FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2010, Agric., Aliment., Pisc., Zootech.

Transkrypt

1 FOLIA POMERANAE UNIVERSITATIS TECHNOLOGIAE STETINENSIS Foli Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2010, Agric., Aliment., Pisc., Zootech. 279 (15), Igncy KUTYNA, Iwon JUCHNIEWICZ, Ktrzyn MALINOWSKA 1 FITOCENOZY LEŚNE WYSTĘPUJĄCE NA PARKINGACH PRZYDROśNYCH I W ICH SĄSIEDZTWIE W PUSZCZY WKRZAŃSKIEJ I BUKOWEJ FOREST PHYTOCENOSES FOUND IN ROADSIDE CAR PARKS AND IN THEIR NEIGHBOURHOOD IN THE WKRZAŃSKA PRIMEVAL FOREST AND IN THE BUKOWA PRIMEVAL FOREST Ktedr Ochrony i Ksztłtowni Środowisk, Zchodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, ul. J. Słowckiego 17, Szczecin 1 Zkłd Fizjologii Roślin, Zchodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, ul. J. Słowckiego 17, Szczecin Astrct. The description of the forest phytocenoses ws sed on 69 phytosociologicl records tken in the res of coniferous hitts nd forest hitts. They were tken deep in the forest situted out 80 to 100 m from the cr prk (typicl forest communities) nd in the re of 1 to 10 m in width, djcent to the cr prk (ecotone zone). The phytosociologicl records were lso tken in the re of mid forest cr prks. The im of the studies is to determine types of communities nd their structure (floristic composition, phytosociologicl stility (S) nd cover coefficients (D) of species). Deep in the forest, in coniferous hitts (minly in the mixed fresh forest) dominnt re the ptches of Leucoyro-Pinetum ssocition, of Pomernin-Silesin vriety with distinguishing txon Deschmpsi flexuos. In the hitts of the mixed fresh forest the most numerous re the phytocenoses of the irch-ok forest (Betulo pendule-quercetum rooris), nd s to the fresh forest, the most numerous is the community of fertile eech forest of Pomernin type (Glio odorti-fgetum). Communities within the ecotone zone re chrecterised y prtil reuilding of the structure. The sme communities s those in the ecotone zone re found deep in the forest, ut there re more species of seminturl nd synnthropic communities. Phytocenoses in cr prks hve completely different structure. In the fresh coniferous hitts nd in the mixed fresh coniferous hitts, ptches of Sieglingio-Agrostietum llince re oserved, prt of which ws clssified s sullince S.-A. poëtosum nnue. In fertile forest hitts, dominnt re minly ptches of crpet community Lolio-Polygonetum renstri, with considerle contriution of the communities of Molinio-Arrhentherete, Artemisiete nd Stellriete medie clsses. It ws lso oserved tht the forest communities within the forest hitts re poorer floristiclly in comprison with phytocenoses of forest hitts. The richest floristiclly communities re the ones within the zone in which cr prk is djcent to the forest. Słow kluczowe: ór mieszny świeŝy, ór świeŝy, ekoton, ls mieszny świeŝy, ls świeŝy, prking, Puszcz Bukow, Puszcz Wkrzńsk, stłość fitosocjologiczn, synntropizcj, współczynniki pokryci, ziorowisk leśne. Key words: Bukow Primevl Forest, cover coefficient, ecotone, forestes community, fresh coniferous forest, fresh forest, mixed fresh coniferous forest, mixed fresh forest, prking spce, phytosociologicl stility, synnthropiztion, Wkrzńsk Primevl Forest.

2 20 I. Kutyn i in. WSTĘP Lsy są oiektem corz silniejszej penetrcji turystycznej. Znczny udził w przeminch ziorowisk leśnych mją tkŝe leśnicy. Ich destrukcyjn dziłlność ogrnicz się głównie do ziemnych dróg śródleśnych, którymi wywoŝone jest pozyskne drewno. Prowdzi to do zminy wrunków siedlisk leśnych w oręie dróg i ich pooczy. Liczne przejzdy wpływją niekorzystnie n włściwości fizyczne orz chemiczne gle. Istotne przeminy zchodzą tkŝe w skłdzie florystycznym fitocenoz leśnych n tych powierzchnich. Wkrczją n nie rośliny synntropijne i gtunki ziorowisk seminturlnych. Często siedlisk te zsiedlją równieŝ rośliny ziorowisk dywnowych. Przeksztłcone fitocenozy tworzą głównie gtunki nieleśne, mogą występowć w nich tkŝe niektóre tksony leśne (Fliński 1961, 1963). Przejwem degrdcji ziorowisk leśnych, jk podje Olczek (1974), jest powstwnie w nich nowej struktury, któr nie pozwl zkwlifikowć ich do syntksonu zespołu, związku lu wyŝszych jednostek fitosocjologicznych. W zleŝności od nsileni dziłń ntropogenicznych, róŝnorodność florystyczn (rozumin jko licz gtunków przypdjących n jednostkę powierzchni) wzrst lu mleje (Kornś 1981). Według Omińskiego (1978), jedną z form presji n ls jest turystyk, któr przekrczjąc pojemność turystyczną środowisk oddziłuje niekorzystnie n fitocenozy leśne. Skutkiem msowej turystyki jest udeptywnie roślinności i gley. Bory sosnowe w strefie ndmorskiej są szczególnie nrŝone n corz silniejszą penetrcję turystyczną i cłkowite zniszczenie pokrywy roślinnej. Jeśli ogrniczy się jej deptnie i ruch pojzdów, to pozwoli, według Herich i Herichowej (1987), n powrót roślinności n tkie miejsc (regenercj ziorowisk). Blcerkiewicz i Brzeg (1978) porównli roślinność dróg w orch sosnowych orz określili jej powiąznie z fitocenozmi siedlisk orowych. Brzeg (1981) wyróŝnił w miejscch dość silnie wydeptywnych i przewŝnie dorze nświetlonych, szczególnie n grzietch dróg śródleśnych, zespół Sieglingio- -Agrostietum. Ziorowisko to odzncz się zdecydownie trwistym chrkterem. W jego płtch główną rolę odgrywją trwy: Agrostis cpillris, Dnthoni decumens i Festuc ovin, osiągjące w tych fitocenozch rdzo duŝe stopnie stłości (S = V i IV) orz pokrycie. PrzydroŜ leśne, według Rtyńskiej i Szwed (1996), stnowią miejsc, gdzie wytwrzją się ekotonowe strefy przejści pomiędzy sąsidującymi fitocenozmi i chrkteryzują się znczną róŝnorodnością florystyczną i większą liczą gtunków. Przeminy roślinności zchodzące pod wpływem dziłlności człowiek n wszystkich poziomch jej orgnizcji populcji, ziorowisk, iocenoz określ się przejwem synntropizcji (Fliński 2001; Flińsk 2004). Ziorowisk synntropijne zudowne są w części z gtunków rodzimych (utochtonicznych) orz z gtunków ocego pochodzeni (llochtonicznych) i zjmują siedlisk skrjnie przeksztłcone lu nowo powstłe, regują wyrźnie n róŝne formy powtrznych oddziływń (nwoŝenie, uprw, wydeptywnie itp.). Ziorowisk leśne przylegjące do prkingów leśnych podlegją procesowi stłej i silnej ntropopresji, związnej z ktywnością rekrecyjną i turystyczną. Bezpośrednim rezulttem tych oddziływń jest synntropizcj i powstwnie ziorowisk ntropogenicznych. Efektem oddziływni człowiek n środowisko (skutkiem ntropopresji) są jego rozmite przeminy njczęściej o chrkterze zuoŝeni i uproszczeni, czsem cłkowitej zminy lu przeudowy dotychczsowej struktury fitocenoz. Stł presj n środowisko i jego sztę

3 Fitocenozy leśne występujące roślinną wywołuje zminy ilościowe w strukturze gtunkowej i przestrzennej fitocenoz. Według Fudli (2009), w trkcyjnych rejonch turystycznych oserwuje się silne zurzeni w strukturze gtunkowej fitocenoz w wyniku wzmoŝonej migrcji gtunków zrówno hemerofoowych, jk i synntropijnych. Pierwotne ziorowisk leśne podlegją procesom degenercji pod dziłniem wtórnych czynników iocenotycznych (ndmiern presj zwierzyny, nitrofizcj siedlisk wokół drzew zjętych przez gtunki kolonijnych ptków, np. czplę) lu innych czynników (wydeptywnie, zrą, wyps itp.) Fliński Oszry leśne przylegjące do prkingów są wydeptywne, nsilją i uwidczniją się w ich oręie procesy nitryfikcji, poniewŝ są rdzo często znieczyszczne odchodmi ludzkimi orz róŝnego rodzju odpdmi (śmiecimi) porzuconymi przez podróŝnych przeywjących n prkingch. Kutyn i in. (2008) stwierdzili cłkowicie odmienną strukturę fitocenoz ziemnych dróg śródleśnych w porównniu ze skłdem florystycznym ziorowisk leśnych. W oręie dróg n siedliskch orowych, n glech jłowych, o odczynie kwśnym dominują gtunki ziorowisk murw piskowych niewpiennych klsy Koelerio gluce-corynephorete cnescentis. N Ŝyznych siedliskch lsowych występują ziorowisk dywnowe Lolio- -Polygonetum renstri, ze zncznym udziłem w nich gtunków ziorowisk klsy Molinio- -Arrhentherete orz nieco mniejszym z klsy Stellriete medie. Zsdniczym celem niniejszej prcy jest określenie skłdu florystycznego ziorowisk leśnych orz struktury fitocenoz leśnych przylegjących do prkingów, tkŝe w ich oręie, wyliczenie stłości fitosocjologicznej i współczynników pokryci gtunków tych fitocenoz. Znjomość struktury poznnych ziorowisk moŝe yć pomocn przy próie oceny stopni synntropizcji ziorowisk siedlisk orowych i lsowych woec nsiljącej się ntropopresji n tych powierzchnich. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZO-LEŚNA Bdnie fitocenoz leśnych przeprowdzono n oszrch Puszczy Wkrzńskiej (przewŝją n niej siedlisk orowe) i Puszczy Bukowej (dominują siedlisk lsowe). Puszcz Wkrzńsk zjmuje rozległy kompleks leśny o powierzchni około h, połoŝony n zchód od Odry i Zlewu Szczecińskiego, po ou stronch grnicy polsko- -niemieckiej (rys. 1). Po stronie polskiej znjduje się około 25 tys. h lsów, zś po stronie niemieckiej dw rzy więcej. Cłkowit powierzchni puszczy wynosi km², z czego n polskiej stronie zjmuje on 337 km² (Fijński 1997). Pod względem przyrodniczym Puszcz Wkrzńsk to miesznin środowisk. Kondrcki (1998) wyróŝnił w jej oręie dw mezoregiony Równinę Wkrzńską (313.23) i Wzgórz Szczecińskie (313.26) rys. 1. PrzewŜjąc jej część występuje n terenie równinnym, urozmiconym jeziormi, rzekmi, łąkmi śródleśnymi, wydmmi, gnmi, torfowiskmi, tkŝe osdmi ludzkimi. Północn i środkow część puszczy to oszr orów sosnowych, które zjmują około 80% powierzchni. N południu i zchodzie jest więcej lsów miesznych ukowo-sosnowych, n glech Ŝyźniejszych występują lite uczyny i dąrowy. N podmokłych gruntch rosną olszyny z domieszką rzozy.

4 Rys. 1. Rozmieszczenie prkingów n oszrze Puszczy Wkrzńskiej (A) i Bukowej (B) Fig. 1. Prkings distriution in re of Wkrzńsk Coniferus Forest (A) nd Bukow Primevl Forest (B)

5 Fitocenozy leśne występujące Puszcz Bukow to kompleks leśny o powierzchni około h, porstjący psmo wzniesień morenowych o długości około 15 km i szerokości 4 km, przecinjące Nizinę Szczecińską w kierunku NW SE. N jej oszrze Kondrcki (1998) wyróŝnił trzy mezoregiony: Równinę Goleniowską (313.25), Wzgórz Bukowe (313.27) i Równinę Wełtyńską (313.28) rys. 1. NjwyŜsze wzniesienie Puszczy Bukowej to Bukowiec (149 m n.p.m.). Północno- -zchodni frgment Puszczy Bukowej znjduje się w grnicch Szczecin, ntomist południowo-wschodni sięg Strego Czrnow i Glinnej (rys. 1). Strome zocz Wzgórz Bukowych porozcinne są wąwozmi i suchymi dolinkmi. Niektóre z tych dolinek są rezerwtmi przyrody, np. Kołowskie Prowy, Buczynowe Wąwozy orz Bukowe Zdroje. Szczytow powierzchni wzgórz morenowych, w niektórych miejscch, jest urozmicon przez niewielkie jeziork wytopiskowe i zgłęieni ezodpływowe. Cły oszr puszczy pokryty jest ukowymi i dęowymi drzewostnmi o njwyŝszej wrtości przyrodniczej i gospodrczej, sm puszcz jest ojęt ochroną w rmch Szczecińskiego Prku Krjorzowego (Jsnowsk i Friedrich 2002). Ndleśnictwo TrzeieŜ, n którym znjduje się njwiększ licz dnych powierzchni, połoŝone jest w mezoregionch Równiny Wkrzńskiej i Wzgórz Szczecińskich (rys. 1). Oszr ten chrkteryzuje się zncznym wpływem klimtu tlntyckiego. Cechują go młe roczne mplitudy tempertur, opóźnion i ciepł zim orz stosunkowo chłodne lto. Klimt Puszczy Wkrzńskiej chrkteryzuje się nstępującymi prmetrmi i zjwiskmi klimtycznymi: średni roczn tempertur powietrz z wielolecie (8,2 C), średni opd roczny (545 mm), długość okresu wegetcyjnego ( dni) (Koźmiński i Czrneck 1993). Puszcz Bukow znjduje się pod wpływem ciepłego klimtu okolic Szczecin, chrkteryzującego się łgodnymi zimmi. Opdy tmosferyczne wykzują duŝe zróŝnicownie n tym stosunkowo niewielkim oszrze. Według Koźmińskiego i Czrneckiej (1993), średnie roczne sumy opdów z lt wynoszą w Glinnej 624 mm, w Binowie 566 mm. Powierzchniow wrstw utworów geologicznych Puszczy Wkrzńskiej wyksztłcił się w czsie zlodowceni północnopolskiego w stdile pomorskim (plejstocen) orz po ustąpieniu lądolodu do czsów współczesnych (holocen). N tych utworch wyksztłcły się gley płowe, pod koniec plejstocenu i n początku holocenu, kiedy to dominowły procesy eoliczne, powstwły gley piszczyste (wydmy), n których wyksztłciły się silnie kwśne ielice włściwe orz gley ielicowe i rdzwe, ntomist n oszrch o wysokim poziomie wód gruntowych glejoielice. N początku holocenu, kiedy to rozpoczynły się procesy gromdzeni osdów orgnicznych, powstwły torfy (Borowiec 1993). Oszr Puszczy Bukowej jest zróŝnicowny pod względem geologicznym i gleowym. Borowiec (1993) wyróŝni n nim: gley runtne kwśne wytworzone z pisków zwłowych luźnych i słoglinistych, z mioceńskich pisków kwrcowych, z pisków glinistych i utworów pyłowych nglinowych orz z trzeciorzędowego iłu septriowego, gley lessive wytworzone z gliny zwłowej i z pisków glinistych nglinowych, gley ielicowe wytworzone z pisków nglinowych. N oszrch, n których znjdują się cieki wodne, występują gley gienne, torfowe i mułowo-gienne orz czrne ziemie. Porstją je łęgi jesionowe, olchowe orz olesy (Stchk 1965).

6 24 I. Kutyn i in. Głównym czynnikiem determinującym stosunki wodne n oszrze Puszczy Wkrzńskiej jest Zlew Szczeciński, rzek Odr orz duŝe jezior Nowowrpieńskie i Dąie. Pondto n terench leśnych lu grniczących z lsem znjdują się jezior: Wielkie i Młe Myśliorskie, Krpino, Piski, Stolec i Świdwie, Głęokie orz rzeki Gunic, Krpin i Grzynic (Stchk i in. 2009). Chrkterystyczną częścią krjorzu Puszczy Bukowej są liczne potoki, które powstły przez połączenie większych strumieni spływjących ku oniŝeniom terenu. Drone strumienie iorą początek z zgłęień terenowych znjdujących się n wysoczyźnie. Czsem zpoczątkowują je wywierzysk, znjdujące się n wzniesienich, których istnienie związne jest z łuskowtym ukłdem wrstw geologicznych. Nieprzepuszczln wrstw, n której gromdzą się wody opdowe, dje początek wywierzyskom, z których wod sączy się w postci strumyków i strumieni. W części południowej Puszczy Bukowej znjdują się dw dość duŝe jezior ezodpływowe Binowskie (52,4 h połoŝone n wysokości 40 m n.p.m.) orz jezioro Glinn (75,6 h połoŝone n wysokości 25 m n.p.m.), połączone systemem knłów ze znjdującymi się w poliŝu mniejszymi jeziorkmi. W części wysoczyzny w licznych zgłęienich denudcyjnych po mrtwym lodzie powstły liczne oczk wodne orz torfowisk, występujące m.in. n Polnie Kołowskiej (Duniec 2002; Stchk i in. 2009). Oszry dwnych orów i puszcz otulją cłą glomercję Szczecin. Oszr Puszczy Wkrzńskiej w przewŝjącej części porstją ory sosnowe. Drzewostn tworzy sosn pospolit (Pinus sylvestris), posdzon w rmch dziłń gospodrczych. Rozwijjące się w podszyciu dęy (Quercus), rzoz rodwkowt (Betul pendul), jrzą pospolity (Sorus ucupri) tkŝe uk pospolity (Fgus sylvtic) i luszcz pospolity (Heder helix), jk i rośliny zielne lsów liścistych, wskzują n domincję orów świeŝych i miesznych świeŝych sosnowo-dęowych (Pino-Quercetum). Struktur siedlisk Puszczy Wkrzńskiej (Ndleśnictwo TrzeieŜ) jest nstępując: ór mieszny świeŝy 35%; ór świeŝy 20%; ls mieszny świeŝy 16%; ls świeŝy 14%; ory i lsy mieszne wilgotne 8%; olsy 5%; inne 2%. Struktur gtunkow drzewostnów jest nstępując: sosn pospolit 73%; uk 11%; olsz 6%; rzoz 4%; dą 4%; inne 2%. Do gtunków spordycznych, występujących w wrstwie drzewostnowej, zlicz się: jesion, gr, osikę, wierzę, lipę i ksztnowc. N terenie Puszczy Wkrzńskiej Stchk i in. (2009) opisują typy drzewostnowe i zespoły: ór mieszny sosnowo-dęowy (Pino-Quercetum), suoceniczny świeŝy ór sosnowy (Leucoryo-Pinetum); w nielicznych miejscch, n jłowych piskch, rozwij się ór chrootkowy (Cldonio-Pinetum). Pomorski cidofilny ls rzozowo-dęowy (Betulo-Quercetum) to chrkterystyczne ziorowisko w Puszczy Wkrzńskiej. Drzewostn tworzy w przewŝjącej części rzoz rodwkowt (Betul pendul) i zleŝnie od siedlisk dą szypułkowy (Quercus rour) ądź ezszypułkowy (Q. petre). Populrnym gtunkiem jest sosn pospolit (Pinus sylvestris), w miejscch silnie wilgotnych olsz czrn (Alnus glutinos). W południowo-wschodnim frgmencie puszczy, n glech zkwszonych, występuje kwśn uczyn niŝow (Luzulo pilose- -Fgetum) i uczyn pomorsk (Glio odorti-fgetum), której runo nie jest tk zróŝnicowne jk runo w Puszczy Bukowej. Puszcz Wkrzńsk jest tkŝe siedliskiem niewielkich płtów grądu sutlntyckiego (Stellrio-Crpinetum) z udziłem w drzewostnie gru pospolitego (Crpinus etulus), w runie gwizdnicy wielkokwitowej (Stellri holoste), któr jest chrkterystyczn dl tego zespołu. Gtunkmi towrzyszącymi są: leszczyn pospolit

7 Fitocenozy leśne występujące (Corylus velln), trzmielin pospolit (Euonymus europe) i dereń świdw (Cornus snguine). WzdłuŜ Odry występują lsy łęgowe, ntomist n terench zlewowych chrkterystyczne są zrośl wierzowe (Slicetum pentndro-cineree). Njwiększą powierzchnię Puszczy Bukowej zjmują lsy, których podstwowym skłdnikiem jest uk pospolity (Fgus sylvtic) orz ziorowisko uczyny pomorskiej (Glio odorti- -Fgetum). Drugim gtunkiem, zjmującym znczne powierzchnie puszczy, jest dą, ook którego występują gtunki tkie jk: olsz, gr, jesion i rzoz. W zchodniej części puszczy zwiększ się udził sosny pospolitej (Pinus sylvestris), miejscmi moŝn tkŝe spotkć drzewostny świerk i modrzewi, sztucznie wprowdzone przez człowiek w celu zwiększeni róŝnorodności skłdu gtunkowego. W Puszczy Bukowej znjduje się kilk postci uczyny pomorskiej (Glio odorti-fgetum) z drzewostnem ukowym orz runem róŝnie uksztłtownym w zleŝności od siedlisk. W poliŝu Kołow znjduje się wrint typowy uczyny, którego główny skłd stnowi uk pospolity (Fgus sylvtic) z licznymi siewkmi tego gtunku, tkŝe trwmi. We wschodniej części puszczy przewŝ uczyn pomorsk występując przy współudzile róŝnych gtunków roślin w zleŝności od rodzju siedlisk, np. z udziłem niecierpk pospolitego (Imptiens noli-tngere) i mrznki wonnej (Glium odortum) n oszrch płskich, sło urozmiconych. Z kolei n terench o urozmiconej rzeźie spotykmy uczynę pomorską współwystępującą z kostrzewą leśną (Festuc ltissim) jko gtunkiem pnującym. Ntomist okolice Śmierdnicy to miejsc występowni uczyny pomorskiej z duŝym udziłem konwlijki dwulistnej (Minthemum ifolium). W tym wrincie drzewostnu spotykmy głównie uk pospolitego (Fgus sylvtic) przy współudzile dęu szypułkowego i ezszypułkowego (Stchk i in. 2009). Poz uczyną pomorską, spotykmy tkŝe wymieniną przez Jsnowskiego (1971) odminę kwśnej uczyny (Trientli-Fgetum) ze śmiłkiem pogiętym (Deschpsi flexuos). Drzewostn ten tworzy gtunek główny uk pospolity ze sporym udziłem sosny pospolitej, w runie gtunki odporne n zkwszenie. W sąsiedztwie uczyn, w nieckowtych zgłęienich, spotkć moŝn frgmenty grądu środkowoeuropejskiego (Glio sylvtici- -Crpinetum) z udziłem gru pospolitego (Crpinus etulus) i chrkterystyczną dl tego zespołu przytulią leśną (Glium sylvticum). Dąrow kwśn (Fgo-Quercetum petree), której gtunkmi tworzącymi są dą ezszypułkowy (Qercus petre) i uk pospolity (Fgus sylvtic), wyksztłcon jest w dwóch postcich dąrow kwśn z mchmi n stokch stromych i zkwszonych orz dąrow kwśn z pszeńcem zwyczjnym (Melmpyrum prtense) n terench sło urzeźionych. N oszrze Puszczy Bukowej, wzdłuŝ cieków wodnych, występuje tkŝe pomorski łęg jesionowy (Crici remote-frxinetum pomernicum) nleŝący w Polsce do rzdkości. Głównym gtunkiem zjmującym te tereny jest jesion wyniosły (Frxinus excelsior) z niewielkim udziłem olszy czrnej (Alnus glutinos), wiązu szypułkowego (Ulmus levis) i klonu jwor (Acer pseudopltnus) (Stchk i in z Celińskim 1962). MATERIAŁ I METODY Bdni terenowe przeprowdzono w czerwcu, lipcu i sierpniu 2007 roku n oszrze Puszczy Wkrzńskiej i Puszczy Bukowej (rys. 1). W Puszczy Wkrzńskiej zdjęci fitosocjologiczne wykonno w sąsiedztwie 19 prkingów i n ich powierzchnich, w oręie czterech typów

8 26 I. Kutyn i in. siedlisk leśnych: ór suchy (Bs), ór świeŝy (Bśw), ór mieszny świeŝy (BMśw) i ls mieszny świeŝy (LMśw), n których zloklizowne są prkingi przyleśne i śródleśne (rys.1). N oszrze Puszczy Bukowej ogrniczono się tylko do czterech prkingów zloklizownych n siedliskch lsu świeŝego (Lśw). Bdni przeprowdzono wzdłuŝ wyznczonych trnsektów, n których wyróŝniono trzy strefy (oszry) dń. Do pierwszej zliczono powierzchnię prkingu i ps lsu przylegjący do niego o szerokości około jednego metr. Drug powierzchni o szerokości od 1 do 10 m (stref przenikni ekoton) przyleg do oszru pierwszego, trzeci stref jest oddlon od prkingu od 80 do 100 m i zloklizown w zwrtym drzewostnie, który prktycznie nie podleg ntropopresji ze strony podróŝnych. W kŝdej ze stref wykonno zdjęci fitosocjologiczne, powszechnie stosowną w Polsce przez geootników metodą Brun-Bluqet. Zdjęci n prkingu wykonno n powierzchnich m 2 w jego oręie orz n wąskim kilku- lu kilkunstometrowej długości psie lsu przylegjącym do prkingu. W strefie styku lsu z prkingiem (w ekotonie), o szerokości od 1 do 10 m, spis roślinności wykonno n powierzchnich m 2. W głęi lsu (w odległości od 80 do 100 m od prkingu) skłd gtunkowy drzewostnu (wrstw ) i podszytu (wrstw c) ziorowisk określono n powierzchni od 900 do 1500 m 2, ntomist skłd florystyczny run n oszrze od 250 do 500 m 2. Typy siedlisk orowych i lsowych orz ich loklizcję n dnym oszrze określono z mp gleowo-siedliskowych (w skli 1 : ) leśnictw, tkŝe z opertów gleowo- -siedliskowych ndleśnictw TrzeieŜ Szczecińsk i Gryfino (rys. 1). Strukturę ziorowisk leśnych określono z uwzględnieniem wrstwy drzew (), podszytu (), roślinności zielnej (c) i mszków (d). Łącznie wykonno 69 zdjęć z tego 27 n siedliskch lsowych i 42 n orowych. Njwiększą liczę zdjęć (24) wykonno w oręie siedlisk oru świeŝego, niezncznie mniej (15) oru miesznego świeŝego i lsu świeŝego (12) orz n siedliskch lsu miesznego świeŝego (11). Njmniej (3) zdjęć wykonno n powierzchnich oru suchego, poniewŝ tylko jeden prking ył zloklizowny n tym typie siedlisk orz cztery zdjęci n prkingch połoŝonych w sąsiedztwie Jezior Głęokiego. N podstwie zgromdzonego mterilu sporządzono tele podstwowe, w które wpisno zdjęci fitosocjologiczne dl kŝdej strefy dń, oddzielnie dl siedlisk orowych i lsowych, nstępnie n ich podstwie sporządzono syntetyczną telę. W telch podstwowych wyliczono stłość fitosocjologiczną (S) i współczynnik pokryci (D) dl kŝdego gtunku ziorowisk, posługując się oprcowniem Pwłowskiego (1972). Nzwy gtunków roślin podno z Mirkiem i in. (2002). PrzynleŜność niektórych gtunków chrkterystycznych do poszczególnych kls fitosocjologicznych i niŝszych syntksonów określono n podstwie oprcowni Mtuszkiewicz (2007). Zkwlifikownie poszczególnych gtunków roślin do grup geogrficzno-historycznych oprcowno n podstwie prc Chmiel (1993, 2006) i Celki (2004). Mszki oznczył dr h. E. Fudli z Ktedry Botniki i Fizjologii Roślin Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocłwiu, z co skłdmy serdeczne podziękownie. WYNIKI I DYSKUSJA Ogóln chrkterystyk ziorowisk roślinnych W 69 płtch roślinności leśnej orz występującej w oręie prkingów zrejestrowno łącznie 252 gtunki, z tego 154 tksony w fitocenozch siedlisk orowych i 185 n powierzchnich siedlisk lsowych (t. 1).

9 Fitocenozy leśne występujące Tel 1. Licz gtunków w ziorowiskch siedlisk orowych i lsowych w trzech strefch dń Tle 1. Numer of species in communities coniferous nd forest hitts in three zones of the studies Typy siedlisk leśnych Forest hitts types Bór suchy (Bs) Dry coniferous forest Bór świeŝy (Bśw) Fresh coniferous forest Bór mieszny świeŝy (BMśw) Mixed fresh coniferous forest Licz gtunków n siedliskch orowych Numer of species in conifrerous hitts Ls mieszny świeŝy (LMśw) Mixed fresh forest Ls świeŝy (Lśw) Fresh forest Licz gtunków n siedliskch lsowych Numer of species in forest hitts Loklizcj powierzchni dń Locliztion of reserch re Ls ( m od prkingu) Forest ( m from prking) 1 10 m od prkingu 1 10 m from prking N prkingu i 1 m od prkingu On prking nd 1 m from prking Łączn licz gtunków w typch siedlisk Totl numer species in forest hitts types x) 127 x) 101 x) 154 xx) x) 129 x) 106 x) 185 xx) x) Gtunki występujące jednocześnie w kilku siedliskch Species occurring simultneously in severl hitts. xx) Łączn licz gtunków występujących we wszystkich trzech strefch dń orz n róŝnych typch siedlisk Totl numers of species found in ll the three zones of the studies nd in different types of hitts. W runie tych ziorowisk wyróŝniono tkŝe 35 gtunków mszków (t. 2). Licz gtunków w ziorowiskch siedlisk orowych jest nieco mniejsz w porównniu z fitocenozmi siedlisk lsowych. Wyrźne róŝnice w liczie gtunków zznczją się między ziorowiskmi oddlonymi od 80 do 100 m od prkingu fitocenozmi w strefie przenikni (ekotonu) i n prkingu (t. 1). Njwięcej gtunków zrejestrowno w strefie ekotonowej, co jest zrozumiłe, poniewŝ przenikją do niej gtunki ze ziorowisk leśnych i ruderlnych typowych dl siedlisk ntropogenicznych, którymi są prkingi (t. 1). Zzncz się tkŝe wyrźne zróŝnicownie florystyczne w oręie siedlisk orowych. NjuoŜsze w gtunki są fitocenozy oru suchego (38 tksonów), wrz ze wzrostem ich Ŝyzności zwiększ się w nich licz gtunków (126 i 133 n powierzchnich oru świeŝego i miesznego świeŝego) tel 1. Fitocenozy Ŝyznych siedlisk lsowych nie wykzują tk wyrźnego zróŝnicowni, jedynie n siedliskch lsu świeŝego znotowno njwiększą liczę gtunków (142 tksony) tel 1. Uzyskne wyniki potwierdzją dni Kutyny i in (2008), którzy stwierdzili njwiększą liczę gtunków w strefie przenikni między lsem pooczem ziemnej drogi śródleśnej. Stwierdzili oni równieŝ znczne róŝnice w liczie gtunków w fitocenozch siedlisk orowych i lsowych. W fitocenozch występujących w poszczególnych strefch dń, n ou rodzjch siedlisk, zzncz się domincj gtunków chrkterystycznych z róŝnych kls fitosocjologicznych. N powierzchnich zloklizownych w głęi lsu ( m) przewŝją gtunki ziorowisk leśnych. W oręie siedlisk orowych dominują gtunki z klsy Vccinio-Piceete, n lsowych z Querco-Fgete. Nieznczny jest udził gtunków ziorowisk segetlnych z klsy Stellriete medie orz seminturlnych z Molinio-Arrhentherete (t. 3).

10 Tel 2. Stłość fitosocjologiczn (S) i współczynniki pokryci (D) gtunków w ziorowiskch orowych () i lsowych () Tle 2. Phytosociologicl stility (S) nd cover coefficient (D) of species in communities coniferous () nd forest () Licz zdjęć fitosocjologicznych Numer of phytosociologicl records Siedlisk orowe i lsowe Coniferous nd forest hilitts Ls ( m od prkingu) Forest ( m from prking) 1 10 m od prkingu 1 10 m from prking N prkingu i 1 m od prkingu On prking nd 1 m from prking S D S D S D Wrstw Lyer Quercus rour Sp/Ap IV 1214 IV 1250 II 118 V 2500 V 2000 I 50 Pinus sylvestris Ap V 3982 IV 2107 II 436 ChO. Cldonio-Vccinietli III 1861 III 1194 I 22 Fgus sylvtic Sp/Ap IV 1678 III 821 I 107 ChAll. Fgion sylvtice V 3639 V 1639 II 417 Pice ies Kn IV 1025 III 496 I 43 IV 750 IV 705 I 67 Betul pendul Ap IV 471 III 586 I 86 III 778 III 500 I 67 Quercus petre Sp III 218 III 164 I 78 IV 805 IV 567 I 78 Acer pltnoides Ap II 286 I 161 I 7 ChCl. Querco-Fgete II 1028 II 250 I 22 Acer pseudopltnus Ap II 340 III 275 I 22 IV 1167 V 733 Roini pseudocci Kn I 125 I 268 II 67 II 78 I 11 Alnus glutinos Sp/Ap III 778 III 1055 I 22 Frxinus excelsior Ap ChCl. Querco-Fgete I 194 III 372 I 43 Crpinus etulus Sp II 250 II 389 Ulmus minor Ap IV 889 Acer cmpestre Sp/Ap II 36 ChCl. Querco-Fgete II 250 Wrstw Lyer Ruus ideus Sp/Ap II 232 II 500 II 257 II 194 IV 1111 III 750 Sorus ucupri Sp/Ap II 107 II 78 I 14 IV 1200 IV 200 I 33 Quercus rour Sp/Ap III 346 IV 236 I 43 III 222 IV 289 I 55 Pice ies Kn III 1036 III 571 I 50 III 500 II 583 I 67 Quercus petre Sp II 114 II 71 I 50 III 78 I 22 I 55 Acer pltnoides Ap I 161 IV 167 II 250 I 194 Betul pendul Ap II 50 II 211 I 36 I 194 I 194 Fgus sylvtic Sp/Ap II 328 III 311 III 444 II 667

11 cd. t. 2 cont. Tle Acer pseudopltnus Ap I 443 II 203 IV 167 II 78 Pdus serotin Kn II 57 II 50 I 43 I 55 Corylus velln Sp I 36 ChCl. Querco-Fgete II 250 I 11 Roini pseudocci Kn I 43 II 67 I 55 Acer cmpestre Sp/Ap I 125 II 111 Pinus sylvestris Ap II 352 II 143 I 14 Alnus glutinos Sp/Ap II 472 II 111 Cornus snguine Sp/Ap II 67 II 67 Ruus plictus Sp I 55 II 22 Smucus nigr Ap II 78 I 55 Ulmus minor Ap III 89 Wrstw c Lyer c Vccinium myrtillus Sp IV 2768 III 1286 III 1125 ChCl. Vccinio-Piceete Cllun vulgris Sp III 1357 II 650 II 196 Deschmpsi flexuos Sp III 911 III 839 II 464 DAss. Leucoryo-Pinetum Melmpyrum prtense Sp III 714 III 803 II 411 DSAll. Dicrno-Pinenion Vccinium vitis-ide Sp III 482 II 203 I 36 ChCl. Vccinio-Piceete Pinus sylvestris (juv.) Ap II 353 I 43 I 14 Trientlis europe Sp II 140 I 161 I 36 ChCl. Vccinio-Piceete Convllri mjlis Sp I 125 II 518 I 36 Fectuc ovin Sp/Ap I 60 II 303 III 411 DAss. Sieglingio-Agrostietum Dnthoni decumens Sp/Ap ChAss. Sieglingio-Agrostietum II 171 IV 2748 Nrdus strict Sp I 22 III 413 ChO. Nrdetli Luzul multiflor Sp I 36 II 141 ChCl. Nrdo-Cllunete Crex pilulifer Sp I 55 II 166 ChCl. Nrdo-Cllunete Clmgrostis epigejos Ap I 14 II 121 II 114 I 55 I 11 Oxlis cetosell Sp IV 1194 I 36 II 375 I 55 II 78 Dryopteris filix-ms Sp/Ap II 111 I 132 ChO. Fgetli sylvtice II 428 II 122 Po nemorlis Sp/Ap II 375 II 196 I 132 ChO. Fgetli sylvtice III 605 II 111 II 111 Aegopodium podgrri Sp/Ap I 36 IV 564 II 305 ChO. Fgetli sylvtice I 125 V 1072 III 478

12 cd. t. 2 cont. Tle 2 Pteridium quilinium Sp Chelidonium mjus Ap II 67 II 311 I 71 III 661 I 36 I 161 I 43 II 428 III 322 II 67 Athyrium filix-femin Sp II 107 I 143 I 196 II 22 Agrostis cpillris Ap I 196 III 400 IV 1668 I 55 III 500 II 111 Anthriscus sylvestris Ap II 196 I 11 Millium efusum Sp I 36 ChO. Fgetli sylvtice IV 1697 II 190 Festuc ltissim Sp ChAss. Glio odorti- Fgetum IV 1111 IV 611 Lpsn communis Sp/Ap I 36 II 232 Sorus ucupri (juv.) II 57 I 7 Sp/Ap Glium odortum Sp ChAll. Fgion sylvtie III 1083 III 111 Deschmpsi cespitos Sp/Ap II 111 IV 944 I 55 Stchys sylvtic Sp ChO. Fgetli sylvtice II 167 I 11 Geum urnum Ap I 125 III 500 II 122 Urtic dioic Sp/Ap IV 721 IV 543 V 1500 V 911 Plntgo mjor vr. typic Ap III 525 IV 539 ChAss. Lolio-Polygonetum renstri III 317 V 1094 IV 875 III 364 Achille millefolium Ap Polygonum viculre Ap ChAss. Lolio-Polygonetum renstri Cpsell urs-pstoris Ar DAss. Lolio-Polygonetum renstri Trxcum officinle Ap II 250 II 261 III 596 III 253 IV 705 III 1555 IV 621 II 211 II 122 III 539 II 114 III 157 ChO. Arrhenetheretli IV 344 IV 667 Stellri medi Ap III 643 IV 711 ChCl. Stellriete medie III 667 IV 1483 Trifolium repens Ap II 428 II 175 II 305 IV 1250 II 428 III 293 Lolium perenne vr. humile Ap ChAss. Lolio-Polygonetum renstri II 305 III 1139 Dctylis glomert Ap IV 464 III 443 V 1167 III 578 Arrhentherum eltius Ap III 275 III 411 II 250 II 111 Po nnu Ap II 500 III 543 II 111 III 417 Gernium pusillum Ap II 286 II 203 ChO. Polygono-Chenopodietli II 111 III 828 Artemisi vulgris Ap II 500 III 257 II 261 II 78

13 cd. t. 2 cont. Tle 2 Elymus repens Ap Chenopodium lum Ap Hypericum perfortum Ap Ducus crot Ap Plntgo lnceolt Ap Holcus lntus Ap Po prtensis Ap Veronic chmedrys Ap Rumex crispus Ap Cirsium rvense Ap Glechom hederce Ap Rnunculus repens Ap Rnunculus cris Ap Agrostis gignte Ap Artemisi cmpestris Ap Trifolium prtense Ap Rumex cetos Ap Melndrium lum Ap Imptiens prviflor Kn Festuc rur Ap Artemisi sinthium Ar Senecio vulgris Ar Potentil nserin Ap Potentill reptns Ap Centure cynus Ar Vici crcc Ap Hiercium pilosell Ap ChCl. Nrdo-Cllunete Chmomill suveolens Kn ChAss. Lolio-Polygonetum rensti II 428 II 346 I 55 II 67 III 511 I 36 II 111 II 167 I 161 I 36 II 261 I 11 I 161 II 50 II 250 II 67 I 71 I 125 II 250 II 122 II 86 II 78 I 55 II 67 I 71 I 71 II 111 II 250 I 43 II 57 III 250 I 194 I 36 I 71 I 55 II 111 III 157 II 86 II 78 II 111 II 286 IV 972 III 189 I 7 I 194 III 511 I 125 II 122 II 205 I 71 II 67 II 67 II 196 I 11 I 11 II 196 II 250 I 11 II 411 I 71 I 11 I 14 II 205 I 55 II 168 I 7 IV 917 II 168 III 168 II 111 I 71 II 21 II 111 I 36 II 67 I 55 I 7 II 250 II 250 I 36 I 36 II 111 II 78 I 36 II 375 I 36 I 125 II 168 II 143 II 67 I 11

14 cd. t. 2 cont. Tle Hordeum murinum Ar II 111 I 55 Fllopi convolvulus Ar I 125 II 111 Glium mollugo Ap II 446 Sedum cre Ap II 196 Rumex otusifolius Ap I 11 III 228 Glium prine Ap II 472 II 205 Phrgmites ustrlis Sp/Ap II 111 Lmium purpureum Ar II 22 Polygonum mphiium fo. terrestre Ap I 194 II 67 Polygonum mite Ap II 217 II 205 Gernium prtense Ap II 250 Festuc gignte Sp/Ap II 250 Wrstw d Lyer d Hypnum cupressiforme IV 1346 III 918 IV 983 DAss. Leucoryo-Pinetum III 639 IV 667 II 236 Brchythecium oedipodium II 92 I 125 I 7 II 889 III 1139 II 205 Pohli nutns II 196 III 339 III 236 ChAll. Poholio-Cllunion I 55 I 67 Plgiomnium ffine I 125 II 472 II 583 I 194 Plgiothecium curvifolium I 393 I 161 II 111 I 417 Certodon purpureus I 36 II 107 II 67 I 55 Pseudoscleropodium purum II 2053 I 393 Hypogymni physodes II 257 Leucoryum glucum II 182 I 36 DAss. Leucoryo-Pinetum Polytrichum ttenutum III 1000 III 883 II 111 Eurhynchium stritum II 583 III 361 Bryoerythrophullum recurvirostre II 122 II 122 Tortul murlis II 22 Ojśnieni Explontions: siedlisk orowe coniferous hitts, siedlisk lsowe forest hitts; Ap synntropijne = (pofity) synnthropic = (pophytes); Sp niesynntropijne non-synnthropic; Sp/Ap półsynntropijne semi-synnthropic; Ar rcheofity rcheophytes; Kn kenofity kenophytes. Pod telą wymieniono gtunki, które wystąpiły wyłącznie w I stopniu stłości fitosocjologicznej. Z nzwą gtunku wymieniono numer kolumny, w nwisie podno wrtość współczynnik pokryci The species tht occurred exclusively in the 1st degree of phytosociologicl stility were enumerted under the Tle. After the nme of the species, the numer of the column is shown nd in rckets the vlue of the cover coefficient is given.

15 Siedlisk orowe coniferous hitts wrstw lyer : Alnus incn Kn 2(36), Lrix decidu D 1(43), Populus nigr Sp/Ap 2(36), Rhus typhin D 2(7). wrstw lyer : Alnus incn Kn 2(36), Crtegus monogyn Sp/Ap 1,2(7), Ros cnin Ap 3(393), Spire slicifoli D 3(446), Symphoricrpos lus D 3(125). wrstw c lyer c: Acer cmpestre (juv.) Ap 1(125), Anchus officinlis Ap 2(36), Anthoxnthum odortum Ap 2(250), Aridopsis thlin Ap 2(36), Arenri serpyllifoli Ap 2(36), Bertero incn Ap 2(36), 3(125), Bromus inermis Ap 2(71), B. sterilis Ar 2(36), Cmpnul trchelium Sp 3(7), Crex renri Ap 2(36), C. ovlis Ap 2(36), Chmomill recutit Ar 2(125), Chenopodium polyspermum Ap 2(36), C. rurum Ap 2(7), 3(36), Corynephorus cnescens Ap 1(125), Echinochlo crus-glli Ar 3(36), Echium vulgre Ap 2(125), Equisetum rvense Ap 3(36), E. sylvticum Sp/Ap 2(71), Erigeron cris Ap 2(36), Erysimum cheirnthoides Ap 2(36), Flcri vulgris Ap 3(125), Ficri vern Sp/Ap 2(43), Glinsog prviflor Kn 3(71), Glium verum Ap 2(125), Genist tinctori Ap 3(125), Hercleum siiricum Ap 3(36), Hiercium murorum Sp 2(36), Jsione montn Ap 2(36), Juncus effusus Ap 2(161), Lmium mplexicule Ar 2(36), Lolium multiflorum Kn 3(36), Lysimchi nummulri Sp/Ap 2(250), Minthemum ifolium Sp 2(268), Medicgo stiv Kn 3(125), Molini cerule Sp 3(36), Mycelis murlis Sp/Ap 2(36), 3(125), Myosotis rvensis Ar 3(43), Odontites serotin Sp/Ap 1(125), 2(161), 3(125), Pice ies (juv.) Kn 2(71), Pimpinell sxifrg Ap 3(36), Roini pseudocci (juv.) Kn 2(7), Rumex cetosell Ap 2(36), 3(71), Sclernthus perennis Ap 2(36), 3(36), Sonchus rvensis Ap 3(161), Trifolium medium Ap 2(71), T. cmpestre Ap 3(36), Trisetum flvescens Ap 2(36), 3(71), Phegopteris connectilis Sp 3(36), Urtic urens Ar 3(36), Veronic officinlis Sp/Ap 3(43). wrstw d lyer d: Atrichum undultum 1(125), Aulcomnium ndrogynum 2(36), Cldoni rngiferin 1(36), Dicrnum polysetum ChO. Cldonio-Vccinietli 1(161), 2(125), D. scoprium ChCl. Vccinio-Piceete 1(303), 2(250), 3(7), Dicrnell heteromll 3(36), Herzogiell seligri 1(36), 2(125), Hypnum cupressiforme fo. filiforme 3(36), H. jutldnicum 1(482), Plgiomnium undultum 2(36), 3(125), Pleurozium schreeri ChCl. Vccinio-Piceete 1(446), 2(446), Polytrichum formosum 1(393), Polytrichstrum formosum 1(268), 2(125), Ttrphis pellucid 3(7). Siedlisk lsowe forest hitts wrstw lyer : Aesculus hippocstnum D 3(55), Alnus incn Kn 1,2(55), Lrix decidu D 1,2(194), 3(55), Populus nigr Sp/Ap 2(194), Prunus serotin Kn 2(55), Pseudotsug menziesii D 3(55), Pyrus communis Sp/Ap 2(55), Slix l Ap 2(55), S. frgilis Ap 2(55), S. viminlis Ap 2(55), Txus cct D 1,2,3(55). wrstw lyer : Alnus incn Kn 1(194), Bereris vulgris Sp/Ap 3(55), Chenomeles jponic D 3(11), Chmecypris pisifer D 3(11), Cersus vium Kn 2(55), Crtegus monogyn Sp/Ap 1,2(11), Forsythi suspens D 3(55), Frngul lnus Sp 1,2(55), Hippophë rhmnoides D 3(55), Juniperus chinensis D 3(55), J. communis Sp 3(194), J. squmt D 3(55), Lrix decidus D 1,2(55), Ligustrum vulgre D 3(194), Phildelphus coronrius D 3(11), Rhus typhin D 3(194), Ros cnin Ap 3(11), Ruus sxtilis Sp 3(194), Solnum dulcmr Sp/Ap 2(194), Tsug heterophyll D 3(55). wrstw c lyer c: Alism plntgo-qutic Sp/Ap 2(55), Alnus incn (juv.) Kn 3(55), Arctium lpp Ap 3(55), A. tomentosum Ap 3(11), Aven ftu Ar 3(11), Bellis perennis Ap 2(11), Clmgrostis rundince Sp 1(417), Clystegi sepium Sp/Ap 2(55), Cerstium holosteoides Ap 2(55), Cherophyllum temulum Sp/Ap 2(55), Cirsium olerceum Sp/Ap 2(55), Epiloium hirsutum Ap 1(11), Equisetum rvense Ap 2(11), E. plustris Sp 1(11), E. prtense Sp 3.55), E. sylvticum Sp/Ap 1,2(55), 3(11), Glinsog cilit Kn 2,3(55), G. prviflor Kn 3(55), Glium verum Ap 2(55), 3(11), Hercleum siiricum Ap 3(11), Holcus mollis Ap 1,2(194), Iris pseudocorus Sp 2(55), Juncus effusus Ap 1(194), Juniperus communis (juv.) Sp 3(55), Lmium lum Ar 2(55), Lthyrus prtensis Ap 3(55), Leontodon hispidus Sp/Ap 2(194), Lolium multiflorum Kn 3(11), Medicgo lupulin Ap 3(11), Melilotus l Ap 2(55), Myosoton quticum Ap 2(55), Myosotis rvensis Ar 3(11), M. plustris Sp 2(55), Phlris rundince Ap 2(55), Phleum prtense Ap 2(55), Pinus strous (juv.) D 3(55), Po trivilis Sp/Ap 2(11), Polygonum istort Sp 3(55), P. persicri Ap 2(55), Potentill erect Sp 2(55), Pimpinell sxifrg Sp 3(55), Pinus sylvestris (juv.) Ap 2(11), Sonchus rvensis Ap 3(11), S. olerceus Ar 2.(11), Trifolium hyridum Sp/Ap 2(417), Ulmus minor (juv.) Ap 1(55), Vici tetrsperm Ar 3(11), Viol reichenchin Sp 2(55). wrstw d lyer d: Amlystegium serpens 2(194), Atrichum undultum 2,3(194), Dicrnoweissi cirrt 1(11), 2(417), 3(194), Eurhynchium hins 3(11), Lophocole heterophyll 2(194), Orthotrichum drpnum 2(194), Potti intermedi 3(55), P. trunct 3(11).

16 Tel 3. Licz gtunków chrkterystycznych kls fitosocjologicznych orz towrzyszących w ziorowiskch n siedliskch orowych i lsowych w trzech strefch dń Tle 3. Numer of chrcteristic species phytosociologicl clsess nd compnions in communities coniferous nd forest hitts in three zones of the studies Typy siedlisk leśnych Forest hitts types Siedlisk orowe Conifrerous hitts (Bs, Bśw, BMśw) Siedlisk lsowe Forest hitts (LMśw, Lśw) Typy siedlisk leśnych Forest hitts types Siedlisk orowe Conifrerous hitts (Bs, Bśw, BMśw) Siedlisk lsowe Forest hitts (LMśw, Lśw) Licz zdjęć fitosocjologicznych Numer of 14 9 Rhmno-Prunete 3 9 phytosociologicl records c 14 9 c 2 5 Stellriete medie Epiloiete ngustifolii Artemisiete vulgris Thlspiete rotundifolii Ckilete mritime Agropyrete intermedio-repentis Koelerio gluce- Corynephorete cnescentis Molinio- Arrhentherete Nrdo-Cllunete Betulo-Adenostylete Alnete glutinose 2 c c Vccinio-Piceete 18 3 c 2 4 c Quercete roori- -petre 2 3 c c Querco-Fgete c c Phrgmitete 4 c 1 2 c 3 2 Festuco-Bromete 1 1 c 2 1 c Trifolio-Gerniete snguinei 4 2 c 5 1 c Gtunki towrzyszące Accompning species c c Łączn licz gtunków c 11 2 Totl numer of species c c Ojśnieni Explntion: Bs ór suchy dry coniferous forest; Bśw ór świeŝy fresh coniferous forest; BMśw ór mieszny świeŝy mixed fresh coniferous forest; LMśw ls mieszny świeŝy mixed fresh forest; Lśw ls świeŝy, fresh forest; powierzchni połoŝon od 80 do 100 m od prkingu re situted t distnce of 80 to 100 m from the cr prk; powierzchni połoŝon od 1 do 10 m od prkingu the re situted t distnce of 1 to 10 m from the cr prk; c oszr prkingu orz powierzchni przylegjącego lsu o szerokości do 1 m cr prk re nd the re of the forest of 1 m in width, djcent to the cr prk.

17 Fitocenozy leśne występujące W strefie przejści (oszr styku lsu z prkingiem) często występują tkŝe gtunki ziorowisk leśnych z wyŝej wymienionych kls. Oprócz nich, liczny jest udził, w ou rodzjch siedlisk, gtunków chrkterystycznych ziorowisk segetlnych z klsy Stellriete medie, tkŝe ruderlnych z klsy Artemisete vulgris i łąkowych z klsy Molinio-Arrhentherete (t. 3). Wyrźne róŝnice w występowniu gtunków chrkterystycznych w fitocenozch siedlisk orowych i lsowych odnoszą się do tksonów z klsy Nrdo-Cllunete, które zsiedlją głównie siedlisk orowe. W fitocenozch n siedliskch lsowych przewŝją ntomist gtunki chrkterystyczne z klsy Rhmno-Prunete. ZliŜoną strukturę fitocenoz oserwujemy w oręie prkingu i n wąskim psie przylegjącym do niego o szerokości około 1 m. Jedyn róŝnic między fitocenozmi strefy ekotonowej i prkingu to wyrźnie mniejszy udził w oręie prkingu gtunków chrkterystycznych klsy Vccinio-Piceete i Querco-Fgete (t. 3). Chrkterystyk ziorowisk leśnych występujących m od prkingu Njwięcej prkingów w Puszczy Wkrzńskiej jest zloklizownych n oszrze siedlisk oru świeŝego i oru miesznego świeŝego (rys. 1). Dominują w nich gley rdzwe i ielicowe, świeŝe, z głęoko występującym poziomem wody gruntowej. W związku z tym głównym gtunkiem lsotwórczym w ou siedliskch jest sosn zwyczjn (Pinus sylvestris) S = V, D = 3982, domieszkowymi są: Quercus rour (S = IV, D = 1214), Fgus sylvtic (S = IV, D = 1678), Pice ies (S = IV, D = 1025) i Betul pendul (S = IV, D = 471) tel 2. N dnych powierzchnich jest to typ lsu sosnowo-dęowego. Siedlisk oru sosnowego świeŝego i oru miesznego świeŝego zsiedl sutlntycki zespół Leucoryo-Pinetum. Jest on stosunkowo uogi florystycznie. Występuje głównie n oszrze Polski zchodniej, po linię środkowej i dolnej Wisły orz dolnego Bugu, spotykny jest tkŝe w innych oszrch krju, le zncznie rzdziej, nwiązując do fizjonomii zespołu Peucedno-Pinetum. N rozmieszczenie ziorowisk Leucoryo-Pinetum wyrźnie wpływ klimt oceniczny, czego konsekwencją jest mły udził w tym ziorowisku gtunków o sukontynentlnym typie zsięgu (Wysocki i Sikorski 2002). Zespół Leucoryo-Pinetum m postć wysokopiennego oru sosnowego o zwrtym drzewostnie. Reprezentowny jest przez 12 gtunków chrkterystycznych, nleŝących do klsy Vccinio-Piceete, rzędu Vccinio-Piceetli i związku Dicrno-Pinion (t. 2). Wrstw podszytu jest dorze rozwinięt, złoŝon z gtunków lsotwórczych tworzących wrstwę. Szczególnie często i licznie występują Pice ies (S = III, D = 1036) i Quercus rour (S = III, D = 346). Wrstwę krzewów tworzą pondto Sorus ucupri (S = II, D = 107) i Ruus ideus (S = II, D = 232). W wrstwie ziół dominują krzewinki, njczęściej i njliczniej Vccinium myrtillus (S = IV, D = 2768). Ziorowisko to często i licznie zsiedlją tkŝe Deschmpsi flexuos (S = III, D = 911) gtunek wyróŝnijący zespół Leucoryo-Pinetum, Cllun vulgris (S = III, D = 1357) i Vccinium vitis-ide (S = III, D = 482). Część płtów z Oxlis cetosell (S = IV, D = 1134) stnowi Ŝyźniejszy wrint zespołu Leucoryo-Pinetum. Znczn licz płtów, ze względu n dominujący udził w nich Deschmpsi flexuos, pozwl z Mtuszkiewiczem (2007) zliczyć je do odminy regionlnej pomorsko-śląskiej. Śmiłek pogięty (Deschmpsi flexuos) w typowych postcich zespołu występuje rdzo oficie i niekiedy nwet określ fizjonomię run w tych fitocenozch (Mtuszkiewicz 2007). RównieŜ oecność uk zwyczjnego (Fgus sylvtic) w ziorowisku w wrstwie krzewów orz w drzewostnie wskzuje n oecność zespołu Leucoryo-Pinetum (Mtuszkiewicz 2007).

18 36 I. Kutyn i in. Siedlisk lsowe (Lśw, LMśw) zsiedlją fitocenozy z nieco większą liczą gtunków (t. 1). Siedlisk lsu miesznego świeŝego (LMśw) zjmują w Polsce około 15% powierzchni. Njwięcej (23,4%) występuje w Krinie Błtyckiej. Mniejszy jest ich udził n terench nizinnych (Puchnirski 2004). N dnych powierzchnich, zloklizownych w sąsiedztwie prkingów w siedlisku lsu miesznego, świeŝego występuje typ drzewostnu dęowo- -sosnowego. Ls mieszny świeŝy chrkteryzuje się średnio Ŝyznymi siedliskmi, występuje n utworch róŝnego pochodzeni, z reguły piszczystych, z dodtkiem pyłów często podścielonych gliną zwłową. Drzewostn n dnych powierzchnich jest mieszny, z domincją uk zwyczjnego (Fgus sylvtic) S = V, D = 3639 i dęu szypułkowego (Quercus rour) S = V, D = Uzupełniją go: klon jwor (Acer pseudopltnus) S = IV, D = 1167, wiąz pospolity (Ulmus minor) S = IV, D = 889, dą ezszypułkowy (Quercus petre) S = IV, D = 805 i świerk pospolity (Pice ies) S = IV, D = 750 orz sosn zwyczjn (Pinus sylvestris) S = III, D = 1861 (t. 2). Fitocenozy w oręie siedlisk lsu miesznego świeŝego (LMśw) tkŝe świeŝego (Lśw) chrkteryzują się oecnością 17 gtunków typowych dl klsy Querco-Fgete (t. 3). Większość gtunków tworzących drzewostn zsiedl tkŝe wrstwę podszytu (krzewów). Szczególnie często i licznie występują w niej: Pice ies, Acer pltnoides, A. pseudopltnus i Fgus sylvtic (t. 2). W oręie lsu miesznego świeŝego (LMśw) większość płtów roślinnych moŝn zliczyć do fitocenoz pomorskiego cydofilnego lsu rzozowo-dęowego (Betulo pendule-quercetum rooris). Drzewostn w tych fitocenozch tworzą głównie dą szypułkowy (S = V, D = 2500) występujący tkŝe w podszyciu (S = III, D = 222) orz rzoz rodwkowt (S = III, D = 778), zsiedljąc wrstwę ziorowisk. W fitocenozch tych występuje tkŝe, w sposó nturlny, sosn zwyczjn (Pinus sylvestris) S = III, D = Wrstw krzewów jest dorze wyksztłcon. Tworzy ją głównie jrzą pospolity (Sorus ucupri) S = IV, D = Wrstw run jest uog florystycznie, nieco częściej i liczniej występuje: orlic pospolit (Pteridium quilinum) S = III, D = 661, Po nemorlis (S = III, D = 605) i Dryopteris filix-ms (S = III, D = 428) tel 2. Siedlisk lsu świeŝego (Lśw) stnowią w Polsce nieco pond 8% wszystkich siedlisk (Puchnirski 2004). Chrkteryzują się one glemi płowymi i runtnymi wyługownymi, wytworzonymi z utworów kumulcji lodowcowej, głównie z pisków nglinowych i glin występujących w oręie moreny czołowej i dennej. Gley tego siedlisk są Ŝyzne i rdzo Ŝyzne. Ogólnie gley pod zespołem Glio odorti-fgetum są świeŝe, rzdziej wilgotne, kwśne (ph około 3,5 4,0), jedynie w przypdku występowni w podłoŝu utworu ogtego w CCO 3 odczyn yw w głęszych poziomch oojętny lu sło zsdowy. W profilch niejednokrotnie stwierdz się oglejenie odgórne, spowodowne występowniem wrstw nieprzepuszczlnych (Mtuszkiewicz 2007). Poziom wód gruntowych jest zwykle głęoki. Według Dzwonki (1990), uk zwyczjny preferuje gley dorze npowietrzone, wyklucz występownie uczyn n terench zlewowych. W siedliskch lsu świeŝego (Lśw) njczęściej występuje zespół Glio odorti-fgetum. Centrum jego rozmieszczeni znjduje się w Polsce, w pgórkowtym krjorzie młodoglcjlnym w zsięgu zlodowceni łtyckiego, n porzeŝu Błtyku, n pojezierzch zchodnio- i wschodniopomorskim orz w wielu innych regionch Polski północnej, środkowej i zchodniej (Wł Trzenicki, Nizin Śląsk i Przedgórze Sudeckie). N tych

19 Fitocenozy leśne występujące osttnich wymienionych oszrch odgryw młą rolę jko zespół w krjorzie i jest rzdko notowny tylko n niewielkich powierzchnich (Mtuszkiewicz 2007). Ziorowisko Glio odorti- -Fgetum występuje często n oszrze o urozmiconej rzeźie, często w pśmie wzniesień morenowych (Celiński 1996). Głównym gtunkiem w ziorowiskch lsu świeŝego (Lśw) jest uk zwyczjny (S = V, D = 3639) mjący w nich optymlne wrunki do rozwoju. Tworzy cienisty drzewostn z domieszką klonu jwor (Acer pseudopltnus) S = IV, D = 1167 i dęu szypułkowego Quercus rour (S = V, D = 2500). Domieszk tych lsotwórczych gtunków wynik, według Wysockiego i Sikorskiego (2002), z interwencji człowiek w tym drzewostnie. Runo, n skutek ocienieni przez drzewostn, jest niezyt liczne tworzy je 30 tksonów (t. 2). W oręie Ŝyznych siedlisk lsu świeŝego występują n dnych powierzchnich lsy ukowe. Znczną część płtów roślinności zsiedl Ŝyzn uczyn niŝow typu pomorskiego Glio odorti-fgetum, dwniej określn jko Melico-Fgetum. Chrkteryzuje się on znczną liczą gtunków typowych dl klsy Querco-Fgete, rzędu Fgetli sylvtice orz związku Fgion silvtice: Millium effusum (S = IV, D = 1697), Festuc ltissim (S = IV, D = 1111), Glium odortum (S = III, D = 1083), Dryopterix filix-ms (S = III, D = 428) i Po nemorlis (S = III, D = 605). Ziorowisk roślinne w strefie styku lsu z prkingiem Bdni ziorowisk roślinnych w strefie przylegni lsu do prkingu wykonno n powierzchnich odległych od prkingu około 1 m i sięgjących do 10 m w głą lsu. Oszr ten stnowi strefę przejści między lsem prkingiem. Ziorowisk roślinne n tych powierzchnich mją nieco odmienną strukturę i częściowo zmieniony skłd florystyczny w porównniu z fitocenozmi leśnymi. Są one zdecydownie ogtsze florystycznie w porównniu ze ziorowiskmi typowo leśnymi, połoŝonymi m od prkingów. Skłd gtunkowy w tych drzewostnch jest zliŝony do fitocenoz typowo leśnych, stłość występowni poszczególnych tksonów drzew jest niewiele mniejsz, ntomist wyrźnie niŝsze są współczynniki pokryci większości gtunków drzew (t. 2) zrówno w siedliskch orowych, jk i lsowych. Struktur ziorowisk w wrstwie podszytu jest zliŝon do struktury fitocenoz z głęi lsu. Zncznie większe zminy występują w runie oszru przejściowego (ekotonu). Zrówno w oręie siedlisk orowych, jk i lsowych, moŝn wyróŝnić dwie grupy roślinności. W skłd pierwszej grupy roślin w oręie siedlisk orowych wchodzą gtunki występujące w typowych fitocenozch leśnych: Vccinium myrtillus (S = III, D = 1286), Melmpyrum prtense (S = III, D = 803), Deschmpsi flexuos (S = III, D = 839), Cllun vulgris (S = II, D = 650) i Vccinium vitis-ide (S = II, D = 2003). Skłd gtunkowy fitocenoz wskzuje n występownie n tych powierzchnich zespołu Leucoryo-Pinetum, którego zsdnicz struktur zostł zkłócon oecnością wielu gtunków ziorowisk synntropijnych z klsy Stellriete medie i Artemisiete vulgris orz seminturlnych z klsy Molinio- -Arrhentherete (drug grup roślinności). Njczęściej i njliczniej występują: Urtic dioic (S = IV, D = 721), Cpsell urs-pstoris (S = IV, D = 621), Dctylis glomert (S = IV, D = 464), Stellri medi (S = III, D = 643) i Chenopodium lum (S = III, D = 511), rezultt uŝyźnini siedlisk związkmi zotowymi przez turystów Plntgo mjor (S = III, D = 525), Polygonum viculre (S = III, D = 596) i Agrostis cpillris (S = III, D = 400) wynik udeptywni gley. W ziorowiskch strefy przejściowej (ls prking) występują zurzeni struktury, rezulttem tej przeudowy jest proces ich synntropizcji.

20 38 I. Kutyn i in. Ziorowisk n powierzchnich siedlisk lsowych w oręie strefy styku, podonie jk w orowych, zsdniczo nie róŝnią się zrówno w odniesieniu do drzewostnu, jk i wrstwy podszytu od typowych ziorowisk leśnych, występujących w głęi lsu, w odległości m od prkingu. W siedliskch lsu miesznego świeŝego występują fitocenozy Betulo pendule-quercetum rooris, w siedliskch lsu świeŝego Glio odorti-fgetum. Większość gtunków lsotwórczych osiąg w tej strefie nieco mniejszy stopień stłości i wyrźnie niŝsze współczynniki pokryci w porównniu z wrstwą ziorowisk. Nieco odmiennie zchowuje się tylko mlin włściw (Ruus ideus), któr jest często notown (S = IV) i osiąg w tych fitocenozch znczne pokrycie (D = 1111) tel 2. Tk liczn jej oecność jest chrkterystyczn dl orzeŝy lsu, które są ndmiernie prześwietlone. Według Olczk (1974), świdczy to o fruticetyzcji ziorowisk leśnych. W wrstwie c ziorowisk widć znczne róŝnice w skłdzie florystycznym i stłości występowni gtunków orz współczynnikch pokryci w porównniu ze ziorowiskmi typowo leśnymi. W runie fitocenoz w strefie styku lsu z prkingiem spotyk się gtunki ziorowisk leśnych: Dryopteris filix-ms (S = II, D = 122), Po nemorlis (S = II, D = 111), Festuc ltissim (S = IV, D = 611) i Glium odortum (S = III, D = 111). Osiągją one nieco mniejsze stopnie stłości i wrtości pokryci w porównniu ze ziorowiskmi leśnymi, odległymi m od prkingu (t. 2). Oprócz nich, powierzchnie te zsiedlją gtunki notowne rdzo często w ziorowiskch zroślowych i okrjkowych Aegopodium podgrri (S = V, D = 1027) i Urtic dioic (S = V, D = 1500) ędące tksonmi wyróŝnijącymi zespół zroślowy Urtico-Aegopodietum podgrrie. W fitocenozch tych stosunkowo licznie występują tkŝe nitrofilne gtunki Stellri medi (S = III, D = 667) i Dctylis glomert (S = V, D = 1167) wskzujące n znczne uŝyźnienie gley w tej strefie. Stosunkowo często w tych ziorowiskch występują tkŝe trzy gtunki chrkterystyczne dl rzędu Glechometli hederce: Glechom hederce (S = IV, D = 972), Chelidonium mjus (S = III, D = 322) i Geum urnum (S = III, D = 500) orz gtunek wyróŝnijący Veronic chmedrys (S = III, D = 250). Wszystkie one rdzo często i licznie zsiedlją orzeŝ lsów i siedlisk okrjkowe. Inwzyjnym gtunkiem zsiedljącym często (S = IV) i licznie (D = 917) oszry ekotonowe jest kenofit Imptiens prviflor (t. 2). Znczny jest tkŝe w nich udził Polygonum viculre (S = IV, D = 705) i Deschmpsi cespitos (S = IV, D = 944) gtunki te tolerują udeptywnie gley, które powstje n znczną sklę w strefie styku lsu i prkingu. ZuwŜ się pondto, Ŝe skłd gtunkowy mszków w fitocenozch lsowych jest uoŝszy w porównniu z orowymi orz mniejsze są w nich stopnie stłości i współczynniki pokryci (t. 2). Ziorowisk roślinne w oręie prkingów Fitocenozy w oręie prkingów i n powierzchnich oddlonych od nich o około 1 m chrkteryzują się zdecydownie odmiennym skłdem florystycznym niŝ ziorowisk występujące w głęi lsu i n oszrze styku lsu z prkingiem. Co prwd występują w nich nieliczne gtunki drzew, le są to pojedyncze okzy w postci juwenilnej i zloklizowne są głównie n krwędzich prkingu i lsu. Fitocenozy n siedliskch lsowych, jk i orowych, stosunkowo często i licznie zsiedl mlin włściw (Ruus ideus) S = II III, D = (t. 2). N siedliskch orowych występują fitocenozy zespołu Sieglingio-Agrostietum. W jego