Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII wieku

Transkrypt

1 Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII wieku

2 podać przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja omówić i umiejscowić w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy wyjaśnić, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podać datę III rozbioru

3 przedstawić przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich wyjaśnić zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII wieku scharakteryzować projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego i Stanisława Leszczyńskiego dostrzec przejawy ożywienia w gospodarce i kulturze czasów saskich przedstawić okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej usytuować w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja wymienić reformy Sejmu Wielkiego i postanowienia Konstytucji 3 maja wyjaśnić okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa rozpoznać charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przykłady sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu usytuować w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym rozbiorze przedstawić cele i następstwa powstania kościuszkowskiego rozróżnić wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej

4

5 W 1697 roku na polski tron zostaje wybrany elektor Saksonii August II Mocny. Zostaje zawiązana unia personalna z Saksonią, niewielkim krajem niemieckim, posiadającym bardzo dobrze rozwiniętą gospodarkę oraz bogate złoża srebra i miedzi ze stolicą w Dreźnie. W 1700 roku wybuchła III wojna północna. Rosja walczyła przeciwko Szwecji o Inflanty (dominacja na Bałtyku, kontakt z Zachodem). Szlachta polska nie godziła się na udział w wojnie (słaba i przestarzale uzbrojona), ale król August II z Saksonią wzięli w niej udział z myślą o przejęciu Inflant jako swojego dziedzicznego księstwa. Wojska rosyjskie i saskie przegrały, więc Szwedzi zaatakowała Polskę (!), która przystąpiła do wojny, a część szlachty ogłosiła detronizację Króla Sasa i pod naciskiem Szwedów w 1704 roku wybrała na tron wojewodę poznańskiego Stanisława Leszczyńskiego. August II Mocny przy poparciu Rosji kontynuował walki ze Szwecją i zwolennikami Leszczyńskiego. Doszło do bitwy pod Połtawą w 1709 roku, którą Szwedzi przegrywają, więc król Leszczyński musi uciekać z kraju.

6 August Mocny z dynastii Wettinów był elektorem Saksonii i królem Rzeczypospolitej. Przydomek Mocny zawdzięcza swojej ogromnej sile fizycznej. Prócz tego był władcą ambitnym, wykształconym i inteligentnym, który jednak nie zdołał w swej polityce odnieść znaczących sukcesów. Tron polski zawdzięczał w dużym stopniu poparciu Habsburgów i decyzji o przejściu na katolicyzm oraz temu, że wyprzedził w wyścigu kandydata Francji i przekupił część szlachty. Stanisław Leszczyński, wybrany dwukrotnie na króla Polski, koronowany w Warszawie (!), dwukrotnie musiał też uciekać z kraju. Nie udało mu się w czasie krótkiego i niespokojnego panowania przeprowadzić reform, które planował. Pragnął wzmocnienia władzy królewskiej, ograniczenia liberum veto, zniesienia poddaństwa chłopów, co zawarł w traktacie politycznym Głos wolny wolność ubezpieczający. Jego córka Maria została królową Francji. Po drugiej ucieczce z kraju otrzymał w zarząd francuską Lotaryngię, którą doprowadził do rozkwitu gospodarczego i kulturalnego.

7 Jedni do Sasa [Augusta II Mocnego], drudzy do Lasa [Stanisława Leszczyńskiego] powiedzenie obrazujące podział sympatii społeczeństwa szlacheckiego w XVIII wieku. Augusta II Mocnego popierała Rosja, a Stanisława Leszczyńskiego Szwecja i Francja, co wywołało wojnę domową o sukcesję na tronie Rzeczypospolitej. Wojna domowa o tron trwała do 1717, aż zainterweniowała Rosja. W obecności wojsk rosyjskich odbył się jednodniowy sejm pacyfikacyjny Sejm Niemy (niemy, ponieważ prawie żaden szlachcic nie mógł zabrać głosu i go zerwać). Sejm uchwalił przywrócenie panowania Augusta Mocnego, ograniczył władzę króla i hetmanów, wojska saskie wycofano z Rzeczypospolitej, król mógł przebywać w Saksonii tylko 3 miesiące w roku. Wojska polskie nie mogły przekraczać żołnierzy (w rzeczywistości było to ). Uchwalono także stałe podatki na zawodową armię. Sejm Niemy oficjalnie zapoczątkował okres zależności Rzeczypospolitej od Rosji, trwający do III rozbioru. Order Orła Białego został ustanowiony w 1705 roku przez króla Augusta Mocnego.

8 Wzrost znaczenia państw ościennych, osłabienie Rzeczypospolitej doprowadziły do stopniowego ograniczania jej samodzielności politycznej. Rosja, Austria i Prusy zawarły pakt, że dołożą starań, aby utrzymać w Rzeczypospolitej system wolnej elekcji i popierać wspólnie jednego kandydata = utrzymywanie słabej pozycji państwa.

9 Wyjaśnij, jakie zagrożenie dla Polski dostrzegł poseł francuski Monti. Czy zgadzasz się z jego opinią? Uzasadnij swoje zdanie. Polacy myślą tylko o swoich interesach osobistych, kiedy zaś mówi się im o niebezpieczeństwie, w jakim się znajdują, przyznają rację, równocześnie jednak odpowiadają, że Polska zawsze tak się rządziła; interes Europy wymaga, aby obecny rząd wytrwał taki, jaki jest, ażeby żaden z sąsiadów nie zdołał go opanować. Odpowiadam im na to, że dwory: wiedeński, pruski i rosyjski, nie były nigdy potężne jak obecnie i że winni się zawsze obawiać oderwania jakichś prowincji.

10 Toruń od XVI wieku był miastem zamieszkanym w większości przez luteranów. Dochodziło tam często do tumultów (zamieszek) ze strony protestanckiej i katolickiej, ale bez większych konsekwencji dla miasta. Dopiero wydarzenia w 1724 zakończyły się surowymi karami. Podczas zamieszek religijnych uczniowie gimnazjum luterańskiego zniszczyli toruńskie kolegium jezuickie. Sąd królewski wydał wyroki śmierci nie tylko na uczestników buntu, lecz także na burmistrza. Decyzja ta wywołała oburzenie w krajach protestanckich i Rosji, a wydarzenia toruńskie uznano w Europie za symbol polskiej nietolerancji religijnej. Egzekucja protestantów w Toruniu została ukazana na XVIII-wiecznej rycinie. Sąd skazał wówczas na śmierć 10 osób.

11 Po śmierci Augusta II w 1733 przytłaczająca większość szlachty opowiada się za Stanisławem Leszczyńskim. Wojska rosyjskie wkroczyły do Rzeczypospolitej z synem Augusta II Augustem III na czele, co rozpoczęło kolejną wojna domowa. Leszczyński musiał opuścić kraj. Pierwszy raz to nie szlachta wybrała Rzeczypospolitej króla, tylko obce państwo. Trzydziestoletnie rządy Augusta III były okresem chaosu, anarchii, nieudanych prób reform, kryzysu władzy, wzrostu znaczenia oligarchii magnackiej i permanentnego zrywania sejmów (stały paraliż sejmu) oraz kompletnego zaniku tradycyjnej tolerancji religijnej (prześladowania, odebranie szlachcie niekatolickiej miejsc w sejmie). Symbolem dostatku bogatych będzie powiedzenie: Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa, widoczne w rozwoju Wielkopolski i Mazowsza, częściowej zamianie pańszczyzny na czynsz, powstawaniu licznych manufaktur w dobrach magnackich i odrodzeniu handlu wewnętrznego i międzynarodowego. Szlachta uważała, że słabość państwa jest jego atutem, ponieważ nie stanowi zagrożenia dla sąsiadów, których wpływy w Rzeczypospolitej się równoważą, co stanowi gwarancję i nienaruszalność jej granic = Polska nierządem stoi = brak silnego rządu stanowi siłę państwa (!). Militarna słabość Rzeczypospolitej spowodowała, że przez jej tereny przechodziły obce wojska, zachowując się jak w kraju podbitym.

12 W okresie saskim szczególnie rozwijał się handel z Saksonią, z której przywożono między innymi słynne na cały świat wyroby porcelanowe. Miały one charakter nie tylko użytkowy, ile przeważnie dekoracyjny. Również polskie manufaktury wytwarzały w dużej mierze artykuły zbytkowe. Przykładem tego typu produktów były kobierce, czyli podobne do dywanów tkaniny dekoracyjne służące do ozdoby ścian rezydencji szlacheckich. Częstym motywem umieszczanym na nich były herby szlacheckie.

13 Czasy saskie przyniosły Rzeczypospolitej pewne ożywienie szkolnictwa. Inicjatorem modernizacji był pijarski zakonnik Stanisław Konarski postulował, by edukacja była praktyczna (nauka przedmiotów przyrodniczych, łaciny). W 1740 roku Konarski założył w Warszawie Collegium Nobilium, chcąc kształcić przyszłych reformatorów. Zarys niezbędnych zmian Konarski przedstawił w traktacie O skutecznym rad sposobie (np. zniesienie liberum veto). Bracia Załuscy założyli pierwszą bibliotekę publiczną w Warszawie. Z inicjatywy króla wzniesiono w Warszawie Pałac Saski (obecnie Grób Nieznanego Żołnierza) oraz ozdobiono fasadę Zamku Królewskiego.

14 Po śmierci Augusta III doszło do walki o tron między stronnictwem Potockich (popierali dynastię saską), a stronnictwem Czartoryskich (Familia popierała swego krewnego Stanisława Poniatowskiego). Czartoryscy doprowadzili do zwołania sejmu skonfederowanego (brak liberum veto, uchwały większością głosów) i dzięki poparciu Rosji w 1764 roku doprowadzili do koronacji w Warszawie (!) na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Krótko po koronacji król założył w Warszawie Szkołę Rycerską dla przyszłych oficerów, prawników, urzędników z myślą o przyszłych reformatorach. Król próbował prowadzić samodzielną politykę i kontynuować reformy, ale caryca Katarzyna II protektorka Rzeczypospolitej i jej króla i opozycja byli przeciwni zmianom. S.A.P. w młodości zyskał staranne i wszechstronne wykształcenie. Podróżował po Europie, gdzie przyswoił sobie idee oświecenia. Przebywał dwa lata w Petersburgu jako sekretarz ambasady angielskiej. Wdał się wówczas w romans z przyszłą carycą Katarzyną II, która poparła jego elekcję na polski tron i wprowadzenie bardzo umiarkowanych reform z inicjatywy Czartoryskich. Nigdy nie miał żony i oficjalnych dzieci.

15 Rosja i Prusy pod pretekstem zagwarantowania równouprawnienia dla szlachty prawosławnej i protestanckiej (konfederacja radomska) wkraczają do Polski, co wywołuje bunt katolickiej szlachty, która zostaje aresztowana i wywieziona w głąb Rosji. Zwołano w 1768 roku sejm, który uchwalił prawa kardynalne, które gwarantowały nienaruszalność wiecznych i niezmiennych praw Rzeczypospolitej wolnej elekcji, rokoszy i liberum veto. Gwarantem dotrzymania praw miała być Rosja (oficjalne ustanowienie protektoratu). Mieszanie się Rosji w sprawy Rzeczypospolitej i ostrożność króla bulwersowały większość szlachty, więc w Barze na Podolu (Ukraina) część szlachty katolickiej zawarła zbrojną konfederację przeciwko królowi i wojskom rosyjskim. Nieudolne, czteroletnie potyczki z regularnymi oddziałami rosyjskimi oraz m.in. porwanie króla uznawane są za pierwsze w dziejach Polski powstanie w obronie suwerenności. Konflikty między konfederatami i wybuch powstania chłopskiego doprowadziło do klęski konfederacji i przyczyniło się do ostatecznej interwencji państw ościennych.

16 W tej sytuacji caryca Rosji Katarzyna II przystała na propozycję króla Prus Fryderyka II, na co przystała także cesarzowa Austrii Maria Teresa i jej syn Józef II, aby zagarnąć część ziem Rzeczypospolitej (30% ziem i 35% ludności) na zasadzie cesji (rozbioru). Rosja zagarnęła ziemie białoruskie nad Dźwiną i Dnieprem, Prusy zagarnęły Prusy Królewskie (Pomorze bez Gdańska i Torunia), część Kujaw i Wielkopolski oraz Warmię, Austria zagarnęła Małopolskę bez Krakowa i Ruś Czerwoną (zachodnią Ukrainę).

17 Tadeusz Rejtan, poseł nowogrodzki, były konfederat barski, starał się nie dopuścić do wyjścia posłów z sali sejmowej i wejścia do sali senatu, co oznaczałoby zgodę na I rozbiór.

18

19 Jak zaborcy uzasadniali rozbiór Rzeczypospolitej? Zajmij stanowisko wobec przedstawionej w dokumencie argumentacji. Obywatele powstali jedno przeciw drugim. Frakcje uzurpowały sobie legalną władzę i nadużywały jej wbrew prawom i bezpieczeństwu publicznemu. Wszystko zostało zniszczone, prawo, porządek, handel, a nawet rolnictwo. [Prusy, Austria, Rosja] ustaliły zgodnie, że należy działać niezwłocznie, by doprowadzić do pokoju i porządku w Polsce i utrwalić na solidnych podstawach dawne konstytucje tego państwa i wolności jego narodu. Zapobiegając w tej chwili ruinie i rozkładowi tego państwa, mają równocześnie poważne pretensje do niektórych posiadłości Rzeczypospolitej. Uzgodnili więc i postanowili między sobą, by ujawnić ich zadawnione pretensje i ich słuszne prawa do tych części Rzeczypospolitej, które każdy z nich gotów jest udowodnić.

20 Sejm Rozbiorowy ( ) ratyfikował traktat rozbiorowy i potwierdził prawa kardynalne. Część szlachty, duchowieństwa i bogatego mieszczaństwa z wielką energią rozpoczęła walkę o naprawę chorego kraju niektórzy właściciele majątków zamienili chłopom pańszczyznę na czynsz, wprowadzono nowe narzędzia i zakładano manufaktury magnackie (produkujące głównie dobra luksusowe) oraz utworzono Radę Nieustającą, którą wybierał sejm, aby pełniła pod kierunkiem króla funkcję rządu.

21 Papież Klemens XIV podjął decyzję o skasowaniu krytykowanego zakonu jezuitów, a co za tym idzie szkół jezuickich. Na wniosek króla sejm rozbiorowy powołał w 1773 roku KEN pierwszą na świecie instytucję państwową świecką zarządzającą oświatą, która przeprowadziła gruntowną reformę szkolnictwa. KEN założyła Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które tworzyło nowoczesne oświeceniowe programy nauczania i podręczniki, mające na celu wychowanie nowych, światłych patriotów. Członkiem Komisji i Towarzystwa był Hugo Kołłątaj, który opracował plan rozwoju szkolnictwa u był rektorem Akademii Krakowskiej.

22 Powołano do życia Komisje Dobrego Porządku, które miały czuwać nad rozbudową sieci wodociągów i kanałów, planować nowe ulice i place, dbać o czystość. Rozbudowano Warszawę, liczącą około 100 tysięcy mieszkańców, nowe budowle w stylu klasycystycznym, Wojciech Bogusławski założył Teatr Narodowy i wystawił pierwszą polską operę narodową Krakowiacy i górale i pierwszą komedię polityczną Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Król był mecenasem kulturalnym, dokonał zmiany wystroju Zamku Królewskiego, budowy Pałacu Łazienkowskiego, sponsorował dwóch włoskich malarzy: Marcello Bacciarelliego i Bernardo Bellotto (Canaletto). Król organizował tak zwane obiady czwartkowe, na które zapraszał artystów, ludzi nauki i kultury, z którymi dyskutował o kulturze i literaturze, wydawano pismo Zabawy Przyjemne i Pożyteczne. Działalność publicystyczną prowadzili Stanisław Konarski, Julian Ursyn Niemcewicz, Ignacy Krasicki (autor Monachomachii), Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic i Adam Naruszewicz (autor Historii narodu polskiego). Rozwijały się nauki ścisłe i opracowano szczegółowe mapy Rzeczypospolitej. Zniesiono wewnętrzne cła, przeprowadzono reformę podatków (podymne) i powstały pierwsze banki.

23 W 1787 roku wybucha wojna Rosji z Turcją. Rosję wspiera Austria, a Turcję wspierają Prusy. Rosja zaangażowana w wojnę nie mogła tak intensywnie wnikać w sprawy Rzeczypospolitej, dlatego reformatorzy w 1788 roku zwołali sejm skonfederowany (brak liberum veto), który poparł król Prus, będący wtedy wrogiem Austrii i Rosji. Na sejmie obradowały trzy stronnictwa: królewskie (dworskie) dokonanie reform za przyzwoleniem Rosji, na czele z królem patriotyczne (reform) dokonanie reform w duchu oświecenia w sojuszu z Prusami, na czele z Ignacym Potockim hetmańskie (konserwatystów) przeciwnicy wszelkich reform, zwolenników złotej wolności, na czele z Sewerynem Rzewuskim.

24 Na Sejmie Wielkim podjęto decyzję o przeprowadzeniu reformy wojskowej zwiększającej stan armii (ostatecznie 65 tysięcy), zlikwidowaniu Rady Nieustającej symbol władzy rosyjskiej w Rzeczypospolitej, decyzję o przeprowadzeniu reformy podatkowej o środkach na utrzymanie armii, które miały pochodzić z podatków szlachty i duchowieństwa. Uchwalono dwie ustawy: ustawa o sejmikach pozbawiła szlachty bez ziemi prawa do głosowania, co ograniczało kupowanie głosów przez magnatów oraz ustawa o miastach po tym, jak do Warszawy przybyli ubrani na czarno przedstawiciele miast i pod przewodnictwem prezydenta Warszawy Jana Dekerta przeszli procesją (czarna procesja) do sejmu i króla oraz złożyli listę próśb o uzyskanie prawa do nietykalności osobistej, możliwości zakupu ziemi, dostępu do urzędów i możliwości przyjęcia stanu szlacheckiego (nobilitacji) za zasługi.

25 Najważniejszą reformą sejmu była Konstytucja. Dzień przed uchwaleniem, jej autorzy i grupa wtajemniczonych zebrali się potajemnie w Pałacu Radziwiłłowskim i zawiązali Zgromadzenie Przyjaciół Konstytucji z marszałkiem Stanisławem Małachowskim i Ignacym Potockim na czele. Następnego dnia wykorzystując nieobecność znacznej części posłów konserwatywnych, którzy nie wrócili ze świąt wielkanocnych, poddano pod głosowanie uchwalenie pierwszej w Europie ustawy zasadniczej. 3 maja 1791 roku po długiej debacie uchwalono zaprzysiężoną przez króla Konstytucję, która zakładała: zniesienie liberum veto na rzecz głosowania większością głosów, zniesienie wolnej elekcji na rzecz monarchii dziedzicznej dynastii saskiej po śmierci Poniatowskiego, trójpodział władzy dwuizbowy sejm (wybierany na dwuletnią kadencję), Straż Praw (król + ministrowie) i niezawisłe sądy, utrzymanie ustawy o sejmikach i ustawy o miastach oraz ostateczną likwidację podziału państwa na Polskę i Litwę.

26 Płótno przedstawia pochód posłów z Zamku Królewskiego do kolegiaty św. Jana w celu ponownego zaprzysiężenia Konstytucji 3 maja. Centralną postacią obrazu jest marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski. Marszałka niosą posłowie ziemi poznańskiej i krakowskiej. Po schodach do kościoła wchodzi król, którego wita prezydent Warszawy. Pośrodku obrazu poseł kaliski Jan Suchorzewski próbuje zabić nożem swojego synka. Drugą postacią niesioną na ramionach przez posłów jest drugi marszałek Kazimierz Nestor Sapieha. Na koniu przedstawiono królewskiego bratanka księcia Józefa Poniatowskiego.

27 Po uchwaleniu konstytucji przedstawiciele wrogiego reformom obozu hetmańskiego: Stanisław Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki i Seweryn Krzywda Rzewuski w obronie złotej wolności podpisują w Petersburgu i oficjalnie ogłaszają w Targowicy na kresach wschodnich zdradziecki akt konfederacji, którego celem było zniesienie postanowień Sejmu Wielkiego. Był to pretekst dla wojsk rosyjskich do wkroczenia na tereny Rzeczypospolitej, wsparcia konfederatów i wybuchu wojny polsko-rosyjskiej.

28 Podczas wojny dowódcami polskimi są książę Józef Poniatowski (bratanek króla) i Tadeusz Kościuszko (amerykański generał). Po wygranej bitwie pod Zieleńcami król ustanowił Order Virtuti Militari. Armia polsko-litewska była bardzo słaba w porównaniu z doskonale zaprawioną armią rosyjską, prawie dwukrotnie liczniejszą. Król podjął decyzję o zakończeniu walk i przystąpieniu do konfederacji, czego żądała jednoznacznie caryca. Koniec wojny stał się pretekstem do II rozbioru Polski.

29 Po wojnie książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj i wielu innych postępowych szlachciców udało się na emigrację, by nie chcąc służyć nowej władzy targowiczan, którzy zająwszy Warszawę gnębili patriotów, rozkradali skarb państwa, wyznaczyli sobie pensje i nagrody za zasługi dla ojczyzny. Po raz kolejny król Prus wychodzi z propozycją rozbioru Polski, na który przystaje caryca i w styczniu 1793 roku w Petersburgu oba państwa podpisują umowę rozbiorową, na mocy której Rosja anektuje Ukrainę i Białoruś, a Prusy anektują Gdańsk, Toruń, Wielkopolskę i część Mazowsza. Austria nie bierze udziału w II rozbiorze, ponieważ prowadzi wojnę z Francją.

30 We wrześniu 1793 roku zwołano do Nowego Zamku w Grodnie (obecnie Białoruś) sejm walny, gdzie w otoczonym przez oddziały rosyjskie gmachu zastraszeni posłowie milczeniem przypieczętowali haniebny traktat rozbiorowy. Okrojona Rzeczpospolita obejmowała od teraz obszar km² zamieszkany przez około 4 miliony ludności. Odwołano reformy Sejmu Wielkiego, między innymi Konstytucję 3 maja. Przywrócono Radę Nieustającą dalej kontrolowaną przez Rosję, a armię zmniejszono do 15 tysięcy. Sejm w Grodnie był ostatnim sejmem walnym Rzeczypospolitej.

31 Przebywający na emigracji patrioci i krajowi spiskowcy w porozumieniu z królem przygotowują powstanie w obronie upadającego kraju. Rada Nieustająca wydaje decyzję o kolejnym zmniejszeniu liczby wojska, co staje się powodem buntu i sygnałem do wybuchu zbrojnego powstania (insurekcji). 24 marca 1794 roku na Rynku Głównym w Krakowie generał Tadeusz Kościuszko, który potajemnie wrócił z krótkiej emigracji, uroczyście zaprzysiągł na wierność narodowi Akt powstania, w którym potępiono konfederację targowicką i uznano za nieważne postanowienia sejmu grodzieńskiego. Na podstawie aktu otrzymał tytuł naczelnika sił zbrojnych jako dyktator powstania oraz prawo mianowania członków tymczasowego rządu (Rady Najwyższej Narodowej).

32 Kościuszkowcy rekrutowali do wojska ludzi z całego kraju. Naczelnik wymaszerował z Krakowa na Warszawę wiodąc żołnierzy zawodowych i chłopów uzbrojonych w kosy (kosynierzy) oraz 12 dział. W kwietniu dochodzi do bitwy pod Racławicami, którą Polacy wygrywają. W bitwie wsławił się Wojciech Bartos, który awansował na oficera i zmienił nazwisko na Głowacki. Targowiczan, których nie udało się powiesić wieszano symbolicznie jako portrety. Dochodzi do walk ulicznych w Warszawie kierowanych przez szewca Jana Kilińskiego i w Wilnie. Powstaniem na Litwie kierował generał Jakub Jasiński.

33

34 W maju Kościuszko wydał w obozie w Połańcu specjalne rozporządzenie (uniwersał) dotyczące chłopów, który na czas insurekcji znosił poddaństwo osobiste chłopów, gwarantował im wolność osobistą, przyznawał prawo swobodnego opuszczania wsi, gwarantował nieusuwalność z ziemi, zmniejszał wymiar pańszczyzny, a powołanym do wojska likwidował obowiązek pańszczyzny. Uniwersał nie zyskał powszechnego uznania ani wśród chłopów ani wśród szlachty, niechętnie rezygnującej ze swoich przywilejów.

35 W lipcu do działań wojennych przystąpiły Prusy i doszło do klęski w bitwie pod Szczekocinami. Zwycięstwo połączonych sił rosyjsko-pruskich doprowadziło do oblężenia Warszawy, przerwanego po wybuchu powstania w Wielkopolsce dowodzonego przez Jana Henryka Dąbrowskiego. W październiku doszło do bitwy pod Maciejowicami, w której klęska doprowadziła do wzięcia do rosyjskiej niewoli w Twierdzy Pietropawłowskiej w Petersburgu rannego Tadeusza Kościuszki, którego musiał zastąpić Tomasz Wawrzecki. Do walk przystąpiła też Austria ze swoimi wojskami. W listopadzie dochodzi do rzezi Pragi wojska rosyjskie pod dowództwem generała Aleksandra Suworowa zdobyły prawobrzeżną Warszawę (Pragę) i wymordowały w ciągu kilku godzin około polskiej ludności cywilnej 5 listopada 1794 skapitulowała stolica, co oznaczało ostateczny upadek insurekcji kościuszkowskiej. Aleksander Orłowski Rzeź Pragi

36 Decyzja o ostatecznym rozbiorze zapadła jeszcze podczas trwania insurekcji kościuszkowskiej, tym razem z inicjatywy Austrii. Ostatni traktat rozbiorowy został podpisany 24 października 1795 roku przez trzy państwa zaborcze. Rosja zagarnęła resztę Wielkiego Księstwa Litewskiego z Wilnem, Austria zagarnęła Lubelszczyznę, resztę Małopolski z Krakowem i Mazowsze, a Prusy zagarnęły Warszawę, Podlasie i resztę Śląska. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć, a Polska i Litwa utraciły niepodległość na 123 lata! Dwa miesiące po rozbiorze król Stanisław August Poniatowski w Grodnie, gdzie został wywieziony, został zmuszony do abdykacji i zmarł trzy lata później w Pałacu Marmurowym w Petersburgu. Jedynym krajem, który do dzisiaj nie zaakceptował rozbiorów Rzeczypospolitej jest Turcja.

37 I (1772) II (1793) III (1795) Rosja Katarzyna II - Witebsk Katarzyna II - Mińsk Katarzyna II - Wilno Prusy Fryderyk II - Bydgoszcz Fryderyk Wilhelm II - Poznań Gdańsk Toruń Fryderyk Wilhelm II - Warszawa Austria Józef II - Lwów X Franciszek II - Kraków

38 Decydującym czynnikiem była stale pogarszająca się od początku XVII wieku sytuacja międzynarodowa Rzeczypospolitej, czego konsekwencją były ciągłe wojny, prowadzące do zapaści gospodarczej kraju. Ważną przyczyną była też słabość ustroju państwa część szlachty, która miała największy wpływ na rządy, zabiegając o własne interesy stanowe, zbyt długo nie widziała potrzeby jakichkolwiek zmian. przyczyny zewnętrzne: wzrost znaczenia i potęgi państw ościennych (zaborców) upadek dawnych potęg (Szwecji i Turcji), stanowiących przeciwwagę dla Rosji, Austrii i Prus zorganizowanie w państwach absolutyzmu oświeconego dużych i nowoczesnych armii powstanie koalicji antyfrancuskiej, prowadzące do zbliżenia Rosji, Prus i Austrii zgodność interesów państw ościennych odnośnie przyszłości Rzeczypospolitej przyczyny wewnętrzne: zniszczenia wojenne w XVII i XVIII wieku kryzys gospodarczy kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, upadek znaczenia średniej szlachty, będącej podstawą ustroju i siły państwa brak funduszy na stworzenie nowoczesnej i dużej armii zbyt późno podjęte reformy ustrojowe zniesienie liberum veto i wolnej elekcji brak jedności wśród szlachty podwójne elekcje, wojny domowe, konfederacje, zdrady

39 czasy saskie ostatnia wolna elekcja konfederacja barska pierwszy rozbiór Polski Sejm rozbiorowy Sejm Wielki Konstytucja 3 maja konfederacja targowicka wojna polsko-rosyjska drugi rozbiór Polski Sejm grodzieński insurekcja kościuszkowska trzeci rozbiór Polski

40 XIX-wieczny historyk Walerian Kalinka, jeden z twórców historycznej szkoły krakowskiej, która pesymistyczną teorię samozawinionego upadku uczyniła swym hasłem naczelnym, pisał, że większość zgubnych dla Rzeczypospolitej wad narodowych dała znać o sobie w XVII, a zwłaszcza XVIII wieku. Były to cechy pochodzenia szlacheckiego, z tym jednak, iż wpłynęły one na mentalność pozostałych warstw polskiego społeczeństwa. Kalinka nie oceniał tego wpływu jednoznacznie ujemnie niższe warstwy przejmowały bowiem od szlachty jej patriotyzm, rycerskość i do ofiar gotowość, lecz przecież cnoty te blakły w konfrontacji ze zgubnymi dla narodu wadami, co więcej, niektóre z tych cnót w miarę upływu czasu zanikały zupełnie. Tak było między innymi z duchem rycerskim, który stał się jedynie wspomnieniem pięknej przeszłości, z tym jednak, że niechęć do czynu zbrojnego nie stanowiła wady koronnej Polaków. U źródeł choroby miała leżeć słabość obezwładnionej przez szlachtę władzy polskich monarchów, którzy nie mogli, tak jak stało się to w innych krajach, wpoić narodowi dyscypliny i szacunku dla czynnika rządowego. Zamiast posłuszeństwa krzewił się w Polsce wybujały indywidualizm obywatelstwa, znajdujący wyraz w postępowaniu wedle swego widzimisię. Mając taki charakter narodowy Polacy mogli zaiste darować sobie wpisywanie zasady liberum veto w księgi swych praw bowiem ona i tak płynęła we krwi i charakterze mieszkańców. Państwo, którego obywatele nie znosili rządowego przymusu musiało opierać swój ustrój i istnienie jedynie na dobrej woli narodu, na wierze w czystość obywatelskich sumień oraz intencji. Lecz przecież takie myślenie to utopia, nie ma bowiem narodu, który byłby tylko z aniołów złożony. W praktyce więc brakowało Polakom ducha obywatelskiego, brakowało zrozumienia nadrzędności interesu państwa nad interesami jednostek. Polak, skądinąd rozrzutny i daleki od ideału purytańskiej oszczędności, stawał się sknerą, gdy mowa była o podatkach, skąpcem, gdy trzeba było stworzyć i wyposażyć własną armię. Nawet dramatyczna zapowiedź upadku państwa, jaką był pierwszy rozbiór, niewiele wpłynęła na jego sposób widzenia spraw publicznych. Na domiar złego w narodzie krzewiła się plugawa choroba sprzedajności, dla której szczególnie korzystny grunt stwarzała zasada elekcyjności tronu.

41 unia personalna siła fizyczna król 1697 Order Orła Białego

42 A u g u s t I I M o c n y

43 Rosjanin poseł w Wiedniu ambasador 1732 Traktat Trzech Czarnych Orłów

44 K a r l v o n L ö w e n w o l d

45 Polak Collegium Nobilium zakonnik 1740 O skutecznym rad sposobie

46 S t a n i s ł a w K o n a r s k i

47 1. W 1697 tron polski jako August II objął władca Saksonii Fryderyk August. Po wkroczeniu wojsk szwedzkich do Rzeczypospolitej doszło do jego detronizacji i elekcji w 1704 Stanisława Leszczyńskiego. Po śmierci Augusta II większość szlachty dokonała w 1733 elekcji Stanisława Leszczyńskiego, nie był on jednak w stanie przeciwstawić się wojskom rosyjskim, które doprowadziły do objęcia tronu Polski przez syna Augusta II Augusta III. W okresie ich panowania większość sejmów była zrywana, a Rzeczpospolita utraciła znaczenie w polityce międzynarodowej. 2. Stanisław August Poniatowski został w 1764 władcą Rzeczypospolitej dzięki poparciu carycy Katarzyny II i stronnictwa Czartoryskich. Próby uniezależnienia się od carycy spowodowały interwencję Rosji. Zastraszony sejm zatwierdził wówczas równouprawnienie różnowierców i prawa kardynalne gwarantowane przez Rosję. Ingerencja rosyjska doprowadziła do zawiązania konfederacji barskiej i wybuchu walk z Rosją i wojskami królewskimi ( ). 3. Rosja, Austria i Prusy dokonały w 1772 I rozbioru Polski. W jego wyniku Rzeczpospolita utraciła około 30% terytorium i około 35% ludności. 4. W 1788 doszło do zwołania sejmu nazwanego Wielkim (Czteroletnim). Uchwalono ustawę o powiększeniu armii, o sejmikach i o miastach. Zwieńczeniem reform Sejmu Wielkiego było uchwalenie 3 maja 1791 Konstytucji, która zmieniła ustrój państwa na dziedziczną monarchię konstytucyjną. 5. W 1792 zawiązano konfederację targowicką, co ułatwiło interwencję Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Zajęcie większości kraju przez Rosjan spowodowało, iż król zdecydował się przystąpić do konfederacji. 6. W 1793 doszło do II rozbioru Rzeczypospolitej, w którym wzięły udział Rosja i Prusy. 7. W marcu 1794 roku na krakowskim Rynku Tadeusz Kościuszko złożył przysięgę na wierność narodowi i ogłosił Akt powstania. Po zwycięstwie w kwietniu pod Racławicami, wyzwoleniu Warszawy i Wilna powstańcy ponieśli klęskę pod Szczekocinami i Maciejowicami. 8. Po upadku powstania kościuszkowskiego dokonano w 1795 roku przez Rosję, Austrię i Prusy III rozbioru Rzeczypospolitej. Państwo przestało istnieć na 123 lata. 9. Przyczynami upadku Rzeczypospolitej były między innymi: potęga polityczna, gospodarcza i militarna państw ościennych, słabość gospodarcza kraju uniemożliwiająca mu wystawienie silnych wojsk oraz zbyt późno podjęte reformy ustrojowe.

48 ?Wyobraź sobie, że jesteś adwokatem lub prokuratorem podczas rozprawy sądowej byłego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Przedstaw Wysokiemu Sądowi bogatą w argumenty mowę obronną lub oskarżycielską i propozycję wyroku. (strona A5 / pismo odręczne) Stwórz na podstawie ciekawostki o Walerianie Kalince plakat obrazujący rozbiory Polski. (strona A4)

49