Interwencja kryzysowa w przypadku zachowań samobójczych

Transkrypt

1 Interwencja kryzysowa w przypadku zachowań samobójczych Zagadnienie samobójstwa jest bardzo rzadko poruszane w naszym społeczeństwie. Jest tematem tabu. Często unikamy go w codziennych rozmowach, uważając, że problem nas nie dotyczy lub nie istnieje. Młodzież, która odbiera sobie życie, przeżywa konflikty w wielu sferach życiowych, które po pewnym czasie kumulują się. Podłożem decyzji samobójczej jest, bowiem szereg zazębiających się czynników. Samobójstwo jest formą dezaprobaty pewnej formy życia, która nie przynosi człowiekowi oczekiwanej satysfakcji. Często samobójstwo odczytywane jest jako ucieczka przed bólem, jako bunt wobec świata; człowiek sam chce zdecydować o tym jak, kiedy i gdzie umrze. Samobójstwo jest przegraną, klęską uważaną za ogromne nieszczęście. Jest rezygnacją ze wszystkich wartości, jakie wiążemy z faktem istnienia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dla człowieka wybierającego śmierć, życie wydaje się bezsensowne i jest czarną melancholią. W jego wyobrażeniu, odebranie sobie życia ukoi jego cierpienie i ból, będzie kresem wszelkich aspiracji, nadziei i dążeń. Uważa się, że samobójstwo jest domeną ludzi słabych, najlepszym dla nich wyjściem w pokonywaniu przeciwności. Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy decyzja o samobójstwie rodzi się nagle, czy też narasta w nas przez długi okres czasu. Człowiek cierpiąc ma nadzieję, że będzie lepiej, że coś się zmieni. Złudzenie i nadzieja trzymają go przy życiu. W momencie, kiedy życie staje się pasmem rozczarowań, samobójstwo jest dla niektórych ludzi lekarstwem, o tyle skutecznym, bo śmiertelnym. Negatywne emocje jednostronnie ukierunkowują myśli, fantazje, działanie w kierunku autodestrukcji. Targnięcie się na własne życie jest symptomem, za którym stoi wiele problemów i niezależnie od tego, jakie są źródła decyzji o samobójstwie i motywy jednostki, w każdym z przypadków istnieją głębsze przyczyny, które doprowadzają czy do zaburzenia czynności psychicznych (depresja, uzależnienia, patologie osobowości, psychozy), czy zaburzeń konfliktów z otoczeniem, czy w końcu utraty woli życia, których ostatecznym efektem jest samobójstwo. Powszechną cechą ludzi zagrożonych samobójstwem jest poczucie osamotnienia, odizolowania, opuszczenia i niezrozumienia. Mamy wówczas do

2 czynienia z zawężeniem stosunków międzyludzkich. Stereotypy społeczne na temat samobójstw Samobójstwa wywołują silne emocje i postawy obronne. W społeczeństwie funkcjonują różne stereotypowe przekonania na temat samobójstw. Opinie: Nie popełnia samobójstwa, kto o nim mówi. Fakty: Na 10 samobójstw przypada ośmioro, którzy mówili jasno o swych zamiarach. Opinie: Do samobójstw dochodzi bez wyraźnych sygnałów. Fakty: Wiele samobójców sygnalizuje swój zamiar w różnorodny sposób. Opinie: Samobójca zawsze chce odebrać sobie życie. Fakty: Większość z nich oscyluje między pragnieniem śmierci a pragnieniem życia, pozostawiając innym zadanie ratowania ich. Opinie: Pierwsza próba zawsze toruje drogę następnym. Fakty: Zniechęceni do życia tylko w pewnym okresie odczuwają pragnienie samobójstwa. Opinie: Poprawa po kryzysie oznacza koniec ryzyka. Fakty: Większość samobójstw zdarza się w okresie zaczynającej się poprawy, gdy pacjent odzyskuje energię dla zrealizowania swych chorobliwych zamiarów. Opinie: Samobójstwo zależy od zamożności człowieka. Fakty: Nie jest ono plagą biednych ani bogatych zdarza się we wszystkich warstwach. Opinie: Samobójstwo popełniają lub chcą popełnić tylko osoby chore psychicznie. Fakty: Z wielu badań wynika, że samobójca jest zawsze krańcowo nieszczęśliwy, lecz niekoniecznie chory psychicznie. Czynniki ryzyka próby samobójczej 1.Czynniki społeczno demograficzne: wiek- ryzyko skutecznego samobójstwa wzrasta z wiekiem, szczególnie wśród mężczyzn około 75 roku życia;

3 płeć- próby samobójcze są trzy razy częstsze wśród kobiet; samobójstwa dokonane są 2-3 razy częstsze wśród mężczyzn; sytuacja rodzinna ryzyko wzrasta wśród samotnych, owdowiałych, bezdzietnych lub mieszkających bez dzieci, u samotnych, którzy doznali ostatnio niepowodzeń w miłości, w przypadku prób samobójczych lub dokonanych samobójstw w rodzinie; sytuacja zawodowa brak pracy, wykształcenia zawodowego zwiększają ryzyko. 2.Stan somatyczny: Połowa pacjentów dokonujących zamachu samobójczego cierpiała na jakąś chorobę somatyczną: ryzyko wzrasta w przypadku chorób przewlekłych, długo utrzymujących się bólów itd.; 3.Stan psychiczny: choroby afektywne w fazie depresji depresja jest przyczyną % skutecznych zamachów samobójczych; szczególnie groźne są; niepokój, pobudzenie, urojenia depresyjne, długotrwała bezsenność, rozpoczynająca się poprawa przejawiająca się lepszą aktywnością niż nastrojem;\ elementy dysforii, szczególnie u osób z zaburzeniami osobowości; zespoły schizofreniczne, szczególnie z omamami imperatywnymi; urojenia; uzależnienia od alkoholu i innych substancji ( około 25% samobójstw wiąże się z ich nadużywaniem ); okres poporodowy i stany napięcia przedmiesiączkowego. Cechy wysokiego ryzyka osoby z klinicznymi objawami depresji osoby uzależnione od alkoholu, leków i narkotyków; osoby, które zapowiadały, że popełnią samobójstwo lub uprzednio dokonały próby samobójczej; starsi i osamotnieni bezrobotni osoby z przewlekłą chorobą, której towarzyszą uporczywe bóle.

4 Interwencja w przypadku próby samobójczej Każda próba samobójcza wymaga wnikliwej diagnozy. W przypadku osób zgłaszających się po próbie samobójczej interwencję należy rozpocząć od oceny stanu somatycznego i konieczności pomocy medycznej oraz diagnozy stanu psychicznego. Trzeba sprawdzić, czy próba samobójcza nie była uwarunkowana zaburzeniami psychicznymi i rozważyć ryzyko ponowienia się próby odebrania sobie życia. Osoby po próbie samobójczej znajdują się w szczególnej sytuacji ze względu na oczekiwania otoczenia wobec nich: z jednej strony są otoczone opieką i kontrolowane, a z drugiej strony oczekuje się od nich przyjęcia odpowiedzialności za swoje życie i wykazanie się aktywnością. Często po próbie samobójczej obserwuje się poprawę nastroju, co może być mylnie interpretowane jako pogodzenie się z życiem, podczas gdy jest to jedynie przejściowy spadek napięcia i uczucie ulgi, wywołane samą próbą samobójczą. Trzeba pamiętać, że pierwsze trzy miesiące po próbie samobójczej to okres zwiększonego ryzyka ponowienia próby samobójczej. Pomoc rodzinie osoby po próbie samobójczej Śmierć samobójcza w większości przypadków jest ogromną traumą dla rodziny i znajomych. Trudno jest pozbyć się poczucia żalu, a czasem wstydu i poczucia winy. Zaczynamy zastanawiać się nad bagatelizowaniem, niedostrzeganiem sygnałów, które dopiero teraz są dla nas zrozumiałe i nabierają odpowiedniego znaczenia. Często jednak symptomy nadchodzącej tragedii są mało wyraźne. Dla najbliższych śmierć samobójcza zawsze będzie tragedią i gorzkim przeżyciem, a co za tym idzie wydarzeniem krytycznym, które wywiera istotny wpływ na późniejsze życie poszczególnych członków rodziny. Samobójstwo podważa podstawową zasadę biologiczną - instynkt samozachowawczy człowieka, jest objawem kryzysu wewnętrznego jednostki. Jeżeli śmierć dziecka przychodzi nagle, wstrząs ten może trwać wiele miesięcy. W tych bardzo trudnych chwilach ważnym czynnikiem jest wsparcie społeczne. Jeżeli nie zostanie udzielona odpowiednia pomoc psychologiczna, często można stwierdzić samobójstwa powtarzające się w rodzinie na przestrzeni kilku pokoleń. Cele interwencji kryzysowej w rodzinie osoby po próbie samobójczej

5 Celem interwencji kryzysowej w rodzinie po próbie samobójczej jest; szybkie zmobilizowanie rodziny do udzielenia bliskiemu wsparcia i zapewnienia mu pewnego bezpieczeństwa; udzielenia bliskiemu pomocy potrzebnej do poradzenia sobie z sytuacją kryzysową w rodzinie; prewencja suicydalna w rodzinie, co oznacza wzmocnienie więzi rodzinnych, akceptacji, a także uwzględnienie faktu, że każdy członek rodziny, a nie tylko osoba po próbie samobójczej, ma prawo otrzymać pomoc. Diagnoza rodziny po próbie samobójczej Diagnoza rodziny powinna uwzględnić jej stan przed i po próbie samobójczej bliskiego. Czynniki ryzyka tkwiące w rodzinie przed próbą samobójczą tradycja suicydalana w historii rodziny tendencje do wycofania się, izolacji i zrywania związków w rodzinie; atmosfera pełna zarzutów i krytyki; występowanie traumatycznych sytuacji w rodzinie, przemoc i wykorzystywanie seksualne ( bite kobiety i dzieci, kazirodztwo ). Rodzina po próbie samobójczej Próba samobójcza, jako krytyczne wydarzenie życiowe, wywiera istotny wpływ na poszczególnych członków rodziny. Są nią wstrząśnięci, często skonfrontowani z własnymi skłonnościami samobójczymi. Ich poczucie bezpieczeństwa zostaje naruszone, co może być źródłem nowej fali samobójczej. Przy diagnozowaniu reakcji kryzysowej u poszczególnych członków rodziny powinno się zwrócić uwagę na następujące kwestie: członkowie rodziny, którzy mieli kiedyś myśli bądź tendencje samobójcze, mogą reagować nieadekwatnie na próbę samobójczą kogoś bliskiego (bagatelizować, zaprzeczać, odrzucać, zachowywać się agresywnie); czy w rodzinie istniej tzw. bliski problemowy, czyli osoba reagująca najbardziej nieadekwatnie z powodu własnych tendencji samobójczych; czy powstała w rodzinie wroga atmosfera, wykluczająca osobę po próbie samobójczej. Przebieg interwencji kryzysowej

6 W interwencji kryzysowej, oprócz indywidualnych spotkań z osobą po próbie samobójczej, równie ważne jest możliwie szybkie spotkanie całej rodziny (w tym pacjenta) z terapeutą. Interwencja jest tym skuteczniejsza, im szybciej zostanie rozpoczęta. Pierwszy kontakt rodziny po próbie samobójczej jest momentem szczególnie krytycznym, stąd ważna jest obecność terapeuty podczas tego spotkania. Bliscy są wówczas najbardziej zirytowani i wstrząśnięci, reagują niekiedy obwinianiem osoby, która dokonała próby samobójczej, są smutni, mają poczucie krzywdy. Osoby po próbie samobójczej mają nieraz poczucie winy wobec bliskich, obawiają się ich reakcji. Przy pierwszym spotkaniu ważne jest zapobieganie takim zachowaniom, jak wzajemne obwinianie się, bagatelizowanie i agresywne odrzucanie, dlatego też należy zająć się każdym członkiem rodziny. Terapeuta daje każdemu czas na rozmowę o jego aktualnych uczuciach i konfliktach, przyjmuje je ze zrozumieniem i akceptacją. Interwencja kryzysowa w sytuacji dokonanego samobójstwa Śmierć samobójcza członka rodziny jest bolesnym wydarzeniem traumatycznym, wywołującym silne reakcje emocjonalne. Tak jak przy innych doświadczeniach utraty, w procesie żałoby po śmierci samobójczej bliskiego wyróżnić można cztery fazy tego procesu; 1. Faza szoku z dominującym mechanizmem zaprzeczenia. Może trwać od kilku dni do kilku tygodni. 2. Faza silnych emocji i buntu; lęk, złość, poszukiwanie winnego, poczucie winy, występują też zaburzenia snu. 3. Koncentracja na osobie zmarłego i początki akceptacji utraty. 4. Pogodzenie się z utratą. W większości rodzin proces żałoby ma charakter nietypowy w przeważającej części nie dochodzi w ogóle do jego rozpoczęcia. W wielu przypadkach nie akceptuje się śmierci jako faktu nieodwołalnego. W rezultacie nieodbytej żałoby w rodzinie dochodzi do wielu niekorzystnych zmian. Komunikowanie się członków rodziny jest zaburzone, istnieją niedopowiedziane sprawy, samobójstwo staje się nieraz tematem tabu i tajemnicą rodzinną. W kontaktach z otoczeniem stawia się też swoiste bariery, które mają za zadanie bronić przed obwinianiem z zewnątrz. Pomoc jaką rodzina otrzymuje od otoczenia, jest często niewystarczająca, dlatego jej

7 członkowie mogą odczuwać, że się ich unika. Pomoc profesjonalna przy śmierci samobójczej bliskiego jest szczególnie wskazana, by proces żałoby mógł się rozpocząć i przebiegać prawidłowo. Narastająca obecnie na całym świecie ilość samobójstw, zwłaszcza wśród ludzi młodych, skłania do intensyfikacji badań naukowych i podejmowania prób zapobiegania tym dramatycznym zachowaniom. Z doświadczenia klinicznego wynika, iż każde ostrzeżenie ze strony młodego człowieka należy traktować bardzo poważnie. Każde zagrożenie głębokim kryzysem niesie ze sobą zagrożenie życia. Nie ma samobójstw bez powodu. Tylko dorośli nie chcą przyjąć do wiadomości, że motyw dla nich błahy, niepoważny, dla dziecka może być kluczowym problemem egzystencjalnym. Samobójstwa są ogromnym dylematem naszych czasów, który dotyczy wszystkich grup społecznych. Trzeba pamiętać, że samobójcy to ludzie normalni, tacy jak my wszyscy, może tylko wrażliwsi i słabsi, nieumiejący sprostać nowym warunkom i sytuacji.