Wybrane elementy pomocy społecznej w województwie kujawsko- -pomorskim w latach

Transkrypt

1 BIBLIOTECZKA REGIONALNEGO OŚRODKA POLITYKI SPOŁECZNEJ W TORUNIU Wybrane elementy pomocy społecznej w województwie kujawsko- -pomorskim w latach

2 Wybrane elementy pomocy społecznej w województwie kujawsko- -pomorskim w latach ANALIZA PORÓWNAWCZA NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW TORUŃ, 2014 ROK

3 Wydawca: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu ul. Słowackiego Toruń Skład i druk: Białystok, , druk@bialykruk.com Nakład: 600 egzemplarzy Egzemplarz bezpłatny ISBN: Copyright by Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody Wydawcy. Człowiek najlepsza inwestycja Publikacja współfinasowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet i Zatrudnienie i integracja społeczna, Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej. Niniejsze opracowanie zostało przygotowane na podstawie następujących danych: Sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009, 2010, 2011, 2012 Sprawozdania z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocyw Rodzinie za rok 2009, 2010, 2011, 2012 Dane GUS, Bank Danych Lokalnych za rok 2009, 2010, 2011, 2012

4 Spis treści Wstęp Województwo na tle innych województw w ujęciu terytorialnym i ludnościowym Natężenie korzystania z pomocy społecznej Natężenie korzystania z pomocy społecznej w kraju Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie Charakterystyka klientów pomocy społecznej Klienci pomocy społecznej z miast i obszarów wiejskich Typy rodzin objętych pomocą społeczną w kraju Środki finansowe przeznaczone na środowiskową pomoc społeczną na zadania własne Wybrane powody korzystania z pomocy społecznej Ubóstwo Bezrobocie Niepełnosprawność Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego Kadra pomocy społecznej Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w kraju w latach Pracownicy ośrodków pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim Wybrane formy pomocy świadczone przez instytucje pomocy społecznej Praca socjalna Asystentura rodziny Poradnictwo specjalistyczne Usługi opiekuńcze Kierowanie do domów pomocy społecznej Infrastruktura pomocy społecznej Domy pomocy społecznej Dzienne domy pomocy

5 7.3 Środowiskowe domy samopomocy Ośrodki interwencji kryzysowej Schroniska i noclegownie dla osób bezdomnych Punkty konsultacyjne Mieszkania chronione WNIOSKI KOŃCOWE REKOMENDACJE

6 Wstęp Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu jako jednostka organizacyjna Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego realizuje m.in. zadania z zakresu pomocy społecznej. W ramach tych zadań do obowiązków ROPS należy m.in. prowadzenie analiz oraz monitorowanie sytuacji w pomocy społecznej w naszym województwie. Niniejsze opracowanie zawiera wybrane elementy pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim na tle innych województw w latach celem przedstawienia zmian zachodzących na przestrzeni tych czterech lat. Materiał składa się z siedmiu rozdziałów, zawierających dane na temat natężenia korzystania z pomocy społecznej, charakterystyki klientów pomocy społecznej, środków finansowych przeznaczonych na środowiskową pomoc społeczną, w ybranych powodów korzystania ze świadczeń pomocy społecznej, kadry pomocy społecznej, wybranych form pomocy świadczonych przez instytucje pomocy, a także infrastruktury pomocy społecznej. Najistotniejszym walorem tego opracowania jest prezentacja danych na tle innych regionów. W ten sposób stworzona została możliwość do porównania niektórych aspektów funkcjonowania systemu pomocy społecznej w poszczególnych województwach. Tego rodzaju opracowania analityczne są niezbędne do wytyczania kierunków regionalnej polityki społecznej oraz planowania działań pomocowych w takim zakresie, w jakim zdiagnozowano największe zapotrzebowanie i najmniejszą skalę realizowanych usług. Przedstawione informacje zostały oparte na danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata , sprawozdania z Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za lata r ok oraz GUS pochodzących z Banku Danych Lokalnych za lata

7 Województwo na tle innych województw w ujęciu terytorialnym i ludnościowym Pod względem terytorialnym w naszym kraju największym z województw jest ( km 2 ), po nim wielkopolsk ie ( km 2 ) i lubelskie ( km 2 ). Województwo jest dziesiąte z kolei pod względem powierzchni. Biorąc pod uwagę liczbę ludności najwięcej mieszkańców występuje w województwach: mazowieckim (5,3 mln) oraz śląskim (4,6 mln). Podobnie jak pod względem wielkości terytorium, tak również biorąc pod uwagę liczbę ludności nasze województwo plasuje się na 10 miejscu w kraju. W tabeli 2 zaprezentowany został wykaz województw naszego kraju obrazujący podział terytorialny (liczbę powiatów i gmin, w tym miejskich, wiejskich i miejsko wiejskich, w poszczególnych województwach). Tabela 1. Gęstość zaludnienia w podziale na miasto i wieś Wyszczególnienie wieś Gęstość zaludnienia miasto POLSKA lubelskie lubuskie łódzkie opolskie podlaskie pomorskie śląskie Źródło: dane BDL GUS za 2012 rok 6

8 W przypadku gęstości zaludnienia można wskazać, iż najgęściej zaludnione jest województwo śląskie (374 osoby na km 2 ) i (221 osób na km 2 ). Kujawsko-pomorskie zajmuje 8 miejsce w tej kategorii, z zaludnieniem 117 osób na k m 2. Wyróżniająca cecha wyłania się z analizy danych dotyczących gęstości zaludnienia w podziale na miasto i wieś. W przypadku terenów miejskich województwo osiągnęło w 2012 roku wartość osoby na 1 km², co znacznie przekracza średnią wartość dla kraju (1 082) oraz sytuuje nasze województwo na drugiej pozycji zaraz po województwie mazowieckim (z gęstością zaludnienia w miastach na poziomie osób na 1 km²). Tabela 2. Wykaz województw w ujęciu terytorialnym Województwo Powierzchnia w km² Ludność Gęstość zaludnienia na km² Liczba powiatów Liczba gmin ogółem miejskie wiejskie miejskowiejskie POLSKA kujawsko- -pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie opolskie podlaskie pomorskie śląskie warmińsko- -mazurskie Źródło: dane GUS Powierzchnia i ludności w przekroju terytorialnym w 2013 r

9 1. Natężenie korzystania z pomocy społecznej 1.1. Natężenie korzystania z pomocy społecznej w kraju W kraju w 2012 roku ze świadczeń pomocy społecznej skorzystały ogółem rodziny, w tym osób w tych rodzinach. W porównaniu do roku 2011 nastąpił spadek o blisko 5% liczby rodzin korzystających ze świadczeń (tj. o ponad 60 tys. rodzin) oraz spadek liczby osób w tych rodzinach o ponad 6% (tj. o ponad 207 tys. osób). Przyglądając się zmianom zachodząc ym na przestrzeni lat w natężeniu korzystania z pomocy społecznej można zauważyć, iż: w 2010 roku w porównaniu z rokiem poprzednim, w 4 województwach nastąpił spadek liczby rodzin (lubuskim spadek o 2,9%; dolnośląskim spadek o 1,5%; lubelskim spadek o 1,3%; warmińsko-mazurskim spadek o 0,5%), a liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej zmniejszyła się w 11 województwach (największy spadek odnotowano w województwie lubuskim o 8,6%, a najniższy w opolskim o 0,9%); w 2011 roku w porównaniu z rokiem poprzednim, we wszystkich 16 województwach spadła liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej, jak i osób w tych rodzinach (największy spadek zarówno w przypadku liczby rodzin, jak i osób w rodzinach dotyczył województwa opolskiego odpowiednio o 6,9% i 9,4% w porównaniu z rokiem 2010, a najniższy spadek liczby rodzin odnotowano w województwach pomorskim i zachodniopomorskim o 1,0%, w przypadku liczby osób w rodzinach w zachodniopomorskim o 1,6%); w 2012 roku w porównaniu z rokiem 2011 we wszystkich 16 województwach odnotowano spadek zarówno liczby rodzin korzystających ze świadczeń, jak i osób w tych rodzinach (liczba rodzin i osób w rodzinie uległa największemu spadkowi w województwie zachodniopomorskim odpowiednio o 7,9% i 10,9% w porównaniu z rokiem 2011, a najmniejszy spadek w obu przypadkach odnotowano w kujawsko-pomorskim o 1,2% i 2,2%). 8

10 Tabela 3. Rodziny korzystające ze świadczeń pomocy społecznej w latach Świadczenia przyznane w ramach zadań zleconych i zadań własnych (bez względu na ich rodzaj, formę, liczbę oraz źródło finansowania) Województwo Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach POLSKA lubelskie lubuskie łódzkie opolskie podlaskie pomorskie śląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata

11 Wykres 1. Liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w poszczególnych województwach w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Porównując rok 2009 z rokiem 2012 można stwierdzić, iż we wszystkich 16 województwach spadła zarówno liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej, jak i osób w tych rodzinach. Jeśli dokonamy analizy wielkości spadku liczby rodzin klientów pomocy społecznej można wskazać, iż zestawiając dane z lat 2009 i 2012, najwyższy spadek odnotowano w województwach: lubuskim (o 15%), dolnośląskim (o 14%) i lubelskim (o 10%). W najmniejszym stopniu liczba rodzin objętych pomocą społeczną spadła w województwie podlaskim (o 2,8%). W województwie kujawsko-pomorskim odnotowany został spadek na poziomie 2,9% (druga najniższa wartość spadku). Średnia dla kraju w tym zakresie wynosiła 7% spadek. Pod względem liczby osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej największy spadek został odnotowany również w województwie lubuskim (o 24%) i dolnośląskim (o 22%). W najmniejszym zakresie zmniejszeniu uległa liczba osób w rodzinach klientów ops w województwach: kujawsko-pomorskim i podlaskim (o 9%). Dane ilustruje poniższa tabela. Tabela 4. Liczba rodzin ogółem objętych pomocą społeczną oraz osób w tych rodzinach (porównanie roku 2012 z rokiem 2009) Spadek w latach w % Województwo Liczby rodzin objętych pomocą społeczną Liczby osób w tych rodzinach POLSKA 7,0 13,0 14,0 21,7 2,9 9,4 lubelskie 10,0 12,7 lubuskie 14,7 24,1 łódzkie 6,7 11,4 10

12 Województwo Spadek w latach w % Liczby rodzin objętych pomocą społeczną Liczby osób w tych rodzinach 7,0 10,6 8,8 13,5 opolskie 9,7 18,1 7,7 12,4 podlaskie 2,8 9,4 pomorskie 4,3 9,6 śląskie 4,3 14,0 4,7 13,5 4,4 11,3 6,3 12,5 4,9 11,5 Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009 i

13 Mapa 1. Procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa w 2009 roku, a także liczba osób w tych rodzinach przypadająca na 10 tys. mieszkańców poniżej 10% osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (7 województw) od 10% i więcej osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (9 województw) W nawiasie podano liczbę osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadającą na 10 tys. mieszkańców w 2009 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 oraz BDL GUS W 2009 roku procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa wahał się od 7% do 16%. Najmniej korzystnie prezentowała się sytuacja na ścianie północnej i wschodniej kraju w każdym z województw procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w ogóle mieszkańców wynosił 10% i więcej. Łącznie tego rodzaju województw (z największym natężeniem korzystania z pomocy społecznej, tj. 10% i więcej) było 9. Biorąc pod uwagę liczbę osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej przypadającą na 10 tys. mieszkańców można wskazać, iż największa war tość wskaźnika występowała w województwie warmińsko-mazurskim, następnie w podkarpackim i świętokrzyskim. Szczegóły prezentuje mapa 1. 12

14 Mapa 2. Procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa w 2012 roku, a także liczba osób w tych rodzinach przypadająca na 10 tys. mieszkańców poniżej 10% osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (9 województw) od 10% i więcej osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców (7 województw) W nawiasie podano liczbę osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadającą na 10 tys. mieszkańców w 2012 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2012 oraz BDL GUS Procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców danego województwa w 2012 roku wahał się pomiędzy 6% a 14%. Najmniej korzystnie sytuacja przedstawiała się na ścianie wschodniej naszego kraju, gdzie w każdym z województw procentowy udział osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców wynosił 10% i więcej. Łącznie odnotowano 7 województw, w których występowało największe natężenie korzystania z pomocy społecznej. Rozpatrując zróżnicowanie regionalne w zakresie udziału liczby osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w 2012 roku na 10 tys. mieszkańców danego regionu można zauważyć, iż najwięcej osób korzystających ze świadczeń odnotowano w województwie warmińsko-mazurskim, na drugim miejscu w województwie kujawsko-pomorskim i w trzeciej kolejności w województwie podkarpackim. Szczegóły prezentuje mapa 2. Analizując dane pod względem natężenia korzystania z pomocy społecznej można zauważyć, iż na przestrzeni lat natężenie korzystania z pomocy społecznej zmniejszyło się we wszystkich województwach w kraju. 13

15 1.2. Natężenie korzystania z pomocy społecznej w województwie Mapa 3. Liczba osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadająca na tysiąc mieszkańców w województwie kujawsko-pomorskim w 2009 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 oraz BDL GUS 14

16 Mapa 4. Liczba osób w rodzinach korzystających ze świadczeń pomocy społecznej przypadająca na tysiąc mieszkańców w województwie kujawsko-pomorskim w 2012 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2012 oraz BDL GUS Porównując dane za rok 2009 i 2012, warto zwrócić uwagę jak zmieniała się sytuacja natężenia korzystania z pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim. Liczba gmin, w których odnotowano najniższy wskaźnik natężenia (do 100 kor zystających na 1000 mieszk ańców), wzrosła o ponad 100% 15

17 16 (z 11 do 23 gmin). O blisko 50% (z 11 do 6 gmin) spadła jednocześnie liczba gmin, w których występowało największe natężenie korzystających z pomocy społecznej (powyżej 300 osób na 1000 mieszkańców). Najkorzystniejsza sytuacja w tym zakresie występuje w największych miastach regionu, tj. w Bydgoszczy i Toruniu. Uwzględniając 10 gmin, w których odnotowano najmniejszą liczbę osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców w okresie corocznie plasowały się 4 gminy: Bydgoszcz, Toruń, Białe Błota, Osielsko. Na przestrzeni lat zwiększała się liczba gmin o najniższej liczbie korzystających z pomocy społecznej (tj. do 100 korzystających na mieszkańców): w 2009 roku 11 gmin (najniższa wartość w Toruniu: 54 osoby); w 2010 roku 16 gmin (najniższa wartość w Bydgoszczy: 53 osoby); w 2011 roku 20 gmin (najniższa wartość w gminie Białe Błota: 50 osób); w 2012 roku 23 gminy (najniższa wartość w gminie Białe Błota: 48 osób). Najmniej korzystnie pod względem natężenia korzystania z pomocy społecznej prezentują się gminy położone na ścianie wschodniej nasz ego województwa. Wśród 10 gmin, w których odnotowano największą liczbę osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców, w latach corocznie plasowało się 6 gmin: Bobrowniki Radziejów (gmina wiejska) Radzyń Chełmiński Rogowo (powiat rypiński) Rypin (gmina wiejska) Wielgie. Analizując wskaźnik liczby osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w stosunku do liczby mieszkańców można wskazać, iż w latach systematycznie malała liczba gmin osiągających najwyższe wartości wskaźnika, tj. ponad 300 osób na mieszkańców: w 2009 roku 11 gmin; w 2010 roku 7 gmin; w gmin; w gmin. W województwie kujawsko-pomorskim w 2012 roku ze świadczeń pomocy społecznej skorzystało rodzin, w tym osób w tych rodzinach. W porównaniu do roku 2011 nastąpił spadek o ponad 1,2% rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (tj. o ponad rodzin) oraz spadek liczby osób w tych rodzinach o blisko 2,2% (tj. o ponad osób w tych rodzinach).

18 2. Charakterystyka klientów pomocy społecznej 2.1. Klienci pomocy społecznej z miast i obszarów wiejskich Poniższe tabele prezentują szczegółowe dane za lata dotyczące liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej, z uwzględnieniem obszarów miast i wsi oraz osób w tych rodzinach. Tabela 5. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2009 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA lubelskie lubuskie łódzkie opolskie podlaskie pomorskie śląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

19 Tabela 6. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2010 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA lubelskie lubuskie łódzkie opolskie podlaskie pomorskie śląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2010 Tabela 7. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2011 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA lubelskie lubuskie łódzkie opolskie

20 Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach podlaskie pomorskie śląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok 2011 Tabela 8. Liczba rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano w 2012 roku świadczenia w ramach zadań zleconych i zadań własnych Województwo Liczba rodzin ogółem Wieś Miasto Liczba osób w rodzinach POLSKA lubelskie lubuskie łódzkie opolskie podlaskie pomorskie śląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za rok

21 Aspektem poddanym analizie była struktura rodzin korzystających z pomocy społecznej pod względem miejsca zamieszkania (miasto/wieś). Na przestrzeni lat nie występowały znaczne różnice w udziale rodzin z obszarów wiejskich w ogólnej liczbie rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Najmniejszy odsetek rodzin na wsi odnotowano w województwie śląskim (ponad 19% ogółu), a największy (ok. 67% ogółu) w województwie podkarpackim. Województwo znajduje się w najliczniejszej grupie 9 województw, w których odsetek rodzin na wsi waha się w przedziale 40-50% ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej. W 4 województwach odsetek ten był wyższy (w małopolskim 54%, świętokrzyskim 58%, lubelskim 60% i podkarpackim 67%). Z kolei w trzech województwach odsetek rodzin korzystających z pomocy społecznej zamieszkujących na terenach wiejskich wyniósł od 19 do 36% (śląskie, i łódzkie). Tabela 9. Procentowy udział rodzin na wsi wśród ogółu rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej % udział liczby rodzin na wsi wśród ogółu rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej Wyszczególnienie POLSKA 44,1 44,1 43,9 44,3 33,0 33,1 33,1 33,5 44,8 43,8 44,7 44,5 lubelskie 59,5 59,9 59,5 60,3 lubuskie 42,9 44,0 44,4 43,9 łódzkie 35,9 35,6 35,6 35,2 52,7 53,6 53,4 53,9 42,1 42,2 42,4 42,9 opolskie 46,3 46,8 46,5 46,0 67,2 65,5 66,9 67,1 podlaskie 42,7 42,6 41,2 41,7 pomorskie 44,6 45,0 44,5 45,8 śląskie 19,3 19,5 19,0 19,3 55,6 58,3 58,2 57,9 49,8 50,0 49,6 50,2 45,4 45,2 44,4 43,7 42,1 41,0 40,7 40,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata

22 Wykres 2. Liczba rodzin na wsi korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w poszczególnych województwach w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Porównując rok 2009 i 2012 pod względem liczb y rodzin z obszarów wiejskich objętych pomocą społeczną można stwierdzić, iż we wszystkich województwach nastąpił jej spadek (najmniejszy w województwie świętokrzyskim o 0,7%, największy zaś w województwie dolnośląskim o 12,9%). Procentowy udział liczby rodzin mieszkających na wsi do ogółu rodzin klientów pomocy społecznej zmalał o 3,7% Typy rodzin objętych pomocą społeczną w kraju Biorąc pod uwagę typy rodzin objętych pomocą społeczną w okresie można zauważyć następujące zmiany: we wszystkich województwach nastąpił spadek liczby rodzin z dziećmi objętych pomocą społeczną (w 12 województwach, w tym w kujawsko-pomorskim, spadek ten na przestrzeni lat był systematyczny); Porównując rok 2009 z rokiem 2012, można zauważyć, iż liczba rodzin z dziećmi wśród rodzin objętych pomocą społeczną w największym stopniu spadła w województwie opolskim o 28,5%, najmniejszy spadek dot yczył województwa śląskiego 4,3% (w województwie kujawsko- -pomorskim o 10,4%); we wszystkich 16 województwach w latach systematycznie malała liczba rodzin wielodzietnych (z 3 i więcej dzieci) wśród ogółu rodzin objętych pomocą społeczną; Porównując rok 2009 z rokiem 2012 można zauważyć, iż liczba r odzin wielodzietnych wśród rodzin korzystających z pomocy społecznej spadła najbardziej w województwie świętokrzyskim o 30,4%, w najmniejszy sposób w województwie śląskim o 9,9% (w województwie kujawsko- -pomorskim o 20,9%); we wszystkich 16 województwach w okresie nastąpił syst ematyczny spadek liczby rodzin niepełnych wśród korzystających z pomocy społecznej; 21

23 Porównując rok 2009 z rokiem 2012 największy spadek liczby rodzin niepełnych objętych pomocą społeczną wystąpił w województwie opolskim (o 36,6%), najmniejszy w województwie kujawsko- -pomorskim (o 13,1%); we wszystkich województwach na przestrzeni lat nastąpił spadek liczby rodzin emerytów i rencistów w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną (w 15 województwach, w tym w kujawsko-pomorskim, odnotowano systematyczny spadek); Porównując rok 2009 z rokiem 2012, liczba r odzin emerytów i rencistów wśród ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej spadła najbardziej w województwie warmińsko-mazurskim o 30,4%, w najmniejszym stopniu w województwie opolskim o 13,6% (w województwie kujawsko- -pomorskim spadek o 25,7%). Tabela 10. Rodziny z dziećmi w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin z dziećmi korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin z dziećmi w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej POLSKA ,9 42, ,8 34, ,5 46,8 lubelskie ,2 48,1 lubuskie ,1 41,7 łódzkie ,8 37, ,0 39, ,4 41,8 opolskie ,6 34, ,3 52,3 podlaskie ,8 47,1 pomorskie ,4 43,2 śląskie ,1 40, ,2 46, ,7 43, ,7 45, ,8 36,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata

24 Tabela 11. Rodziny wielodzietne w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin wielodzietnych korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin wielodzietnych w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej POLSKA ,0 12, ,0 9, ,7 12,1 lubelskie ,4 15,5 lubuskie ,9 11,3 łódzkie ,9 9, ,4 15, ,2 13,6 opolskie ,2 10, ,4 17,5 podlaskie ,8 16,1 pomorskie ,4 14,7 śląskie ,5 11, ,5 12, ,2 11, ,8 13, ,3 9,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata Tabela 12. Rodziny niepełne w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin niepełnych korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin niepełnych w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej POLSKA ,4 13, ,0 14, ,6 14,9 lubelskie ,7 11,9 lubuskie ,0 15,3 23

25 WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin niepełnych korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin niepełnych w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej łódzkie ,3 12, ,2 10, ,9 12,5 opolskie ,4 12, ,2 9,3 podlaskie ,7 14,2 pomorskie ,0 13,1 śląskie ,1 15, ,4 11, ,1 14, ,6 13, ,3 14,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata Tabela 13. Rodziny emerytów i rencistów w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w latach WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin emerytów i rencistów korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin emerytów i rencistów w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej POLSKA ,6 17, ,2 16, ,6 15,1 lubelskie ,5 20,0 lubuskie ,8 16,0 łódzkie ,0 15, ,7 21, ,7 17,3 opolskie ,9 22, ,6 21,1 24

26 WOJEWÓDZTWO Liczba rodzin emerytów i rencistów korzystających z pomocy społecznej % udział rodzin emerytów i rencistów w ogóle rodzin korzystających z pomocy społecznej podlaskie ,8 13,6 pomorskie ,1 17,0 śląskie ,0 16, ,7 18, ,4 14, ,3 20, ,4 15,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata Analizując udział procentowy poszczególnych typów rodzin wśród ogółu rodzin korzystających z pomocy społecznej w 2012 roku można zauważyć, iż: rodziny z dziećmi wśród rodzin objętych pomocą społeczną występowały najczęściej w województwie podkarpackim (52,3% ogółu), najrzadziej w województwie dolnośląskim i opolskim (34,5%); w województwie kujawsko-pomorskim rodziny z dziećmi stanowiły 46,8% ogółu korzystających z pomocy społecznej (4-te województwo pod względem największego odsetka rodzin z dziećmi); największy udział rodzin wielodzietnych (z 3 i więcej dzieci) w ogóle rodzin objętych pomocą społeczną odnotowano w województwie podkarpackim (17,5%), a najmniejszy w łódzkim (9,2%); w województwie kujawsko-pomorskim udział rodzin wielodzietnych w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej stanowił 12,1% (środkowe 8 miejsc e ex aequo z województwem świętokrzyskim); rodziny niepełne stanowiły największy odsetek wśród ogółu rodzin objętych pomocą społeczną w województwie śląskim (15,7%), a najniższy w podkarpackim (9,3%); w województwie kujawsko-pomorskim rodziny niepełne to 14,9% rodzin korzystających z pomocy społecznej (3-cie województwo pod względem największego odsetka rodzin niepełnych); rodziny emerytów i rencistów w grupie rodzin objętych pomocą społeczną w największym stopniu występują w województwie opolskim (22,4% ogółu r odzin), w najmniejszym zaś w województwie podlaskim (13,6%); w województwie kujawsko-pomorskim udział rodzin emerytów i rencistów stanowi 15,1% ogółu rodzin objętych pomocą społeczną (3-cie województwo pod względem najmniejszego udziału tego typu rodzin w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej). Poniższe wykresy obrazują zmiany, jakie zaszły na przestrzeni lat pod względem liczebności rodzin korzystających z pomocy społecznej (ze względu na zaokrąglenia, dane prezentowane na wykresach mogą się nie sumować do 100%). 25

27 Wykres 3. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2009 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 Wykres 4. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2010 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok Zgodnie z terminologią obowiązującą w sprawozdaniu MPiPS-03 wyróżniona została kategoria: rodziny 1-osobowe, w rozumieniu 1-osobowych gospodarstw domowych. 26

28 Wykres 5. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2011 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2011 Wykres 6. Typy rodzin 2 korzystających z pomocy społecznej w 2012 roku (wyrażone w procentach) śląskie pomorskie podlaskie opolskie łódzkie lubuskie lubelskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok

29 Analizując przedstawione powyżej dane dot. liczebności osób w rodzinie w latach można zauważyć następujące zmiany: we wszystkich 16 województwach nastąpił wzrost liczby rodzin 1-osobowych (w tym w 12 województwach, również w województwie kujawsko-pomorskim, liczba ta wzrastała w sposób systematyczny) od 2 p.p. w województwie łódzkim do 9 p.p. w województwach opolskim i lubuskim (w województwie kujawsko-pomorskim był to wzrost na poziomie 6 p.p.); Wykres 7. Procentowy udział rodzin 1-osobowych w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 i 2012 liczba rodzin 2-osobowych wśród klientów pomocy społecznej utrzymywała się na mniej wię - cej równym poziomie (w 9 województwach porównując rok 2009 i 2012 można zauważyć, iż nie nastąpiła żadna zmiana % pod względem udziału rodzin 2-osobowych w populacji klientów ops); w pozostałych województwach udział ten wahał się od wzrostu o 2 p.p. w województwie łódzkim, o 1 p.p. w 2 województwach do spadku o 1 p.p. w 4 województwach (w tym w kujawsko-pomorskim); w przypadku rodzin 3-osobowych w 13 województwach nastąpił spadek ich udziału w ogólnej liczbie klientów pomocy społecznej (w granicach od 3 p.p. do 1 p.p., w województwie kujawsko-pomorskim o 1 p.p.); udział rodzin 4-osobowych i więcej zmalał we wszystkich 16 województwach (najbardziej, o 7 p.p. w województwie lubuskim, najmniej o 2 p.p. w województwach: mazowieckim i lubelskim; w województwie kujawsko-pomorskim odnotowany został spadek na poziomie 4 p.p.). 28

30 Wykres 8. Procentowy udział rodzin 4-osobowych i więcej w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy społecznej w roku 2009 i 2012 lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za rok 2009 i

31 3. Środki finansowe przeznaczone na środowiskową pomoc społeczną na zadania własne Zróżnicowanie regionalne w zakresie kwoty środków finansowych przeznaczonych na świadczenia w ramach zadań własnych w przeliczeniu na 1 rodzinę korzystającą z pomocy społecznej Poniższe zestawienie zostało opracowane przy uwzględnieniu środków na udzielone świadczenia w ramach zadań własnych gmin zestawionych z liczbą rodzin korzystających z pomocy (sprawozdanie MPiPS-03, dział 2B, wiersz 1, kol. 4 i 5). Analizując kwoty środków przeznaczone na realizację zadań własnych w poszczególnych województwach w latach można stwierdzić następujące zmiany: Rok 2009 W województwie kujawsko-pomorskim średnio rocznie na jedną rodzinę korzystającą z pomocy wydano 1820 zł (wydatkowana w naszym województwie kwota była niższa o 3% od średniej dla całego kraju, która wynosiła 1874 zł); W pozostałych województwach wysokość przeznaczonych na ten cel środków kształtowała się (w przeliczeniu na 1 rodzinę) na poziomie od 1691 złot ych w województwie łódzkim do 2224 złotych w województwie opolskim; Poniżej średniej dla kraju znajdowało się 10 województw. Rok 2010 Średnio na jedną rodzinę objętą pomocą społeczną przeznaczono w województwie kujawsko- -pomorskim kwotę 2219 zł (kwota ta była niższa o 4,3% od średniej dla kraju, która kształtowała się na poziomie 2318 zł); W poszczególnych województwach kwota przyznana na realizację zadań własnych w przeliczeniu na 1 rodzinę wynosiła od 2090 w województwie lubelskim do 2566 w opolskim; Poniżej średniej krajowej uplasowało się 7 województw. Rok 2011 W województwie kujawsko-pomorskim na 1 rodzinę uzyskującą pomoc przypadała kwota 2335 zł (mniej o 3% od średniej krajowej wynoszącej 2405 zł); Nadal najniższą kwotę przeznaczono na ten cel w województwie lubelskim (2184 zł), a najwyższą w opolskim (2853 zł); Poniżej średniej krajowej nadal plasowało się 7 województw. Rok 2012 Średnio rocznie na jedną rodzinę korzystającą z pomocy społecznej w województwie kujawsko- -pomorskim wydano 2521 zł (udało przekroczyć się średnią krajową, która wynosiła 2520 zł); Najniższą kwotę przyznano w tym zakresie w województwie lubelskim i mazowieckim (2310 zł), a najwyższą niezmiennie w województwie opolskim (2931 zł); Poniżej średniej krajowej znalazło się 6 województw. Szczegółowe dane dla województw przedstawia poniższa tabela. 30

32 Tabela 14. Środki finansowe przeznaczone na świadczenia w ramach zadań własnych w przeliczeniu na jedną rodzinę korzystającą z pomocy społecznej Województwo Kwota za rok 2009 Kwota za rok 2010 Kwota za rok 2011 Kwota za rok 2012 Wzrost między rokiem 2009 a 2012 w % POLSKA , , ,5 lubelskie ,8 lubuskie ,6 łódzkie , , ,3 opolskie , ,0 podlaskie ,9 pomorskie ,5 śląskie , , , , ,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata Porównując rok 2009 z 2012 można zauważyć, iż wzrosła liczba województw przyznających środki w wysokości powyżej średniej krajowej (z 6 do 10), sytuacja ta dot yczy m.in. województwa kujawsko- -pomorskiego. Wzrost kwoty środków przeznaczonych na świadczenia w ramach zadań własnych gmin w przeliczeniu na jedną rodzinę korzystającą z pomocy na przestrzeni lat wyniósł w województwie kujawsko-pomorskim 38,5%. W pozostałych województwach wzrost ten wahał się w przedziale od 20,4% w województwie śląskim do 52,6% w województwie lubuskim (w przypadku średniej dla kraju wyniósł 34,5%). 31

33 4. Wybrane powody korzystania z pomocy społecznej 4.1. Ubóstwo Rok 2009 W województwie kujawsko-pomorskim na rodzin korzystających z pomocy społecznej 62% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc było ubóstwo ( rodzin). W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 46% w województwie wielkopolskim do 64% w województwie pomorskim (średnia dla kraju wynosiła 53%). Rok 2010 Rok 2010 w województwie kujawsko-pomorskim przyniósł ze sobą wzrost zarówno ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, jak i liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa. Jednak ta tendencja wzrostowa nie przełożyła się na wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 61% jest to bardzo niewielki spadek w porównaniu z rokiem poprzednim. W innych województwach odsetek rodzin objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa wahał się w granicach od 41% (województwo ) do 65% (pomorskie). Średnia dla kraju wynosiła 54%. W 10 województwach odsetek rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa wzrósł w porównaniu z rokiem poprzednim, w 3 zmalał i w 3 utrzymał się na tym samym poziomie. Rok 2011 W województwie kujawsko-pomorskim odnotowujemy dalszy spadek procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczb y rodzin do 60%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin, jak i liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu ubóstwa. W pozostałych województwach odsetek ten przybierał wartość, tak jak w roku poprzednim, od 41% (województwo ) do 65% (pomorsk ie). Średnia dla kraju wynosiła również 54%. W 8 województwach udział rodzin klientów pomocy społecznej z powodu ubóstwa wzrósł, w 4 zmalał i w 4 nie zmienił się. Rok 2012 Rok 2012 w województwie kujawsko-pomorskim przyniósł ze sobą, pomimo spadku ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa (o 4,3%). Wpłynęło to na zwiększenie procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 64%. W innych województwach udział rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa wynosił od 45% () do 69% (pomorskie). Średnia krajowa to 58%. 32

34 We wszystkich województwach nastąpił wzrost odsetka rodzin klientów pomocy społecznej objętych pomocą z powodu ubóstwa. Wykres 9. Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w roku 2009 i 2012 POLSKA POLSKA lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Porównując rok 2009 z rokiem 2012 można zauważyć, iż w 15 województwach nastąpił wzrost procentowego udziału rodzin objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa w ogóle rodzin klientów pomocy społecznej (wyjątek stanowi województwo, gdzie odsetek ten spadł o 6 p.p.). W poszczególnych województwach odsetek ten wzrósł od 12 p.p. w województwie dolnośląskim do 2 p.p. w kujawsko-pomorskim. Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 33

35 Tabela 15. Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-ba rodzin korzystających z pomocy społ. z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-ba rodzin korzystających z pomocy społ. z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-a rodzin korzystających z pomocy społ z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Odsetek rodzin korzystających z pomocy z powodu ubóstwa % ogółu L-a rodzin korzystających z pomocy społ. z powodu ubóstwa L-ba rodzin korzystających z pomocy społecznej ogółem Wyszczególnienie POLSKA kujawsko- -pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie opolskie podlaskie pomorskie śląskie warmińsko- -mazurskie Źródło: Sprawozdanie MPiPS-03 za lata

36 4.2. Bezrobocie Rok 2009 W województwie kujawsko-pomorskim na rodzin korzystających z pomocy społecznej 57% stanowiły rodziny, dla których powodem sięgania po tę pomoc było bezrobocie ( rodzin). Był to najwyższy odsetek w całym kraju. W pozostałych województwach odsetek korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w ogólnej liczbie rodzin korzystających z pomocy zawierał się w przedziale od 34% w województwie małopolskim do 52% w województwie warmińsko-mazurskim. Średnia dla kraju wynosiła 45%. Rok 2010 Rok 2010 przyniósł ze sobą wzrost w województwie kujawsko-pomorskim zarówno ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy, jak i wzrost liczby rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia. Ta tendencja wzrostowa przełożyła się również na wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy z powodu bezrobocia w stosunku do ogólnej liczby rodzin, który wyniósł 58% jest to jednak bardzo niewielki wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim (o 1 p.p.). We wszystkich 16 województwach nastąpił wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w porównaniu z rokiem poprzednim. Najwyższy odsetek odnotowano nadal w województwie kujawsko-pomorskim (58%) i warmińsko-mazurskim (57%), a najniższy w małopolskim (36%). Średnia krajowa to 48%. Rok 2011 W województwie kujawsko-pomorskim odnotowujemy dalszy wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w stosunku do ogólnej liczby rodzin do 59%, przy jednoczesnym spadku ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy oraz spadku liczby rodzin korzystających z pomocy z tytułu bezrobocia w porównaniu do roku W 10 województwach wzrósł odsetek rodzin objętych pomocą z powodu bezrobocia, w 3 zmalał i w 3 pozostał bez zmian. Nadal najwyższą wartość przyjął ten wskaźnik w województwie kujawsko-pomorskim (59%) i warmińsko-mazurskim (57%), a najniższą w małopolskim (38%). Średnia dla kraju wynosiła 49%. Rok 2012 W 2012 roku w województwie kujawsko-pomorskim nastąpił kolejny wzrost odsetka rodzin objętych pomocą z powodu bezrobocia w odniesieniu do ogółu rodzin klientów pomocy społecznej do 62%. We wszystkich 16 województwach nastąpił wzrost procentowego udziału rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w porównaniu z rokiem poprzednim. Nadal najwyższy wskaźnik odnotowano w województwie kujawsko-pomorskim (62%) i warmińsko-mazurskim (60%), a najniższy w małopolskim (42%). Średnia krajowa to 53%. 35

37 Wykres 10. Procentowy udział rodzin korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia w ogólnej liczbie rodzin objętych pomocą społeczną w roku 2009 i 2012 POLSKA POLSKA lubelskie lubelskie lubuskie lubuskie łódzkie łódzkie opolskie opolskie podlaskie podlaskie pomorskie pomorskie śląskie śląskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-03 za lata 2009 i 2012 Zestawiając dane z roku 2009 i 2012 można stwierdzić, iż odsetek rodzin objętych pomocą społeczną z powodu bezrobocia wzrósł we wszystkich 16 województwach. Największy wzrost (o 11 p.p.) wystąpił w województwie podlaskim, najmniejszy zaś (o 5 p.p.) w kujawsko-pomorskim i świętokrzyskim. Szczegółowe dane dla poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela. 36