Analiza dla Fundacji Rozwoju Dzieci. Oprac. Jan Herbst

Transkrypt

1 Analiza dla Fundacji Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego Oprac. Jan Herbst

2 Cel prezentacji Prezentacja służy przedstawieniu najnowszych danych na temat sytuacji edukacji przedszkolnej w Polsce; Jest to kontynuacja analiz przeprowadzonych na zlecenie FRD w 2004 i 2005 roku; Koncentruje się na przedstawieniu dynamiki przemian polskiego systemu edukacji przedszkolnej w perspektywie terytorialnej, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji na terenach wiejskich;

3 Struktura prezentacji 1. Dzieci w wieku przedszkolnym w Polsce podstawowe dane; 2. Publiczny system edukacji przedszkolnej w Polsce 2005 podstawowe dane; 3. Dynamika rozwoju edukacji przedszkolnej w ciągu ostatnich 12 lat; 4. Dostępność edukacji przedszkolnej w perspektywie terytorialnej; 5. Poza publicznym systemem edukacji przedszkolnej; 6. Finansowanie edukacji przedszkolnej przez samorządy lokalne;

4 Dane Analiza bazuje na danych pochodzących z Banku Danych Regionalnych GUS, wg stanu na roku. Część dotycząca niepublicznych placówek edukacji przedszkolnej odwołuje się do danych REGON oraz informacji zebranych przez FRD. Dane dotyczące finansowania placówek edukacji przedszkolnej pochodzą ze sprawozdań finansowych Jednostek Samorządu Terytorialnego (RB-28), za rok 2006.

5 Konwencje i definicje W prezentacji pojawia się kilka pojęć wymagających zdefiniowania: Termin... Gminy miejskie/wiejskie wg OECD Gminy miejskie/wiejskie Gminy miejskie/wiejskie wg rodzaju Wskaźnik przyrostu naturalnego/rzeczywistego Oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych oznacza... Obszary, które są uznawane za tereny miejskie/ wiejskie wg definicji OECD, odwołującej się do kryterium gęstości zaludnienia (miejskie 150 osób/km 2, wiejskie<150 osób/km 2 ) Obszary uznawane za miejskie lub wiejskie na podstawie kryterium statusu administracyjnego. W Polsce za wiejskie uznawane są tereny znajdujące się poza granicami administracyjnymi miast; Gminy miejskie wraz z miejskimi częściami gmin miejsko-wiejskich (w przypadku gmin miejskich wg rodzaju), lub gminy wiejskie wraz z wiejskimi częściami gmin miejsko-wiejskich (w przypadku gmin wiejskich wg rodzaju). Przyrost naturalny stanowi różnicę między liczbą urodzeńżywych i zgonów w danym okresie. Wskaźnik przyrostu naturalnego to stosunek przyrostu ludności w danym okresie do całej populacji. Wskaźnik przyrostu rzeczywistego uwzględnia także saldo migracji Placówki wychowania przedszkolnego funkcjonujące przy szkołach podstawowych. Najczęściej uczęszczają do nich tylko 6-latki objęte obowiązkiem przedszkolnym.

6 1. Dzieci w wieku przedszkolnym w Polsce 2006 podstawowe dane. W całej Polsce na przełomie 2006 i 2007 roku było 1,4 mln. (1,438,873) dzieci w wieku 3-6 lat, w tym ponad 450 tys. ( ) w gminach wiejskich i ponad pół miliona ( ) na terenach wiejskich wg wskaźnika OECD (gęstość zaludnienia poniżej 150 osób/km 2 ). Jeśli wziąć pod uwagę także wiejskie części gmin wiejsko miejskich, liczba dzieci w wieku przedszkolnym na obszarach wiejskich sięga 600 tys. ( ). Dzieci w wieku pomiędzy 3-5 rokiem życia było ponad 450 tys. ( ).

7 1. Dzieci w wieku przedszkolnym w Polsce 2006 podstawowe dane. W porównaniu do roku 2005, liczba dzieci w wieku przedszkolnym jest dziś blisko o 100 tysięcy mniejsza. W ciągu najbliższych kilku lat może się jednak zwiększyć, ze względu na wzrost liczby urodzeń. Wciąż jednak, będzie ich znacznie więcej niż miejsc w przedszkolach. Wg dostępnych danych, dzieci w wieku od 0 do 3 lat jest dziś w Polsce 1,4 mln.(1, ), zaś w wieku od 0 do 2 lat ponad milion. W roku 2009 w wiek przedszkolny wkroczy ok. 350 tys. dzieci, które urodziły się w roku 2006, zaś do szkoły podstawowej odejdzie 350 tys. ówczesnych 4-latków. Dodatni przyrost naturalny/1000 mieszkańców (.010 na poziomie kraju w roku 2004) wynika przede wszystkim ze zwiększonej liczby urodzeń na terenach wiejskich (tu, jego wartość przekroczyła 0,7) Na wsi, zarówno wskaźnik przyrostu naturalnego, jak i wskaźnik przyrostu rzeczywistego (uwzględniającego wpływ migracji) mają wartość dodatnią dotyczy to zwłaszcza tego ostatniego (warto odnotować zasadniczo nowe zjawisko dodatniego bilansu migracji wieś/miasto). Wg dostępnych danych, na terenach wiejskich żyje (w zależności od tego, jaką definicją tych terenów się posługujemy) od ok. 350 do 450 tys. dzieci w wieku 0-2 lata. Czeka na nie mniej więcej tys. miejsc w przedszkolach, nie licząc placówek przedszkolnych dla 6-latków przy szkołach.

8 * ** * Wraz z wiejskimi częściami gmin wiejsko-miejskich ** Wraz z miejskimi częściami gmin wiejsko-miejskich

9 * Od mniej więcej 2 lat datuje się (przynajmniej na poziomie oficjalnych danych) odwrócenie tendencji w przepływach ludności pomiędzy miastem i wsią przyrasta liczba ludzi zameldowanych na terenach wiejskich. Jednak sytuacja pod tym względem jest regionalnie silnie zróżnicowana.

10 2. System edukacji przedszkolnej w Polsce 2006 miejsca w przedszkolach. Publiczny system wychowania przedszkolnego to niespełna 700 tys. ( ) miejsc w przedszkolach (nie licząc placówek przedszkolnych przy szkołach), w tym tylko 3,6 tys. miejsc w przedszkolach specjalnych. Oznacza to, że w całym kraju na miejsce w przedszkolu (nie będącym placówką przedszkolną przy szkole) może liczyć mniej więcej 48% dzieci w wieku przedszkolnym, zaś na terenach wiejskich od 20,6 do 22,2% - w zależności od przyjętej definicji obszarów wiejskich. Wolnych miejsc w przedszkolach (bez placówek przedszkolnych) w całej Polsce jest niewiele ponad 20 tys. (czyli niespełna 3%), w tym mniej więcej 9-11 tys. na terenach wiejskich (7-9% wszystkich miejsc w przedszkolach na wsi). Trzeba zaznaczyć, że liczba ta nie ma żadnego rzeczywistego znaczenia (w poszczególnych częściach kraju i miejscowościach sytuacja pod tym względem przedstawia się bardzo różnie). Jednak zwraca uwagę, że choć na terenach wiejskich dzieci mają mniejszą szansę na chodzenie do przedszkola (na 1 miejsce w przedszkolu wiejskim przypada przeciętnie ok. 4-5 dzieci w wieku przedszkolnym, podczas gdy w miastach wskaźnik ten wynosi ok. 1,5), liczba wolnych miejsc w przedszkolach jest tu relatywnie większa.

11 2. Miejsca w przedszkolach 2006.

12 2. Miejsca w przedszkolach 2006.

13 2. System edukacji przedszkolnej w Polsce 2006 liczba przedszkoli Wg dostępnych danych w Polsce funkcjonuje ponad 7800 przedszkoli publicznych (7811), w tym zaledwie 82 przedszkola specjalne. Znakomita większość z nich ulokowana jest w miastach. W 316 gminach miejskich znajduje się 4114 (ponad 52%) wszystkich przedszkoli, zaś jeśli dodać do nich miasteczka stanowiące centra gmin wiejsko-miejskich, okazuje się, że ponad 70% przedszkoli publicznych (5664) zlokalizowanych jest w granicach miast lub miasteczek. W gminach wiejskich działa 2004 przedszkola zwykłe i zaledwie 3 przedszkola specjalne. Do tego można doliczyć 575 przedszkoli zlokalizowanych w wiejskich częściach gmin wiejsko-miejskich. Co ważne, choć w ciągu ostatnich 2 lat liczba przedszkoli nieznacznie wzrosła (o ponad 100), to na terenach wiejskich jest ich o kilkadziesiąt mniej.

14 2. Liczba przedszkoli W gminach wiejskich jest więc zdecydowanie mniej przedszkoli niż w miastach. Jest za to zdecydowanie więcej oddziałów przedszkolnych przy szkołach, do których uczęszczają przede wszystkim 6-latki (placówki te, pełniące funkcję zastępczą wobec przedszkoli, ujmowane są w statystyce publicznej osobno) Na 9518 istniejących w Polsce placówek tego typu aż 7701 (ponad 80%) działa na terenach wiejskich (liczba ta spada do 5681, gdy nie bierzemy pod uwagę wiejskich części gmin wiejsko miejskich). Oczywiście, wraz z wielkością miejscowości wzrasta liczba przedszkoli. Zwiększa się także ich obłożenie (o ile w przedszkolach wiejskich średnio 3% miejsc pozostaje wolnych, a w przedszkolach położonych w wiejskich częściach gmin wiejsko miejskich nawet 10% o tyle w przedszkolach zlokalizowanych w miastach odsetek ten wynosi tylko niespełna 1%).

15 2. Liczba przedszkoli Wielkość gminy Średnia liczba przedszkoli Całkowita liczba przedszkoli Średnia liczba placówek przedszkolnych przy szkołach Całkowita liczba placówek przedszkolnych przy szkołach Razem liczba placówek Razem średnia liczba placówek Wiejskie 1, , ,7 miasta < 5 tys. mieszk. 1, , ,3 miasta 5-10 tys. 1, , ,2 miasta tys. 3, , ,4 miasta tys. 6, , ,8 miasta tys. 14, , ,7 miasta >100 tys. 43, , ,8 Polska 2, , ,6

16 2. Liczba przedszkoli * Wyjątkowo duża liczba przedszkoli w najmniejszych miastach to efekt wysysania funkcji edukacyjnych z terenów wiejskich do lokalnych centrów administracyjnych miejskich części gmin wiejsko-miejskich

17 2. System edukacji przedszkolnej w Polsce 2006 dynamika rozwoju sieci przedszkoli W ciągu ostatniego roku (od końca roku 2005 do końca 2006) liczba przedszkoli wzrosła o 73, w tym o 5 przedszkoli specjalnych. Wzrost liczby przedszkoli to wyraźna zmiana w stosunku do dotychczasowego trendu od początku lat 90 liczba przedszkoli systematycznie spadała. Warto jednak podkreślić, że wzrost ten dotyczy miast to tu liczba przedszkoli wzrosła. Na terenach wiejskich, gdzie już wcześniej przedszkoli było bardzo mało, ich liczba praktycznie się nie zmieniła. W porównaniu do roku 2005, liczba przedszkoli w gminach wiejskich zwiększyła się o zaledwie 1 placówkę. W wiejskich częściach gmin wiejsko-miejskich uległa wręcz zmniejszeniu o 5 placówek. W ciągu ostatniego roku najwięcej przedszkoli przybyło w Polsce centralnej przede wszystkim na Mazowszu (37 i 1 [przedszkole specjalne oczywiście najwięcej w Warszawie). Największy spadek liczby przedszkoli odnotowano w woj. Opolskim, gdzie jednak jest ich relatywnie najwięcej (o 11 przedszkoli). Na terenach wiejskich nie zmieniło się w ostatnim roku prawie nic. Najwięcej przedszkoli ubyło w woj.. Opolskim (9) oraz Wielkopolskim. W regionach, gdzie przedszkoli na wsi było najmniej (Podlasie, Woj. Zachodniopomorskie, Warmińsko-Mazurskie) ich liczba nie zmieniła się wcale.

18 2. Dynamika rozwoju sieci przedszkoli Jak już wspomniano, negatywny trend w rozwoju sieci przedszkoli ma w Polsce charakter długotrwały. Od roku 1994 (a więc w ciągu 12 lat), ogólna ich liczba zmniejszyła się o 1684przedszkola zwykłe oraz 21 przedszkoli specjalnych. Oznacza to, że w tym okresie liczba prze ok. 20%. Tylko w ciągu ostatnich 6 lat (od roku 2000) ubyło w Polsce ponad 700 przedszkoli zwykłych (przedszkoli specjalnych jest dziś o 11 więcej niż w roku 2000). Liczba gmin, w których nie ma przedszkola zwiększyła się w tym czasie z 860 do 894 (części wiejskie i miejskie gmin wiejsko-miejskich liczone osobno) choć, jak już zaznaczono, w ostatnim roku liczba przedszkoli zaczęła rosnąć. Podobnie jak było to w skali roku, na przestrzeni ostatniej dekady największy spadek liczby przedszkoli odnotowano na terenach wiejskich w gminach wiejskich liczba przedszkoli zmniejszyła się o 823 placówek zwykłych i 5 specjalnych (z 2824 i 8 do 2001 i 3). W gminach wiejsko-miejskich (przede wszystkim zaś w ich wiejskich częściach) ubyło ponad 500 przedszkoli, zaś w miastach niespełna 350 (332 i 13 przedszkoli specjalnych). Oznacza to, publicznych usytuowanych na obszarach wiejskich stanowi mniej więcej 70% ich liczby z roku Największy spadek liczby przedszkoli zarejestrowano na Opolszczyźnie (o 42%), Warmii i Mazurach (30%), a także w woj. świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim i lubuskim. Najmniejszy w małopolskim, lubelskim, pomorskim. Jedynym województwem, w którym jest dziś mniej więcej tyle samo przedszkoli co w roku 2004 jest Mazowieckie (wpływ Warszawy) Biorąc pod uwagę jedynie obszary wiejskie, do regionów, w których liczba przedszkoli zmniejszyła się najbardziej zalicza się, obok Opolszczyzny, woj. podlaskie, warmińsko mazurskie, zachodniopomorskie, lubuskie, kujawsko-pomorskie i świętokrzyskie (liczba przedszkoli w gminach wiejskich tych regionów zmniejszyła się w ciągu ostatnich 12 lat o więcej niż 40%)

19 2. Dynamika liczby przedszkoli Zmiana w liczbie przedszkoli w ciągu ostatnich 12 lat ( ) (dot. przedszkoli zwykłych i specjalnych, bez oddziałów przedszkolnych w szkołach) * Bez oddziałów przedszkolnych w szkołach. * Wyniki szacunkowe, ze względu na brak danych z roku 1994 dla kilkunastu gmin. Relatywny spadek liczby przedszkoli w ciągu ostatnich 12 lat (w %) (dot. przedszkoli zwykłych i specjalnych, bez oddziałów przedszkolnych w szkołach)

20 2. Dynamika liczby przedszkoli na terenach wiejskich Relatywny spadek liczby przedszkoli na wsi w ciągu ostatnich 12 lat (w %) (dot. przedszkoli zwykłych i specjalnych, bez oddziałów przedszkolnych w szkołach) * Obliczenia dla gmin wiejskich i wiejskich części gmin wiejsko-miejskich. * Wyniki szacunkowe ze względu na brak danych dla kilkunastu gmin z roku 1994

21 3. powszechność edukacji przedszkolnej w Polsce 2006 Na poziomie całego kraju, do przedszkoli publicznych (nie licząc oddziałów przy szkołach) uczęszcza dzieci (o blisko 30 tys. więcej niż jeszcze 2 lata temu), w tym 2383 do przedszkoli specjalnych dzieci uczęszczających do przedszkoli ma od 3 do 6 lat, przy czym znaczną część wśród nich stanowią 6-latki. Liczba dzieci w wieku 3-5 lat jest już znacznie mniejsza: do przedszkola chodzi ich ,6 tys. dzieci korzystających z edukacji przedszkolnej ma więcej niż 6 lat, a prawie 13 tys. (o 2 tys. więcej niż 2 lata temu) nie przekroczyło jeszcze 3 roku życia (większość w dużych miastach). Kolejne (wg danych z końca 2006 roku) uczęszcza do oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych. 85% z nich stanowią 6-latki. Czy to dużo czy mało? Na poziomie całego kraju z edukacji przedszkolnej (poza oddziałami przedszkolnymi, które najczęściej służą jedynie jako zerówki ) korzysta 45,8% dzieci w wieku 3-6 lat aż o 4% więcej niż jeszcze 2 lata temu. Jednak na terenach wiejskich odsetek ten wynosi tylko 18-22% (w zależności od definicji terenów wiejskich), zaś w miastach ok. 65%. Nieco lepiej wygląda sytuacja samych 6-latków do przedszkola chodzi ich 55% (na terenach wiejskich 26-31%). Wśród dzieci od 3 do 5 lat do przedszkola uczęszcza 42% - aż o 8 p.% więcej niż w roku 2004 (na wsi od 15 do 19%). Wyniki są nieco lepsze, jeśli obejmują także oddziały przedszkolne przy szkołach. Do przedszkoli lub oddziałów (traktowanych łącznie) uczęszcza 97,4% 6-latków, co nie dziwi, biorąc pod uwagę, że objęte są one obowiązkiem przedszkolnym. Jednak uwzględnienie danych o oddziałach nie ma prawie żadnego wpływu na wartość wskaźnika upowszechnienia edukacji przedszkolnej wśród dzieci od 3 do 5 lat: wynosi on 44,6%. Wśród dzieci pomiędzy 3 i 6 rokiem życia z edukacji przedszkolnej (w przedszkolach lub oddziałach przy szkołach) korzysta 58,4% dzieci o 5% więcej niż 2 lata od 38 do 42%).

22 3. Powszechność edukacji przedszkolnej

23 3. Powszechność edukacji przedszkolnej

24 3. System edukacji przedszkolnej w Polsce 2005 rozwój edukacji przedszkolnej od 1994 roku W ciągu ostatnich 12 lat, powszechność edukacji przedszkolnej, mierzona odsetkiem dzieci w wieku przedszkolnym korzystających z przedszkoli systematycznie wzrasta. Jest to jednak wzrost powolny. Od 1994 roku, udział dzieci 3-6 lat chodzących do przedszkola w całej ich populacji zwiększył się o 10% (lub ok.14%, jeśli weźmiemy pod uwagę oddziały przedszkolne). Dopiero 5 lat temu upowszechnienie edukacji przedszkolnej w Polsce przekroczyło poziom z 1985 roku, kiedy z przedszkoli lub placówek przedszkolnych przy szkołach korzystało ok. 51% dzieci. Największy wzrost poziomu powszechności edukacji przedszkolnej zanotowano na przestrzeni ostatnich 12 lat wśród dzieci pomiędzy 3 a 5 rokiem życia (o ok. 17 punktów procentowych). Co do 6-latków, zarówno w roku 1994 jak i obecnie przygniatająca większość z nich korzysta z przedszkoli, przy czym jednak prawie połowa dopiero w tym wieku zaczyna edukację, idąc od zerówki przy szkole. W przypadku 6-latków chodzących do standardowych przedszkoli (czteroletnich, nie będących oddziałami przedszkolnymi przy szkołach), powszechność wychowania przedszkolnego nawet zmalała, o prawie 8%.

25 3. Rozwój edukacji przedszkolnej od 1994 roku

26 3. Zmiany upowszechnienia edukacji przedszkolnej

27 4. System edukacji przedszkolnej w Polsce 2006 zróżnicowanie regionalne Zarówno dostępność edukacji przedszkolnej (liczba przedszkoli i ich obciążenie) jak jej powszechność jest w Polsce bardzo zróżnicowana terytorialnie. Częściowo jest to związane z różnicami w poziomie urbanizacji i charakterystyce sieci osadniczej poszczególnych regionów, jednak nie tylko z nimi. Na poziomie 16 województw, więcej przedszkoli (w liczbach bezwzględnych) jest oczywiście w województwach większych i silniej zurbanizowanych. Najwięcej jest ich w woj. śląskim, mazowieckim i wielkopolskim, najmniej na Podlasiu (jedyny region bez ani jednego publicznego przedszkola specjalnego), Warmii i Mazurach, w woj. lubuskim i świętokrzyskim. Jeśli porównać regiony pod względem liczby wszystkich placówek przedszkolnych zarówno przedszkoli, jak i oddziałów przedszkolnych przy szkołach ranking ten nieznacznie się zmienia. Najwięcej takich placówek okazuje się działać w woj. mazowieckim, małopolskim, śląskim i wielkopolskim. Najmniej w regionach najmniejszych - w lubuskim, opolskim oraz na Podlasiu, Pomorzu Zachodnim oraz Warmii i Mazurach. Poniżej zobaczymy, że dane dotyczące liczby przedszkoli w skali regionów mało mówią o faktycznych różnicach w dostępie mieszkańców regionów do sieci przedszkolnej i powszechności kształcenia przedszkolnego.

28 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli 2006 Liczba przedszkoli i przedszkoli specjalnych w regionach (GUS) Liczba przedszkoli i przedszkoli specjalnych w regionach (GUS) bez oddzialow przedszkolnych w szkolach wraz z oddzialami przedszkolnymi w szkolach

29 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie

30 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli

31 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie Aby stwierdzić, jakie są rzeczywiste różnice w dostępności przedszkoli w poszczególnych regionach kraju, należy wziąć pod uwagę wielkość porównywanych regionów oraz informacje o tym, jak rozproszona jest sieć przedszkoli wewnątrz każdego z nich. Wielkość regionów można kontrolować odnosząc dane o liczbie przedszkoli do danych o liczbie dzieci w wieku przedszkolnym (n przedszkoli/n dzieci 3-6 lat*1000). Rozproszenie sieci przedszkolnej analizując jaka jest średnia liczba przedszkoli w gminach każdego z regionów. Dane o liczbie przedszkoli w przeliczeniu na liczbę dzieci w wieku przedszkolnym (bez oddziałów w szkołach, do których najczęściej chodzą 6-latki) pokazują, że najlepsza sytuacja pod względem dostępności przedszkoli panuje w woj. opolskim (gdzie na 1000 dzieci w wieku przedszkolnym przypada ok. 10 przedszkoli), śląskim, małopolskim i wielkopolskim. Najgorsza na Podlasiu (3,3), w woj. kujawsko-pomorskim, warmińsko - mazurskim, zachodniopomorskim. W regionie podlaskim na 1000 dzieci w wieku przedszkolnym przypada 3-krotnie mniej przedszkoli niż na Opolszczyźnie. Ranking regionów ze względu na średnią liczbę przedszkoli w zlokalizowanych w ich granicach gminach przynosi bardzo zbliżone rezultaty. Na czoło wysuwa się woj. śląskie, co nie dziwi, jeśli pamiętać, że należy ono do najsilniej zurbanizowanych w kraju (tzn. jest tam najwięcej gmin miejskich). W statystycznej śląskiej gminie działa ok. 6 przedszkoli (6,3). Nieco gorzej, ale również relatywnie dobrze wypada woj. małopolskie (3,6) i opolskie (3,4). Na czele plasują się także Pomorze i Mazowsze, przy czym pozycja tego ostatniego to w znacznej mierze zasługa Warszawy. Najmniej przedszkoli zlokalizowanych jest przeciętnie w gminach woj. podlaskiego (1,1), lubelskiego, warmińsko-mazurskiego oraz zachodniopomorskiego.

32 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie Liczba przedszkoli w przecietnej gminie w poszczegolnych regionach Bez placowek przedszkolnych w szkolach Liczba przedszkoli w przeliczeniu na 1000 dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) w regionach bez oddzialow przedszkolnych w szkolach

33 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie Ograniczenie analizy do gmin wiejskich ukazuje prawdziwą skalę dostępności edukacji przedszkolnej w większości polskich gmin. Na Opolszczyźnie, w przeciętnej gminie wiejskiej znajdują się ponad 3 przedszkola, zaś na Śląsku 2,9. Z drugiej strony, na Podlasiu jest to zaledwie 0,2 przedszkola, a w woj. zachodniopomorskim, lubelskim, kujawsko-pomorskim, warmińsko-mazurskim nie więcej niż 0,8. Liczba przedszkoli w przecietnej gminie wiejskiej w regionach Bez oddzialow przedszkolnych w szkolach

34 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie Podobny obraz wyłania się z porównania liczby dzieci w gminach wiejskich przypadających na 1 miejsce w przedszkolu. W opolskim miejsc tych jest niemal tyle ile dzieci. Na Podlasiu na 1miejsce przypada więcej niż 12 dzieci wiejskich.

35 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie Łącząc zalety obu przedstawionych wyżej metod oceny dostępności placówek edukacji przedszkolnej, można skonstruować wskaźnik przeciętnej liczby przedszkoli w porównaniu do liczby dzieci w wieku przedszkolnym w gminach. Jego zastosowanie potwierdza, że najmniej przedszkoli w porównaniu do liczby dzieci mogących korzystać z edukacji przedszkolnej jest statystycznie rzecz biorąc w gminach Polski wschodniej: Podlasia (w statystycznej gminie tego regionu na 1000 dzieci w wieku przedszkolnym przypada mniej więcej 1 przedszkole, zaś w przypadku gmin wiejskich zaledwie 0,2 przedszkola!), Lubelszczyzny, Warmii i Mazur, Pomorza Zachodniego oraz Kujaw. Najlepszą (relatywnie) dostępnością sieci placówek przedszkolnych mogą pochwalić się gminy woj. opolskiego, śląskiego, wielkopolskiego, małopolskiego i lubuskiego.

36 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie Liczba przedszkoli/1000 dzieci w wieku przedszkolnym w przecietnej gminie kazdego regionu Bez oddzialow w szkolach Liczba przedszkoli/1000 dzieci w wieku przedszkolnym w przecietnej gminie wiejskiej regionu Bez oddzialow w szkolach

37 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie Na problem dostępu do edukacji przedszkolnej można także spojrzeć inaczej poprzez pryzmat odległości od najbliższej placówki wychowania przedszkolnego (dla dzieci poniżej 6 roku życia). Nie ma danych pozwalających precyzyjnie opisać sytuację pod tym względem, jednak pewnym przybliżeniem mogą być dane na temat tego, w ilu gminach nie ma ani jednego samodzielnego (a więc nie będącego zerówką ) przedszkola. Na potrzeby tej analizy ograniczymy odpowiedź do gmin wiejskich. W świetle już opisanych danych nie dziwi, że najwięcej gmin wiejskich pozbawionych przedszkoli znajduje się na wschodzie Polski: w woj. podlaskim, warmińsko-mazurskim, lubelskim, oraz na północnym zachodzie kraju. Dziwi jednak skala różnic pomiędzy regionami. Przedszkola nie ma w 62 na 82 gminy wiejskie Podlasia (a więc w 3 na 4 przypadki), oraz w co drugiej gminie wiejskiej Warmii i Mazur, Pomorza Zachodniego czy Lubelszczyzny. Dla porównania w woj. opolskim nie ma ani jednej gminy wiejskiej, w której nie byłoby przedszkola, zaś na Górnym Śląsku takich gmin jest zaledwie kilka.

38 4. Regionalne różnice w liczbie przedszkoli bliższe spojrzenie % gmin wiejskich w regionie, w ktorych nie ma ani jednego przedszkola publicznego nie liczac oddzialow przedszkolnych w szkolach

39 4. Powszechność edukacji przedszkolnej zróżnicowanie regionalne Jak już wspomniano, w całej Polsce do przedszkoli uczęszcza mniej więcej 46% dzieci w wieku 3-6 lat, przy czym wśród 6-latków odsetek ten jest wyższy (58%) niż wśród dzieci w wieku 3-5 lat (42%). Jeśli oceniając powszechność edukacji przedszkolnej uwzględnimy dane z oddziałów przedszkolnych w szkołach, odsetek dzieci korzystających z różnych form edukacji przedszkolnej zwiększa się do 58%, przede wszystkim za sprawą objętych obowiązkiem przedszkolnym 6-latków, wśród których tylko 3% nie chodzi do przedszkoli lub placówek przedszkolnych. Jednak także tu przy bliższym spojrzeniu okazuje się, że w różnych częściach kraju upowszechnienie edukacji przedszkolnej jest bardzo różne. Różnice te korespondują rzecz jasna z opisanymi wyżej nierównościami w dostępności sieci przedszkolnej, choć trudno orzec, jaki jest charakter tego związku: do jakiego stopnia niski odsetek dzieci chodzących do przedszkola na danym terenie wynika z braku infrastruktury, do jakiego zaś brak infrastruktury jest konsekwencją nikłego zainteresowania edukacją przedszkolną ze strony rodziców.

40 4. Powszechność edukacji przedszkolnej zróżnicowanie regionalne Najwięcej dzieci chodzi do przedszkoli na południu i zachodzie kraju przede wszystkim w rejonie woj. opolskiego (prawie 65%, lub ponad 70% po uwzględnieniu danych o oddziałach przedszkolnych przy szkołach), śląskiego (61%, lub odpowiednio 66%) i wielkopolskiego (52% lub 64%). Najrzadziej z placówek edukacji przedszkolnej korzystają dzieci ze wschodu i południowego wschodu Polski w woj. świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim, podlaskim i podkarpackim do przedszkola uczęszcza mniej niż 40% dzieci w wieku przedszkolnym, lub połowa dzieci, jeśli wziąć pod uwagę działalność oddziałów dla 6-latków w szkołach. Wśród dzieci w wieku od 3 do 5 lat wychowaniem przedszkolnym objętych jest na wschodzie i południowym wchodzie nieco ponad 30%, podczas gdy na Śląsku i Opolszczyźnie 2 razy więcej (55-60%)

41 4. Powszechność edukacji przedszkolnej zróżnicowanie regionalne % dzieci 3-6 lat chodzacych do przedszkola lub oddzialu przedszkolnego w szkole % dzieci 3-6 lat chodzacych do przedszkola bez oddzialow przedszkolnych w szkolach

42 4. Powszechność edukacji przedszkolnej zróżnicowanie regionalne % dzieci 3-5 lat chodzacych do przedszkola bez oddzialow przedszkolnych w szkolach

43 4. Regionalne różnice w powszechności edukacji przedszkolnej bliższe spojrzenie Jak wiadomo, na terenach wiejskich dzieci zdecydowanie rzadziej chodzą do przedszkola niż w miastach. Jednak także tutaj owo rzadziej oznacza co innego w różnych częściach kraju. Na północy i wschodzie z jakichkolwiek form edukacji przedszkolnej korzysta mniej więcej 1 na 3 dzieci z gmin wiejskich w wieku 3-6 lat (na Opolszczyźnie 2 razy więcej). Wyniki te zawyża stosunkowo duży udział dzieci chodzących do przedszkola wśród 6-latków. W przypadku dzieci młodszych statystyki są znacznie bardziej szokujące. W gminach wiejskich Podlasia, do placówek wychowania przedszkolnego uczęszcza zaledwie 5% dzieci w wieku 3-5 lat, zaś na Warmii i Mazurach, Pomorzu Zachodnim, Lubelszczyźnie czy Kujawach wskaźnik ten oscyluje wokół 10%. Na wsi podlaskiej powszechność edukacji przedszkolnej jest ponad10-krotnie mniejsza niż na wiejskich terenach Opolszczyzny.

44 4. Regionalne różnice w powszechności edukacji przedszkolnej bliższe spojrzenie % dzieci 3-6 lat chodzacych do przedszkola w gminach wiejskich Lub do oddzialu przedszkolnego w szkole % dzieci 3-5 lat chodzacych do przedszkola w gminach wiejskich Lub do oddzialu przedszkolnego w szkole

45 4. Regionalne różnice w powszechności edukacji przedszkolnej bliższe spojrzenie Uzupełnieniem powyższych analiz mogą być dane nt. średniego wskaźnika upowszechnienia edukacji przedszkolnej w gminach poszczególnych regionów. W statystycznej gminie woj. podlaskiego do jakiejkolwiek placówki przedszkolnej chodzi 39% dzieci w wieku 3-6 lat (w gminach wiejskich 32%), i tylko 15% dzieci w wieku 3-5 lat (zaś na wsi jedynie 6%). Niewiele lepsze wyniki zanotowano w woj. lubelskim (41% dzieci 3-6 lat i 18% dzieci 3-5 lat), warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. Na przeciwnym biegunie sytuują się woj. opolskie (72% dzieci od 3 do 6 lat i ok. 60% 3-5 latków w przedszkolach) śląskie i wielkopolskie (por. tabela niżej).

46 4. Regionalne różnice w powszechności edukacji przedszkolnej bliższe spojrzenie % dzieci l. 3-6 w przedszkolach % dzieci l. 3-6 w przedszkolach lub oddziałach przedszk. % dzieci l. 3-6 w przedszkolach - gminy wiejskie* % dzieci l. 3-6 w przedszkolach lub oddziałach przedszk. - % dzieci l. 3-5 w przedszkolach % dzieci l. 3-5 w przedszkolach - gminy wiejskie* Woj. gminy wiejskie* Dolnośląskie 37,0 50,8 20,8 39,7 31,7 16,7 Kujawsko-pomorskie 27,2 44,3 14,1 35,3 20,5 10,2 Lubelskie 20,9 41,5 11,6 35,2 17,9 9,8 Lubuskie 40,6 53,0 31,0 46,8 34,3 25,9 Łódzkie 30,7 49,0 20,7 42,7 26,3 17,5 Małopolskie 36,6 52,1 26,2 44,5 32,5 22,6 Mazowieckie 28,4 46,9 16,7 38,3 25,8 14,1 Opolskie 62,8 71,9 60,1 68,5 56,5 54,7 Podkarpackie 29,6 49,6 15,1 38,9 26,7 13,1 Podlaskie 19,4 39,3 8,4 32,2 15,4 6,4 Pomorskie 30,2 45,8 20,9 38,9 25,0 17,0 Śląskie 54,0 62,2 50,8 59,8 45,4 41,7 Świętokrzyskie 30,6 47,3 16,0 37,2 24,3 12,6 Warmińsko-Mazurskie 25,7 41,7 13,0 33,3 20,0 10,0 Wielkopolskie 48,4 61,5 36,8 51,6 42,1 32,0 Zachodniopomorskie 30,0 43,8 13,8 33,7 23,8 11,1 * Gminy wiejskie bez wiejskich części gmin wiejsko-miejskich

47 5. Poza publicznym systemem edukacji przedszkolnej... Statystyki GUS obejmują tylko przedszkola publiczne. Tymczasem w ich cieniu rozwija się grupa przedszkoli i placówek o charakterze niepublicznym, prowadzonych przez rozmaite organizacje społeczne lub wyznaniowe. Jednostki te, nawet jeśli nie są dziś specjalnie liczne, zasługują na szczególną uwagę, jako potencjalne remedium na dysfunkcje systemu publicznego, związane z finansowaniem przedszkoli, dostosowywaniem ich programu do potrzeb dzieci wymagających szczególnej opieki, czy wreszcie z zapewnianiem możliwości nauki w przedszkolu dzieciom zamieszkującym szczególnie peryferyjne tereny. Jak wykazała analiza rejestru REGON (wg stanu na koniec III kwartału 2005 roku), w Polsce zarejestrowanych jest dziś ponad 400 przedszkoli prowadzonych przez organizacje społeczne (424). Wśród nich, 405 to przedszkola niepubliczne (to właśnie do nich odnoszą się poniższe zestawienia). Nie oznacza to jednak, że faktycznie tyle przedszkoli rzeczywiście prowadzi w Polsce działalność. Ze względu na niesatysfakcjonującą aktualność rejestru REGON trudno bowiem powiedzieć, jak wiele z zapisanych w nim instytucji pozostaje aktywnych, jak wiele zaś to martwe dusze, które nigdy nie zostały z niego wyrejestrowane. Z braku danych pozwalających wziąć to pod uwagę wypada mimo to przyjąć, że w Polsce działa dziś ok przedszkoli niepublicznych posiadających własną osobowość prawną (o innych będzie jeszcze mowa).