Percepcja, język, myśłenie

Transkrypt

1 Percepcja, język, myśłenie Język z perspektywy psychologii poznawczej cz.1 dr Łukasz Michalczyk Definicje język to ludzka zdolność do nabywania i używania złożonych systemów komunikacji wykorzystuje arbitralne symbole (np. drzewo po polsku, tree po angielsku, baum po niemiecku) hierarchiczna struktura (dźwięki, słowa, sentencje) może zostać utworzona nieskończona liczba wypowiedzi Definicje to naukowe badania języka subdyscypliny: psycho to dyscyplina zajmująca się badaniem psychologicznych i neurobiologicznych czynników, które umożliwiają człowiekowi nabywać, używać, rozumieć i tworzyć język

2 Definicje subdyscypliny: psycho socjo w jaki sposób społeczeństwo wpływa na język socjologia języka w jaki sposób język wpływa na społeczeństwo badania dźwięków jako abstrakcyjnych elementów umysłu osoby mówiącej, które mają różne znaczenia fonem - to podstawowa jednostka fonologii języka, która łączy się z innymi fonemami i tworzy większe jednostki, które posiadają znaczenie najmniejsza jednostka językowa, która może zmienić znaczenie Przykład: fonem [m] i [w] to dwa fonemy w języku polskim, a więc słowa: myj i wyj mają inne znaczenie

3 fonemy mogą być reprezentowane przez różne litery np. w angielskim [k]: cat, school, skill - badanie znaczenia stojącego za dźwiękami - badanie dźwięków ludzkiej mowy ~ choć wypowiadane k różnią się w każdym słowie subtelnościami dźwiękowymi - wszystkie stanowią ten sam fonem, bo subtelności te nie zmieniają znaczenia słowa w języku angielskim (w odróżnieniu np. od niemieckiego) wymowa jest nieregularna np. Ghoti - gh wymówić jako [f] jak w słowie tough - o wymówić jako [i] jak w słowie women - ti wymówić jak [sz] jak w słowie nation - w konsekwencji mógłbyś wypowiedzieć: [fisz] - ale: te litery nigdy by nie mogły być wypowiedziane w taki sposób, ze względu na ich ułożenie w wyrazie (a więc ze względu na strukturę słowa - morfologię)

4 badania dotyczące struktury słowa i relację tej struktury do znaczenia tego słowa badanie wzorców budowy słów morfemy - najmniejsza znacząca (także gramatycznie) część wyrazu; morfemem jest nie tylko rdzeń wyrazu, ale także elementy przyłączające się do rdzenia: przedrostki, sufiksy, -y - tworzące liczbę mnogą Przykład: - kot - jeden morfem - koty - dwa morfemy - czŀowieka - dwa morfemy - niepowtarzalny - trzy morfemy

5 badania dotyczące tego w jaki sposób tworzone są zdania bada system zasad, które określają jak słowa łączą się w sentencję Przykład: - Podmiot - czasownik - dopeŀnienie ChĿopiec rzuciŀ kamieniem - niewŀaściwe byŀoby zestawienie: - ChĿopiec kamieniem rzuciŀ badania dotyczące tego w jaki sposób znaczenie jest wyrażane w języku jest determinowane przez słowo i składnię - różne słowa mają różne znaczenia - znaczenie może się zmieniać w zależności od składni (struktury sentencji) - malować czerwony dom (paint a red house) - malować dom na czerwono (paint a house red)

6 relacja pomiędzy semantyką i składnią może być złożona - Colorless green ideas sleep furiously / Bezbarwne zielone idee śpią wściekle Noam Chomsky - gramatycznie poprawne - brak znaczenia - Chłopiec rzucił kamienia - gramatycznie niepoprawne (powinno być kamieniem) - nie pozbawione znaczenia w jaki sposób kontekst wpływa na znaczenie implikatura konwersacyjna - niedosłowny sens wypowiedzi, aluzyjne znaczenie, nie wyrażone wprost - chciaŀbym pojechać do Singapuru; - a ja chciaŀbym polecieć na Księżyc (implikatura: twoje marzenie jest nierealistyczne)

7 gramatyka zajmuje się badaniem reguł, które rządzą wytwarzaniem wyrazów i zdań badania nad gramatyką zawierają: fonologię, morfologię i składnię Gramatyka i często jest uzupełniana prze: fonetykę, semantykę, pragmatykę a więc przez gramatykę możemy uznać wszystkie wymienione elementy teoretyczne

8 nabywanie języka dzieci zaraz po urodzeniu - nie znają języka ~4 miesiąc życia - rozróżniają dźwięki mowy - zaczyna gaworzyć prewerbalna komunikacja komunikacja poprzez wokalizację i gesty nabywanie języka formy werbalne zastępują stare pre-werbalne wokalizacje jakie są mechanizmy nabywania języka? debata - Skinner Zachowanie werbalne (Verbal behavior, 1957) - behawioralne podejście - język jest nabywany wyłącznie poprzez wzmocnienie (ang. reinforcement) - jeśli niemowle wypowie właściwe słowo czy zdanie to jest nagradzane - krytyka - dzieci zazwyczaj nie dbają o informacje zwrotne -. jakie są mechanizmy nabywania języka? debata - Noam Chomsky - silnie skrytykował książkę Skinnera (1959) - język jest zbyt złożony by mógł być wyuczony poprzez wzmocnienia - modele (rodziców, rodzeństwa) często używają języka niewłaściwie (tzw. ubóstwo bodźca - ang. the poverty of the stimulus) - wg niego - dzieci nie muszą uczyć się gramatyki. Jest ona wrodzona. - dzieci rodzą się z wiedzą - Uniwersalnej Gramatyki jakie są mechanizmy nabywania języka? debata - Noam Chomsky - wywarł bardzo silny wpływ na lingwistykę - ale niektóre z jego założeń okazały się błędne - ubóstwo bodźca >nawet naturalny, często błędny język zawiera wystarczający poziom informacji dotyczących zasad językowych, które można wydobyć i nauczyć się - a zatem nie ma potrzeby zakładać istnienie wrodzonej Uniwersalnej Gramatyki

9 produkcja mowy jest związana z kombinacją aktywności wielu organów (patrz rysunek) fonemy mogą być sklasyfikowane przy użyciu dwóch aspektów artykulacji - miejsca artykulacji - sposób artykulacji fonacja / udźwięcznienie ułożenie ust, języka, stopień otwarcia ust transformacje Fouriera

10 transformacje Fouriera W jaki sposób dokonujemy analizy mowy? spektrogram oś x - czas oś y - amplituda Spektogram szybka transformacje Fouriera oś x - czas oś y - częstotliwość amplituda - odcienie szarości (biały niska; czarne wysoka) transformacje Fouriera doprowadzają do prezentacji amplitud fal o określonych częstotliwościach spektrogram Formanty - to pasmo częstotliwości uwypuklone w barwie ludzkiej mowy samogłoski posiadają swoje własne właściwości (natężenia amplitud) w obrębie formantów spektrogram Formanty - to pasmo częstotliwości uwypuklone w barwie ludzkiej mowy głoski posiadają swoje własne właściwości (natężenia amplitud) w obrębie formantów

11 (czyli mówienie) - podsumowanie to złożony, fizjologiczny proces angażuje po drodze wiele organów mowy spektrogramy służą do analizy i reprezentacji sygnału mowy Łańcuch mowy (Denes, Pinson, 1993) fale dźwiękowe ucho słuchacza sygnał nerwowy przetwarzanie sygnału w mózgu identyfikacja fonemów kombinacja fonemów słowa percepcja mowy to złożony proces różne akcenty, szybkość mowy, wysokość tonu głosu np. w angielskim istnieje ponad 50 sposobów wypowiedzenia the koartykulacja

12 percepcja mowy to złożony proces podział na słowa mowa jest ciągła, nie ma przerw pomiędzy słowami percepcja mowy to złożony proces Pollack, Picket (1964) nagrali rozmowę pomiędzy ludźmi podzielili nagranie: oddzielając pojedyczne słowa oddzielając sekwencję 7 słów osoby badane odsłuchiwały taśmy, a następnie mieli odpamiętać jak najwięcej słów pojedyczne słowa były odpamiętywane w ~50% sekwencja 7 słów - odpamiętanie ~90% percepcja mowy to złożony proces efekt rekonstrukcji fonemu (phonemic restoration effect) - Warren, Warren, 1970 dźwięk, którego brakuje w słyszane mowie może być zrekonstruowany przez mózg i może zostać usłyszany, pomimo, że akustycznie nie wystąpił percepcja mowy to złożony proces efekt rekonstrukcji fonemu (phonemic restoration effect) - Warren, Warren, 1970 dźwięk, którego brakuje w słyszane mowie może być zrekonstruowany przez mózg i może zostać usłyszany, pomimo, że akustycznie nie wystąpił the *eel was on the axle the *eel was on the shoe the *eal was on the table the *eel was on the orange the wheel was on the axle koło było w osi the heel was on the shoe pięta była the meal was on the table posiłek był the peel was on the orange skórka była pomarańczowa wpływ kontekstu na znaczenie zdania oznacza, że efekt rekonstrukcji fonemu zachodzi przy użyciu procesów góra - dół

13 percepcja mowy to złożony proces efekt McGurka (McGurk, MacDonald, 1976) to demonstracja tego, że percepcja mowy jest wielomodalna tzn. przebiega przy użyciu więcej niż jednego zmysłu (nie tylko słuchu, ale także wzroku)