Agencja. towarzyska (nie)zwykłe miejsce pracy

Transkrypt

1 Agencja towarzyska (nie)zwykłe miejsce pracy

2

3 Magdalena Wojciechowska Agencja towarzyska (nie)zwykłe miejsce pracy Studium socjologiczne konstruowania tożsamości kobiet zatrudnionych w agencjach towarzyskich NOMOS

4 2012 Copyright by Magdalena Wojciechowska & Zakład Wydawniczy»NOMOS«Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Recenzje: prof. dr hab. Maria Flis prof. dr hab. Krzysztof Konecki Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Łódzki Redakcja wydawnicza: Anna Grochowska Piróg Redakcja techniczna: Pracownia Edytorska MP Projekt okładki: Kompania Graficzna Joanna i Wojciech Jedlińscy ISBN KRAKÓW 2012 Zakład Wydawniczy»NOMOS« Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax: (12) biuro@nomos.pl;

5 SPIS TREŚCI Wprowadzenie I. Teoretyczne i metodologiczne podstawy badania Refleksja nad zjawiskiem prostytucji Zarys historycznych uwarunkowań prostytucji kobiecej w kontekście percepcji zjawiska Etiologia zjawiska prostytucja w perspektywie podejścia naukowego Klasyfikacja definicji prostytucji implikacje teoretyczne Między dewiacją a pracą społeczne konstruowanie rzeczywistości Założenia paradygmatyczne i orientacja teoretyczna przyjęta w badaniu Perspektywa interpretatywna Symboliczny interakcjonizm Koncepcja społecznych światów oś analizy Opis rzeczywistości społecznej sposób badania Metodologia badania Charakterystyka metodologii zastosowanej w badaniu Metodologia teorii ugruntowanej charakterystyka ogólna Techniki zbierania danych i charakterystyka badanej zbiorowości Wywiad swobodny wiodąca technika zastosowana w badaniu Sposób dotarcia do rozmówców i charakterystyka badanej zbiorowości Krytyka techniki wywiadu w kontekście specyficznych zachowań rozmówców Obserwacja Charakterystyka przeprowadzonej obserwacji Techniki uzupełniające Etyczne aspekty badania II. Praca w agencji towarzyskiej w kontekście pracy nad tożsamością profesjonalną Proces stawania się profesjonalistką Konstruowanie tożsamości proces definiowania siebie Negocjowanie obrazu Ja w obliczu rozpoznania piętna wejście do agencji

6 Identyfikowanie siebie przez pryzmat zawodu. Kogo zdaniem prostytutek można nazwać profesjonalistką? Wnioski Podstawowe działanie świadczenie pracy w agencji towarzyskiej Motywacja przyczyny podejmowania pracy naznaczonej społecznym piętnem Znieczulanie się sposoby radzenia sobie z podejmowaniem podstawowego działania jako bezpośrednie przyczyny kontynuowania pracy Wnioski Odkrywanie niewidzialnego wymiaru dewiacji zmiana perspektywy Wnioski Proces konstruowania roli prostytutka a profesjonalistka Wnioski Rola znaczących innych w procesie konstruowania tożsamości profesjonalnej Wewnętrzni znaczący inni koleżanki po fachu Negocjowanie statusu w toku interakcji z nadzorującymi znaczącymi innymi sojusze z ochroną Sytuacyjni znaczący inni. Sposoby radzenia sobie z klientami Wnioski Kontekst niepokoju Wnioski Antycypacja momentu zakończenia kariery powrót do społeczności normalsów Temporalny wymiar procesu stawania się profesjonalistką fazy profesjonalizacji Faza przedwstępna zagrożenie stygmatem Faza depresji próby dystansowania się od dewiacji Faza przejmowania perspektywy poznawczej nowej grupy odniesienia projektowanie, negocjowanie roli Faza dojrzewania do roli zawodowej dezawuowanie dewiacji Faza stabilizacji Podsumowanie Zakończenie Załącznik Bibliografia Indeks nazwisk Summary: Escort agency an extraordinary workplace

7 WPROWADZENIE Prostytucja kobieca stanowi część rzeczywistości społecznej i jako zjawisko funkcjonuje w przestrzeni społecznej niezależnie od moralnej oceny czy podstaw prawnych jej uprawiania. Nie zmienia to jednak faktu, że w obrębie naszego kręgu kulturowego jest ona postrzegana w kategoriach działania, którego podejmowanie niezaprzeczalnie wiąże się z odpodmiotowieniem jednostki sprzedającej przypadkowym osobom nie tylko własne ciało, lecz również swoją intymność i godność. Taka percepcja tego zjawiska rodzi zatem pytanie, czy podejmowanie aktywności związanej z odpłatnym świadczeniem usług seksualnych rozumiane jest na gruncie społeczeństwa, w skład którego wchodzą prostytutki, w kategoriach pracy czy patologii społecznej. W zamian za zaspokajanie określonych potrzeb klientów agencji towarzyskich zatrudnione w nich kobiety otrzymują wynagrodzenie, które niejednokrotnie umożliwia im utrzymanie zarówno siebie, jak i najbliższej rodziny. Z drugiej strony świadomość świadczenia usług seksualnych za pieniądze rodzi u większości zarabiających w ten sposób kobiet poczucie wstydu i lęk przed publicznym zdemaskowaniem ich zajęcia, co w efekcie prowadzi do podejmowania przez nie szeregu działań mających na celu utrzymanie ich aktywności zawodowej w tajemnicy. Jak zatem definiują i rozumieją one aktywność zarobkową, od której dystansują się na gruncie życia prywatnego i działań podejmowanych w przestrzeni publicznej? Wydaje się, że stwierdzenie, iż ci, którzy nie mieli wcześniej bezpośredniej styczności ze zjawiskiem prostytucji podchodzą do tego zagadnienia z dużą dozą ciekawości, nie jest przesadzone. O pewnym zapotrzebowaniu na przybliżenie tej problematyki świadczy bowiem rosnąca liczba artykułów i opracowań naukowych, poruszających ten temat, uka 7

8 zująca się na polskim rynku wydawniczym. Refleksja nad zjawiskiem prostytucji budzi wiele pytań począwszy od kwestii związanych z przyczynami i różnymi aspektami jej uprawiania, po zagadnienia dotyczące jej społecznych uwarunkowań, przemian i wpływu na aksjonormatywny porządek społeczny. Odpowiedzi na przynajmniej część z nich mogą dostarczyć wspomniane publikacje, warto jednak zwrócić uwagę na to, iż w dalszym ciągu stosunkowo mało jest opracowań naukowych, które koncentrują się na opisie codzienności jednostek uprawiających prostytucję z punktu widzenia samych badanych. Sytuacja ta wynika po części z faktu, że hermetyczność środowisk, w obrębie których ogniskują się różne rodzaje prostytucji, jest na tyle duża, iż dotarcie do osób świadczących usługi seksualne w zamian za gratyfikację finansową niejednokrotnie stanowi dla badacza duże wyzwanie. Z drugiej strony wspomniana hermetyczność wiąże się z szeregiem społecznie utrwalonych stereotypów odnoszących się do pejoratywnego opisu zgeneralizowanej kategorii osób uprawiających prostytucję. Fakt, iż kobiety, które decydując się na podjęcie aktywności mogącej budzić oburzenie, a nawet niesmak, złamały normy społeczne, w myśl których seksualność jednostki nie powinna stanowić przedmiotu transakcji kupna-sprzedaży, może rodzić pytanie o to, czy refleksja nad ich indywidualną motywacją, emocjonalnością, wreszcie sytuacją psychologiczną powinna stanowić przedmiot namysłu naukowego i punkt wyjścia dla próby opisu i zrozumienia tego, jak same postrzegają położenie, w którym się znalazły. Ze względu na to, że spojrzenie na problem prostytucji oczami badanych stanowi stosunkowo nową perspektywę socjologiczną, powstała potrzeba prześledzenia złożonej sytuacji kobiet, które podjęły decyzję o związaniu swej ścieżki zawodowej z agencją towarzyską. Moim celem nie jest dokonanie jakiegokolwiek wartościowania prostytucji czy uprawiających ją osób, lecz próba zrekonstruowania sposobu, w jaki badani rozumieją siebie w kontekście świadczenia usług seksualnych za pieniądze oraz własną sytuację życiową w odniesieniu do określonych zjawisk rozgrywających się w obrębie analizowanego przeze mnie fragmentu rzeczywistości społecznej. Niniejsza praca jest efektem badań prowadzonych od października 2008 do grudnia 2009 roku, w czasie których dotarłam do pracowników i klientów pięciu różnych agencji towarzyskich na terenie województwa łódzkiego. Badania terenowe rozpoczęłam z myślą o sporządzeniu etnografii społecznego świata prostytucji, jednak z biegiem czasu, docierając 8

9 do zjawisk, których w początkowej fazie projektu nie byłam nawet świadoma, a które ogniskowały się właśnie w obrębie działań kobiet zatrudnionych w agencjach towarzyskich, zdecydowałam się skoncentrować swoją uwagę właśnie na tym obszarze interesującego mnie wycinka rzeczywistości. Okazało się bowiem, że zinternalizowane przez kobiety przeświadczenie o społecznym (symbolicznym) stygmatyzowaniu jednostek trudniących się prostytucją jest w ich świadomości tak silnie zakorzenione, iż podtrzymanie przez nie pozytywnego obrazu siebie w sytuacji uczestnictwa w wytwarzaniu społecznie nielegitymizowanego świata jest punktem wyjścia dla procesu konstruowania tożsamości profesjonalnej, stanowiącego centralną kategorię zaproponowanej przeze mnie analizy. Na pierwszą część niniejszej książki składają się treści dające wgląd w założenia teoretyczne, których przyjęcie wskazuje określone supozycje ontologiczne i epistemologiczne, jakimi kierowałam się w toku badania, a także omówienie zagadnień metodologicznych odnoszących się do sposobu zrealizowania tego projektu badawczego. Celem pierwszego i drugiego rozdziału jest zwrócenie uwagi na społeczny charakter konstruowania pojęcia dewiacji w odniesieniu do zjawiska prostytucji, wskazanie koncepcji umożliwiających zrozumienie kontekstu, w jakim zachodzi interesujący mnie proces, odniesienie podjętych rozważań do dotychczasowego dorobku dyscyplin naukowych zajmujących się analizą problemu prostytucji, a także nakreślenie założeń paradygmatycznych socjologii interpretatywnej, które wyznaczają zakres analizowanych przeze mnie zjawisk. W kolejnych rozdziałach omawiam pokrótce założenia metodologii teorii ugruntowanej oraz przybliżam proces uzyskiwania danych w toku badania terenowego. Druga, znacznie obszerniejsza, część pracy zawiera wyniki moich badań dotyczących procesu konstruowania tożsamości profesjonalnej przez kobiety zatrudnione w agencji towarzyskiej. Stopniowo odsłaniam w niej poszczególne zjawiska współkształtujące interesujący mnie proces, a także przybliżam czytelnikowi okoliczności, w jakich kobiety podejmują decyzję o rozpoczęciu pracy w agencji towarzyskiej, jak rozwija się ich kariera w danym klubie, w jaki sposób zdobywane doświadczenia wpływają na percepcję siebie oraz jak wyglądają ich próby zerwania ze światem prostytucji. W kolejnych rozdziałach tej części podejmuję również wątek wpływu znaczących innych z kręgów interakcyjnych jednostki na proces konstruowania roli zawodowej oraz rozważam kwestię doświadczania i percypowania przez kobiety własnego ciała, które stano 9

10 wi w ich świadomości swoisty pomost łączący z sobą dwa diametralnie różne światy, na gruncie których funkcjonują. Niniejsza praca ma charakter poznawczy, a biorąc pod uwagę, że część kobiet, która zdecydowała się na udział w badaniu, motywowała tę decyzję chęcią dowiedzenia się czegoś o sobie, można się spodziewać, iż posiada także pewien walor praktyczny. Moim zamiarem było zrozumienie oraz przedstawienie możliwie najbardziej rzetelnej rekonstrukcji sytuacji kobiet pracujących w agencjach towarzyskich. Ze względu na brak możliwości uogólnienia prezentowanych wniosków, o czym szerzej piszę w pierwszej części książki, stanowią one tylko pewną ilustrację zjawisk zachodzących w określonym kontekście sytuacyjnym i interakcyjnym. Niemniej mam nadzieję, że wyniki moich badań okażą się interesującą, wstępną eksploracją obszaru związanego z funkcjonowaniem w życiu prywatnym i zawodowym kobiet trudniących się prostytucją.