach uczelni pomysłów, koncepcji, osiągnięć naukowych, które mogłyby stanowić podstawę do uruchomienia działalności gospodarczej systematyczna współpraca z podmiotami gospodarczymi działającymi w regionie w którym istnieje inkubator organizacja szkoleń skierowanych do środowiska akademickiego w zakresie wiedzy niezbędnej do prowadzenia działalności gospodarczej, w szczególności realiów działania małych i średnich przedsiębiorstw, podstaw prawa, rachunkowości oraz marketingu 1 Ustawa z dania 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym Dz. U. z dnia 30 sierpnia 2005 r. (z poz. zm.) 5

6 Główną rolą inkubatorów jest działalność inkubacyjna, w ramach której realizowane powinny być następujące funkcje: wsparcie uruchomienia i funkcjonowania przedsiębiorstw zapewnienie przestrzeni użytkowej niezbędnej w początkowej fazie funkcjonowania działalności gospodarczej zapewnienie dostępu do mediów i podstawowej obsługi biurowej doradztwo prawne doradztwo ekonomiczne wsparcie w zakresie prowadzenia rachunkowości wsparcie w zakresie pozyskania finansowania, w tym ze środków UE organizacja szkoleń pomoc w zdobywaniu kontaktów biznesowych Należy podkreślić, że optymalną sytuacją jest, gdy akademickie inkubatory przedsiębiorczości, w fazie inkubacji przyjmują model umożliwiający funkcjonowanie nowo powstałych firm w oparciu o podmiot gospodarczy prowadzący inkubator. Oznacza to, że firmy będące w inkubatorze nie muszą rejestrować własnej działalności gospodarczej, ponieważ inkubator działa w ich imieniu. Takie rozwiązanie umożliwia ograniczenie do minimum ryzyka osób rozpoczynających działalność gospodarczą. Nie muszą one ponosić kosztów uruchomienia i prowadzenia działalności gospodarczej, ponoszą jedynie koszt uczestnictwa w inkubatorze. W zamian otrzymują obsługę księgową i prawną, a formalna odpowiedzialność spoczywa na inkubatorze. INKUBACJA INNOWACYJNOŚCI Przedsiębiorczość akademicka jest niewyczerpanym źródłem innowacyjności. To właśnie w środowisku naukowym powstają nowe pomysły i rozwiązania, które mogą być innowacjami same w sobie lub mogą być źródłem innowacji. Chęć realizacji tych pomysłów może stanowić przesłankę do uruchomienia własnej działalności gospodarczej. Może to się odbywać w różnej formie w zależności od tego, czy ów pomysł akademicki jest pomysłem na biznes, czy jest ideą nowego produktu lub rozwiązania technologicznego. Niezależnie od formy, rolą akademickich inkubatorów przedsiębiorczości jest wspieranie środowiska akademickiego w realizacji koncepcji opartej na uruchomieniu działalności gospodarczej. Inkubatory powinny być nastawione na wyszukiwanie innowacyjnych pomysłów powstających na uczelniach i inspirowanie oraz zachęcanie do weryfikowania ich w oparciu o różne modele biznesowe. Działania takie powinny przyczyniać się do powstawania firm typu spin-off, których funkcjonowanie opiera się na innowacyjnych pomysłach i osiągnięciach wypracowanych na uczelni. Udziały w takich spółkach mogą posiadać m.in. studenci, pracownicy naukowi bądź też sama uczelnia. Rozwijająca się spółka spin-off może stać się w przyszłości źródłem przychodów uczelni, a także może, 6

7 w związku z rozwojem działalności, wykazywać zapotrzebowanie na nowe innowacyjne rozwiązania, których będzie poszukiwać na uczelni. Jest to pełen cykl powstawania innowacji, będący motorem rozwoju społeczności akademickiej i wzrostu poziomu konkurencyjności gospodarki. Firmy zakładane w inkubatorach nie musza być oparte na wielkich innowacjach od momentu samego założenia. W zasadzie należy spodziewać się, że typowych innowacyjnych firm będzie tylko kilka procent. Jednak aby te kilka procent mogło zaistnieć, potrzebna jest pewna masa krytyczna, czyli duża liczba nowopowstających firm wśród których pojawią się te najbardziej innowacyjne. Można także założyć, że większość firm powstałych w inkubatorach, w dłuższym okresie będzie potrzebowało innowacyjnych rozwiązań, aby utrzymać się na rynku i aby być konkurencyjnymi wobec innych podobnych podmiotów. W zależności od obszaru i zapotrzebowania na innowacje w określonych dziedzinach, firmy te będą wracały do uczelni z zamówieniami na nowe rozwiązania. Dotyczy to zarówno nowych modeli biznesowych, usług doradczych, jak również rozwiązań technologicznych. Misją ośrodków akademickich powinno być budowanie relacji z otoczeniem przy wykorzystywaniu własnych osiągnięć, w tym poszukiwanie kanałów efektywnego transferu wyników prac naukowych do gospodarki. Perspektywicznie firmy typu spin-off mogą stanowić źródło przychodów budżetów ośrodków akademickich, a także stanowić będą wartość dla społeczeństwa i gospodarki. FORMA PRAWNA FUNKCJONOWANIA INKUBATORÓW Uczelnie mogą w różny sposób uczestniczyć w powstawaniu akademickich inkubatorów przedsiębiorczości. W szczególności można wyróżnić trzy podstawowe warianty formalne: organizacja inkubatora jako jednostki ogólnouczelnianej udostępnienie powierzchni podmiotom zewnętrznym prowadzącym inkubator (spółce lub fundacji) objęcie udziałów w spółce, która prowadzi akademicki inkubator Forma funkcjonowania inkubatora powinna sprzyjać realizowaniu celu związanego z pełną inkubacją nowopowstałych firm. Oznacza to, że inkubator powinien dążyć do umożliwienia prowadzenia biznesu w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez inkubator. Wariant zakładający tworzenie jednostki ogólnouczelnianej daje uczelni możliwość sprawowania bezpośredniego nadzoru nad działalnością inkubatora. Jednak w ramach takiego 7

8 rozwiązania mogą pojawić się trudności z uruchomieniem biznesu w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez inkubator, ponieważ to uczelnia musiałaby działać w imieniu inkubowanych firm. Udostępnienie powierzchni podmiotom zewnętrznym prowadzącym inkubator jest rozwiązaniem najłatwiejszym z punktu widzenia uczelni, jednak bardzo ograniczającym możliwość wpływu na funkcjonowanie inkubatora. Uczelnia może udostępniać powierzchnię odpłatnie i czerpać z tego jedynie korzyść finansową lub umożliwić korzystanie z powierzchni nieodpłatnie, uznając że istnienie inkubatora przyczynia się do rozwoju uczelni. Uczestniczenie w działalności inkubatora z punktu widzenia uczelni powinno być zadaniem priorytetowym, ponieważ działalność takiej jednostki przyczynia się do rozwoju uczelni oraz wpływa na jej relacje z podmiotami gospodarczymi. Dlatego z punktu widzenia uczelni istotne może wydawać się rozważnie możliwości objęcia udziałów w spółce prowadzącej inkubator. Umożliwi to bezpośrednie wpływanie na działalność inkubatora, przy jednoczesnym ewentualnym czerpaniu korzyści finansowych. Zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, uczelnie mają możliwość prowadzenia wyodrębnionej działalności gospodarczej, a tym samym obejmowania udziałów w spółkach. ROLA WŁADZ UCZELNI Uczelnie w ramach własnej oceny, na podstawie analizy potencjału, powinny dokonać wyboru modelu i zakresu funkcjonowania akademickich inkubatorów. Istotnym czynnikiem jest analiza otoczenia biznesowego uczelni oraz możliwości współpracy, jaka mogłaby zostać nawiązana w ramach funkcjonowania inkubatora. Władze uczelni, w ramach rozwoju kompleksowego potencjału akademickiego, powinny zawrzeć koncepcje rozwijania przedsiębiorczości akademickiej, wykorzystującej potencjał akademicki danej uczelni przy uwzględnieniu jej wpływu na otoczenie gospodarcze. Bardzo ważne jest wsparcie na etapie powstawania i funkcjonowania inkubatorów w szkołach wyższych. Jednocześnie niezbędnym wydaje się promowanie idei przedsiębiorczości na wszystkich płaszczyznach działalności uczelni, w szczególności w oparciu o wiedzę i wyniki badań uzyskane w ośrodkach akademickich. Ważnym zadaniem uczelni jest także ewaluacja działalności inkubatorów oraz poziom zainteresowania środowiska naukowego podejmowaniem działalności gospodarczej na podstawie osiągnięć naukowych. Przedsiębiorczość akademicka jest ważnym elementem pobudzającym aktywność naukowogospodarczą uczelni wyższej. Jest także czynnikiem pozwalającym w lepszym stopniu odpowiadać wyzwaniom, jakie stawiają uczelni idee gospodarki opartej na wiedzy. 8

9 PYTANIA DO KONSULTACJI 1. Jakie są bariery instytucjonalne i jakie rozwiązania w tym zakresie są niezbędne na uczelniach i w ich otoczeniu w celu wsparcia rozwoju przedsiębiorczości akademickiej? 2. Jakie są bariery prawne i jakie rozwiązania w tym zakresie są niezbędne w celu wsparcia rozwoju przedsiębiorczości akademickiej? 3. Jaką rolę z punktu widzenia uczelni powinna odgrywać przedsiębiorczość akademicka? 4. Czy środowisko akademickie posiada dostęp do wyczerpującej wiedzy w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej? 5. Czy środowisko akademickie jest zainteresowane podejmowaniem działalności gospodarczej? 6. Czy działalność uczelni na wszystkich płaszczyznach (dydaktyka, badania, koła naukowe, wsparcie dla pracowników naukowych,..) sprzyja przedsiębiorczości? 7. Jaka jest efektywność funkcjonowania akademickich inkubatorów przedsiębiorczości? 8. Jakie dodatkowe funkcje mogą spełniać inkubatory przedsiębiorczości funkcjonujące przy uczelniach? 9. Jakich działań wspierających można oczekiwać ze strony instytucji państwowych w zakresie wspierania akademickiej przedsiębiorczości innowacyjnej? 10. Czy zadawalający jest obecnie poziom współpracy uczelni z otoczeniem gospodarczym w kontekście przedsiębiorczości akademickiej? 11. Jak oceniana jest działalność obecnie istniejących inkubatorów? 12. Jakie jest zainteresowanie studentów działalnością akademickich inkubatorów? 13. Czy istniejące akademickie inkubatory przedsiębiorczości funkcjonują na eksponowanym miejscu w uczelniach? Uwagi i opinie prosimy przesyłać do dnia 15 stycznia 2009 r. 9