WPŁYW ZMIAN W DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ NA KOSZT I CZAS ROBÓT BUDOWLANYCH

Transkrypt

1 zmiany w dokumentacji projektowej, koszt robót, czas realizacji robót ryzyko harmonogramowe, ryzyko kosztowe Iwona RYBKA * WPŁYW ZMIAN W DOKUMENTACJI PROJEKTOWEJ NA KOSZT I CZAS ROBÓT BUDOWLANYCH W pracy przeprowadzono analizę wpływu zmian w dokumentacji projektowej, dokonywanych na etapie realizacji robót, na czas i koszt inwestycji. Możliwość przekroczenia założonego budżetu oraz czasu trwania inwestycji jest poważnym utrudnieniem, zarówno dla inwestora jak i wykonawcy robót w sprawnym zarządzaniu przedsięwzięciem. Stąd zachodzi potrzeba identyfikacji i oceny czynników wpływających na poziom ryzyka harmonogramowego i kosztowego w projektach. Realizując to zamierzenie określono przyczyny, a następnie oszacowano skutki kosztowe oraz czasowe zmian w dokumentacji projektowej. Analizę dokonano na podstawie przeglądu dokumentacji inwestycji obejmującej rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków. Na podstawie uzyskanych wyników określono wpływ zmian projektowych w kontekście czasu i kosztu przedsięwzięcia. W ten sposób przedstawiono rzeczywistą skalę problemu, jakim są zmiany w dokumentacji projektowej. 1. WPROWADZENIE Wynikiem działań podjętych na etapie projektowania jest sporządzenie dokumentacji projektowej. Według Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. dokumentacja projektowa składa się w szczególności z projektu budowlanego w zakresie uwzględniającym specyfikę robót budowlanych, projektów wykonawczych, przedmiaru robót, informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia [4]. Dokumentacja ta stanowi podstawę realizacji robót budowlanych oraz jest narzędziem niezbędnym do wyegzekwowania określonego efektu końcowego i założonych wymagań jakościowych. Stanowi ona bazę dla organizacji prac, określenia niezbędnych zasobów w postaci ludzi i sprzętu oraz zapewnienia bezpieczeństwa na terenie budo- * Uniwersytet Przyrodniczy, Instytut Kształtowania i Ochrony Środowiska, Pl. Grunwaldzki 24, Wrocław.

2 436 I. RYBKA wy. Z tych względów powinna być wysokiej jakości dokumentem, co jest podstawowym warunkiem wykonania inwestycji w założonym czasie i ustalonym budżecie. W trakcie budowy często okazuje się, że istniejąca dokumentacja projektowa wymaga zmian i modyfikacji. Zmiany te mogą być wynikiem działań zawinionych przez uczestników kontraktu np. projektanta, który zastosował wadliwe rozwiązanie techniczne [2] lub inwestora, który chce zastosować inne niż w projekcie pierwotnym rozwiązania czy technologie. Zmiany w dokumentacji mogą być też podyktowane czynnikami niezależnymi od działań uczestników przedsięwzięcia budowlanego. Przyczyną ich może być np. konieczność dostosowania istniejących rozwiązań projektowych do zmienionych, w trakcie trwania inwestycji, wymogów prawa np. w zakresie przepisów BHP. Niezależnie od przyczyn, zmiany w projekcie generują potrzebę uszczegółowiania i poprawiania dokumentacji oraz sporządzania zamiennych rozwiązań projektowych. Na przykładzie wybranej inwestycji z zakresu inżynierii środowiska [3] przeprowadzono ocenę wpływu takich zmian na czas i koszt inwestycji. 2. ZMIANY W DOKUMENTACJI PROJKETOWEJ I ICH WPŁYW NA CZAS I KOSZT REALIZACJI Zgodnie z Ustawą Prawo budowlane, w dokumentacji projektowej można dokonywać zmian, jeżeli są one uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa realizacji robót budowlanych lub usprawnienia procesu budowy. Są to rozwiązania zamienne w stosunku do przewidzianych w projekcie, zgłoszone przez kierownika budowy lub inspektora nadzoru inwestorskiego. Zmiany te związane są z zaistniałymi, w trakcie robót, okolicznościami, których nie można było wcześniej przewidzieć. Są to również zmiany dokonane podczas wykonywania robót, które nie powodują istotnych odstępstw od zatwierdzonego projektu lub warunków pozwolenia na budowę [7]. W przypadku, gdy modyfikacje w sposób istotny zmieniają projekt np. wpływają na charakterystyczne parametry obiektu budowlanego takie jak kubatura lub zmiana lokalizacji (przebiegu, w przypadku inwestycji liniowej), konieczne jest uzyskanie decyzji o zmianie pozwolenia na budowę. Najczęściej prowadzi to do wstrzymania prac do czasu sporządzenia nowego projektu i wydania nowej decyzji. Przy złożeniu wniosku wymagane mogą być dodatkowe, odpłatne decyzje i opinie. Proces usankcjonowania zmian istotnych jest długotrwały, co w konsekwencji wpływa na termin zakończenia robót. Cała procedura wymaga dodatkowych nakładów finansowych. Koszty te obejmują sporządzenie nowego projektu oraz koszty procedury uzyskania decyzji o zmianie pozwolenia na budowę. Nie w każdym przypadku modyfikacja w dokumentacji projektowej musi generować konieczność zamiennego pozwolenia na budowę. W trakcie robót może wystąpić

3 Wpływ zmian w dokumentacji projektowej na koszt i czas robót budowlanych 437 potrzeba korekty w innych częściach składowych dokumentacji projektowej np. projekcie wykonawczym czy przedmiarach, bez konieczności ingerencji w projekt budowlany [1]. Drobne korekty w dokumentacji wymagają jedynie akceptacji projektanta, w ramach nadzoru autorskiego, przy skomplikowanej zmianie samo oczekiwanie na nowe rozwiązanie projektowe ma niebagatelny wpływ na czas ukończenia robót. Szczegółowy podział skutków zmian w dokumentacji projektowej przedstawiono na rys. 1. Rys. 1. Oddziaływanie zmian w dokumentacji projektowej na koszt i czas realizacji robót Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów budowy [3] Nowe rozwiązania projektowe mogą przyczyniać się do wykonania elementu lub całego obiektu w zamiennej technologii lub metodzie. W tym przypadku może nastąpić zmiana kosztów, lecz niekoniecznie związana ona będzie z ich wzrostem. Również nie w każdym przypadku roboty zamienne wpływają na wydłużenie czasu wykonywania zadania. Jeżeli zamienność opierać się będzie na szybszej lub tańszej metodzie wykonania to termin zakończenia prac może ulec przyspieszeniu, a koszty takich prac będą mniejsze niż założono. Natomiast roboty dodatkowe w każdym przypadku wiążą się z rozszerzeniem zakresu rzeczowego umowy lub, co najmniej ze zwiększeniem ilości robót. Konsekwencją tego jest zarówno wzrost kosztów, jak i wydłużenie czasu realizacji obiektu. Roboty dodatkowe, w przypadku wydatkowania środków publicznych zobowiązują inwestora do przeprowadzenia odrębnej procedury zamówienia. W tych okolicznościach niejednokrotnie wykonawca jest zmuszony do wstrzymania robót do czasu zawarcia odrębnej umowy.

4 438 I. RYBKA Szczególnym przypadkiem zmiany w dokumentacji projektowej jest korekta ilości robót określonych w przedmiarze. Najczęściej wynika ona z niedoszacowania ilości robót na etapie planowania. Zmiana ilości wykonanych robót, w stosunku do oszacowanych w przedmiarze, nie powoduje konieczności zmian do kontraktu o ile zakres robót jest zgodny z zakresem w dokumentacji projektowej. Nie zmienia to faktu, że ta modyfikacja zwiększa zatwierdzoną kwotę kontraktową. 3. ANALIZA PRZYPADKU Analizowana inwestycja związana jest z modernizacją i rozbudową oczyszczalni ścieków. Planowany czas budowy to 3 lata, a zatwierdzona kwota kontraktowa wynosi ok ,00 PLN. Zmiany w kontrakcie tej inwestycji w większości przypadków były następstwem błędów i nieprawidłowości w dokumentach opracowanych przez projektanta, na etapie przygotowania inwestycji. W grupie tej znalazły się również zdarzenia związane z decyzjami inwestora po zawarciu umowy głównie wynikające z potrzeby dostosowania rozwiązań technicznych do technologii eksploatowanej oczyszczalni. Szczegółową klasyfikację opisywanych zdarzeń wraz z przykładami przedstawiono na rysunku nr 2. Rys. 2. Zmiany w dokumentacji projektowej Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów budowy [3] Wyszczególnione zmiany dotyczyły modyfikacji technologii, rozwiązań materiałowych oraz korekt w rozliczeniach. Większość nieprawidłowości czy braków w do-

5 Wpływ zmian w dokumentacji projektowej na koszt i czas robót budowlanych 439 kumentacji projektowej była weryfikowana przez projektanta na bieżąco w ramach nadzoru autorskiego. Działania te nie wymagały oczekiwania na nowe rozwiązanie projektowe. Nie skutkowały również dodatkowymi kosztami. Jednak część zdarzeń, udokumentowanych w protokołach konieczności, generowała potrzebę uszczegółowienia i poprawienia dokumentacji oraz wprowadzenia nowych rozwiązań projektowych. Konsekwencją tego były: roboty dodatkowe, roboty zamienne, zmiana ilości robót określonych w przedmiarze robót. Przeprowadzona analiza, polegająca na przeglądzie dokumentów i korespondencji sporządzanych w trakcie robót, pozwoliła określić 42 zdarzenia, które przyczyniły się do przedstawionych powyżej zmian [3]. W większości przypadków zdarzenia te przyczyniły się do robót dodatkowych. Szczegółowe dane w tym zakresie przedstawiono na rysunku nr 3. Rys. 3. Zestawienie ilościowe następstw zmian w dokumentacji projektowej Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów budowy [3] Wyszczególnione powyżej zmiany wpłynęły na wydłużenie czasu realizacji robót. Ponadplanowy czas wynikał najczęściej z konieczności przeprowadzenia następujących czynności: sporządzanie nowego lub poprawianie istniejącego rozwiązania projektowego, czas zamówienia materiałów, zabezpieczenie wykonanych już elementów, ponowne przygotowanie stanowisk pracy. Proces wydłużenia czasu dla wybranego zdarzenia przedstawiono na rysunku nr 4. Inwestor w dniu r. zgłosił potrzebę wykonania dodatkowych elementów (króćców DN50 z zaworami hydrantowymi) nie przewidzianych w pierwotnej dokumentacji projektowej. Wiązało się to z zastosowaniem innych rozwiązań technicznych, polegających na zabudowie nowych elementów (czyszczaków i króćców spustowych). Potrzeba tych modyfikacji wynikała z doświadczeń eksploatacyjnych istniejących obiektów modernizowanej oczyszczalni. Inżynier Kontraktu w dniu r. polecił wykonawcy wykonanie robót zgodnie z zweryfikowanymi rysunkami. Wykonawca zamówił armaturę i materiały niezbędne do wykonania dodatko-

6 440 I. RYBKA wych prac. Czas oczekiwania na nowe elementy wyniósł około 4 tygodnie. Następnie właściwe prace montażowe trwały 2 tygodnie. Dodatkowo, należało powtórzyć próby szczelności, co wydłużyło roboty o kolejny tydzień. Prace montażowe wykonywane na ukończonych już instalacjach wymagały ponadto ponownego przygotowania stanowisk pracy oraz wdrożenia rozwiązań organizacyjnych, których celem było zabezpieczenie przed zabrudzeniem i zniszczeniem wykonanych już elementów. Z przedstawionego przypadku wynika, że czas potrzebny na zrealizowanie robót dodatkowych wynosił 45 dni roboczych. Rys. 4. Wydłużenie czasu trwania prac w wyniku robót dodatkowych Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów budowy Przedstawione powyżej dane dotyczą tylko jednego przypadku. W sumie wykonawca oszacował 1998 dni jako czas potrzebny na realizację wszystkich robót będących skutkiem zmian w dokumentacji projektowej. Jednakże nie wszystkie modyfikacje miały wpływ na termin końcowy inwestycji, bowiem występowały w różnych okresach, a w większości przypadków roboty prowadzone były równolegle na wielu frontach. Z tych powodów sumowanie czasów trwania ponadplanowych zadań nie było uzasadnione. W rzeczywistości inwestor uznał 100 dni na wykonanie robót dodatkowych i 29 dni na roboty zamienne. Roboty dodatkowe obejmowały dwie czynności. Pierwsza z nich, trwająca 55 dni, polegała na usunięciu kolizji. Druga, o czasie 45 dni związana była z wykonaniem dodatkowych elementów. Roboty zamienne wynikały z konieczności doboru innego rozmiaru zastawek w komorze rozdziału ścieków. Koszty prac dodatkowych i zamiennych obejmowały m.in.: sporządzenie nowego rozwiązania projektowego, koszty bezpośrednie - dodatkową mobilizację personelu, sprzętu, maszyn, zamówienie droższych lub dodatkowych urządzeń i materiałów, koszty pośrednie zarządzanie budową, organizacja produkcji, zysk. Finansowe skutki zmian przedstawiono na rysunku nr 5. Zmiana zakresu rzeczowego robót skutkowała zwiększeniem zatwierdzonej kwoty kontraktowej.

7 Wpływ zmian w dokumentacji projektowej na koszt i czas robót budowlanych 441 Rys. 5. Finansowe skutki zmian w dokumentacji projektowej Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów budowy 4. WNIOSKI I PODSUMOWANIE Na podstawie przeglądu dokumentacji, dotyczącej rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków stwierdzono, że w trakcie robót wielokrotnie wystąpiła potrzeba zmian w dokumentacji projektowej. Konsekwencją tych modyfikacji były 42 zgłoszenia udokumentowane w protokołach konieczności. Spowodowały one wykonanie dodatkowych robót w 20 przypadkach, a w 5 przypadkach robót zamiennych. Zmiana ilości robót wystąpiła w 17 zgłoszeniach. Zdefiniowane w pracy zmiany wpłynęły na ograniczenie możliwości realizacyjnych prac. Bezpośredni wpływ na termin końcowy miały tylko te zdarzenia, które odnosiły się do czynności znajdujących się na drodze krytycznej. Ponadto analizowane zmiany spowodowały zwiększenie kosztów robót budowlanych. Zwiększone koszty robót stanowiły 2,06% zatwierdzonej kwoty kontraktowej. Podstawą do dyskusji jest ocena czy procentowa wartość zmiany kontraktowej na poziomie 2,06% jest wartością znaczącą. W omawianym przypadku 2,06% kwoty kontraktowej to około 6 mln złotych dodatkowych kosztów na nieprzewidziane roboty. Najwięcej kosztów wygenerowały roboty dodatkowe, natomiast roboty zamienne obniżyły wartość robót. Przedmiotowa inwestycja jest obecnie w fazie rozruchu technologicznego. Wnioski z prowadzonych czynności sprawdzających pracę układu technologicznego generują kolejne zmiany o charakterze zarówno robót dodatkowych, jak i zamiennych. Dowodzi to po raz kolejny o wadliwości przyjętych rozwiązań projektowych, które nie sprawdziły się podczas próbnej eksploatacji. Proces wdrażania zmian na etapie rozruchu jest tym bardziej dotkliwy, że dotyczy wybudowanych już obiektów i systemów technologicznych uzbrojonych w układy automatyki i sterowania. Zatem w analizowanym przypadku rezerwa na poziomie niewiele ponad 2% wartości kontraktu nie zabezpiecza wszystkich skutków zmian w dokumentacji projektowej. Określenie bardziej precyzyjnego wskaźnika procentowego optymalnej rezerwy finansowej wymagałoby dokonania analizy inwestycji po zakończeniu rozruchu i wykonaniu wszyst-

8 442 I. RYBKA kich niezbędnych prac gwarantujących osiągnięcie celu funkcjonalno-użytkowego inwestycji. Analiza inwestycji dowodzi, że zastosowanie właściwych rozwiązań projektowych w oparciu o rzetelną wiedzę, staranną inwentaryzację stanu istniejącego i znajomość oczekiwań inwestora ma kluczowe znaczenie dla ograniczenia nieprzewidywalnych kosztów i czasu realizacji inwestycji. W celu skrócenia czasu korygowania dokumentacji a tym samym zmniejszenia generowanych opóźnień w realizacji robót projektanci, w ramach nadzoru autorskiego, powinni śledzić na bieżąco realizację robót i podejmować natychmiastowe działania. LITERATURA [1] ADAMCZYK W. i in., Podręcznik dla Inwestorów przedsięwzięć infrastrukturalnych, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Programów Pomocowych i Pomocy Technicznej, Warszawa 2011, data dostępu: r. [2] DESZCZ J., Nieprawidłowości w procesie projektowania obiektów budowlanych analiza przypadków, Technologia i zarządzanie w budownictwie, Prace Naukowe Instytutu Budownictwa Politechniki Wrocławskiej, Vol. 91, Seria: Studia i Materiały 20, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2008, [3] DOKUMENTACJA BUDOWY w ramach Kontraktu: Zadanie B1 Docelowy system oczyszczania Rozbudowa i modernizacja Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków w ramach projektu Poprawa gospodarki wodno-ściekowej we Wrocławiu Etap II. [4] Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno - użytkowego ( Dz. U. nr 202 z 2004 r., poz. 2072). [5] RYBKA I., BONDAR-NOWAKOWSKA E., Źródła ryzyka w realizacji oczyszczalni ścieków i kanalizacji. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich. Nr 8/1, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, Kraków 2010, [6] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tj. Dz. U. z 2010 r. Nr 113 poz. 759 ze zm.). [7] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U Nr 89 poz. 414). THE INFLUENCE OF CHANGES TO PROJECT DOCUMENTATION ON COST AND TIME OF BUILDING WORK The paper comprises an analysis of the influence of changes to project documentation made during the work execution stage on time and cost. The possibility of exceeding the planned budget and work duration is a significant hindrance to the efficient project management for both: the investor and the contractor. Therefore, identification and assessment of factors which affect the level of schedule risk and cost risk are necessary. To achieve this aim, the results of changes to project documentation were classified and evaluated. The analysis was conducted based on a project involving the extension and modernization of a sewage treatment plant. On the grounds of the findings, the significance of project changes in the contexts of time and cost was indicated. In this way, the actual scale of problems concerning changes to project documentation has been presented.