Ryc. 1. Liczba ludności w wybranych polskich miastach w latach: 2004, 2007, 2014 Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS:

Transkrypt

1 3. Gdańsk na tle innych polskich miast W celu wskazania pozycji Gdańska w sieci polskich miast wykonano analizę porównawczą na podstawie 6 zasobów, które stanowią o potencjale rozwojowym metropolii 1. Są to: kapitał ludzki i społeczny, potencjał gospodarczy, zarządzanie finansami publicznymi, atrakcyjność inwestycyjna, kapitał mieszkaniowy oraz jakość życia. Gdańsk porównano do miast centralnych metropolii polskich wybranych na podstawie ich podobieństwa co do wielkości, potencjału i aspiracji 2. Do analizy wybrano: Poznań, Wrocław, Łódź i Kraków Kapitał ludzki i społeczny Do zbadania potencjału określonego jako kapitały ludzki i społeczny wzięto pod uwagę dynamikę liczby ludności (a), wskaźnik obciążenia demograficznego (b), liczbę ludności z wykształceniem wyższym wraz z dynamiką zmian (c) oraz strukturę zatrudnienia (d). a) Gdańsk jest najmniej licznym (461 tys.) z wybranych miast, najludniejszym zaś jest Kraków (761 tys.), zaraz za nim jest Łódź (706 tys.). Pod względem dynamiki zmiany liczby ludności w latach najkorzystniejszą sytuację prezentują Kraków i Gdańsk (103% liczby ludności z 2004 r.), które jako jedyne z wybranych miast odnotowały wzrost. Najdotkliwszy spadek liczby ludności dotyczy Łodzi, która w badanym dziesięcioleciu straciła 9,5% mieszkańców. Ryc. 1. Liczba ludności w wybranych polskich miastach w latach: 2004, 2007, 2014 Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS: b) Społeczność Gdańska należy do relatywnie młodych z największym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym ze wszystkich wybranych miast. Gdańsk charakteryzuje się obecnie umiarkowanym dodatnim saldem migracji, niższym od Wrocławia i Krakowa, jednakże znacząco wyższym niż Poznań i Łódź, w których odnotowano saldo ujemne. 1 Antoń M., Gralewska A., 2016, Gdańsk na tle wybranych polskich miast centralnych. Analiza porównawcza , BRG, Gdańsk. 2 Antoń M., Turzyński M., 2008, Gdańsk na tle wybranych miast centralnych polskich metropolii. Analiza porównawcza, BRG, Gdańsk, s

2 c) Największy udział osób z wyższym wykształceniem w liczbie mieszkańców w wieku powyżej 20 lat wykazuje Kraków (341 os./1000 mieszkańców), w Gdańsku jest to 292 osób, a najmniej w Łodzi 243 osoby. Gdańsk i Łódź, miasta o najniższej wartości tego wskaźnika w zestawieniu, charakteryzuje jednak największa dynamika wzrostu udziału osób wykształconych w badanym dziesięcioleciu z prawie 56% przyrostem. d) W strukturze zatrudnienia wspólną tendencją dla wszystkich miast jest postępująca dominacja zatrudnienia w usługach. W 2014 roku Gdańsk osiągnął udział osób zatrudnionych w usługach bliski średniej analizowanych miast 77%. Obecnie wszystkie analizowane miasta charakteryzuje zbliżona struktura zatrudnienia: ok. 1% osób zatrudnionych w rolnictwie, 20 25% w przemyśle i od 75 do 80% osób zatrudnionych w usługach. Łączna ocena kapitału ludzkiego i społecznego wybranych miast polskich 3 jest najkorzystniejsza dla Krakowa, który o 4 pkt przewyższa poziom średni osiągnięty przez Gdańsk, Poznań i Wrocław. Najsłabszy wynik uzyskała Łódź, tracąc 7 pkt do pozostałych miast (ryc. 2). Ryc. 2. Łączna ocena kapitału ludzkiego i społecznego wybranych miast polskich Źródło: Antoń M., Gralewska A., 2016, Gdańsk na tle wybranych polskich miast centralnych. Analiza porównawcza , BRG, Gdańsk, s Potencjał gospodarczy Potencjał gospodarczy wybranych miast określono na podstawie wskaźników: wartość PKB/mieszkańca (e), wydajność pracy (f), przeciętne wynagrodzenie brutto (g) oraz stopa bezrobocia (h). e) Spośród wybranych miast najbogatszy jest Kraków, którego produkt krajowy brutto w 2012 r. wyniósł prawie 50 mld zł o 8 mld więcej od Wrocławia, 3,7 mld więcej od Poznania i 2,7 mld więcej niż Trójmiasto 4. To właśnie Trójmiasto i Kraków są miastami, które najbardziej zbliżyły się do średniej wartości PKB/mieszkańca dla analizowanych miast, wynoszącej 65 tys. zł. Największe PKB na jednego mieszkańca ma Poznań (82 tys. zł), najniższe Łódź (51 tys. 3 Ocena podsumowująca kategorię to indeks sumy punktów uzyskanych z ocen poszczególnych zasobów, zgodnie z metodyką zaproponowaną w ww. opracowaniu (Antoń M., Gralewska A., 2016, op. cit.). 4 Ponieważ dane dotyczące produktu krajowego brutto są gromadzone na poziomie podregionów, w przypadku miasta Gdańska skorzystano z danych dostępnych dla podregionu trójmiejskiego. 15

3 zł). W badanym okresie największą dynamiką wzrostu PKB/mieszkańca charakteryzował się Wrocław (wzrost o 90%), a zaraz za nim (79%) ulokowało się Trójmiasto, najsłabszy, 67% wzrost, zanotował Poznań. f) Podregion trójmiejski jest także niekwestionowanym liderem w wydajności pracy: produkt krajowy brutto w przeliczeniu na jedną osobę pracującą w Trójmieście wyniósł 312 tys. zł. Pozostałe miasta osiągają wartości rzędu tys. zł PKB na 1 pracującego. g) W Gdańsku na przełomie lat pracownicy osiągali najwyższe dochody w analizowanej grupie miast (przeciętne wynagrodzenie 4814 zł brutto w 2014 r., 12% więcej od średniej wybranych miast); najmniej zarabiają pracownicy w Łodzi (3837 zł brutto) i Krakowie (4153 zł). Wzrost wynagrodzeń w badanym okresie również był najwyższy w Gdańsku, gdzie płace wzrosły o około 2050 zł brutto (o 74%). h) Obecnie najniższa stopa bezrobocia 3,1% jest w Poznaniu; Gdańsk z wynikiem 5,5% ustąpił miejsca miastom takim jak Wrocław (4.1%) i Kraków (5,1%). W latach największą redukcję stopy bezrobocia odnotował Wrocław (67% mniejsza stopa bezrobocia niż w roku bazowym), oraz kolejno Gdańsk (52%) i Poznań (48%); stopa bezrobocia najwolniej zmniejszała się w Krakowie (spadek o 32%). Łączna ocena wskaźników związanych z potencjałem gospodarczym jest najkorzystniejsza dla Poznania, Gdańska i Wrocławia, które wyraźnie przekraczają średnią. Zdecydowanie poniżej średniej uplasowała się Łódź (ryc. 3.). Ryc. 3. Łączna ocena potencjału gospodarczego wybranych miast polskich. Źródło: Antoń M., Gralewska A. 2016, s Zarządzanie finansami publicznymi Kategorię finansów publicznych miast porównano w odniesieniu do wielkości budżetów (i), dynamiki ich zmian w przeliczeniu na liczbę mieszkańców (j), udziału wydatków inwestycyjnych (k), jak też stosunku dochodów własnych do wydatków (l). i) Budżet gdański ma relatywnie najwyższe dochody własne na 1 mieszkańca (5917 zł na mieszkańca). Najniższe dochody cechują budżet Łodzi poniżej 5000 zł. Poznań, Kraków i Wrocław charakteryzują dochody własne na poziomie od 5100 do 5500 zł na 1 mieszkańca. 16

4 j) Istotna jest również dynamika wzrostu wartości budżetu miejskiego. W latach dochody budżetu gdańskiego rosły wolniej (o 110% wartości bazowej) od budżetów Krakowa i Łodzi, których dziesięcioletni wzrost przekroczył 120% wartości dochodów z 2004 roku. Wzrost dochodów własnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca w Poznaniu i Wrocławiu sięgał % stanu początkowego. k) Gdańsk jest zdecydowanym liderem w kategorii udziału wydatków inwestycyjnych w budżecie miejskim z wartością 27% środków budżetowych (średnia dla wybranych miast wynosi 19%). l) Zdolność finansowa różnicuje miasta na te z nadwyżką dochodów nad wydatkami (Poznań, Gdańsk) oraz te o wydatkach przewyższających dochody budżetu (Łódź, Wrocław, Kraków). Najlepsza sytuacja (10% nadwyżka) jest w Poznaniu, Gdańsku znajduje się na następnym miejscu z nadwyżką 4%. Wyłącznie te dwa miasta w badanym dziesięcioleciu odnotowały stały wzrost nadwyżki dochodów nad wydatkami. Najmniej stabilną sytuację ma Łódź, której stosunek dochodów do wydatków jest ujemny i ciągle spada, podobnie jak we Wrocławiu. Łączna ocena zarządzania finansami publicznymi przedstawia się najkorzystniej dla Gdańska. Nieco ponad średnią uplasowała się Łódź, a poziom najbliższy średniej uzyskał Kraków. Najgorzej w tym zestawieniu wypadł Poznań (ryc. 4). Ryc. 4. Łączna ocena zarządzania finansami publicznymi w wybranych polskich miastach Źródło: Antoń M., Gralewska A. 2016, Gdańsk na tle wybranych polskich miast centralnych. Analiza porównawcza , BRG, Gdańsk,s Atrakcyjność inwestycyjna Atrakcyjność inwestycyjną miast porównano na podstawie liczby przedsiębiorstw (m), wartości środków trwałych w przedsiębiorstwach brutto wraz z wydzieleniem udziału nakładów inwestycyjnych (n), jak również sytuacji planistycznej w miastach (o), zasobności bazy noclegowej (p) oraz dostępności portów lotniczych (q). m) Najwięcej podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na liczbę ludności zarejestrowanych jest obecnie w Poznaniu 196 firm/1000 osób, niewiele 17

5 mniej we Wrocławiu 174 i Krakowie 166. Gdańsk charakteryzował się najbardziej dynamicznym wzrostem liczby podmiotów gospodarczych w latach wśród wybranych miast i osiągnął wartość 154 firm na tysiąc mieszkańców. Łódź zarówno pod względem liczby podmiotów gospodarczych (130/1000 mieszkańców), jak i dynamiki wzrostu wypada dużo gorzej niż pozostałe miasta. n) Gdańskie przedsiębiorstwa cechują jedne z najniższych w zestawieniu (po firmach łódzkich) wartości środków trwałych brutto średnio 430 tys. zł na jedno przedsiębiorstwo. Największą wartość brutto środków trwałych mają przedsiębiorstwa krakowskie (586 tys. zł), ponadprzeciętną dysponują też przedsiębiorstwa poznańskie (561 tys. zł) i wrocławskie (524 tys. zł). Wszystkie wybrane miasta w badanym okresie charakteryzowały się zbliżonym udziałem nakładów inwestycyjnych w odniesieniu do wartości środków trwałych brutto (ok. 7 8%). o) Do przyspieszenia procesów inwestycyjnych w miastach może się również przyczynić uporządkowana sytuacja planistyczna. Zdecydowanym liderem w tej kategorii jest Gdańsk. Udział powierzchni miasta objętej planami w Gdańsku wynosi 65%, we Wrocławiu 56,3%, w Poznaniu 42%, najmniej w Łodzi 8,7% powierzchni. p) Pod względem bazy noclegowej przoduje Kraków 157 obiektów i ponad 20 tys. miejsc noclegowych to wartości prawie trzykrotnie wyższe niż w pozostałych miastach w zestawieniu. Poznań, Gdańsk i Wrocław mają zbliżoną liczbę obiektów noclegowych (67 54) oraz miejsc noclegowych (7,2 tys., 7,7 tys. i 8,7 tys.). Nie bez znaczenia pozostaje również dostępność obiektów noclegowych najwyższych kategorii. Tutaj również przoduje Kraków z sumą 38 obiektów cztero- lub pięciogwiazdkowych. Zdecydowanie mniejszą liczbą obiektów wysokiej klasy dysponują Wrocław (18), Poznań (15), Gdańsk (12) i Łódź (5). q) W ostatniej dekadzie znacząco rozwinął się rynek lotniczy miast centralnych. W Gdańsku dynamicznie wzrasta liczba osób obsługiwanych przez port lotniczy im. Lecha Wałęsy. W 2014 roku skorzystało z niego 3,2 mln pasażerów w zestawieniu wybranych miast lepszy wynik miało tylko lotnisko krakowskie (3,8 mln podróżnych). Lotniska w Poznaniu (1,4 mln) i Wrocławiu (2 mln) charakteryzuje wolniejsza dynamika wzrostu liczby obsługiwanych osób w badanym dziesięcioleciu. Łódzkie lotnisko Lublinek, pomimo dużego wzrostu liczby pasażerów w badanym okresie, nie może się równać z wymienionymi lotniskami rangi regionalnej, ponieważ obsłużyło tylko 0,25 mln pasażerów. Ma słabe perspektywy rozwojowe głównie ze względu na zbyt dużą konkurencję blisko położonych lotnisk: warszawskiego im. Fryderyka Chopina oraz Mazowieckiego Portu Lotniczego w Modlinie. W łącznej ocenie atrakcyjności inwestycyjnej miastem o najkorzystniejszych warunkach został zdecydowanie Kraków. Kolejną pozycję zajął Gdańsk, ponad 18

6 średnią wybranych miast ulokował się również Wrocław. Dużo gorszą atrakcyjnością inwestycyjną charakteryzuje się Łódź (ryc. 5). Ryc. 5. Łączna ocena atrakcyjności inwestycyjnej wybranych polskich miast Źródło: Antoń M., Gralewska A. 2016, Gdańsk na tle wybranych polskich miast centralnych. Analiza porównawcza , BRG, Gdańsk, s Kapitał mieszkaniowy Kapitał mieszkaniowy zależy głównie od zasobów technicznych i infrastrukturalnych poszczególnych miast. Dla zobrazowania tego zagadnienia przedstawiono podstawowe wskaźniki dotyczące mieszkalnictwa charakteryzujące dostępność mieszkań (r) i standard zamieszkiwania (s) i (t). r) Największe nasycenie rynku mieszkaniowego odnotowano w Łodzi (496 mieszkań/1000 mieszkańców). Niezmiennie od 2004 roku Gdańsk charakteryzuje najgorsza dostępność mieszkań. W 2014 roku kształtowała się na poziomie 448 mieszkań na 1000 mieszkańców. Jednocześnie Gdańsk wraz z Krakowem w badanym dziesięcioleciu miał najszybszy przyrost powierzchni użytkowej mieszkań. Wyniki tych miast są zbliżone także w przypadku wartości średniej powierzchni mieszkaniowej dla 1 mieszkańca (26 m 2 ). s) Najmniejsze mieszkania (średnia powierzchnia 53,8 m 2 ) są w Łodzi. Nieco lepsze warunki mieszkaniowe ma Gdańsk (59,5 m 2 ), a liderami w tej klasyfikacji zostały Poznań i Wrocław (średnia powierzchnia 65 i 70 m 2 ). t) Wyposażenie wybranych miast w sieć wodociągową i kanalizacyjną jest ustabilizowane i wykazuje niewielkie różnice. W obu kategoriach najlepiej wypada Gdańsk, którego niemal 100% mieszkańców ma dostęp do wodociągów miejskich. Najniższe noty w obu przypadkach otrzymuje Łódź. Łączne oceny kapitału mieszkaniowego dla wybranych pięciu miast są bardzo wyrównane. Najlepszy wynik osiąga Wrocław (108 pkt), najgorszy Łódź (95 pkt). Pozostałe miasta osiągnęły wyniki bliskie średniej (ryc. 6). 19

7 Ryc. 6. Łączna ocena kapitału infrastrukturalnego i technicznego wybranych polskich miast. Źródło: Antoń M., Gralewska A. 2016, Gdańsk na tle wybranych polskich miast centralnych. Analiza porównawcza , BRG, Gdańsk, s Jakość życia Jakość życia definiuje, jakie warunki życia i pracy oferuje miasto. W celu porównania tego miękkiego czynnika posłużono się dostępnymi danymi z zakresu m.in. dostępności usług zdrowia (q), poczucia bezpieczeństwa (r), jakości kształcenia ponadgimnazjalnego (s) oraz dostępu do ścieżek rowerowych i terenów otwartych (t). u) Dostępność usług medycznych liczona liczbą lekarzy przypadających na mieszkańców jest najwyższa w Łodzi (55 lekarzy), najmniejsza w Gdańsku i Poznaniu (42, 41). Z analizy dostępności usług świadczonych przez pielęgniarki i położne wynika, że Gdańsk (79 pielęgniarek/10 tys. mieszkańców) wypada znacząco gorzej od pozostałych (w Krakowie jest to 101 pielęgniarek na 10 tys. mieszkańców). v) Gdańsk to miasto o najwyższym poziomie bezpieczeństwa. W roku 2014 stwierdzono tu najmniej przestępstw: 27 przestępstw na 1000 mieszkańców. W pozostałych analizowanych miastach są to wskaźniki na poziomie przestępstw, poza Łodzią o wskaźniku zbliżonym do Gdańska 29/1000. W latach Gdańsk charakteryzował się największym spadkiem liczby przestępstw. Gdańsk jako jedyne analizowane miasto w badanym okresie wykazał wzrost wykrywalności wykroczeń, choć wartość wskaźnika na poziomie 46% spraw w 2014 roku to wciąż wynik gorszy niż krakowski (47%) wrocławski (49%) czy poznański (52%). w) Jakość kształcenia ponadgimnazjalnego definiuje się przez zdawalność matur, która jest najwyższa w Krakowie (83%) i we Wrocławiu (82%). Gdańsk, Poznań i Łódź uzyskały wyniki na słabszym, ale zbliżonym poziomie (79%). x) Innymi ważnymi miernikami jakości życia są infrastruktura rowerowa i tereny zielone. W Gdańsku na każdego mieszkańca przypada 0,35 m ścieżki rowerowej; we Wrocławiu wskaźnik ten wynosi 0,34 m/mieszkańca, pozostałe miasta mają znacznie niższe współczynniki nie większe niż 0,25 m/mieszkańca. Miasta te mają jednak wyższy udział ogólnodostępnych 20

8 terenów zielonych 5 szczególnie Kraków (5,5% udziału w powierzchni administracyjnej miasta). Gdańsk, z udziałem ogólnodostępnych terenów zielonych na poziomie 4% uplasował się na przedostatniej pozycji (przed Wrocławiem). Łączna ocena jakości życia oparta na powyższych wskaźnikach pokazuje, że wybrane miasta znajdują się na bardzo podobnym poziomie i oscylują nieznacznie wokół średniej. Na nieznaczne prowadzenie wysunął się Kraków (103 pkt), a zaraz za nim jest Gdańsk (102 pkt). Różnica między Gdańskiem a Łodzią, Poznaniem i Wrocławiem, które osiągnęły wyniki poniżej średniej, jest stosunkowo mała i wynosi mniej niż 4 pkt (ryc. 7). Ryc. 7. Łączna ocena jakości życia w wybranych polskich miastach Źródło: Antoń M., Gralewska A. 2016, Gdańsk na tle wybranych polskich miast centralnych. Analiza porównawcza , BRG, Gdańsk, s Podsumowanie Zestawienie wyżej opisanych ocen w jeden wskaźnik zbiorczy wykazuje, że to właśnie Gdańsk charakteryzuje najwyższa suma punktów z analizy 6 zasobów wynosząca 637 punktów. Na tle analizowanych miast Gdańsk prezentuje się jako jednostka o dużym potencjale gospodarczym i najkorzystniejszej ocenie zarządzania finansami publicznymi (ryc. 8). Niewiele niższy wynik końcowy osiągnął Kraków (629 pkt) miasto z wyróżniającą się atrakcyjnością inwestycyjną oraz najwyższymi ocenami jakości życia i kapitału ludzkiego. Kolejne wyniki osiągnęły Wrocław, który uzyskał 613 punktów, i Poznań z 598 punktami. Najsłabiej wypadła Łódź (542 pkt). Poza wyjątkowo dobrą oceną zarządzania finansami publicznymi i dużym potencjałem gospodarczym Gdańsk utrzymuje średnie wartości dla pozostałych wskaźników w żadnej z kategorii nie jest najsłabszy. Tylko gdański kapitał mieszkaniowy jest oceniony poniżej średniej wybranych miast. 5 Klasyfikacja na podstawie danych GUS, w których do ogólnodostępnych terenów zielonych są zaliczane: parki spacerowo-wypoczynkowe, tereny zieleni osiedlowej oraz zieleńce. 21

9 Ryc. 8. Łączne oceny sześciu zasobów w wybranych polskich miastach Źródło: opracowanie własne. Zestawienie powyższych wyników z wynikami podobnej analizy z 2008 roku 6 pokazuje dynamikę rozwoju Gdańska na tle innych miast centralnych (tab. 1). Uzyskując 11 punktów więcej niż w 2008 roku, miasto wyprzedziło wolniej punktujący Kraków oraz miasto Poznań z zauważalną tendencją spadkową. Zwiększył się również dystans Gdańska od słabszego Wrocławia, który zanotował w tym zestawieniu najmniejszy progres. Tab. 1. Porównanie wyników analiz wybranych polskich miast z 2008 i 2016 roku Jednostka terytorialna Suma punktów 2008 r. Indeks końcowy 2008 r. Suma punktów 2016 r r r. Indeks końcowy 2016 r. Łódź Kraków Poznań Wrocław Gdańsk Źródło: opracowanie własne na podstawie: Antoń M., Gralewska A., 2016, Gdańsk na tle wybranych polskich miast centralnych. Analiza porównawcza , BRG, Gdańsk oraz Antoń M., Turzyński M., 2008, Gdańsk na tle wybranych miast centralnych polskich metropolii. Analiza porównawcza, BRG, Gdańsk. 6 Antoń M., Turzyński M., 2008, op. cit. R 22