USŁUGI PROJEKTOWO BADAWCZE S.C. Waldemar i Marcin Niewalda KRAKÓW, UL. WIELOPOLE 10/4 tel. kom.: PROJEKT BUDOWLANY

Transkrypt

1 USŁUGI PROJEKTOWO BADAWCZE S.C. Waldemar i Marcin Niewalda KRAKÓW, UL. WIELOPOLE 10/4 tel. kom.: PROJEKT BUDOWLANY ARCHITEKTONICZNO KONSERWATORSKI ZABEZPIECZENIA KONSTRUKCYJNEGO RUIN ZAMKU GÓRNEGO W RABSZTYNIE WRAZ Z PROJEKTEM SCHODÓW OBIEKT : ZAMEK GÓRNY ADRES : RABSZTYN gmina OLKUSZ INWESTOR : URZĄD MIASTA I GMINY W OLKUSZU Autorzy projektu : ARCHITEKTURA : dr inż arch Waldemar Niewalda mgr inż arch Elżbieta Barańska Sergiusz Ślęzak SPRAWDZAJĄCY : mgr inż arch Maria Dziuba - Filipowicz KONSTRUKCJA : dr inż Stanisław Karczmarczyk Marta Mazur SPRAWDZAJĄCY : mgr inż Wiesław Bereza KRAKÓW luty 2012 r. 1

2 1. Strona tytułowa Spis zawartości 2. Spis zawartości 3. Opis techniczny Część historyczna Opis stanu zachowania Rozwiązania techniczno materiałowe Dane ogólne Uwagi końcowe Specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót 4. Ikonografia : il. I V 5. Foto : fot Rysunki arch do proj. budowlanego : Sytuacja skala 1 : 500 rys. 1. Rzut stanu istniejącego skala 1 : 50 rys. 2. Widok od południa stan istniejący skala 1 : 50 rys. 3. Widok od północy stan istniejący skala 1 : 50 rys. 4. Widok od wschodu stan istniejący skala 1 : 50 rys. 5. Rzut tarasu widokowego skala 1 : 50 rys. 6. Projekt schodów stalowych w elew. pd. - widok perspektywiczny skala 1 : 50 rys. 7. Widok elewacji północnej skala 1 : 50 rys. 8. Widok elewacji wschodniej skala 1 : 50 rys. 9. Widok i przekroje schodów stalowych w elewacji południowej skala 1 : 25 rys. 10. Rzut tarasu skala 1 : 25 rys. 11. Szczegóły schodów stalowych w elewzcji pd. - przekrój I - I skala 1 : 10, 1 :25 rys. 12. Szczegóły. Przekrój II II skala 1 :5 rys Konstrukcja : Opis 8. Rysunki wykonawcze konstrukcyjne do proj. Budowlanego Rzut - mury zamku górnego proj. zabezpieczenia skala 1 : 100 rys. K1. Elewacja południowa -mury zamku górnego proj. zabezpieczenia skala 1 : 100 rys. K2. Elewacja północna -mury zamku górnego proj. zabezpieczenia skala 1 : 100 rys. K3. Elewacja wschodnia -mury zamku górnego proj. zabezpieczenia skala 1 : 100 rys. K4. Szczegóły kotwienia murów zamku górnego proj. zabezpieczenia skala 1 : 25 rys. K5. Schody terenowe górne skala 1 : 25 rys. K6. Schody terenowe dolne skala 1 : 25 rys. K7. Schody stalowe. Rzut poziomy skala 1 : 25 rys. K8. Schody stalowe. Przekrój W - W skala 1 : 25 rys. K9. Schody stalowe. Przekrój Z - Z skala 1 : 25 rys. K10. Schody stalowe. Szczegóły skala 1 : 5 rys. K11. Schody stalowe. Szczegóły skala 1 : 5 rys.k12. Schody stalowe tarasu górnego. Rzut i przekrój skala 1 : 25 rys.k13. 2

3 A. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA: 1. Zlecenie inwestora: URZĄD MIASTA I GMINY W OLKUSZU 2. Umowa na wykonanie projektu budowlanego architektoniczno - konserwatorskiego; ZABEZPIECZENIA KONSTRUKCYJNEGO RUIN ZAMKU GÓRNEGO W RABSZTYNIE WRAZ Z PROJEKTEM SCHODÓW 3. Źródła archiwalne i bibliografia Archiwum Miejskie, Archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie Muzeum Narodowe Krakowa B. ZAKRES OPRACOWANIA: Zakres niniejszego opracowania obejmuje : projekt budowlany zabezpieczenia konstrukcyjnego ruin zamku górnego w Rabsztynie wraz z projektem stalowych i żelbetowo - kamiennych schodów terenowych.. 3

4 RYS HISTORYCZNY Początki zamku Rabsztyn nie zostały potwierdzone źródłowo. Jak się uważa najczęściej zamek powstał prawdopodobnie ok. poł. XIV wieku jako jedna ze strażnic królewskich wchodzących w skład, utworzonego przez Kazimierza Wielkiego, systemu obrony granicy od strony Śląska. Są też hipotezy o wcześniejszym powstaniu obiektu. Najstarszym i charakterystycznym elementem zamku była, zachowana do początku XX wieku, cylindryczna wieża strażnicza dominująca na skale. Po śmierci króla Kazimierza Wielkiego za długi królewskie zamek miał przejść w ręce możnowładców. Pierwsze wiadomośći źródłowe pochodza z lat 90-tych XIV wieku. Władysław Jagiełło przekazuje zamek (w dzierżawę) Spytkowi z Melsztyna herbu Leliwa. W rękach Leliwitów zamek pozostaje do poł. XV wieku, będąc kolejno włanością Spytka z Melsztyna, jego syna Jana, a następnie Jadwigi córki Jana, zwanej Jadwigą Księską. Dzierżawa zamku łączyła się zazwyczaj z jego reparacjami na koszt dzierżawcy. W roku 1412 na prośbę wojewody krakowskiego Jana z Tarnowa ma miejsce częściowy remont zamku obejmujacy przebudowę wieży i studni.. W roku 1441 odbywa się ślub Jadwigi z Andrzejem Tęczyńskim. Tym samym zamek przechodzi w ręce Tęczyńskich. W r. 1443, na prośbę króla, Andrzej Tęczyński podejmuje się reparacji murów zamkowych. Panuje opinia, że właśnie wtedy powstaje ceglana nadbudowa wieży widoczna na ikonografii. Andrzej Tęczyński zostaje zabity podczas zamieszek w Krakowie wywołanych obrazą płatnerza. Zamek przechodzi w ręce jego brata Andrzeja Tęczyńskiego, kanonika krakowskiego. W r za sumę 4000 fl. zamek przejmuje Andrzej z Kościelca skarbnik królewski. Już jednak w r starostwo rabsztyńskie przechodzi w ręce Jana Bonera, przyjaciela i bankiera króla. W rękach zamożnej rodziny Bonerów starostwo i zamek pozostaje do schyłku XVI wieku. W roku 1592 umiera bezpotomnie Seweryn Boner młodszy, a cały majątek przechodzi w ręce Firlejów i ich spadkobierców. W początkowych latach XVII wieku następuje przebudowa starego zamku oraz 4

5 jego rozbudowa we wspaniałą siedzibę magnacką. Omawianą przebudowę łączy się z postaciami Mikołaja Wolskiego i Zygmunta Myszkowskiego marszałka wielkiego koronnego. Obaj byli starostami rabsztyńskimi w I poł. XVII wieku. Prawdopodobnie prace zostały rozpoczęte przez Mikołaja Wolskiego, a kontynuowane i może ukończone przez Myszkowskiego. Od strony wschodniej i południowej założenia, poniżej zamku średniowiecznego, zostaje wzniesiony dwuskrzydłowy, dwupiętrowy zamek dolny, zwany nie bez przyczyny pałacem. W pierwszej połówie XVII wieku zespół staje się własnością kilku kolejnych właścicieli - w tym Stefana Korycińskiego, kanclerza wielkiego koronnego. W roku 1657 zamek zostaje spalony prez Szwedów. Po tej dewastacji dolny pałac nie został już nigdy przywrócony do użytku. Lustracja królewszczyzn z roku 1665 przedstawia zamek w ruinie. Użytkowane są tylko pomieszczenia nad bramą, wjazdową gdzie mieścić się miało mieszkanie podstarościego. Podobny stan obiektu został odnotowany w kolejnych lustracjach. W opisie z roku 1765 znajdujemy wiadomość że :"wieża na skale (jest) bez przykrycia". W wieży znajdować się miały 4 spustoszałe pokoje. Cała rezydencja pozostawała niezamieszkała. Zwałami gruzu zasypane jest także studnia. W końcu XVIII (1789, 1791) wieku obok zrujnowanego zamku powstał dwór strościński. Rezydencja starosty z izbami mieszkalnymi była w stanie dobrym Do muru przystawiony był folwark, z zabudowaniami gospodarczymi, studnią. Widoki zamku z w. XIX koncentrują sie przedewszystkim na jego charakterystycznej sylwecie z cylindryczną, wysoką wieżą i masywem zrujnowanwgo pałacu poniżej. Na niektórych widoczne sa otwory okienne wieży co wyznacza ilość kondygnacji. Widoki od strony północnej przedstawiają sylwetkę bramy wjazdowej. Akwarela Z. Vogla z r 1792 przedstawia zamek od pn.- wsch. z dobrze zachowaną zadaszoną bramą i dwuczłonową wysoką wieżą w stanie ruiny. Opis z roku 1853 potwierdza widoczne zróżnicowanie materiałowe wieży: Zamek Rabsztyński stanowi wysoka wieża, w połowie z piaskowca, w połowie z cegły zmurowana(...). Na ikonografii z lat 80-tych XIX wieku wieża jest juz w połowie zawalona. (Drzeworyt wg. Rys, W. Gościmskiego z r. 1882). Ostatecznie wieża zawaliła sie w początku XX wieku zmieniając charakterystyczną wyniosłą sylwetę zamku. 5

6 Literatura : M. Antoniewicz- Zamki na Wyżynie Krokowsko-Częstochowskiej. Geneza- Funkcje- Konteksty, Kielce Z. Dryja, Badania Archeologiczne zamku w Rabsztynie, 2003 m-pis. T. Małkowska-Holcerowa - Zamki Jury Krakowsko-Wieluńskiej, Kraków, mps1957 Ikonografia zamków obronnych województwa krakowskiego w krakowskich zbiorach graficznych, Materiały i Sprawozdania Konserwatorskie Województwa Krakowskiego, s , Kraków B. Querquin, - Zamki w Polsce, Warszawa 1984 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Litwy Warszawa T. 9, 1888 G. Zań, Przekazy ikonograficzne i materiały opisowe zabytków woj. krakowskiego w inwentaryzacji Kazimierza Stronczyńskiego, MiSKWK, 1970 C. OPIS OBIEKTU. Opis ogólny stan zachowania Górny zamek osadzony został na ostańcu skalnym. Jego pionowe ściany są widoczne od strony północnej i zachodniej oraz wschodniej. Od południa skała została przycięta dla umieszczenia klatki schodowej. Schody zapewne o konstrukcji drewnianej poczynając z dolnej platformy dochodziły do podestu, z kąd wchodziło sie do bramy wejściowej w obrębie szerokiej dziś wyrwy. Wschodnia część zamku zajmowała wieża znana z ikonografii jako potężna i wysoka konstrukcja o powierzchni w obrysie zewnętrznym wynoszącym ok. 50 m2. Wieża stoi na planie zbliżonym do kwadratu i od strony wschodniej podparta była dodatkowo ryzalitową skarpą. Południowa ściana wieży zachowana jest w oryginalnym wątku o wys. ok. 3,00 m. Charakterystyczną cechą lica tego muru są warstwy wyrównawcze typowe dla murów średniowiecznych. Pozostała część zamku górnego posiada nieregularny w obrysie plan, co wynika ze ścisłego dostosowania przebiegu ściany obwodowej do krawędzi skały. Od strony zachodniej usytuowanie ściany określono na podstawie niewielkich reliktów. Jej precyzyjny przebieg będzie można 6

7 ustalić po badaniach archeologiczno architektonicznych. Również rozplanowanie wnętrza zamku górnego jest dziś nieznane. Po usunięciu nasypów i gruzu mamy nadzieję, że rzut mieszkalnej części zostanie rozpoznany. Na dawnym widoku rekonstrukcji elewacji zamku (il. III) od strony północno wschodniej widoczna jest baszta na zachodnim skraju budynku mieszkalnego co może odpowiadać zaokrąglonej formie rzutu. Opis projektu. Na teren górnego zamku prowadzą schody powtarzające dawny układ czytelny śladowo na skale. Różnica poziomów do pokonania między dolnym, a górnym podestem wynosi ok. 391 cm. Schody uformowane zostały jako stalowe w trzech biegach : dwa dolne 7 x 17 x 30 cm i bieg górny 8 x 17 x 30 cm, oparte na stalowych podporach wkręcanych w skałę. U podstawy skalnego wzniesienia jak też w górnej części pionu komuni- kacyjnego wprowadzono schody terenowe. Stopnie wykonane będą z kamieni jurajskich i oparte na żelbetowej płycie, która posadowiona zostanie na piaskowej podsypce. Stopnie górne tworzą regularny łuk, a w dolnej części uformowane zostały w dwa krótkie biegi po cztery stopnie rozdzielone spocznikiem. Schody dobiegają do wykutego w skale chodnika na wysokości 221 cm powyżej górnego podestu. Chodnikiem tym wychodzimy na taras widokowy założony w obrębie dawnej wieży zamkowej. Taras o powierzchni ok. 35 m2 ogranicza balustrada, która wzdłuż południowego i częściowo wschodniego odcinka tworzy zestaw niskiego, górą nieregularnego murku kamiennego o wys. ok. 70 cm zakończonego stalową barierką ( wys 40 cm) zamocowaną do jego wewnętrznej strony. Nawierzchnia tarasu powinna zostać utwardzona. Zakres oraz ostateczny sposób wykończenia nawierzchni podany będzie po wykonaniu badań archeologicznych Obecnie brak informacji dotyczących grubości ścian wieży jak też ewentualnej wielkości jej wnętrza nie pozwala na precyzyjne ustalenie wytycznych do projektu. Mury obwodowe zamku górnego. W kilku miejscach zachowały się licowe partie górnego muru obwodowego zamku. 7

8 Najlepiej widać to na południowej ścianie wieży. Stan ich nie jest dobry. Kamienie tworzące warstwowy układ wątku są rozluźnione, a spoiny wypłukane. Zachowały się też spore fragmenty w formie strzępi pozbawione lica, co powoduje postępującą ich destrukcję. Mury te zostaną strukturalnie wzmocnione (patrz opis i rys konstrukcyjne) oraz uzupełnione w licowych partiach i częściowo nadbudowane. Szczególną uwagę należy zwrócić na charakter rekonstruowanego wątku z typowymi dla średniowiecza warstwami wyrównawczymi. Po częściowym nadbudowaniu murów górny zamek ma dalej zachować charakter ruiny. Zakres uzupelnień i nadbudowanych partii pokazany został na elewacjach od strony południowej, wschodniej i północnej. W nowo uzupełnianych i nadbudowanych odcinkach koniecznym staje się wypełnienie pach miedzy murem, a stokiem. Na wniosek projektanta konstrukcji zdecydowano jako wypełniacza użyć keramzytu zmieszanego z mleczkiem cementowym. Odprowadzenie wody deszczowej z tarasu widokowego projektuje się przy użyciu rur o średnicy 15 cm wypuszczonych ok. 5cm poza obrys pionowych fragmentów skalnych od strony elewacji północnej. WARUNKI OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ, Tematyka ochrony przeciwpożarowej nie dotyczy remontu aranzacji i zabezpieczeń ruin zamku górnego. D. DANE OGÓLNE : położenie : Rabsztyn Zamek Górny adres : gmina Olkusz inwestor : Urząd Miasta i Gminy w Olkuszu BILANS TERENU: Powierzchnia tarasu wieży na zamku górnym : 35,30 m² Łącznie powierzchnia zamku górnego : 228,60 m² 8

9 E. UWAGI KOŃCOWE: Projekt nie narusza interesów osób trzecich i nie jest szkodliwy ani uciążliwy dla środowiska. Wybór kamienia jurajskiego do uzupełnień i uczytelnienia murów obwodowych zamku ( w tym jego parametry jakościowe) zostanie dokonany w uzgodnieniu z inwestorem i wprowadzony przez generalnego projektanta w ramach nadzoru autorskiego w wykończeniowej fazie realizacji. Prace należy wykonywać zgodnie ze sztuką budowlaną, pod nadzorem osoby do tego upoważnionej. Wszystkie zastosowane materiały muszą posiadać odpowiednie certyfikaty i atesty dopuszczające do stosowania w budownictwie O możliwości zmian w rozwiązaniach materiałowych lub technicznych może decydować wyłącznie projektant w trybie nadzoru autorskiego przy udziale inwestora - właściciela obiektu. Wszystkie wątpliwości w zakresie wykonawstwa elementów architektonicznych, budowlanych i konstrukcyjnych winny być rozstrzygane w ramach nadzoru autorskiego w uzgodnieniu z głównym projektantem. Należy zapewnić stały nadzór archeologiczny i geodezyjny dla całego zadania inwestycyjnego. Należy również prowadzić stały nadzór autorski w trakcie realizacji całego zadania inwestycyjnego. 9