Instrukcja obsługi Kuz ni 1

Transkrypt

1 Instrukcja obsługi Kuz ni 1 SPIS TREŚCI: 1. Podstawowe informacje na temat Kuźni Słownik właściciel i słowniki używające Rejestracja Tworzenie słownika Tworzenie zalążku słownika i społeczności słownikowej Dodawanie nowych leksemów (haseł) Wypełnianie formularza nowego hasła Status Hasło Część mowy Sposoby odmiany Rodzaj Wzór odmiany Podpowiadacz wzorów Odmiana czasownika Odmiana przymiotnika Odmiana liczebnika Odmiana rzeczownika Kwalifikator ( przy sposobie odmiany ) Kwalifikatory Dodawanie nowych kwalifikatorów Kwalifikatory stylistyczne Zagadnienia teoretyczne zawarte w niniejszej instrukcji oparta są na podstawie Zagadnień teoretycznych Zygmunta Saloniego w Słownik gramatyczny języka polskiego Saloni Z., Woliński M., Wołosz R., Gruszczyński W., Skowrońska D. Warszawa 2012 r.

2 S t r o n a Umiejscowienie kwalifikatorów stylistycznych Rodzaje kwalifikatorów stylistycznych Kwalifikatory zakresowe Klasyfikacja: pospolitość Komentarz Odsyłacze Modyfikacja istniejących leksemów Części mowy Czasowniki i jego derywaty Czasownik (v) czytać Gerundium (ger) czytanie Imiesłów przymiotnikowy bierny (ppas) czytany Imiesłów przymiotnikowy czynny (pact) czytający Specyficzny imiesłów przymiotnikowy bierny (appas) roześmiany Predykatyw (pred) żal, szkoda Rzeczownik (subst) pies Zaimek (ppron) ja, my, ty, wy (on?) Przymiotnik i jego derywaty Przymiotnik (adj) ładny Przymiotniki w stopniu wyższym (adjcom) ładniejszy Przysłówek odprzymiotnikowy w stopniu równym (adv) ładnie Przysłówek odprzymiotnikowy w stopniu wyższym (advcom) ładniej Rzeczownik odprzymiotnikowy (osc) ładność Przysłówki nieodprzymiotnikowe niestopniowalne (advndm) wczoraj Liczebnik (num) dwa Przyimek (prep) przy Wykrzyknik (interj) jejku... 23

3 S t r o n a Spójnik współrzędny (conj) i Spójnik podrzędny (comp) że Partykuła (part) azaliż, bodaj Quasi-części mowy Prefiksy (pref) przy Skróty (skrs, skrl, skrw, skrf) pp., pkt SKRS SKRL SKRW SKRF Fraza Alien Atrybuty Atrybuty czasownikowe Właściwy Przechodniość Zwrotność Aspekt Atrybuty rzeczownikowe Deprecjatywność Atrybuty zaimkowe Osoba Atrybuty przymiotnikowe Forma złożona Forma poprzyimkowa Atrybut liczebnikowy Liczba selektywna... 30

4 S t r o n a Atrybut przyimkowy Przypadek Atrybut DOKŁADNIEJ Dla przysłówków nieodmiennych niestopniowalnych (advndm) Dla przyimków (prep) Dla wykrzykników (interj) Dla spójników współrzędnych (conj) Dla spójników podrzędnych (comp) Dla partykuł (part) Dla prefiksów (pref) Dla SKRL Dla SKRW Dla SKRF Dla frazy (fraz) Atrybuty wpisywane dla skrótów Jeszcze dokładniej Rozwinięcie Tłumaczenie Warianty Wyszukiwarka, lista Opcja sortowania Opcja filtrowania Opis niektórych informacji, według których można dokonywać filtrowania Hasło Części mowy Wzór Liczba wzorów... 42

5 S t r o n a Rodzaj Liczba rodzajów Forma Słownik właściciel Status Komentarz Kwalifikator leksemu Kwalifikator odmieniasia Kwalifikator przy dowolnej formie Wartość klasyfikacji Informacje uzupełniające Zakładka Wzory Zakładka Historia Zakładka Eksport Bibliografia Podstawowe informacje na temat Kuźni Kuźnię opracowano na podstawie Słownika gramatycznego języka polskiego Z. Saloniego, W. Gruszczyńskiego, M. Wolińskiego, R. Wołosza, Warszawa 2012 (dalej SGJP) w ramach europejskiego projektu Cesar. W projekcie Clarin zmodyfikowano ją i przystosowano do wykorzystania przez dowolnego użytkownika, mającego podstawową wiedzę z leksykografii, jako narzędzie służące do (współ)tworzenia wielu fleksyjnych słowników dziedzinowych. Autorem programu jest Jan Szejko. Kuźnia pozwala na eksport danych do formatów dwóch polskich analizatorów morfologicznych Morfeusza i Morfologika. Oba analizatory opracowane są na podstawie danych ze słowników polszczyzny ogólnej. Pozwala to na poprawne zanalizowanie bardzo dużej liczby dokumentów tekstowych, ale nie najlepiej sprawdza się w odniesieniu do tekstów specyficznych: branżowych, środowiskowych. Dzięki Kuźni mamy możliwość uzupełnienia brakujących danych z każdej dziedziny i z każdego rejestru polszczyzny. Co więcej pozwala ona na tworzenie jednej wielkiej bazy danych z możliwością podziału słownictwa na odrębne zbiory,

6 S t r o n a 6 mające zarówno część wspólną, jak i części odrębne. Słownictwo z części wspólnej wystarczy opracować tylko raz, a później można podpinać je do dowolnej liczby wybranych/opracowywanych słowników. Kuźnia dzięki możliwości tworzenia całościowego zasobu danych pozwala nam zatem z jednej strony na uzupełnienie danych z każdej dziedziny wiedzy, z każdego rejestru języka, z drugiej natomiast dzięki wewnętrznemu podziałowi na pod(słowniki) pozwala nam na precyzyjne wyniki, z uwagi na dobranie do analizowanego tekstu, odpowiedniego podzbioru danych. Wszystkie hasła w Kuźni powinny być opracowywane według wspólnych zasad, aby różne słowniki mogły je współdzielić. Nie jest możliwe, aby np. autorzy z nowych słowników przyjęli inny podział na części mowy, czy na rodzaje, niż obecnie przyjęte w Kuźni. W Kuźni obowiązujący jest model opracowywania hasła zgodny z SGJP. Z tego też powodu niektóre, czasami dyskusyjne decyzje przyjmowane są zgodnie z wizją autorów SGJP, np. podział rzeczowników na dziewięć rodzajów (m1 męskoosobowy, m2 męskozwierzęcy (męskożywotny), m3 męskorzeczowy (męskonieżywotny), f - żeński, n1 nijaki dla leksemów łączących się z liczebnikiem zbiorowym, n2 nijaki dla leksemów łączących się z liczebnikiem głównym, p1 męskoosobowy dla rzeczowników plurale tantum, p2 niemęskoosobowy dla rzeczowników plurale tantum łączących się z liczebnikiem zbiorowym, p3 - niemęskoosobowy dla rzeczowników plurale tantum niełączących się z liczebnikiem). Program znajduje się pod adresem Słownik właściciel i słowniki używające Choć każdy słownik utworzony w Kuźni może mieć swoją odrębną siatkę haseł, to możliwe jest współdzielenie wybranych haseł przez kilka słowników. Dlatego też każde hasło w Kuźni może mieć przypisane dwa typy słowników: słownik właściciel (dalej SW) i słownik używający (SU). SW jest to słownik, do którego jako pierwszego wprowadzono konkretne hasło do Kuźni, natomiast słowniki, do których jest przypisywane konkretne hasło ze SW (współdzieląc je z nim) są nazywane słownikami używającymi. Każde hasło jest przypisane do dokładnie jednego SW w zakładce edycja hasła, podpunkcie słowniki, jego nazwa jest zawsze wyświetlana jako pierwsza, pogrubioną czcionką, natomiast każde hasło może mieć przypisaną dowolną liczbę SU ich nazwy wyświetlają się zaraz po SW i nie są pogrubione. a) WIDOK PANELU REDAKTORA MAJĄCEGO UPRAWNIENIA DO REDAKCJI OBU SŁOWNIKÓW.

7 S t r o n a 7 b) WIDOK PANELU REDAKTORA NIEMAJĄCEGO UPRAWNIEŃ DO REDAKCJI SW (SGJP) I SU (SJPDOR) RYSUNEK 1. SŁOWNIK WŁAŚCICIEL I SŁOWNIK UŻYWAJĄCY. Jak widzimy na ilustracji 1., słowniki, które redaktor może edytować, wyświetlane są w rozwijalnym menu. Natomiast słowniki, które może jedynie oglądać wyświetlane są jako napisy Rejestracja Pierwszym krokiem do tworzenia własnego słownika od podstaw jest założenie konta w programie. W tym celu należy na stronie kliknąć link Zarejestruj się w prawym górnym rogu i wypełnić formularz. Na podany adres zostanie wysłany link aktywacyjny. Po aktywacji można się zalogować przez wpisanie nazwy użytkownika i hasła. 2. Tworzenie słownika 2.1. Tworzenie zalążku słownika i społeczności słownikowej Aby dodać nowy słownik, należy otworzyć zakładkę Administracja. Są tam dwa linki: Słowniki i Kwalifikatory. Należy kliknąć link Słowniki. Pojawi się formularz dodawania słownika. W puste okienko należy wpisać proponowaną nazwę słownika i kliknąć w przycisk Dodaj słownik. Wprowadzona przez nas nazwa pojawi się jako pozycja na liście słowników, którymi mamy prawo zarządzać (czyli które stworzyliśmy lub do których dostaliśmy uprawnienia do zarządzania). Pozycje tej listy są rozwijalne. Po rozwinięciu jakiegokolwiek słownika, którym mamy prawo zarządzać, zobaczymy listę loginów użytkowników Kuźni. Każdemu z tych użytkowników możemy dać dostęp do słownika. W ten sposób można utworzyć zespół pracujący nad jednym słownikiem. Dostęp do tworzonego słownika jest trzypoziomowy. Użytkownicy konkretnego słownika mogą go oglądać, modyfikować, lub nim zarządzać. Zaznaczona przy nicku użytkownika tylko opcja ogląda pozwala na bycie jedynie obserwatorem tego słownika. Użytkownik taki nie ma możliwości dokonania żadnych zmian w słowniku. Jeśli do opcji ogląda dodamy opcję modyfikuje, wówczas konkretny użytkownik będzie mógł być redaktorem słownika będzie miał prawo do przeglądania haseł i do wprowadzania w nich zmian. Przydzielenie użytkownikowi opcji modyfikuje automatycznie skutkuje

8 S t r o n a 8 przydzieleniem opcji ogląda. Zaznaczenie przy loginie użytkownika ostatniej opcji zarządza pozwala na udzielanie i przydzielanie dostępu do słownika innym. Opcja zarządza nie jest sprzężona z pozostałymi. Jeśli chcesz uzyskać dostęp do istniejącego w Kuźni słownika, to po zarejestrowaniu się do Kuźni, należy poprosić o dostęp do niego osobę, która zarządza danym słownikiem. Nie można tego zrobić w programie Dodawanie nowych leksemów (haseł) Aby dodać nowy leksem do wybranego słownika, który mamy prawo redagować, należy w zakładce Leksemy (widocznej od razu po zalogowaniu) kliknąć przycisk + na pasku nad listą leksemów. Na zrzucie ekranu zamieszczonym poniżej jest zaznaczony żółtym kolorem. Rysunek 2. Zrzut ekranu z zaznaczonym na żółto przyciskiem, za pomocą którego wprowadza się nowy leksem. Jeśli użytkownik ma prawo do edycji więcej niż jednego słownika może wybrać jeden, który będzie domyślnie SW nowych haseł, a jeśli jeszcze nie wybrał domyślnego, to pojawi się pytanie o domyślny słownik, do którego są dodawane nowe leksemy. Formularz edycji leksemu załaduje się w prawej części interfejsu. Na rysunku 3. zaznaczony jest kolorem pomarańczowym.

9 S t r o n a 9 Rysunek 3. Zrzut ekranu z formularzem edycji nowego hasła zaznaczonym na pomarańczowo Wypełnianie formularza nowego hasła Wszystkie wymagane informacje dotyczące hasła poza nazwą hasła i komentarzem wybieramy z rozwijalnej listy Status Od tego pola zależy, czy leksem będzie uwzględniany w eksporcie słownika. Leksemy ze statusem kandydata nie są uwzględniane. Możemy zatem oznaczać tak leksemy, co do których nie mamy pewności, czy chcemy je mieć w ostatecznej siatce haseł, ale które z jakichś powodów chcemy mieć w wersji roboczej. Kolejne dwa statusy mogą informować redaktorów słownika o stanie opracowania hasła. Status wprowadzony oznacza hasło, które może jeszcze wymagać modyfikacji, a status zatwierdzony oznacza hasło, którego opracowanie jest całkowicie zakończone. Istotne jest, że przed zapisaniem leksemu ze statusem innym niż kandydat, należy wybrać co najmniej jeden wzór odmiany (patrz p ) Hasło Hasło w Kuźni to ciąg liter niezawierający spacji. Należy jednak zauważyć, że: a) hasła rzeczownikowe pisane z dywizem, w których odmienia się tylko jedna część, albo w całości są nieodmienne, traktowane są jako hasło jednosegmentowe. Dlatego w siatce haseł mogą pojawić się takie hasła jak: tse-tse, herod-baba

10 S t r o n a 10 b) hasła rzeczownikowe pisane z dywizem, w których odmienia się więcej niż jeden wyraz rozbija się na dwa oddzielne hasła, np. Skarżysko, Kamienna c) zestawień leksemów przymiotnikowych typu polsko-angielski nie należy wpisywać do bazy, ponieważ pierwszy człon typu polsko+, jest notowany w paradygmatach odmiany przymiotników, które mogą wystąpić w takich złożeniach, a drugi człon typu angielski jest normalnie odmieniającym się przymiotnikiem d) w przypadku czasowników zwrotnych w rubryce hasło pomijamy się. Samo się wybieramy z rozwijalnej listy dopiero w rubryce o nazwie zwrotność, która się pojawi po wyborze części mowy: czasownik lub gerundium. Więcej na ten temat w p Część mowy Podział na części mowy odbiega od tradycyjnego podziału. Wszystkie części mowy zostały opisane w rozdziale 3. i 4. Po wybraniu z rozwijalnej listy odpowiedniej części mowy pojawiają się dodatkowe atrybuty związane z konkretną częścią mowy. Opis tych atrybutów znajduje się w rozdziale Sposoby odmiany Po wypełnieniu wszystkich informacji dotyczących części mowy i związanych z nimi atrybutami, należy przejść do pola sposoby odmiany i wcisnąć plus, widoczny na ilustracji poniżej: Rysunek 4. Przycisk wywołujący okienko umożliwiające wprowadzenie odmiany. Pojawia się nam wówczas tabelka z nowymi opcjami, która zawiera dodatkowe pola umożliwiające wprowadzenie odmiany do konkretnego leksemu. Rysunek 5. Tabela umożliwiająca wprowadzenie informacji fleksyjnej Są to pola: Rodzaj Rodzaj pojawia się tylko wówczas, gdy wybieramy wzór dla rzeczownika. Leksemom rzeczownikowym można przypisać następujące rodzaje:

11 S t r o n a 11 f rodzaj żeńskiego (łączliwość z zaimkiem ta), np. dziewczyna n1 rodzaj nijaki łączący się w l.poj. z zaimkiem to i z liczebnikiem zbiorowym w l. mn., np. dziecko, dwoje dzieci n2 rodzaj nijakiego, łączy się w l.poj. z zaimkiem to i z liczebnikiem głównym w l. mn., np. okno m1 rodzaj męskoosobowy (łączliwość z zaimkiem ci, w l.mn. B.=D.), np. chłopiec m2 rodzaj męskozwierzęcy (w l.poj. B.=D., w l.mn. B.=M.), np. pies m3 rodzaj męskorzeczowy (w l.poj. i l.mn. B=M), np. stół p1 plurale tantum męskoosobowe, łączy się z zaimkiem ci np. państwo p2 plurale tantum niemęskoosobowe, łączący się z liczebnikiem zbiorowym, np. drzwi p3 plurale tantum niemęskoosobowe, niełączący się z liczebnikiem zbiorowym, np. wypociny Wzo r odmiany Grupa leksemów mająca taki sam zestaw zakończeń (leksem dzieli się tu na niezmienny w całym paradygmacie ciąg liter zwany tematem i zmienny ciąg liter, który odróżnia konkretną formę od innych form w paradygmacie. Nie jest to więc tradycyjny podział na temat i końcówkę fleksyjną. 2 ), ma przypisany ten sam wzór odmiany, np. dla czasowników myć, szyć, czuć, kłuć, bić, gnić, itp. wzór odmiany to XIIa (w SGJP V10je ). Aby ustalić, który wzór należy przypisać do naszego leksemu, należy skorzystać z tzw. podpowiadacza wzoru. W tym celu trzeba nacisną prostokąt z trzema kropkami, który znajduje się zaraz po prostokącie z miejscem na numer wzoru (p ) Podpowiadacz wzoro w Podpowiadacz wzorów zawiera: tabelkę, w której wymienione są leksemy kończące się na te same litery, co interesujący nas wyraz wraz ze wzorem odmiany, dla rzeczownika dodatkowo wyświetlane tu są: 2 Zwróćmy uwagę, że przez zmianę granicy miedzy tematem a końcówką/zakończeniem powoduje, że leksemy, które w tradycyjnym ujęciu odmieniają się tak samo, tutaj mają inny wzór odmiany, np. siostra, pora.

12 S t r o n a 12 rodzaj i informacja o kategorii pospolitości (p ). dodatkowe opcje doboru sugerowanych leksemów w tabelce (rodzaj w przypadku rzeczowników, informacja na temat czy brać pod uwagę nazwy własne, czy pospolite, oraz czy uwzględniać nietypowe paradygmaty odmiany), uproszczony paradygmat okrojony dotzw. form bazowych. Formy bazowe to zestaw form, który umożliwia utworzenie pełnego paradygmatu odmiany dowolnego czasownika (wyjaśnienie dlaczego to akurat te, a nie inne formy: Saloni i in. 2012). Rysunek 6. Podpowiadacz wzorów. Uproszczony paradygmat wyświetla się dla aktywnego przykładowego leksemu (podświetlanego na niebiesko). Jeśli w paradygmacie uproszczonym wyświetlają się niepoprawne formy, wówczas należy wybrać inny leksem, poprzez kliknięcie w odpowiedni wiersz tabelki z leksemami. Uproszczony paradygmat zmieni się automatycznie. Jeśli w ten sposób znajdziemy leksem o wzorze, który zagwarantuje nam poprawność wyświetlanych form w skróconym paradygmacie, wówczas klikamy przycisk Wybierz w prawym, dolnym rogu. Wówczas w ramce na wzór pojawi się wzór danego leksemu, a po wciśnięciu przycisku Zapisz, po prawej stronie panelu edycyjnego, wyświetlony zostanie uproszony paradygmat odmiany. Ten sam paradygmat będzie też widoczny w zakładce: Formy bazowe. A w zakładce Wszystkie formy pojawi się pełen paradygmat konkretnego leksemu. Gdyby żaden wzór odmiany nie pasował do wprowadzanego leksemu, co może się zdarzać raczej rzadko, niezbędny jest wówczas kontakt z kimś, kto ma uprawnienia do tworzenia nowych wzorów odmiany. Aktualnie taką osobą jest Jan Szejko, jan.szejko@ipipan.waw.pl. Nie ma możliwości samodzielnego tworzenia wzorów, gdyż chcemy utrzymać ich spójność. Przyciski anuluj i wybierz, które pozwalają nam zrezygnować z korzystania z podpowiadacza lub wybrać interesujący nas paradygmat odmiany Odmiana czasownika Odmiana czasownika jest zespolona ze swoimi regularnymi derywatami, czyli gerundiami i imiesłowami. Zatem 12 form bazowych tworzy odmianę nie tylko czasownika, ale również gerundium i imiesłowów. Dlatego po ustawieniu części mowy i uzupełnieniu informacji dotyczących atrybutów dla danego leksemu oraz wybraniu odpowiedniego wzoru i zapisaniu zamian (poprzez klikniecie przycisku Zapisz Rysunek 7. Okienko do półautomatycznego tworzenia derywatów.

13 S t r o n a 13 na dole strony) pojawia się okienko z sugestią utworzenia odpowiednich haseł, np. dla słowa kupić ppas, kupiony oraz ger, kupienie (p. rys. obok). Jeśli hasła są prawidłowe należy kliknąć przycisk Utwórz. Program utworzy te hasła automatycznie razem z przypisaną częścią mowy i odmianą. Jednocześnie jak już wspomniano wcześniej program automatycznie połączy dany czasownik wraz z derywatami odsyłaczami. Czasownik ma 12 form bazowych. Są to: 1) 3. osoba l.p. czasu teraźniejszego (przyszłego prostego) trybu oznajmującego, np. wiedzie, 2) 1. osoba l.p. czasu teraźniejszego (przyszłego) trybu oznajmującego, np. wiodę 3) 3. osoba l.mn. czasu teraźniejszego (przyszłego) trybu oznajmującego, np. wiodą, 4) 2. osoba l.poj. trybu rozkazującego, np. wiedź, 5) Bezokolicznik, np. wieść 6) Forma męska pseudoimiesłowu, np. wiódł, 7) Forma aglutynacyjna męska 1. Osoby l.p. czasu przeszłego, np. wiodłem, 8) Forma nijaka l. poj., np. wiodło, 9) Forma męskoosobowa l.mn. pseudoimiesłowu, np. wiedli 10) Bezosobnik, np. wiedziono, 11) Odsłownik, np. wiedzenie, 12) Mianownik męskoosobowy l.mn. imiesłowu przymiotnikowego biernego (jeśli isnieje), np. wiedzeni Odmiana przymiotnika Przypisując odmianę przymiotnikowi utworzymy automatycznie odmianę jego regularnym derywatom, czyli przymiotnikowi w stopniu wyższym, rzeczownikowi odprzymiotnikowemu, przymiotnikowi zanegowanemu. Program zaproponuje też dodanie haseł dla derywatów nieodmiennych (czyli dla przysłówka w stopniu równym i w stopniu wyższym) oraz dodanie haseł derywowanych od przymiotnika, po dodaniu do hasła odmiany i wciśnięciu przycisku Zapisz. Lista form bazowych dla przymiotnika: 1. Mianownik l.poj rodz. męskiego, np. wesoły 2. Dopełniacz l. poj. rodz. męskiego, np. wesołego 3. Celownik l.poj. rodz. męskiego, np. wesołemu 4. Narzędnik l. poj. rodz. męskiego, np. wesołym

14 S t r o n a Mianownik l.poj. rodz. nijakiego, np. wesołe 6. Mianownik l. poj. rodz. żeńskiego, np. wesoła 7. Dopełniacz l. poj. rodz. żeńskiego, np. wesołej 8. Biernik l. poj. rodz. żeńskiego, np. wesołą 9. Mianownik l.mn. rodzaju męskoosobowego (forma niedeprecjatywna), np. weseli 10. Dopełniacz l.mn., np. wesołych 11. Narzędnik l.mn. np. wesołymi Ponadto w zależności od przymiotnika mogą wystąpić formy specyficzne, np.: 1+ Nietypowa forma dla przymiotników kończących się w mianowniku na -y i i, np. wesół 3+ Forma występująca po przyimku po, np. polsku, macoszemu 12. Forma występująca w złożeniach, np. polsko+ w polsko-angielski Odmiana liczebnika Ze względy na odmianę liczebniki można podzielić na cztery grupy (Saloni 2012:75-84): 1) liczebniki nieodmienne, np. pół, tysiąc Warto tu może podkreślić, iż nieodmienność tych liczebników jest umowna, chodzi o to, że we wszystkich przypadkach mają ten sam wykładnik. 2) liczebniki ułamkowe, odmienne, np. półtora Do form bazowych zaliczamy trzy formy (a w zasadzie 4, bo jedna ma archaiczny wariant półtory). Dwie pierwsze stanowią opozycję rodzajową: półtorej dla rodzaju żeńskiego i półtora dla pozostałych rodzajów. Forma niesamodzielna to półtora+. 3) liczebniki dwa, oba, trzy Do form bazowych liczebników głównych (liczebniki zbiorowe są traktowane jako formy liczebników głównych, tzn. zawarte są w ich paradygmacie odmiany) należą: 0. M. m1, po którym występuje rzeczownik w mianowniku, np. dwaj, obaj, trzej 1. M. m2,m3, n2, który tradycyjnie jest formą hasłową liczebnika, np. dwa, oba, trzy. 2. M., m1, zarezerwowany jedynie dla rodzaju m1 i wymagający dopełniacza, np. dwu, obu, - 3. M. ż., np. dwie, obie, trzy 5. C. niekończący się na m, np. dwom/dwóm, -, trzem

15 S t r o n a M., m1, kończący się na ch i wymagający dopełniacza, np. dwóch, -, trzech 8. N. zarezerwowany jedynie dla rodzaju żeńskiego, np. dwiema, obiema, - 9. N. wspólny dla wszystkich rodzajów, np. dwoma, oboma, trzema z1. M. liczebnika zbiorowego wymagający dopełniacza, np. dwoje, oboje, troje złoż. Formy wchodzące w złożenia, np. dwu+, obu+, trzy+/trój+ 4) pozostałe liczebniki a) Liczebniki z formami pięcioro Liczebniki te mają mniej różnokształtnych form niż poprzednie. Do form bazowych należą: 1. M. m2,m3, n2, ż, który tradycyjnie jest formą hasłową liczebnika, np. pięć. 2. M. m1, po którym występuje rzeczownik w mianowniku, np. pięciu 9. N. wspólny dla wszystkich rodzajów, np. pięcioma z1. M. liczebnika zbiorowego wymagający dopełniacza, np. pięcioro złoż. Formy wchodzące w złożenia, np. pięcioro+ b) Liczebniki bez form typu pięcioro Zróżnicowanie tego typu liczebników opiera się na rozróżnieniu form męskoosobowych od niemęskoosobowych. Do form bazowych należą: 1. M. rodzajów niemęskoosobowych, które są formą hasłową i po których występuje rzeczownik w dopełniaczu, np. dwieście 2. Celownik, np. dwustu (7). Specyficzna forma, która jest tworzona bardzo rzadko, np. dwóchset/dwuset, trzechset, itp. (9). Specyficzna forma narzędnika, bardzo rzadka, np. dziewięciomaset Odmiana rzeczownika Lista form bazowych dla rzeczowników nie jest tak uniwersalna jak dla czasownika. Zależy ona głównie od rodzaju rzeczownika. Najczęściej do listy form bazowych, które są niezbędne do utworzenia pełnego paradygmaty nie wchodzą (za Salonim, 2012:45): W liczbie mnogiej dla wszystkich rzeczowników forma wołacza (zawsze synkretyczna z mianownikiem) i biernika (synkretyczna z dopełniaczem dla rzeczowników rodzajów m1

16 S t r o n a 16 i p1 i z mianownikiem dla rzeczowników pozostałych rodzajów W liczbie pojedynczej: 1. Dla rzeczowników żeńskich (i innych o układzie form synkretycznych takich jak w odmianie rzeczowników żeńskich typu ZDRAJCA) forma miejscownika zawsze synkretyczna z celownikiem 2. Dla rzeczowników nijakich (obu podrodzajów) formy wołacza i biernika (zawsze synkretyczne z mianownikiem), 3. Dla rzeczowników męskich (wszystkich podrodzajów) forma biernika (synkretyczna z dopełniaczem dla rodzajów m1 i m2, a z mianownikiem dla rzeczowników rodzaju m3). Niektóre rzeczowniki rodzaju żeńskiego (głównie zakończone na -ia i -ja) mają w liczbie mnogiej wariantywny dopełniacz. Jeden z nich jest homonimiczny z dopełniaczem liczby mnogiej (np. funkcji), drugi jednoznacznie wskazujący na liczbę mnogą, ale we współczesnej polszczyźnie przestarzały (np. funkcyj). Tę opozycję autorzy SGJP nazywają uniformizmem. Forma homonimiczna w paradygmacie takiego leksemu oznaczona jest kwalifikatorem hom., a forma dopełniacza jednoznacznie wskazująca l.mn oznaczona jest kwalifikatorem char Kwalifikator ( przy sposobie odmiany ) W tym miejscu dodajemy jedynie kwalifikatory przy sposobu odmiany. Jak pisze Szejko (2014:17): Kwalifikator przy sposobie odmiany dotyczy tych, które są generowane przez dany sposób odmiany, ale nie przez żaden wcześniejszy w kolejności. Dzięki temu, jeśli np. leksem ma dwa sposoby odmiany, z których pierwszy jest standardowy, a drugi nie, przypisanie kwalifikatora do tego drugiego spowoduje wyświetlenie go w tabeli jedynie przy formach generowanych przez drugi sposób odmiany. Przykład. Rzeczownik rodzaj ma dwa sposoby odmiany. Do drugiego według kolejności jest przypisany kwalifikator pot. Według pierwszego sposobu odmiany dopełniacz liczby mnogiej ma wykładnik rodzajów, a według drugiego rodzai. Pozostałe formy są identyczne dla obu sposobów odmiany, dlatego kwalifikator pot. dotyczy jedynie formy rodzai. Kwalifikator ten nie dotyczy kwalifikatorów zakresowych ( ). Obecnie w bazie jest kilka kwailifikatorów, występujących jedynie w tym miejscu. Są one niżej wypisane. A ponadto mogą się w tym miejscu pojawiać niektóre kwalifikatory stylistyczne (p ). Kwalifikatory:

17 S t r o n a 17 akcent. akcentowane (dwomakroć) arch. archaiczne (koalicyj) arch. (tylko po ku ) (C. l.poj. Ostrzeszów Ostrzeszowu) char. forma charakterystyczna, nacechowana, abolicyj pisane łącznie z przyimkiem podniosłe po liczebniku z D. kwalifikator ten dotyczy niektórych form liczebnika, które wymuszą na rzeczowniku przyjęcie formy dopełniacza. Mogą tu znaleźć się też niektóre kwalifikatory stylistyczne, np. kwalifikator pot. Jest charakterystyczny dla rodzaju m2 wielu rzeczowników dwurodzajowych (m2/m3), np. blog. Więcej o kwalifikatorach w punkcie Kwalifikatory W Kuźni jest wiele kwalifikatorów przejętych za SGJP. Można je podzielić na stylistyczne (p ) i zakresowe (p ). Możliwe jest też dodanie do słownika własnych kwalifikatorów. Jak to zrobić opisano w p Dodawanie nowych kwalifikatoro w Aby dodać nowy kwalifikator, należy otworzyć zakładkę Administracja. Później trzeba kliknąć link Kwalifikatory. Zobaczymy wówczas wszystkie słowniki, którymi możemy zarządzać. Należy wybrać ten słownik, do którego chcemy dodać nasz kwalifikator. Po wybraniu konkretnego słownika pojawi się formularz dodawania kwalifikatora. W pierwszym wierszu listy, znajduje się pole, które umożliwia tworzenie tzw. klas wykluczania. Mogą one być przydatne, jeśli chcemy, żeby przez przypadek jeden leksem nie był oznakowany kwalifikatorami wzajemnie siebie wykluczającymi. Jeśli np. mamy kwalifikatory o różnym zakresie czasowym, które się wzajemnie wykluczają, to możemy dodać do naszego słownika klasę wykluczenia, którą nazwiemy czasowość. Ponadto utworzone przez nas kwalifikatory, np. daw. (dawne), przest. (przestarzałe), młod. (młodzieżowe) dodamy do tej klasy wykluczania. Wówczas gdy wybierzemy dla konkretnego leksemu jeden z tych kwalifikatorów, program zablokuje nam możliwość wybrania pozostałych kwalifikatorów z tej grupy. Do klasy wykluczenia można dodawać jedynie kwalifikatory z tego słownika, w którym zostały utworzone. W drugim wierszu formularza mamy możliwość dodania nowego kwalifikatora. Najpierw

18 S t r o n a 18 pisujemy jego nazwę, później można wybrać z listy jeśli jest to potrzebne klasę wykluczania, a na końcu przypisujemy kwalifikator do odpowiedniego typu kwalifikatorów: (zakresowe, stylistyczne lub przy formach, które są kwalifikatorami stylistycznymi przypisanymi nie do całego leksemu, tylko do jego określonego wzorca odmiany (patrz p ). Jak tłumaczy Jan Szejko (2014:21): Kwalifikatory w bazie Kuźni są zawsze powiązane z jednym konkretnym słownikiem. ( ) Redaktor nie musi mieć praw do edycji leksemu, żeby móc zmieniać jego kwalifikatory, ale tylko te pochodzące ze słownika, który może edytować. Przykład. Załóżmy, że pewien leksem należy do słowników A, B, C, z których A jest jego właścicielem. Jeśli redaktor Jan Kowalski ma prawo do edycji słowników B i D, to może w tym leksemie edytować (dodawać i usuwać) tylko kwalifikatory ze słownika B. Może też powiązać ten leksem ze słownikiem D i wtedy ma prawo również dodawać do niego (i usuwać) kwalifikatory ze słownika D Kwalifikatory stylistyczne Kwalifikatory stylistyczne są to kwalifikatory, które określają wydźwięk stylistyczny konkretnego leksemu, konkretnego sposoby odmiany lub konkretnej formy, np.: żartobliwe, potoczne, przestarzałe Umiejscowienie kwalifikatorów stylistycznych Kwalifikatory stylistyczne mogą być przypisywane do leksemu, sposobu odmiany lub zakończenia wzoru. Kwalifikatory dodane do zakończeń wzoru mogą być dodane jedynie przez twórców wzorów. Dotyczą one form tworzonych przez dane zakończenie (np. leksemy kończące się na cja, np. funkcja mają w D. l.mn. dwie formy: funkcji z kwalifikatorem hom. (homonimiczna z formą liczby pojedynczej) i funkcyj z kwalifikatorem char. (forma charakterystyczna, nacechowana). Kwalifikatory przy sposobie odmiany zostały opisane w p Są też jeszcze kwalifikatory odnoszące się do całego leksemu. Wpisuje się je w polu Kwalifikatory stylistyczne Rodzaje kwalifikatorów stylistycznych daw. dawne (np. kruż) daw. dziś gwar. dawne dziś gwarowe (np. pierznik) daw. dziś rzad. dawne dziś rzadkie

19 S t r o n a 19 daw. dziś środ. dawne dziś środowiskowe (np. urzędownie) erud. erudycyjne euf. eufemistyczne (np. siusiak) form. formalne fraz. frazeologiczne (np. przychodny) gwar. gwarowe (np. majówczarz) hom. forma homonimiczna indyw. indywidualne (np. fantazjusz) iron. ironiczne (np. sawant) książk. książkowe (np. modły) lekcew. lekceważące (np. szczawik) niepopr. niepoprawne (np. wartać) niezal. niezalecane, odmianne kakao, D.lm od kalka kalek poet. poetyckie (np. smętnie) pogard. pogardliwe (np. kalosz o sędzi) pot. potoczne (np. blog rodzaj m2) przen. przenośne (np. kulisy) przest. przestarzałe (np. gładysz) przest. dziś gwar. dziś gwarowe (np. sprzeka) przest. dziś książk. dziś książkowe (np. snadnie) reg. regionalne (np. cebularz) rub. rubaszne (np. dupsko) rzad. rzadkie (np. cesarzowy) slang slangowe (np. lampucera) środ. środowiskowe (np. tagować) wulg. wulgarne (np. skurwysyn) żart. żartobliwe (np. majtadały) Kwalifikatory zakresowe Kwalifikatory zakresowe określają dziedzinę wiedzy, do której należy dany leksem. Mogą się one odnosić, w odróżnieniu do kwalifikatorów stylistycznych, jedynie do całego leksemu. Wpisuje się je w pole Kwalifikatory zakresowe. anat. anatomiczne antr. antropologiczne archeol. archeologiczne archit. architekstoniczne

20 S t r o n a 20 astrol. astrologiczne astron. astronomiczne bank. bankowe bibl. biblijne biochem. biochemiczne biol. biologiczne bot. botaniczne bud. budowlane chem. chemiczne chor. choreograficzne Człon n. wł. druk. drukarskie edyt. edytorskie ekon. ekonomiczne elektr. elektroniczne etn. etnolog. etnologiczne farm. farmaceutyczne film. filmowe filoz. filozoficzne fiz. fizyczne fizjol. fizjologiczne flis. flisackie fot. fotograficzne genet. genetyczne geogr. geograficzne geol. geologiczne górn. górnicze Gry handl. handlowe hip. hipiczne hist. historyczne hydrol. hydrologiczne jęz. językowe jubil. jubilerskie karc. karciane kolej. kolejowe komp. komputerowe kulin. kulinarne leśn. leśnicze lit. literackie lotn. lotnicze łow. łowieckie mat. matematyczne med. medyczne meteor. meteorologiczne mikol. mikologiczne miner. mineralogiczne mit. mitologiczne monet. monetarne mors. morskie mot. motoryzacyjne muz. muzyczne num. numizmatyczne n. wł a człon n. wł. ogr. ogrodnicze paleont. paleontologiczne plast. plastyczne poligr. poligraficzne polit. polityczne praw. prawne psych. psychologiczne pszcz. pszczelarskie rel. religijne roln. rolnicze ryb. rybackie rzem. rzemieślnicze sport. sportowe

21 S t r o n a 21 spoż. spożywcze szach. szachowe szkol. szkolne szt. sztuka teatr. teatralne techn. techniczne term. terminologiczne wet. weterynaryjne włók. włókiennicze wojsk. wojskowe żegl. żeglarskie zool. zoologiczne zootechn. zootechniczne Klasyfikacja: pospolitość Klasyfikacja ta dzieli leksemy rzeczownikowe na nazwy pospolite i własne. Należy ją wybrać przed zapisaniem leksemu ze statusem innym niż kandydat. Ponadto nazwom własnym można przypisać bardziej szczegółową klasyfikację, a mianowicie: astr. budowla członek rodu człon nazwy firmy firma geograficzna instytucja język programowania krój pisma marka oprogramowanie organizacja osoba (a tutaj: imię, nazwisko (człon nazwiska, człon nazwiska (herb), sufiks nazwiska), patronimicum, przydomek, pseudonim) środek lokomocji święto tytuł O przypisywaniu nazwom własnym odpowiednich kategorii można przeczytać w Instrukcji... Aleksandry Wieczorek Komentarz Jest tu miejsce na wpisanie dowolnych notatek dotyczących hasła.

22 S t r o n a Odsyłacze Gdy zapisujemy odmianę czasownika i przymiotnika program automatycznie zadaje pytanie o to, czy utworzyć również hasła będą ich derywatami (w przypadku czasownika gerundium i imiesłowy, a w przypadku przymiotnika przymiotnik w stopniu wyższym, który jest traktowany jako oddzielne hasło, przysłówek, przysłówek w stopniu wyższym i rzeczownik odprzymiotnikowy). Gdy odpowiemy twierdząco, to program utworzy te hasła i automatycznie przypisze im odmianę. Imiesłowów nie można tworzyć niezależnie od czasowników, ponieważ nie można im wówczas przypisać wzorów odpowiednich dla imiesłowów (choć można utworzyć analogiczny przymiotnik). Wynika to z tego, że paradygmat imiesłowów tworzy się z paradygmatu czasownika 2.3. Modyfikacja istniejących leksemów. W Kuźni można modyfikować hasła, tylko w tych słownikach, do których ma się specjalne uprawnienia. Jeśli chcesz zmodyfikować hasło istniejące w słowniku, do którego masz uprawnienia, w zakładce leksemy, wybierasz hasło z listy i w wyświetlonym formularzu modyfikujesz informacje dotyczące tego konkretnego leksemu. 3. Części mowy 3.1. Czasowniki i jego derywaty Czasownik (v) czytać Gerundium (ger) czytanie Gerundia, choć są formami czasownika, to odmieniają się jak rzeczowniki. Dlatego też są potraktowane jako oddzielna część mowy, a z odpowiadającymi im czasownikami są powiązane odsyłaczami generowanymi automatycznie, w chwili zapisu czasownika podstawowego Imiesłów przymiotnikowy bierny (ppas) czytany Imiesłów przymiotnikowy czynny (pact) czytający Specyficzny imiesłów przymiotnikowy bierny (appas) roześmiany Specyficzny imiesłów przymiotnikowy bierny (appas) to imiesłów, który swą formą przypomina zwykłe imiesłów przymiotnikowy bierny, ale który nie sygnalizuje bierności.

23 S t r o n a Predykatyw (pred) żal, szkoda Są one odmienne przez czasy, ale nie przez osoby Rzeczownik (subst) pies 3.4. Zaimek (ppron) ja, my, ty, wy (on?) Do tej części mowy zostały zaklasyfikowane jedynie cztery zaimki rzeczowne: ja, my, ty, wy. I jest to klasa zamknięta. Pozostałe zaimki zostały włączone do odpowiednich klas zgodnych z ich odmianą (lub zgodnie z częścią mowy leksemów, które mogą zastąpić w tekstach), a mianowicie: zaimki liczebne (np. ile, kilkanaście) włączono do liczebników, przymiotne (np. mój, inny, ta) do przymiotników, przysłowne (np. gdzie, tam) do przysłówków, a rzeczowne (kto, co, ktoś, się, on) do rzeczowników Przymiotnik i jego derywaty Przymiotnik (adj) ładny Przymiotniki w stopniu wyższym (adjcom) ładniejszy Przysłówek odprzymiotnikowy w stopniu równym (adv) ładnie Przysłówek odprzymiotnikowy w stopniu wyższym (advcom) ładniej Rzeczownik odprzymiotnikowy (osc) ładność 3.6. Przysłówki nieodprzymiotnikowe niestopniowalne (advndm) wczoraj 3.7. Liczebnik (num) dwa Zaliczamy tutaj tzw. liczebniki główne. Warto też zaznaczyć, że tzw. liczebniki zbiorowe potraktowane zostały, jako formy liczebników głównych rodzaju nijakiego i rzeczowników plurale tantum Przyimek (prep) przy 3.9. Wykrzyknik (interj) jejku Wykrzykniki to leksemy nieodmieniające się, ale mogące być centrum wypowiedzeń niezdaniowych.

24 S t r o n a Spójnik współrzędny (conj) i Spójnik współrzędny to taki spójnik, który łączy ze sobą dwie równorzędne części Spójnik podrzędny (comp) że Partykuła (part) azaliż, bodaj 4. Quasi-części mowy 4.1. Prefiksy (pref) przy Skróty (skrs, skrl, skrw, skrf) pp., pkt. Jeśli skróty kończą się kropką, to staje się ona częścią etykiety hasła (ją też należy wstawić w miejsce przeznaczone na hasło). Skróty w Kuźni można podzielić na cztery sposoby. Należą do nich: SKRS Do tej grupy należą jednostki będące skrótami rzeczowników i co ważniejsze odmieniające się jak rzeczownik, np.: s-ka (spółka) z odmianą: s-ki, s-ce, s-kę, czy też W-wa z odmianą: W-wy, W-wie, W-wę, itd SKRL Do tej grupy należą jednostki będące skrótami leksemów, tzn. należą tu skróty mające zawsze taką samą postać, której odpowiadają różne formy jakiegoś leksemu, np. prof. odpowiada formom (profesor, profesora, profesorze, itd). Należy pamiętać, że kropka jest integralną częścią hasła SKRW Do tej grupy należą jednostki będące skrótami wyrażenia (czyli elementami tekstowymi, mocno skonwencjonalizowanymi w tekstach, pełniącymi w tekstach zwykle funkcję pomocniczą), zawsze rozwijane w ten sam sposób, np. itp. (i tym podobne), zob. (zobacz) SKRF Do tej grupy należą jednostki będące skrótami różnych fraz, którym odpowiadają różne formy np. a.s.c. (akt stanu cywilnego), o a.s.c. (o akcie stany cywilnego), PP (Poczta Polska), z PP (z Pocztą Polską) Fraza Do tej quasi-części mowy zostały włączone słowa, które w polszczyźnie funkcją jedynie

25 S t r o n a 25 w połączeniu z innymi Alien Tę część mowy wprowadzono dla nieodmiennych słów obcojęzycznych, które mogą występować w interesujących nas tekstach. 5. Atrybuty 5.1. Atrybuty czasownikowe Po wyborze czasownika w rubryce części mowy pojawiają się dodatkowe rozwijalne listy, które doprecyzowują informacje na temat konkretnego czasownika. Są to listy: - dla czasowników: właściwy, przechodniość, zwrotność, aspekt; - dla gerundiów: zwrotność, aspekt; - dla imiesłowów przymiotnikowych czynny: zwrotność, aspekt; - dla imiesłowów przymiotnikowych biernych: aspekt; - dla specyficznego imiesłowu przymiotnikowego: aspekt; - dla predykatów (właściwość, przechodniość, aspekt) Właściwy. Atrybut: WŁAŚCIWY Opcje: - czasownik właściwy, np. pytać Q czasownik niewłaściwy, np. mdlić (Q) czasownik właściwe i niewłaściwe, np. zdawać, składać Czasowniki niewłaściwie odmieniają się jedynie przez tryb i czas. Czasowniki właściwe odmieniają się jeszcze przez osobę, liczbę i rodzaj. Są też takie czasowniki właściwe, które w niektórych znaczeniach są niewłaściwe, np. składać: Stół składa się z blatu i nóg

26 S t r o n a 26 Tak się składa, że jutro mam egzamin. Zatem z rozwijalnej listy możemy wybrać trzy opcje: Q dla czasowników niewłaściwych (np. trzeba, mdlić), - dla czasowników właściwych (np. śpiewać, pachnieć), (Q) dla czasowników właściwych i niewłaściwych Przechodniość Atrybut: PRZECHODNIOŚĆ Opcje: T czasownik przechodni, np. myć it czasownik nieprzechodni, np. spać qt czasownik quasiprzechodni, uśmiechnąć się W tzw. szkolnej gramatyce strona jest jedną z kategorii gramatycznych, przez którą odmienia się czasownik zwykle wymieniana jest strona czynna i bierna. W niektórych starszych gramatykach wyróżnia się również stronę zwrotną. O zwrotności napiszemy w następnym podpunkcie (p ). W Kuźni, za SGJP, przyjęto jednak rozwiązanie niewprowadzania form strony biernej do wzorców odmiany. Ponadto, jako że słowem posiłkowym mogą być różne słowa (był, został, bywa, itp.) konstrukcja bierna została uznana za konstrukcję składniową a nie fleksyjną. Natomiast forma imiesłowu przymiotnikowego biernego jest też wykorzystywana w innych konstrukcjach składniowych, a mianowicie w połączeniach z rzeczownikiem, w których odmienia się jak przymiotnik. Dlatego też wyróżniona została taka część mowy (patrz p ). Czasowniki, które nie tworzą takiej formy są czasownikami nieprzechodnimi, np. dla spać nie istnieje forma spany, i dla nich wybieramy opcję it. Czasowniki, które tworzą takie formy i formy te sygnalizują bierność określanego rzeczownika (w stronie czynnej rzeczownik ten jest dopełnieniem bliższym danego czasownika), są czasownikami przechodnimi, np. myć myty, i dla niech wybieramy opcję T. Ponadto istnieją czasowniki, od których można utworzyć formę przypominającą imiesłów przymiotnikowy bierny, ale forma ta w żaden sposób nie sygnalizuje bierności, np. uśmiechnąć uśmiechnięty. Niemożliwa jest transformacja zdań: Małgosia bywa często uśmiechnięta. *Piotr uśmiecha Małgosię. Tego typu czasowniki nazywamy czasownikami quasiprzechodnimi.

27 S t r o n a Zwrotność Atrybut: ZWROTNOŚĆ Opcje: --- czasownik nigdy nie występujące w stronie zwrotnej, np. dogorywać, się (się) czasownik zwrotny zawsze występujący z się, np. uśmiechnąć się, czasownik, który może wystąpić z lub bez się, np. całować (się), upić (się), się/sobie czasownik, który może wystąpić zarówno z się lub sobie, np. napytać się/sobie biedy, sobie czasownik, który zawsze występuje z sobie, np. wyobrazić sobie, (sobie) czasownik, który może wystąpić z lub bez sobie, np. uprzytomnić sobie W stronie zwrotnej dwa argumenty składniowe predykatu odnoszą się do jednego obiektu w rzeczywistości: zwykle wykonawca czynności i ktoś, kto podlega tej czynności jest jedną osobą. Od strony formalnej zwrotność realizowana jest przez dodanie się lub sobie do formy strony czynnej. Z uwagi na to, że w polszczyźnie strona zwrotna sygnalizowana jest w zasadzie jedynie przez dodanie się do podstawowego leksemu, to nie została wprowadzona do wzorów odmiany czasownika. Jako że się współwystępuje z leksemami bardzo nieregularnie (z niektórymi czasownikami występuje obligatoryjnie, z innymi fakultatywnie, a z jeszcze innymi w ogóle nie występuje), wprowadzony został do czasowników atrybut: zwrotność, w którym można wybrać konkretne opcje informujące o statusie się/sobie w odniesieniu do konkretnego czasownika Aspekt Atrybut: ASPEKT Opcje: dk dk/ndk czasownik dokonany, np. zapytać czasownik dokonany i niedokonany, np. mianować dk/(ndk) zwykle czasownik dokonany, rzadsze wystąpienia form czasownika niedokonanego, np. ofiarować (czas teraźniejszy i przyszły: ofiarują, czas przyszły złożony:

28 S t r o n a 28 będą ofiarować) ndk ndk/dk czasownik niedokonany, np. pytać czasownik, np. adoptować ndk/(dk) zwykle czasownik niedokonany, rzadziej czasownik dokonany, np. delegować (czas teraźniejszy i przyszły: delegują, imiesłów przysłówkowy uprzedni: delegowawszy) W polszczyźnie dzielimy czasowniki ze względu na aspekt, a mianowicie na czasowniki dokonane i niedokonane. Czasowniki dokonane od czasowników niedokonanych różni, poza pewną różnicą znaczeniową, inny zestaw form w paradygmacie. Czasowniki dokonane (zapytać) mają czas przyszły prosty trybu oznajmującego (zapyta), imiesłów przysłówkowy uprzedni (zapytawszy). Czasowniki niedokonane (pytać) zaś mają czas teraźniejszy (pyta) i czas przyszły złożony (będzie pytać) oraz imiesłów przysłówkowy współczesny (pytając) i imiesłów przymiotnikowy czynny (pytający). Wyjątkiem jest jedynie niedokonany czasownik być, który ma formy czasu przyszłego prostego będzie Atrybuty rzeczownikowe Deprecjatywność Większość rzeczowników nie ma dodatkowego atrybutu. Dlatego po wyborze tej części mowy nic nowego się nie pojawia. Dopiero po wybraniu opcji Sposoby odmiany (patrz p ) i wybraniu rodzaju m1 pojawia się okienko z atrybutem deprecjatywność. Atrybut: DEPRECJATYWNOŚĆ Opcje: d rzeczowniki męskoosobowe, dla których forma deprecjatywna jest neutralna, np. przedszkolaki, gbury. n rzeczowniki męskoosobowe, dla których forma niedeprecjatywna jest neutralna, np. reporterzy. nd rzeczowniki męskoosobowe, dla których obie formy są neutralne np. anioły, anieli, aniołowie.

29 S t r o n a 29 Deprecjatywność to specyficzna kategoria fleksyjno-składniowo-semantyczna, charakterystyczna dla rzeczowników rodzaju męskoosobowego (dalej m1). Na poziomie fleksyjnym wyróżnia się tym, że rzeczownik ma w M. lmn. (oprócz standardowej formy z końcówką -owie, -ci, -rzy, itp. łączącej się w zdaniu z formami męskoosobowymi determinowanych częściami mowy, np. profesorzy wykładali, przedszkolacy deklamowali, palanci wyzywali) formę z końcówką -ry, -ty, -ki łączącą się z niemęskoosobowymi formami determinowanych części mowy, np. profesory wykładały, przedszkolaki deklamowały, palanty wyzywały Atrybuty zaimkowe Osoba Atrybut: OSOBA Opcje: Pri pierwsza osoba, np. ja, my Sec druga osoba, np. ty, wy 5.4. Atrybuty przymiotnikowe Dla przymiotnika w stopniu równym i wyższym oraz dla imiesłowów przymiotnikowych Forma złożona Atrybut: FORMA ZŁOŻONA Opcje: Obecna Dany leksem może występować w złożeniach, dlatego w paradygmacie odmiany przewidziano dodatkową specjalną formę zakończoną na o, np. aborcyjny aborcyjno+ (aborcyjno-antykoncepcyjna filantropia) Nieobecna Dany leksem nie występuje w złożeniach, np. blond, cacy Tego typu złożenia są w polszczyźnie bardzo produktywne i regularne. Dlatego też rozwiązanie takie jest bardziej ekonomiczne, niż dodawanie do słownika ogromnej liczby złożeń, które mogą pojawić się w tekstach.

30 S t r o n a Forma poprzyimkowa Atrybut: FORMA POPRZYIMKOWA Opcje: Obecna Dla konkretnego przymiotnika istnieje specjalną formę występująca po przyimku po kończąca się na -u, np. niemiecki - niemiecku, zbójecki - zbójecku Nieobecna Dla danego przymiotnika nie istnieje wspomnianej wyżej forma, np. drewniany Niektóre przymiotniki, przede wszystkim te, które kończą się na -ski, -cki, -dzki, mają specjalną formę kończącą się na -u, która nie mieści się w tradycyjnym paradygmacie odmiany przymiotnika Atrybut liczebnikowy Liczba selektywna Atrybut: Liczba selektywna Opcje: sg Liczebniki łączące się z rzeczownikiem w liczbie pojedynczej, np. ćwierć (jabłka), pół (godziny) pl Liczebniki łączące się z rzeczownikiem w liczbie mnogiej, np. dwa (jabłka), kilka (godzin) sg/pl Liczebniki łączące się z rzeczownikami w liczbie pojedynczej (niepoliczalnymi), np. dużo wody i w liczbie mnogiej (rzeczowniki policzalne), np. mało książek 5.6. Atrybut przyimkowy Przyimki determinują wartość przypadka następującego po nich rzeczownika, dlatego też po wybraniu tej części mowy, należy uzupełnić informację dotyczącą atrybutu: Przypadek Atrybut: PRZYPADEK Opcje:

31 S t r o n a 31 nom mianownik, np. jako (przewodniczący) gen dopełniacz, np. dla (dziecka) dat celownik, np. ku (słońcu) acc biernik, np. przez (rzekę) inst narzędnik, np. z (psem) loc miejscownik, np. o (kocie) 5.7. Atrybut DOKŁADNIEJ Atrybut DOKŁADNIEJ ma 55 różnych opcji, mających dookreślić część mowy. Poniżej opcje te podzielono na odpowiednie części mowy: Dla przysłówków nieodmiennych niestopniowalnych (advndm) Atrybut: dokładniej Opcje: wśród 55 opcje w odniesieniu do advndm można wybrać jedynie te opcje: przysłówek np. wczoraj, zaimek przysłowny np. tam, kiedyś przysłówek liczebnikowy np. dwakroć relator np. gdy, ilekroć relator/przysłówek np. skąd, gdzie, gdziekolwiek Należy podkreślić, że do tej części mowy nie wlicza się przysłówków będących derywatami przymiotnika typu ładnie. 1. OPCJA: PRZYSŁÓWEK Jako przysłówki z tej części mowy należy traktować (cyt. za Salonim 2012:136; Grochowski 1997, s. 24): leksemy nieodmienne, nie funkcjonujące samodzielnie jako wypowiedzenia, nie mające funkcji łączącej, mające zmienną pozycję linearną w wypowiedzeniu, niezdolne do wchodzenia w relację syntaktyczną z rzeczownikiem

32 S t r o n a 32 Zatem przysłówki są to jak pisze Saloni (20012:136) leksemy, które jak się wydaje mają wyraźnie ukształtowane znaczenie leksykalne, określone przez odniesienie do elementów rzeczywistości pozajęzykowej, a nie przez inne elementy tekstu lub ogólne składniki sytuacji komunikacyjnej. 2. OPCJA: ZAIMEK PRZYSŁOWNY Jak już powiedzieliśmy w punkcie 3.4., zaimki przysłowne włączone zostały do przysłówków. Można jednak je wyróżnić poprzez wybranie tej opcji. Sugerujemy jednakże, aby niektóre tradycyjnie rozumiane zaimki przysłowne klasyfikować jako relator/przysłówek (patrz p. 5 tego podrozdziału). 3. OPCJA: ZAIMEK LICZEBNIKOWY Część zaimków liczebnikowych (raczej przestarzałych, a nawet archaicznych) należy klasyfikować do przysłówków, a nie jak mogłoby się wydawać do liczebników. Chodzi tu o takie leksemy nieodmienne, które określają stosunki liczbowe i jednocześnie są używane jako podrzędnik czasownika. Saloni (2012:137) wskazuje, że są to leksemy o prefiksie samo+, np. samotrzeć, samowtór i postfiksie +kroć, np. stokroć. 4. OPCJA: RELATOR/PRZYSŁÓWEK Do tej grupy należy klasyfikować leksemy będące w tradycyjnej gramatyce nieodmiennymi zaimkami względnymi i pytajnymi jednocześnie, np. (cyt. przykłady za Salonim: 2012:131) Poszukała miejsca, skąd był najlepszy widok (RELATOR) Skąd był najlepszy widok? (PRZYSŁÓWEK) Gdziekolwiek była, wszędzie się dobrze czuła. (RELATOR) Mogę się położyć gdziekolwiek. (PRZYSŁÓWEK) 5. OPCJA: RELATOR Jak zauważa Saloni, w polszczyźnie klasa zaimków względnych i pytajnych jest prawie całkowicie zlana. Funkcję jedynie relatora pełnią tylko dwa zaimki. Są to: gdy i ilekroć Dla przyimków (prep) Atrybut: DOKŁADNIE Opcje: z 55 możliwości, do przyimka pasuje tylko jedna opcja:

33 S t r o n a 33 przyimek (zbiór pusty) Dla wykrzykników (interj) Atrybut: DOKŁADNIE Opcje: Z 55 możliwości, do wykrzyknika pasują jedynie opcje podane niżej: Wykrzyknik, np. hi, cha, iii wykrzyknik parentetyczny, np. olaboga wykrzyknik parentetyczny (przerywnik), np. kurwa wykrzyknik onomatopeiczny, np. miau wykrzyknik apelatywny, np. wio 1. OPCJA: WYKRZYKNIK Zaliczamy tu wykrzykniki zwane przez Grochowskiego (za Salonim 2012:126) wykrzyknikami prymarnymi (właściwymi). Funkcjonują jako samodzielne wypowiedzenia. Wyrażają emocje i ekspresje, np. cha, iii 2. OPCJA: WYKRZYKNIK PARENTETYCZNY Zaliczamy tu wykrzykniki, które również występują jako samodzielne wypowiedzenia i również wyrażają emocje i ekspresje. Od wykrzykników właściwych różnią się tym, że pochodzą od form innych leksemów, często odmiennych, np. psiakrew, olaboga 3. OPCJA: WYKRZYKNIK PARENTETYCZNY (PRZERYWNIK) Są to takie wykrzykniki parentetyczne, które są używane w zdaniu bezwiednie, często po to, żeby zyskać na czasie. W zasadzie są one puste semantycznie. Typowe przykłady to cholera, kurwa. 4. OPCJA: WYKRZYKNIK ONOMATOPEICZNY Zaliczyć należy tu wykrzykniki, które mogą funkcjonować jako człon główny wypowiedzeń z innymi składnikami. Są to takie wykrzykniki, które naśladują dźwięki występujące w świecie pozajęzykowym, np. kukuryku, miau.

34 S t r o n a OPCJA: WYKRZYKNIK APELATYWNY Są to leksemy, które stanowią centrum wypowiedzeń rozkazujących. Wyrażają wolę i ekspresję, np. wio, hola, wiwat Dla spójników współrzędnych (conj) Atrybut: dokładnie Opcje - wśród 55 opcji do tej części mowy pasują jedynie podane poniżej: spójnik równorzędny spójnik (odpowiednik \pim{póki}) spójnik (odpowiednik) spójnik lewy spójnik Dla spójników podrzędnych (comp) Atrybut: dokładnie Opcje - wśród 55 opcji do tej części mowy pasuje jedynie podana niżej: spójnik podrzędny Dla partykuł (part) Atrybut: DOKŁADNIE Opcje - wśród 55 opcji do tej części mowy pasują jedynie poniższe: operator trybu, np. niech, bodaj operator adsubstantywny, np. lada (pod lada pretekstem) operator adnumeratywny, np. niespełna (miała niespełna dwadzieścia lat) modyfikator deklaratywności, np. ależ, nie dopowiedzenie, np. tak 1. OPERATOR TRYBU Do tej kategorii należy niewiele leksemów nieodmiennych. Są to jednostki łączące się

35 S t r o n a 35 z prostą (syntetyczną) formą czasownika, z którą razem tworzą formę złożoną (analityczną) o określonym trybie. Można je podzielić ze względu na uzyskiwaną w ten sposób wartość trybu. Jedne tworzą tryb rozkazujący, np. niech, niechaj, niechże, niechajże, a drugie tryb warunkowy, np. by, bodaj, bodajże, byle, byleby, niechby, żeby. Więcej (Saloni: 2012: ) 2. OPERATOR ADSUBSTANYWNY Jest to niewielkie grupa leksemów nieodmiennych, których jedyna forma stoi przy formach rzeczownika, jak lada (pod lada pretekstem) (Saloni 2012:141). W SGJP stanowią one kilkuelementowy zbiór: byle, gdzieś, tuż, wprost, zaraz. 3. OPERATOR ADNUMERATYWNY To podobnie jak operatory adsubstantywne to niewielka grupa leksemów, których jedyna forma stoi przed określeniem liczbowym, jak niespełna (miała niespełna 20 lat). W SGJP zaliczano do niej nieliczne leksemy, są to: koło, około, ponad, przeszło, blisko, niespełna, spełna, maksimum, minimum, 4. MODYFIKATOR DEKLARATYWNOŚCI Jak pisze Saloni (2012:139) do tej klasy należą leksemy nieodmienne, nieużywane w zdaniach twierdzących, wnoszące modyfikację modalną do formy czasownikowej i całego zdania. Zaliczamy do nich leksemy: nie, ależ, czy, albo, czyż, nuż. 5. DOPOWIEDZENIE Dopowiedzenie jest to samodzielna, nieodmienna część mowy, będąca reakcją na czyjąś wypowiedź, np. tak Dla prefiksów (pref) Atrybut: DOKŁADNIE Opcje: z 55 możliwości do prefiksu pasuje tylko jedna opcja: prefiks (zbiór pusty) Dla SKRL Atrybut dokładnie informuje do jakiej części mowy należy leksem, który się kryje pod danym skrótem.

36 S t r o n a 36 Atrybut: DOKŁADNIEJ Opcje: z 55 opcji do tej części mowy pasują jedynie: skrót leksemu, spójnik, np. a. (albo) skrót leksemu, rzeczownik, np. al. (aleja) skrót leksemu, przysłówek, np. in. (inaczej) skrót leksemu, przymiotnik, np. db (dobry stopień) skrót leksemu, przyimek, np. b. (bez) skrót leksemu, przedimek, np. dyr. (dyrektor tytuł stawiany przed nazwiskiem) skrót leksemu, pomocniczy skrót leksemu, nazwa własna skrót leksemu, czasownik Dla SKRW Atrybut: DOKŁADNIEJ Opcje: z 55 opcji do tej części mowy pasują jedynie: skrót wyrażenia, wyrażenie przyimkowe, np. b. zm. (bez zmian) skrót wyrażenia, spójnik, np. m.in. (między innymi) skrót wyrażenia, rzeczownikowa, np. A.D. (Anno Domini) skrót wyrażenia, rzeczownik, np. R.P. (Roku Pańskiego) skrót wyrażenia, przysłówek skrót wyrażenia, przymiotnik, np. wł. (włącznie) skrót wyrażenia, przyimek, np. wg (według) skrót wyrażenia, po liczbie skrót wyrażenia, pomocniczy, np. blm. (brak liczby mnogiej) skrót wyrażenia, pierwszy człon, np. st. (staro, w złożeniach: st.-grecki) skrót wyrażenia, określenie rzeczownika, np. błp. (błogosławionej pamięci)

37 S t r o n a 37 skrót wyrażenia, nazwa własna skrót wyrażenia, fraza rzeczownikowa, np. br. (bieżącego roku) skrót wyrażenia, element kończący, np. etc. (et cetera) skrót wyrażenia, czasownik, np. czyt. (czytaj) Dla SKRF Atrybut: DOKŁADNIEJ Opcje: z 55 opcji do tej części mowy pasują jedynie: skrót formy rzeczownikowej (nazwa własna), np. PP (Poczta Polska) skrót formy rzeczownikowej, np. a.s.c. (akt stanu cywilnego) skrót formy przymiotnikowej, np. p.o. (pełniący obowiązki) Dla frazy (fraz) Atrybut: dokładniej Opcje: z 55 możliwości do prefiksu pasują jedynie poniższe spójnik podrzędny związany spójniki niesamodzielne, np. mimo, pomimo człon nazwy słowo to występuję jako człon nazwy własne, np. Burkina część nazwy Burkina Faso człon nazwiska słowo wchodzi w skład nazwisk, np. Ben Ben Hur człon frazeologizmu słowo będące częścią frazy, np. bździu fiu bździu 5.8. Atrybuty wpisywane dla skrótów Jeszcze dokładniej Pod ten atrybut podpięta jest ramka, w którą można wpisać bardziej szczegółowe informacje na temat danego skrótu Rozwinięcie Pod ten atrybut podpięta jest ramka, w którą można wpisać rozwinięcie skrótu.

38 S t r o n a Tłumaczenie Pod ten atrybut podpięta jest ramka, w którą można wpisać tłumaczenie skrótu obcojęzycznego Warianty Pod ten atrybut podpięta jest ramka, w którą można wpisać ewentualne warianty dla danego skrótu. 6. Wyszukiwarka, lista Z wyszukiwarki możemy korzystać na dwa sposoby. Pierwszy prosty: Wpisujemy w wyszukiwarkę hasło i klikamy enter lub znaczek z lupą pierwszy przycisk po prawej stronie okienka wyszukiwarki. Ponadto po zaznaczeniu w Ustawieniach (przejście do ustawień znajduje się w prawym górnym rogu okienka przeglądarki, obok naszego loginu) opcji: Wyszukiwanie przyrostowe, wyszukiwanie odbywa się automatycznie w miarę wpisywania szukanego hasła. Drugi sposób sugerujemy wyłączenie w wypadku szybkiego połączenia internetowego. Na rysunku 8. na liście haseł wyświetlona jest hasło i część mowy, do której ono należy. Rysunek 8. Wyszukiwarka i lista haseł Redaktor może, klikając w przycisk pokaż/ukryj (miniaturka tabelki), wybrać informacje, które powinny być wyświetlane w liście haseł. Okienko wyboru kolumny prezentuje ilustracja 8.

39 S t r o n a 39 Rysunek 9. Okno wyboru wyświetlanych informacji, które mają być widoczne na liście haseł Opcja sortowania Możliwy jest również wybór porządku sortowania haseł na liście. Można wybrać porządek a fronte lub a tergo, od a do z i odwrotnie. Z uwagi na to, że w Kuźni najistotniejsza jest informacja fleksyjna zalecane jest opracowywanie haseł ułożonych a tergo. Leksykograf po kolei weryfikuje wówczas hasła, o tym samym lub podobnym sposobie odmiany. Nie możliwe jest jednak sortowanie po innych kolumnach niż hasłowa Opcja filtrowania Najistotniejszą opcją jest filtrowanie umożliwiające wyświetlenie na liście haseł tylko tych leksemów, które będą spełniały zadane przez nas warunki. W zasadzie można filtrować leksemy po wszystkich informacjach przyhasłowych, o których będzie mowa później. Aby móc wyfiltrować interesujące nas hasła, należy wcisnąć przycisk filtrowana (obrazek poniżej: Rysunek 10. Przycisk wywoływania tabelki umożliwiającej filtrowanie. Przycisk przedstawiony na rysunku powyżej, wywołuje takie okienko: Rysunek 11. Pusta tabelka filtrowania. Na rysunku pierwszy prostokąt z rozwijalną listą, jest przydatny wówczas, gdy chcemy wyfiltrować leksemy z liczbą zadanych warunków większą niż jeden. Wówczas wybieramy

40 S t r o n a 40 jedną z dwóch opcji: oraz jeśli mają spełniać pierwszy warunek oraz kolejny wprowadzany, albo lub jeśli program ma spełniać kryterium albo wcześniej wprowadzone albo to, które właśnie wprowadzamy. Klikając przycisk + wprowadzamy możliwość wprowadzenia kolejnego kryterium. Można dodawać tych kryterium nieskończenie wiele. W kolejnym wierszu w tabeli Filtrowanie mamy trzy białe prostokąty. W pierwszym należy wybrać kategorię, jaka nas interesuje, w drugiej warunek do spełniania, a w trzeciej wybrać lub wpisać opcje. Szary przycisk usuwa polecenia, które przestały nas interesować. Na końcu znajdują się przyciski funkcyjne. Są to po kolei: Czyść służy do wyczyszczenia używanego wcześniej filtru. Zapisz filtr służy do zapisania w programie filtru, który możemy potrzebować później. Załaduj filtr umożliwia wybranie wcześniej zapisanego filtru. Filtruj program filtruje leksemy zgodnie z ustawionymi przez nas poleceniami. Rysunek 12. prezentuje przykładowe polecenia, które powinny spełniać wyświetlane na liście haseł leksemy. Poszczególne opcje zostaną opisane w rozdziale 3.3. Rysunek 12. Przykładowy wybór filtrowania informacji. Zaprezentowany na ilustracji 12. filtr filtruje hasła, które: mają status kandydata. mają przypisany kwalifikator leksemu różny od homonimu. mają hasło nierozpoczynające się od wielkiej litery (nie pasują do wzorca ^[A- ZĄĆĘŁŃÓŚŻŹ]). Aby utworzyć takie polecenie trzeba znać wyrażenia