I. Europa w XVIII wieku.

Transkrypt

1 I. Europa w XVIII wieku. 1. Oświecenie to epoka zwana wiekiem rozumu. Nastąpił rozwój nauki i techniki a) Filozofia: Immanuel Kant pisał: Miejcie odwagę posługiwać się swym rozumem!. Wolter, przyjaciel króla Prus Fryderyka II Wielkiego, traktował z rezerwą religię i wzywał: Sapere aude! (miejcie odwagę być mądrymi). Jan Jakub Rousseau uważał, że państwo powstało w wyniku umowy społecznej między społeczeństwem a władza. Monteskiusz stworzył trójpodział władzy. Jego zdaniem władza ustawodawcza, która tworzy prawo, władza wykonawcza, która rządząc, wprowadza prawo w życie i władza sądownicza, która kontroluje, czy prawo jest przestrzegane, powinny być od siebie niezależne. b) Osiągnięcia doby oświecenia: francuscy naukowcy wydali Encyklopedię, bracia Montgolfier zorganizowali pierwszy lot balonem, Andreas Celsjusz skonstruował termometr, James Watt skonstruował maszynę parową. 2. Klasycyzm to styl w architekturze, odwołujący się do wzorów architektury starożytnej. Przykłady budowli klasycystycznych w Paryżu: Łuk triumfalny i Panteon, wzorujące się na architekturze starożytnego Rzymu. 3. Sąsiedzi Polski w XVIII wieku a) Szwecja i Turcja to dawne potęgi, które po przegranych wojnach tracą pozycję. b) Nowe potęgi to rosnące w siłę monarchie absolutne: Prusy pod rządami dynastii Hohenzollernów; Rosja pod rządami dynastii Romanowów; Austria pod rządami dynastii Habsburgów. c) Car Piotr I Wielki przeprowadza w Rosji reformy, których celem była modernizacja państwa w oparciu o wzory zachodnioeuropejskie i przenosi stolice do Petersburga. d) Królestwo Pruskie powstało w 1701 roku z Brandenburgii i Prus Książęcych. Od momentu powstania rozpoczęło ekspansję terytorialną (między innymi zdobyło Pomorze Zachodnie, Śląsk, a w wyniku rozbiorów ziemie polskie).

2 II. Upadek Polski w XVIII wieku. 1. Czasy saskie czyli rządy Augusta II Mocnego i Augusta III Sasa z dynastii Wettinów (unia personalna z Saksonią) oraz Stanisława Leszczyńskiego. a) W latach trwała wielka wojna północna. Był to konflikt pomiędzy Rosją a Szwecją o Inflanty. August II Mocny popierał cara rosyjskiego Piotra I Wielkiego. Po początkowych sukcesach Szwecji August II musiał uciekać z Polski, a na tron szlachta wybrała stronnika Szwedów Stanisława Leszczyńskiego. Klęska Szwedów w wojnie północnej zadecydowała o powrocie Augusta II do Polski i ucieczce Leszczyńskiego do Francji. b) August II dążył do wzmocnienia władzy królewskiej i mocniejszego powiązania Polski i Saksonii. Wywołało to niezadowolenie szlachty. W 1717 obradował tak zwany sejm niemy, który doprowadził do zakończenia sporu między królem Augustem II a szlachtą. c) Po śmierci Augusta II szlachta wybrała na króla ponownie Stanisława Leszczyńskiego. Nie było to po myśli Rosji, która udzieliła poparcia Augustowi III Sasowi. Zbrojna interwencji Rosji doprowadziła do wyjazdu Leszczyńskiego do Francji. d) W czasach Augusta III szlachta zerwała wszystkie sejmy. Król organizował wystawne uczty, dlatego szlachta mówiła: Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa. 2. Oświecenie w Polsce a) Za początek oświecenia uznajemy rok założenie Collegium Nobilium w Warszawie (ksiądz Stanisław Konarski, pijar). b) Wielkim zwolennikiem rozwoju oświecenia był król Stanisław August Poniatowski, wybrany na tron w 1764 r. założenie Szkoły Rycerskiej budowa pałacu w Łazienkach wspieranie artystów (np. malarzy Canaletta i Bacciarellego) organizowanie obiadów czwartkowych. c) Rozwój nauki od 1773 roku działała Komisja Edukacji Narodowej, pierwsze w Europie ministerstwo oświaty. Rektorem był Hugo Kołłątaj. 3. Rozbiory a) Stanisław August Poniatowski został królem dzięki poparciu Familii Czartoryskich i Rosji. Król chciał przeprowadzić reformy w kraju, przy zachowaniu lojalności wobec carowej Katarzyny II. b) W 1768 roku szlachta zawiązała konfederację barską przeciw królowi i reformom oraz przeciwko Rosji. Walka z konfederatami uświadomiła carowej Katarzynie II, że podporządkowanie całej Polski jest trudnym przedsięwzięciem, dlatego Rosja przystała na I rozbiór. W 1772 Rosja, Prusy i Austria dokonały I rozbioru Polski. Rok później sejm zatwierdził rozbiór pomimo protestu Tadeusza Rejtana.

3 Kołacz królewski alegoria I rozbioru Polski Mapa przedstawiająca I rozbiór Polski M. Bogucka Dawna Polska c) W latach obradował Sejm Wielki zwany Czteroletnim. Marszalkiem sejmu był Stanisław Małachowski. Na sejmie istniały trzy stronnictwa: patriotyczne (dążyło do reform politycznych), hetmańskie (przeciwne reformom) oraz dworskie (związane w królem). Reformy Sejmu Wielkiego reforma skarbowa (obciążenie szlachty i duchowieństwa podatkami); reformę wojskową (armię zwiększono do 100 tys.); Prawo o miastach mieszczanie z miast królewskich mogli wybierać 24 przedstawicieli na sejm, którzy mieli głos doradczy. Największym osiągnięciem sejmu było uchwalenie 3 maj 1791 r. pierwszej w Europie konstytucji. Konstytucja 3 Maja: dzieliła władzę na ustawodawczą (sejm), wykonawczą (król i Straż Praw) oraz sądowniczą (niezawisłe sądy); likwidowała liberum veto i wolną elekcję (po śmierci Poniatowskiego tron miał przypaść Wettinom); brała chłopów pod opiekę prawa i rządu krajowego. Fragment obrazu J. Matejki Konstytucja 3 Maja

4 d) Przeciwnicy konstytucji zawiązali konfederację targowicką i otrzymali pomoc rosyjską. W 1792 roku wybuchła wojna w obronie konstytucji. Król początkowo zagrzewał wojsko do walki i dla bohaterskich żołnierzy ufundował order Virtuti Militari. Jako pierwsi order otrzymali: bratanek króla, książę Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Później jednak, z obawy przed Rosją, król przystąpił od Targowicy i zaprzestał walki. Konstytucja została obalona. e) W 1793 roku Rosja i Prusy dokonały II rozbioru Polski. f) W 1794 wybuchło powstanie kościuszkowskie w bitwie pod Racławicami męstwem wykazali się kosynierzy (oddziały chłopskie uzbrojone w kosy, kosynier Bartosz Głowacki); Tadeusz Kościuszko, chcąc zachęcić chłopów do udziału w powstaniu wydał Uniwersał Połaniecki; powstańcy przegrali bitwę pod Maciejowcami ; Rosjanie zdobyli Warszawę. g) W 1795 Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbiór Polski, a król Poniatowski abdykował i wyjechał do Rosji, gdzie kilka lat później zmarł. Polska na 123 lata traci niepodległość.

5 III. Powstanie USA i rewolucja we Francji 1.W połowie XVIII wieku Wielka Brytania miała 13 kolonii na wschodnim wybrzeżu Ameryki Południowej, a po wojnie siedmioletniej zyskała Kanadę. 2. W 2 poł. XVIII w. Wielka Brytania obciążyła kolonie nowymi podatkami i wprowadziła utrudnienia w handlu, co wywołało protesty mieszkańców (mi. bostońskie picie herbaty grupa kolonistów przebranych za Indian wdarła się na pokład brytyjskich statków herbatą i zatopiła cały ładunek). 3. Wojna o niepodległość USA w latach a) Amerykanie (mieszkańcy kolonii w Ameryce) utworzyli Armię Kontynentalną (dowódca Jerzy Waszyngton); b) 4 lipca 1776 Kongres Kontynentalny ogłosił Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych : my, przedstawiciele Stanów Zjednoczonych Ameryki, zebrani na Kongresie Ogólnym (...) uroczyście ogłaszamy i oświadczamy w imieniu wszystkich ludzi dobrej woli tych kolonii, że połączone Kolonie są i mają słuszne prawo być wolnymi i niepodległymi państwami, że zwolnione są one z wszelkich zobowiązań w stosunku do Korony Brytyjskiej ; - autorami Deklaracji byli: Thomas Jefferson, John Adams, Benjamin Franklin. c) Walczący o niepodległość Amerykanie otrzymali pomoc Francji. Udział w wojnie wzięli także Polacy: Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski. d) Wojnę zakończył pokój w Paryżu w 1783 r. Wielka Brytania uznała niepodległość USA. e) W 1787 uchwalono Konstytucję USA (pierwsza na świecie). władza ustawodawcza wykonawcza sądownicza Kongres prezydent Sąd Najwyższy (Senat i Izba Reprezentantów) (pierwszy J. Waszyngton) 4. Rewolucja francuska a) Społeczeństwo francuskie przed rewolucją Stan I duchowieństwo Stan II szlachta Stan III reszta społeczeństwa (chłopi, mieszczanie i bogata burżuazja). b) Król Ludwik XVI Burbon zwołał do Paryża Stany Generalne. Przedstawiciele stanu III ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym reprezentacją całego narodu. Później nazwano ich Konstytuantą, gdyż mieli uchwalić konstytucję. c) Król zgromadził wojsko w celu rozprawienia się z przeciwnikami. W odpowiedzi na to 14 lipca 1789 r. lud Paryża zdobył Bastylię (więzienie, w którym królowie francuscy przetrzymywali swoich wrogów politycznych). Wydarzenie to uważamy za początek rewolucji.

6 d) Przerażony monarcha na znak zgody z ludem dołączył kolor biały do barw Paryża. Tak powstała flaga Francji. e) Konstytuanta wydała Deklarację praw człowieka i obywatela : Ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi f) 3 września 1791 r. uchwalono konstytucję Francja została przekształcona w monarchię konstytucyjną. g) Król nie pogodził się ze zmianami, które zaszły we Francji. Liczył na pomoc cesarza Austrii (żona Ludwika XVI była Austriaczką). Król próbował ucieczki z Paryża, ale został zmuszony do powrotu, a wkrótce uwięziony i skazany na śmierć przez Konwent Narodowy. Wyrok wykonano na początku 1793 r. h) Od września 1792 r. Francja była republiką. i) Wrogami republiki byli: koalicja antyfrancuska (Wielka Brytania, Austria i inne państwa) i rojaliści (francuscy zwolennicy monarchii). j) W 1793 r. władzę we Francji przejęli jakobini z Maksymilianem Robespierre na czele. Rozpoczęli okres krwawego terroru. Przeciwnicy republiki stawali przed Trybunałem Rewolucyjnym, który skazywał ich na śmierć na gilotynie. k) Przeciwnicy Robespierra zawiązali przeciwko niemu spisek, doprowadzili do uwięzienia i ścięcia dyktatora (1794 r.) l) W 1795 r. władze przejął pięcioosobowy Dyrektoriat.