poruszające się maszyny i mechanizmy, ruchome elementy urządzeo, przemieszczające się wyroby, materiały, bryły, masy, ostrza,

Transkrypt

1 KLASYFIKACJA CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH I NIEBEZPIECZNYCH WYSTĘPUJĄCYCH W PROCESIE PRACY Czynnikiem niebezpiecznym jest czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzid do urazu *PN-Z-08052:1980 i PN-N-18001:1999]. Czynnikiem szkodliwym nazywamy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzid do schorzenia *PN-Z-08052:1980 i PN-N-18001:1999]. Czynnikiem uciążliwym nazywamy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodowad złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia pracownika [PN-N-18001:1999]. W zależności od charakteru działania czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące podczas wykonywanej pracy dzieli się na następujące grupy [PN-Z-08052:1980]: fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychofizyczne. Należy pamiętad, iż ten sam czynnik niebezpieczny i szkodliwy może odnosid się jednocześnie do różnych wymienionych wyżej grup. Do czynników fizycznych występujących w procesie pracy zaliczamy m.in.: poruszające się maszyny i mechanizmy, ruchome elementy urządzeo, przemieszczające się wyroby, materiały, bryły, masy, ostrza, ostre krawędzie, wystające elementy, temperatura powierzchni, nadciśnienie, podciśnienie, hałas, drgania, infradźwięki, ultradźwięki, temperatura powietrza, wilgotnośd, ruch powietrza, jonizacja powietrza, oświetlenie, promieniowanie jonizujące, laserowe, nadfioletowe, podczerwone, pole elektromagnetyczne, elektrostatyczne, elektrycznośd statyczna, pył, aerozole stałe i ciekłe. Czynniki chemiczne występujące w procesie pracy dzielimy: a. w zależności od rodzaju działania na organizm człowieka: toksyczne,

2 drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne, b. w zależności od sposobów wchłaniania: przez drogi oddechowe, przez skórę i błony śluzowe, przez przewód pokarmowy. Do czynników biologicznych występujących w procesie pracy zaliczamy: mikroorganizmy [priony; wirusy; bakterie - riketsje i chlamydie, bakterie spiralne, Gramujemne, Gram-dodatnie, promieniowce; grzyby - niższe (pleśniaki, drożdżaki), wyższe (podstawczaki)], makroorganizmy *rośliny - porosty, wątrobowce, pyłki kwiatowe, substancje toksyczne (alkaloidy, glikozydy, toksalbuminy, furokumaryny) i alergizujące wytwarzane przez rośliny zielne; pyły roślin zielnych; pył drzewny; zwierzęta - pierwotniaki i robaki pasożytnicze; stawonogi (kleszcze, roztocze); owady - karaczany, szaraocze, wołek zbożowy, brudnica nieparka, jedwabnik morwowy, pszczoła miodna i in.; zwierzęta kręgowe+. Czynniki psychofizyczne występujące w procesie pracy dzielimy: a. obciążenie fizyczne statyczne, dynamiczne, b. obciążenie nerwowo-psychiczne obciążenie umysłu, niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne, obciążenie emocjonalne.

3 Obowiązek przeprowadzania badań i pomiarów czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Przez środowisko pracy rozumiemy warunki, w których odbywa się praca. W trakcie wykonywania prac do środowiska trafiają różne szkodliwości, które nie są obojętne dla zdrowia pracownika. Stopień tego zanieczyszczania środowiska pracy jest uzależniony od stosowanych procesów technologicznych, rodzaju używanych materiałów, a także od stanu higieny warunków pracy. Środowisko pracy mogą zanieczyszczać środki chemiczne, pyły przemysłowe, czynniki fizyczne i psychofizyczne, takie jak: hałas, promieniowanie, drgania i wibracje, skrajne temperatury, czynniki biologiczne oraz czynniki rakotwórcze i mutagenne. Czynniki środowiska pracy dzieli się na dwie grupy: pierwsza - czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając w procesie pracy mogą powodować uraz pracownika (wypadek przy pracy) i druga - czynniki szkodliwe i uciążliwe, które działając na pracownika przez dłuższy czas mogą powodować nie tylko np. obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika (np. czynniki uciążliwe), lecz także zmiany w stanie zdrowia (czynniki szkodliwe), prowadząc w konsekwencji do powstania choroby zawodowej. Czynniki te, dzielimy na cztery podstawowe grupy: 1. czynniki fizyczne, 2. czynniki chemiczne, 3. czynniki biologiczne, 4. czynniki psychofizyczne. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645 z późn. zm.) pracodawca ma obowiązek przeprowadzać, na swój koszt, okresowe badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, a także pomiary skuteczności działania zabezpieczeń przeciwporażeniowych maszyn i urządzeń elektrycznych oraz kontrole instalacji piorunochronnej. Przed zleceniem przeprowadzenia pomiarów akredytowanemu laboratorium pracodawca powinien zebrać następujące informacje: - jakie rodzaje szkodliwych czynników występują w środowisku pracy (stale lub okresowo); - jakie są ich właściwości chemiczne, fizyczne, biologiczne lub inne; - gdzie (na jakich stanowiskach) i z jakim nasileniem one występują. Te dane pracodawca przekazuje do akredytowanego laboratorium mającego przeprowadzić u niego pomiary i badania tych czynników. Laboratorium określa czas i miejsce pobrania próbek i dokonania pomiarów, wyniki pomiarów porównuje z wartościami NDS i NDN, określonymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz z późn. zm.), określa (po analizie zebranych danych) odpowiednie działania profilaktyczne. Niezależnie od tego wyniki tych pomiarów i badań pracodawca powinien rejestrować i przechowywać w celu udostępniania pracownikom i organom kontrolnym. Warto podkreślić, że nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności zakładu, pracodawca jest obowiązany do wykonania badań i pomiarów stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy. O wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować pracowników, a aktualne wyniki tych badań lub pomiarów umieścić na stanowisku pracy, którego dotyczą. Wyniki badań i pomiarów należy przechowywać przez okres 3 lat, licząc od daty ostatniego wpisu. Natomiast obowiązek przechowywania rejestrów i kart wynosi 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu. Instalacje elektryczne podlegają okresowej kontroli - co najmniej raz na 5 lat. Podczas kontroli powinien być sprawdzony stan techniczny połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Natomiast skuteczność działania instalacji przeciwporażeniowej w obrabiarkach powinna być sprawdzana, zgodnie z dokumentacją techniczno ruchową lub instrukcją obsługi, ale nie rzadziej niż co 2 lata. Częstotliwość kontroli instalacji odgromowej obiektów budowlanych zależy od ich zakwalifikowania. Przykładowo, budynki w których wyładowania piorunowe mogą spowodować ograniczone skutki (obiekty produkcyjne i magazynowe nie zagrożone wybuchem oraz budynki mieszkalne, użyteczności publicznej), podlegają ochronie

4 podstawowej i stan ich instalacji odgromowej powinien być kontrolowany co 6 lat. Ochronie obostrzonej podlegają obiekty budowlane, w których skutki wyładowań piorunowych mogą się łatwo rozprzestrzeniać (obiekty zakwalifikowane jako zagrożone wybuchem lub pożarem). Obiekty podlegające ochronie obostrzonej powinny być kontrolowane raz w roku - w terminie do 30 kwietnia, lecz po stwierdzeniu pozytywnego wyniku rezystancji uziemienia badanie można wykonywać co 5 lat. Natomiast ochroną specjalną są objęte inne obiekty, takie jak kolejki linowe, stacje przekaźnikowe, mosty, dźwigi i stadiony, które podlegają kontroli co 6 lat. Okresowe badania instalacji piorunochronnej najlepiej jest wykonywać w porze wiosennej (do 30 kwietnia przed okresem wiosenno-letnich burz)) oraz w przypadku, gdy zaszła możliwość uszkodzenia urządzenia piorunochronnego (np. podczas remontu, po uderzeniu pioruna bezpośrednio w obiekt, po silnej wichurze itp.). Definicje, zakres działania Higiena Pracy może byd w sposób najbardziej zwięzły zdefiniowana jako nauka i działalnośd praktyczna poświęcona rozpoznawaniu, ocenie i kontroli zagrożen zdrowotnych w środowisku pracy. W sposób ogólny zadania pionu higieny pracy Paostwowej Inspekcji Sanitarnej zostaly sformułowane w Ustawie o Paostwowej Inspekcji Sanitarnej z dnia 14 marca 1985 r. Ustawa określa funkcje pionu higieny pracy jako kontrole przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne dotyczące środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy. Przepisy określające w sposób bardziej szczegółowy niż Ustawa o PIS obszar działania pionu higieny pracy można w sposób umowny podzielid na dwie grupy. Pierwsza z nich to grupa przepisów higienicznych i zdrowotnych, które szereg obowiązków nakładają na przedmiot kontroli, czyli na zakład pracy. Przepisy odnoszące się bezpośrednio do zakładów pracy, równocześnie w sposób pośredni określają zakres działao pionu higieny pracy związanych ze sprawowaniem czynności kontrolnych i funcji nadzorczych. Druga grupa przepisów określa zadania i obowiązki adresowane wprost do Inspekcji Sanitarnej. Podstawowe pojęcia stosowane w działalności i sprawozdawczości pionu higieny pracy Paostwowej Inspekcji Sanitarnej. Czynnik rakotwórczy - czynnik zdolny do wywołania złośliwej nowotworowej przemiany komórkowej Czynnik mutagenny - czynnik mający zdolnośd do wywoływania zmian odziedziczonego materiału genetycznego /DNA/ w żeoskich lub męskich komórkach rozrodczych. Czynnik teratogenny - czynnik mający zdolnośd do wywołania lub zwiększenia częstości występowania wad wrodzonych /stałych strukturalnych lub funkcjonalnych odchyleo od normy powstających w trakcie embriogenezy/. Czynnik szkodliwy występujący w procesie pracy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzid do schorzenia.

5 Czynnik niebezpieczny występujący w procesie pracy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzid do urazu. W zależności od poziomu oddziaływania czynnik szkodliwy może stad się niebezpieczny. W zależności od charakteru działania, czynniki niebezpieczne i szkodliwe możemy podzielid na: a. fizyczne, b. chemiczne, c. biologiczne, d. psychofizyczne. Ad. a. Podział fizycznych czynników szkodliwych i niebezpiecznych: hałas, ultradźwięki, infradźwięki, wibracja, pyły, aerozole stałe /dymy/ i ciekłe /mgły/, temperatura powietrza, wilgotnośd powietrza, - mikroklimat ruch powietrza, jonizacja powietrza, oświetlenie /natężenie, luminacja, olsnienie, kontrast, tętnienie strumienia/, promieniowanie jonizujące, promieniowanie laserowe, promieniowanie nadfioletowe, promieniowanie podczerwone, pole elektromagnetyczne, pole elektrostatyczne, elektrycznośd statyczna, zwiększone lub obniżone ciśnienie /w stosunku do atmosferycznego/. Ad. b. Podział chemicznych czynników szkodliwych i niebezpiecznych: w zależności od rodzajów działania na organizm człowieka: toksyczne /działanie ostre i kumulujace/ sumaryczne, synergiczne, antagonistyczne,

6 drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne, w zależności od sposobu wchłaniania: przez drogi oddechowe, przez skórę i błony śluzowe, przez przewód pokarmowy. Ad. c. Podział biologicznych czynników szkodliwych i niebezpiecznych: Biologiczne czynniki obejmują organizmy żywe i ich części oraz wytwarzane przez nie substancje które dzielą się na: mikrooganizmy /bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki/ i wytwarzane przez nie substancje /toksyny i alergeny/, makroorganizmy /rośliny i zwierzęta/. Ad. d. Podział psychofizycznych czynników szkodliwych i niebezpiecznych: obciążenia fizyczne: statyczne, dynamiczne, ociążenia nerwowo-psychiczne: obciążenie umysłu, niedociążenie lub przeciążenia percepcyjne, obciążenie emocjonalne. Podstawowe pojęcia: Monitoring - /stanu zdrowia, środowiska pracy/ - powtarzalna i ciągła obserwacja, pomiar lub ocena stanu zdrowia lub/ i środowiska pracy w ścisle określonym celu, zgodnie z opracowanym uprzednio planem odnośnie miejsca i czasu oraz przy użyciu porównywalnych metod uzyskiwania i rejestrowania danych. Ekspozycja - sytuacja, w której czynnik szkodliwy oddziaływuje na organizm dowolną z dróg. Wielkośd ekspozycji określa stężenie lub intensywnośd oddziaływania danego czynnika /grupy czynników/ chemicznego lub fizycznego,zwykle wyrażona w kategoriach liczbowych czasu

7 trwania, częstotliwości i stężenia /dla czynników chemicznych/ lub intensywności /dla czynników fizycznych/. Narażenie zawodowe - praca w warunkach, w których wielkośd ekspozycji przekracza obowiązujące normatywy higieniczne dla jednego lub grupy czynników szkodliwych, /definicja ta nie odnosi się do czynników biologicznych/. Stanowisko pracy - wynikające z organizacji pracy miejsce, w którym pracownik wykonuje czynności zawodowe stale lub okresowo. /wg. projektu PN - "Nazwy i określenia pojęd stosowanych w badaniach czystości powietrza na stanowiskach pracy"/. Zakład pracy - /jednostka techniczno-lokalna/ - obiekt lub zespół obiektów położonych w obrębie jednego terenu zabudowao, wyposażony w środki i przedmioty pracy stanowiący samodzielne przedsiębiorstwo lub wyodrębnioną organizacyjnie częśd przedsiębiorstwa. Nadzór bezpośredni nad zakładami pracy: Zasady wyboru zakładów pracy objęcia ewidencją i nadzorem. Zgodnie z art. 10 ust. 2 Ustawy o Paostwowej Inspekcji Sanitarnej terytorialny zakres działania poszczególnych placówek pionu higieny pracy /działów, oddziałów, sekcji. Stanowisk pracy/ w stacjach sanitarno-epidemiologicznych jest określony właściwym rozpoznaniem w sprawie siedzib i terytorialnego zakresu działania wojewódzkich, powiatowych, granicznych inspektoratów sanitarnych. Z zakładów położonych na obszarze objętym zakresem działania danej placówki pionu higieny pracy w PSSE do nadzoru bieżącego i zaewidencjonowania wybiera się te zakłady pracy, w których występują czynniki szkodliwe w stopniu uzasadniającym ich stałe lub okresowe monitorowanie. Decyzja o objęciu nadzorem danego zakładu pracy /a co za tym idzie założenie odpowiedniej dokumentacji, włącznie do planu okresowych kontroli i pomiarów/, może zostad podjęta po wstępnej wizytacji i ewentualnych badaniach orientacyjnych środowiska pracy, które wykażą, iż w procesach produkcyjnych występują czynniki szkodliwe powodujące lub mogące spowodowad zagrożenia dla zdrowia pracowników. Metodyka sprawowania nadzoru nad zakładami pracy. Kontrola zakładu pracy jako forma działania pionu higieny pracy, stanowi podstawowy sposób sprawowania nadzoru bieżącego. Każda kontrola polega na porównaniu badanej i ocenianej rzeczywistości z przyjętym układem odniesienia, czyli normami prawnymi i zasadami akceptowanymi przez jednostki kontrolujące pionu higieny pracy. Cele i zasady kontroli są zasadniczo biorąc jednakowe dla wszystkich zakładów pracy, niezależnie od ich wielkości, specyfiki produkcji, zajmowanego obszaru i liczby budynków produkcyjnych. Umożliwia to sformułowanie podstawowych zasad techniki inspekcji zakładu pracy, których przestrzeganie czyni porównywalnymi dane uzyskiwane z przeprowadzonych inspekcji w różnych zakładach pracy. W działalności pionu higieny możemy wyróżnid trzy zasadnicze rodzaje kontroli w nadzorowanych obiektach: a. kontrolę wstępną /rozpoznawcza, przeglądowa /, b. kontrolę okresową,

8 c. kontrolę sprawdzającą.