Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich
|
|
- Dawid Kozak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich dr inż. Magdalena Górnicka, mgr inż. Urszula Borawska, dr inż. Joanna Frąckiewicz Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Katedra Żywienia Człowieka, Zakład Oceny Żywienia Słowa kluczowe: zalecenia żywieniowe, sposób żywienia, studenci Streszczenie: Prawidłowe żywienie i systematyczna aktywność fizyczna są czynnikami determinującymi stan zdrowia, zarówno w wieku młodzieńczym, jak i starszym. W pracy porównano wybrane aspekty sposobu żywienia odnoszące się do częstotliwości spożycia wybranych produktów spożywczych oraz regularności spożywania posiłków wśród studentów z Polski i Norwegii. Badanie przeprowadzono za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety, a uzyskane dane odniesiono do zaleceń żywieniowych. Wyniki wskazały, że studenci z obu krajów popełniali błędy żywieniowe, które głównie odnosiły się do częstotliwości spożycia grup produktów. Stwierdzono ogółem zbyt małe spożycie owoców i warzyw, a zbyt częste produktów mięsnych. Ponadto, polscy respondenci za często sięgali po jasne pieczywo, ciasta i ciastka oraz frytki. Stwierdzony, szczególnie wśród polskich studentów, nieprawidłowy sposób odżywiania w połączeniu z niską aktywnością fizyczną zwiększa ryzyko rozwoju niezakaźnych chorób przewlekłych w przyszłości. Wyniki wskazują na potrzebę intensyfikacji działań w zakresie praktycznej umiejętności stosowania posiadanej wiedzy oraz promocji aktywności fizycznej i racjonalnego sposobu żywienia, szczególnie wśród polskich studentów. W celu prewencji chorób dietozależnych i kształtowania właściwych postaw żywieniowych przyszłych pokoleń należy zwiększyć zakres edukacji żywieniowej wśród studentów wszystkich typów uczelni. Wprowadzenie Prawidłowe żywienie i systematyczna aktywność fizyczna są decydującymi czynnikami w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia w każdym okresie życia człowieka. Nawyki i zwyczaje żywieniowe są modyfikowane przez różne czynniki, między innymi środowiskowe i osobnicze [1]. Studenci stanowią szczególną grupę, będącą w obszarze zainteresowań żywieniowców. Z jednej strony okres studiowania to czas wzmożonej aktywności 137
2 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz umysłowej, która powinna być wspomagana właściwą dietą. Z drugiej nieregularny tryb życia może prowadzić do utrwalenia niewłaściwych nawyków żywieniowych []. Okres studiowania pogłębia stare lub kształtuje nowe wzorce zachowań. Osoby w tym wieku są bardzo otwarte i podatne na zmiany, także te negatywne. Wraz z rozpoczęciem studiowania młodzież zazwyczaj zmienia miejsce zamieszkania i uniezależnia się od domu rodzinnego i rodziców. Sposób żywienia studentów w dużym stopniu zależy od warunków bytowych i pracy zawodowej. Jak podaje Seń i in. [1] główne źródło ich utrzymania stanowią pieniądze od rodziców, ale także coraz częściej praca zawodowa. W niniejszej pracy porównano wybrane aspekty sposobu żywienia wśród grupy studentów z Polski i Norwegii. Polska i Norwegia leżą w stosunkowo bliskiej odległości, w strefie klimatu umiarkowanego. Mimo że powierzchnia całkowita obu krajów jest zbliżona (3 575 km Polska i 34 km Norwegia), to ilość gruntów rolnych różni się już dość znacznie, zajmując odpowiednio: 41,1% i 3% powierzchni krajów. W obu państwach uprawia się podobne rośliny: zboża, takie jak jęczmień, owies (w Polsce także pszenicę i żyto) oraz ziemniaki i rośliny pastewne (w Polsce także buraki cukrowe, rzepak, rzepik, mak itd.). Ponadto, oba te kraje trudnią się rybołówstwem, ale w Norwegii odgrywa ono dużo większą rolę niż w naszym kraju. W wyniku produkcji podobnych towarów rolniczych oraz zbliżonych kultur w obydwu krajach spożywa się pokrewne produkty. Sytuacja zdrowotna w Norwegii jest jednak znacznie lepsza niż w Polsce. Jednym z mierników epidemiologicznych (miernik negatywny) stanu zdrowia społeczeństwa są przyczyny zgonów, które różnią się w obydwu krajach (tab. 1). W Polsce umieralność z powodu chorób uwarunkowanych sposobem żywienia jest znacznie wyższa niż w Norwegii. Biorąc pod uwagę oczekiwaną długość życia (pozytywny miernik stanu zdrowia), w Polsce była w 1 roku o 5 lat niższa niż w Norwegii (tab. 1). Tabela 1. Główne przyczyny zgonów w 1 roku (standaryzowany współczynnik zgonów) oraz oczekiwana długość życia w 1 roku w Polsce i Norwegii Choroby układu krążenia Zgony na 1 tys. mieszkańców Nowotwory Choroby układu oddechowego Oczekiwana długość życia w 1 roku Polska 47,5 7,9 38, 76 Norwegia 3,5 1 49,4 81 Źródło: [3, 4]. Dużą rolę w prewencji chorób dietozależnych odgrywa popularyzacja wiedzy na temat żywności i żywienia, zawarta między innymi w zaleceniach żywieniowych. W Polsce zostały one opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) w Warszawie [5]. 138
3 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Przedstawione w postaci piramidy żywieniowej zawierają wytyczne odnośnie do spożycia grup produktów. Zalecenia norweskie są bardziej szczegółowe i tak na przykład według zaleceń norweskiego Helsedirektoratet 1 powinno się spożywać przynajmniej 5 porcji, czyli 5 g warzyw, owoców i jagód dziennie, z czego połowę powinny stanowić warzywa, a połowę owoce i jagody. Zaleca się spożywanie różnorodnych warzyw i owoców o odmiennych kolorach (czerwonych, zielonych, żółtych, białych, niebieskich/fioletowych, pomarańczowych), a także roślin z rodziny czosnkowatych. W ramach urozmaicenia diety zaleca się spożywanie umiarkowanych ilości niesolonych orzechów (14 g/tydzień). Rośliny strączkowe, nasiona roślin oleistych, ziemniaki mogą stanowić część urozmaiconej diety, ale nie są wliczone w 5 porcji warzyw, owoców i jagód. Należy spożywać przynajmniej 4 porcje produktów pełnoziarnistych dziennie. Produkty zbożowe powinny być o niskiej zawartości tłuszczu, cukru i soli, dlatego zaleca się ograniczenie słodkich wypieków, płatków śniadaniowych czy pizzy. Rekomenduje się spożywanie -3 porcji ryb tygodniowo. Zalecane są zarówno chude, jak i tłuste ryby, jednak tych drugich powinno się spożywać co najmniej g/tydzień. Z produktów mlecznych polecane są te o obniżonej zawartości tłuszczu, podobnie jak mięso i przetwory. Powinno się ograniczać spożycie żywności o wysokiej zawartości energii, to znaczy zawierającej więcej niż 5 75 kcal/1 g oraz napojów z dodatkiem cukru, napojów gazowanych i syropów. Woda powinna pokrywać większość zapotrzebowania na płyny. Poprzez wodę rozumie się wodę z kranu, wodę butelkowaną oraz wodę mineralną (niegazowaną i bez dodatku cukru). Nie zaleca się picia napojów alkoholowych. Należy ograniczać spożywanie cukru i soli. Dla większości osób stosujących zróżnicowaną dietę stosowanie suplementów nie jest konieczne, ale w niektórych grupach są one niezbędne do pokrycia całkowitego zapotrzebowania na składniki odżywcze. Dotyczy to: osób, które nie jedzą tłustych ryb lub spożywają ich mniej niż jest to przewidziane w zaleceniach ( g tygodniowo) powinny spożywać tran lub inne suplementy zawierające kwas omega-3, aby zapewnić wystarczający poziom WNKT (EPA, DHA) w diecie, osób starszych i osób ze stwierdzonym niedoborem witaminy D, które powinny spożywać tran lub inne suplementy witaminy D w okresach mniejszej ekspozycji na światło słoneczne, osób, które spożywają niskoenergetyczne racje pokarmowe (6,5 do 8 MJ /dzień lub kcal/dzień) mogą rozważyć stosowanie suplementów, a osoby 1 Helsedirektoriatet organ pod auspicjami Norweskiego Ministerstwa Zdrowia i Opieki, którego głównym celem jest poprawa opieki zdrowotnej i społecznej oraz promowanie prozdrowotnych wzorców zachowań. 139
4 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz o bardzo niskim spożyciu energii (mniejszym niż 6,5 MJ/dzień lub 155 kcal/ dzień) powinny je stosować, kobiet w wieku rozrodczym, miesiąc przed oczekiwanym czasem zajścia w ciąże i w trakcie pierwszych 3 miesięcy ciąży powinny spożywać 4 µg kwasu foliowego dziennie [6]. Opublikowane w styczniu 11 roku przez Helsedirektoratet w Norwegii Zalecenia żywieniowe w celu promowania zdrowia i zapobiegania chorobom przewlekłym [7] są skierowane głównie do dorosłych, zdrowych osób, ale także mogą być stosowane przez dzieci, młodzież, kobiety w ciąży i karmiące oraz osoby starsze i ze zwiększonym ryzykiem niektórych chorób (m.in. otyłością, nadciśnieniem, upośledzeniem tolerancji glukozy, umiarkowanym podwyższonym stężeniem glukozy). Jak widać, zalecenia żywieniowe w Polsce i w Norwegii są podobne, choć te drugie bardziej uszczegółowione. W zaleceniach podkreślana jest różnorodność produktów w planowaniu posiłków, tak aby dostarczały jak najwięcej składników odżywczych. Ponadto kładzie się nacisk na aktywność fizyczną i wypijanie wody. Pomimo braku istotnych różnic w zaleceniach żywieniowych, omówione wcześniej wskaźniki sytuacji zdrowotnej znacznie się różnią. Celem niniejszej pracy było porównanie wybranych aspektów sposobu żywienia studentów polskich i norweskich na tle istniejących zaleceń żywieniowych. Materiał i metody Badanie przeprowadzono w czerwcu 1 i styczniu 11 roku. Badanie główne było poprzedzone pilotażem przeprowadzonym w maju 1 roku na grupie 15 polskich studentów. Po badaniu pilotażowym zmodyfikowano dwa pytania. Kwestionariusze były rozdystrybuowane i zebrane tego samego dnia. Pytania dotyczyły częstotliwości spożycia produktów żywnościowych, zwyczajów żywieniowych (liczby spożywanych posiłków, preferowanych technik kulinarnych, częstości i miejsca spożywania posiłków, solenia), a także stanu zdrowia, palenia tytoniu oraz aktywności fizycznej. W metryczce zawarto pytania na temat wieku, płci, wzrostu i masy ciała, a także miejsca zamieszkania przed podjęciem studiów oraz w ich trakcie. Na potrzeby badania w Norwegii ankieta została przetłumaczona na język norweski. Badanie miało charakter celowy i zostało przeprowadzono wśród 9 polskich oraz norweskich studentów. W Polsce w badaniu brało udział 5 osób z Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji. Uczestnicy w chwili badania studiowali na I roku studiów magisterskich w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W badaniu przeprowadzonym w Norwegii uczestniczyło 4 studentów z Norweskiego Uniwersytetu 14
5 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Przyrodniczego (Norges miljø- og biovitenskapelige universitet). Badaniem zostali objęci studenci I i II roku studiów magisterskich z kierunku technologia żywności. Analiza statystyczna Dane poddano analizie statystycznej za pomocą programu Statistica 9.1. Dla wskazania różnic zastosowano nieparametryczny test istotności Chi, przyjmując poziom istotności a <,5. Omówienie i dyskusja wyników Ogólna charakterystyka badanej grupy Wśród respondentów (tab. ) większość stanowiły kobiety (9% w Polsce; 83% w Norwegii). Wiek polskich studentów mieścił się w granicach 5 lat (średnio,4), zaś norweskich 1 3 lat (średnio 3,7). Większość ankietowanych, według klasyfikacji WHO, miała normatywną masę ciała (tab. ). Nadwagę stwierdzono u % polskich studentów, a nadwagę bądź otyłość u 14% norweskich studentów. Blisko połowa polskich i ponad połowa norweskich badanych określiła swoją aktywność fizyczną jako średnią. Jednak wśród studentów norweskich odsetek osób oceniających swoją aktywność fizyczną jako wysoką i bardzo wysoką był znacznie wyższy. Aktywność fizyczna polskich studentów była statystycznie istotnie niższa niż w grupie norweskiej (tab. ). Z zebranych danych wynika, że tylko nieliczni polscy (4%) i norwescy (9%) studenci uprawiali sport codziennie. W obu krajach osoby uprawiające sport kilka razy w tygodniu stanowiły najliczniejszą grupę, jednakże taką odpowiedź zaznaczyło dwa razy więcej norweskich (53%) niż polskich (8%) badanych. Studenci norwescy istotnie częściej uprawiali sport niż polscy. Wśród polskich studentów najpopularniejszą formą aktywności fizycznej była jazda na rowerze i bieganie, mniej pływanie, siłownia, aerobik. Z kolei najwięcej norweskich studentów wybrało trening siłowy oraz bieganie, znaczna część uprawiała też spinning, jazdę/bieganie na nartach, a niektórzy też jazdę na rowerze, siłownię, aerobik oraz spacery. Niewielka liczba respondentów polskich i norweskich zadeklarowała palenie tytoniu, ale Norwegowie palili papierosy od dwukrotnie dłuższego czasu (ok. 1 lat). 141
6 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz Tabela. Ogólna charakterystyka badanej grupy Kategorie Polska Norwegia Płeć: kobiety mężczyźni Wiek średnia (zakres) > 5 BMI średnia 18,4 18,5 4,9 5 9,9 > 3 Samoocena aktywności fizycznej niska średnia wysoka bardzo wysoka Częstotliwość uprawiania sportu codziennie kilka razy w tygodniu raz w tygodniu kilka razy w miesiącu rzadziej niż raz w miesiącu Palenie papierosów tak nie jak długo (lata) liczba osób % liczba osób % 46 4,4 ( 5) , , ,7 (1 3) , Wybrane zwyczaje żywieniowe badanych Wyniki samooceny sposobu odżywiania (tab. 3) wskazały, że ankietowani najczęściej oceniali swoją dietę jako złą. Podobnie w badaniu Seń i in. [1] spośród studentów uczelni wrocławskich kierunków związanych ze zdrowiem około 4% oceniło swój sposób żywienia negatywnie. Istotne znaczenie w racjonalnym żywieniu ma liczba posiłków w ciągu dnia. Każdy dorosły człowiek powinien spożywać od 4 do 5 posiłków dziennie. Nieregularne spożywanie posiłków oraz długie odstępy miedzy nimi mogą prowadzić do zaburzeń trawienia i wchłaniania, ponieważ po zbyt długiej przerwie między posiłkami często spożywa się zbyt duże porcje, w pośpiechu i bez dokładnego przeżucia. Zaleca się więc spożywanie co najmniej 3 posiłków dziennie, w tym jednego ciepłego posiłku. Udowodniono, że spożywanie więcej niż 3 posiłków dziennie obniża ryzyko nadwagi, miażdżycy, cukrzycy [8]. W niniejszym badaniu polscy studenci spożywali średnio 4 posiłki dziennie, norwescy zaś nieco mniej 3,8 posiłków na dzień (tab. 3). Zalecane 4 5 posiłków dziennie 14
7 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich spożywała ponad połowa badanych z obu krajów, około 3 posiłków 4% polskich i 33% norweskich badanych. Badania potwierdzają, że osoby studiujące spożywają najczęściej od 3 do 4 posiłków dziennie [1, 9, 1]. Ankietowani z polskiej i norweskiej grupy spożywali średnio jeden ciepły posiłek w ciągu dnia, co jest zbieżne z wynikami Uglema i in. [11], w których 5% respondentów spożywało 1 ciepły posiłek. Tabela 3. Samoocena sposobu żywienia i wybrane aspekty jakościowej oceny sposobu żywienia Kategorie Polska Norwegia liczba osób % liczba osób % Ocena sposobu żywienia bardzo dobrze dobrze ani dobrze, ani źle źle bardzo źle Liczba spożywanych posiłków w ciągu dnia: średnia < 3 3 3,5 4 5 > 5 Spożywanie śniadań Pojadanie pomiędzy posiłkami: tak nie , , Pojadanie między posiłkami jest kolejnym, często występującym błędem żywieniowym, zwłaszcza w przypadku przekąsek w postaci słodyczy. Większość polskich i norweskich studentów zadeklarowało, że pojada między posiłkami (tab. 3). Najczęściej były to owoce (ryc. 1). Po słodycze między posiłkami sięgała ponad połowa polskich i niecałe 1% norweskich respondentów. Ci drudzy znacznie częściej niż słodycze wybierali warzywa lub orzechy. Wyniki badań prowadzonych wśród polskich studentów wskazują, że większość (7 9%) pojada między posiłkami słodycze i owoce [1, 1, 1]. 143
8 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz Rycina 1. Spożycie wybranych produktów pomiędzy posiłkami przez polskich i norweskich studentów Jednym z zaleceń z zakresu zdrowego żywienia i prewencji chorób metabolicznych jest spożywanie śniadań. W niniejszym badaniu wszyscy ankietowani je spożywali. Odmienne wyniki uzyskali Szponar i Krzyszycha [13], ponieważ zaledwie 5% studentów deklarowało, że spożywa pierwsze śniadanie, z kolei w badaniu przeprowadzonym przez Yahia i in. [14] posiłek ten spożywało zaledwie 31% badanych. Ponad połowa polskich (56%) i norweskich (67%) respondentów przygotowywała drugie śniadanie w domu i spożywała na uczelni. Dość często studenci jedli ten posiłek w studenckiej stołówce (ok. 1/3 badanych). Część z nich nie spożywała drugiego śniadania tak zadeklarowało 1% polskich i 5% norweskich studentów. W badaniu przyprowadzonym przez Wykę i Żechałko-Czajkowską [1] ustalono, że więcej, bo aż 35% studentów nie spożywało drugiego śniadania. Częstotliwość spożycia wybranych grup produktów spożywczych Produkty zbożowe Polscy ankietowani istotnie (p <,1) częściej niż norwescy spożywali jasne pieczywo. Większość polskich studentów konsumowała je codziennie lub kilka razy w tygodniu (ryc. ), podczas gdy prawie połowa norweskich respondentów spożywała je rzadziej niż raz w miesiącu, a znaczna ich część w ogóle nie jadła tego rodzaju pieczywa. W większości polskich badań [1, 15 17] osoby studiujące preferowały pieczywo jasne. Ciemne pieczywo oraz tzw. pieczywo z ziarnami było częściej spożywane przez norweską część badanych. Znaczna część spożywała je codziennie, a 1/4 kilka razy w tygodniu. Z badań Seń i in. [1] wynika, iż studenci mają świadomość zbyt rzadkiego spożywania pieczywa pełnoziarnistego w stosunku do zaleceń. Norwescy studenci nieco bardziej stosowali się do zaleceń żywieniowych, gdyż istotnie (p <,1) częściej spożywali także kasze. 144
9 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Rycina. Odsetek osób spożywających produkty zbożowe (*różnice istotne statystycznie na poziomie p <,5) Mleko i produkty mleczne, jaja Około połowa polskich i norweskich studentów codziennie piła mleko (ryc. 3). Kilka razy w tygodniu spożywało ten produkt 44% polskich i tylko 19% norweskich badanych, co istotnie (p =,3) różnicowało spożycie tego produktu. Ponadto, znaczne różnice stwierdzono w częstotliwości spożycia jogurtów, kefirów, serów (p <,1) i jaj (p =,1). Polscy studenci istotnie częściej spożywali jogurty, sery twarogowe, a norwescy sery dojrzewające oraz jaja. Rycina 3. Odsetek osób spożywających mleko i produkty mleczne oraz jaja (*różnice istotne statystycznie na poziomie p <,5) 145
10 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz Mięso, wędliny, drób, ryby Częstotliwość konsumowania wędlin i przetworów mięsnych była podobna i nie różnicowało obu grup istotnie. Większość polskich (86%) i norweskich (79%) studentów konsumowało te produkty częściej niż kilka razy w miesiącu, a duża ich grupa (blisko 4%) spożywała je codziennie. W obu krajach, najpopularniejszym rodzajem spożywanego mięsa była wieprzowina. Norwescy respondenci istotnie częściej spożywali baraninę, jagnięcinę i dziczyznę (p <,1). Zaobserwowano istotne różnice w spożyciu ryb. Większość (96%) polskich studentów spożywało ryby słodkowodne. Konsumenci z Norwegii istotnie częściej spożywali ryby morskie (p =,4) oraz owoce morza (p <,1). Warzywa, owoce, ziemniaki Spożycie świeżych warzyw nie różniło się istotnie pomiędzy polską a norweską grupą badanych. Jednakże bardzo duża liczba respondentów z naszego kraju (6%) deklarowała, że konsumuje świeże warzywa codziennie (ryc. 4). Dla porównania taką odpowiedź zaznaczyło 4% norweskich respondentów, jednak prawie połowa stwierdziła, że spożywa warzywa kilka razy w tygodniu. Rycina 4. Odsetek osób spożywających warzywa i owoce (*różnice istotne statystycznie na poziomie p <,5) Nie stwierdzono istotnych różnic w spożyciu gotowanych ziemniaków. Codziennie lub kilka razy w tygodniu jadło je 44% polskich i 35% norweskich badanych. Polacy istotnie (p =,3) częściej konsumowali frytki 36% spożywało je kilka razy w tygodniu lub miesiącu, zaś w Norwegii zaledwie 16% stwierdziło, że jada je kilka razy w miesiącu, pozostali spożywali je rzadziej lub nie jedli ich wcale. 146
11 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich Według zaleceń należy spożywać 5 porcji warzyw i owoców na dzień. Mimo że duża część respondentów konsumowała warzywa i owoce codziennie, częstotliwość spożycia niektórych warzyw i owoców przez Norwegów była niższa w porównaniu do spożycia przez polskich studentów. Liczne badania prowadzone w różnych krajach [9, 18 ] potwierdzają, iż racje pokarmowe osób studiujących nie spełniają zaleceń odnośnie do spożycia warzyw i owoców. Obserwuje się ich niskie spożycie na poziomie jednej lub dwóch porcji dziennie, przy jednoczesnej deklaracji nieregularnego ich spożywania. Słodycze Ciasta i ciastka istotnie (p <,1) częściej spożywane były przez polskich studentów (ryc. 5). Ponad 6% przy niecałych 1% norweskich badanych sięgało po te produkty codziennie lub kilka razy w tygodniu. W spożyciu cukierków i czekolad nie stwierdzono istotnych różnic. Rycina 5. Odsetek osób spożywających słodycze (*różnice istotne statystycznie na poziomie p<,5) Podsumowanie i wnioski Z przeprowadzonych badań wynika, że styl życia, w tym sposób żywienia studentów polskich i norweskich, różnił się w niektórych badanych aspektach. Porównując spożycie poszczególnych grup produktów stwierdzono, że polscy badani powinni ograniczyć spożycie jasnego pieczywa i zwiększyć spożycie ciemnego, powinni także zmniejszyć udział wysokokalorycznego makaronu w diecie na rzecz 147
12 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Magdalena Górnicka, Urszula Borawska, Joanna Frąckiewicz kasz. Wyniki dotyczące częstotliwości spożycia słodyczy wskazały, że polscy studenci istotnie częściej spożywali ciasta i ciastka. Zarówno polscy, jak i norwescy respondenci zbyt często sięgali po produkty mięsne, które powinni znacznie ograniczyć na rzecz ryb, zwłaszcza morskich, czy nasion roślin strączkowych. Porównując spożycie warzyw i owoców, wykazano, że polscy respondenci istotnie częściej spożywali warzywa konserwowe, owoce świeże oraz suszone. Pozostałe rodzaje owoców i warzyw były spożywane z taką samą częstotliwością w obydwu grupach. Biorąc pod uwagę, że większość respondentów określiła swój sposób żywienia jako zły oraz fakt, że byli to studenci kierunków żywieniowych, zastanawiające jest niekorzystanie z posiadanej wiedzy i niestosowanie się do zaleceń żywieniowych. Stwierdzony, szczególnie wśród polskich studentów, niewłaściwy sposób odżywiania w połączeniu z niską aktywnością fizyczną zwiększa ryzyko rozwoju niezakaźnych chorób przewlekłych (m.in. chorób układu krążenia, cukrzycy typu, nowotworów, otyłości) w przyszłości. Wyniki wskazują na potrzebę intensyfikacji działań w zakresie praktycznej umiejętności stosowania posiadanej wiedzy oraz promocji aktywności fizycznej i zdrowych nawyków żywieniowych, szczególnie wśród polskich studentów. Postawy, które utrwalają się w życiu młodych ludzi, mają duże znaczenie na kształtowanie ich późniejszych zachowań żywieniowych w rodzinach. Badania własne i innych autorów wskazują, że dla poprawy stanu zdrowia polskiego społeczeństwa w przyszłości należy zwiększyć zakres edukacji żywieniowej wśród studentów wszystkich typów uczelni. Bibliografia 1. Seń M., Zacharczuk A., Lintowska A., Zachowania żywieniowe studentów wybranych uczelni wrocławskich a wiedza na temat skutków zdrowotnych nieprawidłowego żywienia, Piel. Zdr. Publ. 1; (): Skibniewska K.A., Radzymińska M., Jaworska M.M., Babicz-Zielińska E., Badania zwyczajów żywieniowych studentów polskich i belgijskich, Żywność. Nauka Technologia. Jakość 9; 4 (65): [data dostępu: ] [data dostępu: ] [data dostępu: ]. 6. Helsedirektoratet, Utviklingen i norsk kosthold. Matforsyningsstatistikk og Forbruksundersøkelser, Oslo
13 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15 Wybrane aspekty sposobu żywienia studentów polskich i norweskich 7. Helsedirektoratet, Kostråd for å fremme folkehelsen og forebygge kroniske sykdommer. Metodologi og vitenskapelig kunnskapsgrunnlag. Nasjonalt råd for ernæring, Miljomerket Trykksak, Oslo Koch V., Pokorn D., Comparison of nutritional habits among various adult age groups in Slovenia, Nutrition Research 1999; 19 (8): Uramowska-Żyto B., Kozłowska-Wojciechowska M., Jarosz A., Makarewicz-Wujec M., Wybrane elementy stylu życia studentów wyższych uczelni w świetle badań empirycznych, Roczn. PZH 4, 55: Czapska D., Ostrowska L., Stefańska E., Karczewska J., Wybrane nawyki żywieniowe kohorty studentów Akademii Medycznej w Białymstoku w latach 3, Roczn. PZH 5; 56 (): Uglema S., Frølichb W., Steab T.H., Wandela M., Correlates of vegetable consumption among young men in the Norwegian National Guard., Appetite 1; 48: Wyka J., Żechałko-Czajkowska A., Wiedza żywieniowa, styl życia i spożycie grup produktów w grupie studentów I roku Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Roczn. PZH 5; 57 (4): Szponar B., Krzyszycha R., Ocena sposobu odżywiania studentów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie w roku akademickim 7 8, Bromat. Chem. Toksykol. 9; 4 (): Yahia N., Achkar A., Abdallah A., Rizk S., Eating habits and obesity among Lebanese university students, Nutr. J. 8; 7: Lebiedzińska A., Wybrane produkty zbożowe jako elementy funkcjonalne diety częstość spożycia produktów zbożowych wśród studentów, Roczn. PZH 7; 58 (1): Szczepańska J., Wądołowska L., Słowińska M.A., Niedźwiedzka E., Biegańska J., Ocena częstości spożycia wybranych źródeł błonnika pokarmowego oraz ich związku z masą ciała studentów, Bromat. Chem. Toksykol. 1; 43 (3): Szczepańska J., Wądołowska L., Słowińska M.A., Niedźwiedzka E., Biegańska J., Badanie wpływu częstości spożycia wybranych źródeł błonnika na skład ciała studentek, Probl. Hig. Epidemiol. 11, 9 (1): Sakamaki R., Amamoto R., Mochida Y., Shinfuku N., Toyama K., A comparative study of food habits and body shape perception of university students in Japan and Korea, Nutr. J. 5; 4: Malara B., Góra-Kupilas K., Jośko J., Malara P., Comparison of dietary habits in students of different universities, Pol. J. Environ. Stud. 6; 15: Czaja J., Rypina M., Lebiedzińska A., Ocena częstotliwości spożycia warzyw i owoców wśród studentów trójmiejskich uczelni, Roczn. PZH 9; 6 (1):
14 Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 15
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN.
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN. 1 Urozmaicenie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowej diety, która zapewnia
Bardziej szczegółowoWybrane zachowania żywieniowe i sposób żywienia gimnazjalistów warszawskiego Ursynowa
Wybrane zachowania żywieniowe i sposób żywienia gimnazjalistów warszawskiego Ursynowa dr inż. Katarzyna Kowalcze Instytut Nauk o Zdrowiu, Katedra Dietetyki i Oceny Żywności, Uniwersytet Przyrodniczo- Humanistyczny
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY ROZPOCZYNAJĄCEJ STUDIA W AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KRAKOWIE
ROCZN. PZH, 2003, 54, NR 2, 207 212 MARIA GACEK CHARAKTERYSTYKA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY ROZPOCZYNAJĄCEJ STUDIA W AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KRAKOWIE THE CHARACTERISTIC OF NOURISHMENT OF THE YOUTH
Bardziej szczegółowoROLA SZKOŁY W PROFILAKTYCE OTYŁOŚCI DZIECI I MŁODZIEŻY Barbara Woynarowska Kierownik Zakładu Biomedycznych i Psychologicznych Podstaw Edukacji, Wydział Pedagogiczny UW Przewodnicząca Rady Programowej ds.
Bardziej szczegółowoŚniadanie w domu, posiłek w szkole. Dlaczego trzeba uczyć jak należy odżywiać się?
Śniadanie w domu, posiłek w szkole. Dlaczego trzeba uczyć jak należy odżywiać się? To jedno z wielu pytań, jakie może a nawet powinien zadać sobie i innym każdy z nas. Okazuje się, że nasza wiedza: - na
Bardziej szczegółowoNADWAGA, OTYŁOŚĆ i DIETA DZIECI
NADWAGA, OTYŁOŚĆ i DIETA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM mgr. inż Izabela Piechowska NADWAGA I OTYŁOŚĆ U DZIECI I MŁODZIEŻY OTYŁOŚĆ wg WHO jest stanem chorobowym charakteryzującym się nadmiernym nagromadzeniem
Bardziej szczegółowoi ciemne mąki. Produkty zbożowe ze względu na wysoką zawartość węglowodanów są dobrym źródłem energii.
Prawidłowe żywienie Prawidłowy sposób odżywiania jest bezpośrednim czynnikiem gwarantującym utrzymanie dobrego samopoczucia i zdrowia. Polega nie tylko na systematycznym dostarczaniu organizmowi potrzebnych
Bardziej szczegółowoTemat: Żywieniowy trójkąt piramida zdrowego żywienia dla dzieci
1. Scenariusz zajęć Temat: Żywieniowy trójkąt piramida zdrowego żywienia dla dzieci Cel: Zapoznanie uczniów z Piramidą Zdrowego Żywienia dla dzieci. Przedstawienie sposobu urozmaicania diety w oparciu
Bardziej szczegółowo. Wiceprzewodniczący
Uchwała Nr 542/LVI/2014 Rady Miasta Ostrołęki z dnia 30 stycznia 2014 r. w sprawie przyjęcia Wieloletniego Programu Osłonowego w zakresie pomocy społecznej Pomoc w zakresie dożywiania w mieście Ostrołęka
Bardziej szczegółowoAdresaci programu. Glenn Doman
Program zajęć świetlicowych z zakresu promocji zdrowia dla uczniów Szkoły Podstawowej Nr 24 w Zabrzu Zdrowie jest najpierwszym darem, uroda drugim, a bogactwo trzecim. -Platon Według Światowej Organizacji
Bardziej szczegółowoZaplanowane działania promujące zdrowie:
Zaplanowane działania promujące zdrowie: Moduł I Zdrowie fizyczne uczniów ZS nr 2 w Jastrzębiu-Zdroju - odnosi się do potrzeb biologicznych całego organizmu Realizowane treści Metody Efekty spożywania
Bardziej szczegółowoFIZYCZNA MŁODZIEŻY W ŚWIETLE BADAŃ
FIZYCZNA I ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE MŁODZIEŻY W ŚWIETLE BADAŃ HBSC (1) Instytut Matki i Dziecka (2) Główny Inspektorat Sanitarny Agnieszka Małkowska-Szkutnik (1), Joanna Mazur (1), Elżbieta Łata (2) Źródło
Bardziej szczegółowoZałożenia VII edycji programu edukacyjnego Trzymaj Formę! Oddział Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej WSSE Gorzów Wlkp.
Założenia VII edycji programu edukacyjnego Trzymaj Formę! Oddział Promocji Zdrowia i Oświaty Zdrowotnej WSSE Gorzów Wlkp. Cel programu Zwiększenie świadomości dotyczącej wpływu żywienia i aktywności fizycznej
Bardziej szczegółowoŻywienie zbiorowe typu zamkniętego na przykładzie Przedszkola Miejskiego nr 7 w Ostrołęce Tęczowa Kraina.
Żywienie zbiorowe typu zamkniętego na przykładzie Przedszkola Miejskiego nr 7 w Ostrołęce Tęczowa Kraina. Źródło: www.pmnr7.pl Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Katedra Żywienia Człowieka Studia Podyplomowe,
Bardziej szczegółowoSkładniki odżywcze podzielone zostały ze względu na funkcje:
SKŁADNIKI ODŻYWCZE JAK JE UGRYŹĆ? Składnikami odżywczymi nazywamy związki występujące w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, które po spożyciu ulegają strawieniu i wchłonięciu ze
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoIII. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE
III. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE 1. GOSPODARSTWA DOMOWE I RODZINY W województwie łódzkim w maju 2002 r. w skład gospodarstw domowych wchodziło 2587,9 tys. osób. Stanowiły one 99,0%
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Departament Pielęgniarek i Położnych wśród absolwentów studiów pomostowych, którzy zakończyli udział w projekcie systemowym pn. Kształcenie zawodowe pielęgniarek
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ŻYWIENIE CZŁOWIEKA
OZ-05-33/08 Drezdenko, 25.09.2008r. PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE CZŁOWIEKA Prawidłowy sposób odżywiania jest bezpośrednim czynnikiem gwarantującym utrzymanie dobrego samopoczucia i zdrowia. Polega nie tylko na
Bardziej szczegółowoPrezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
Bardziej szczegółowoRoczny plan pracy wychowawczo dydaktycznej. Oddziału przedszkolnego w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Wilczej Woli. rok szkolny 2015/2016
Roczny plan pracy wychowawczo dydaktycznej Oddziału przedszkolnego w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Wilczej Woli rok szkolny 2015/2016 Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
Bardziej szczegółowoZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 2. ZATRUDNIENIE NA CZĘŚĆ ETATU LUB PRZEZ CZĘŚĆ OKRESU OCENY
ZASADY WYPEŁNIANIA ANKIETY 1. ZMIANA GRUPY PRACOWNIKÓW LUB AWANS W przypadku zatrudnienia w danej grupie pracowników (naukowo-dydaktyczni, dydaktyczni, naukowi) przez okres poniżej 1 roku nie dokonuje
Bardziej szczegółowoOBSZAR BADAŃ ROK 2000 ROK 2005 ZMIANY
Prezydent Miasta Legionowo zamówił badania dotyczące postaw młodzieży legionowskiej wobec uzależnień. Koordynatorem tego projektu jest Referat Zdrowia Publicznego i Spraw Społecznych. Badań dokonała Pracownia
Bardziej szczegółowoOpracowanie: mgr Krystyna Golba mgr Justyna Budak
1 Wyniki badań ankietowych nt.,,bezpieczeństwa uczniów w szkole przeprowadzone wśród pierwszoklasistów Zespołu Szkól Technicznych w Mielcu w roku szkolnym 2007/2008 Celem ankiety było zdiagnozowanie stanu
Bardziej szczegółowoPROTOKÓŁ Z WYBORU NAJKORZYSTNIEJSZEJ OFERTY
Warszawa 06 luty 2014 r. PROTOKÓŁ Z WYBORU NAJKORZYSTNIEJSZEJ OFERTY Dotyczy wyboru najkorzystniejszej oferty zgodnie z zasadą konkurencyjności w zakresie wykonania usługi cateringowej (kody CPV: KOD CPV
Bardziej szczegółowoWarszawska Giełda Towarowa S.A.
KONTRAKT FUTURES Poprzez kontrakt futures rozumiemy umowę zawartą pomiędzy dwoma stronami transakcji. Jedna z nich zobowiązuje się do kupna, a przeciwna do sprzedaży, w ściśle określonym terminie w przyszłości
Bardziej szczegółowoZAGROŻENIA ZDROWOTNE - OTYŁOŚĆ. Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim Listopad 2012
ZAGROŻENIA ZDROWOTNE - OTYŁOŚĆ Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim Listopad 2012 OTYŁOŚĆ Def. Otyłość jest ogólnoustrojową, przewlekłą chorobą metaboliczną wynikającą z zaburzenia równowagi między
Bardziej szczegółowoJadłospisy dla dzieci z alergią pokarmową na białka mleka krowiego. 5. i 6. miesiąc życia
Jadłospisy dla dzieci z alergią pokarmową na białka mleka krowiego 5. i 6. miesiąc życia 1 5 miesiąc 6 miesiąc KROK 4 KROK 3 KROK 2 KROK 1 Celem do którego należy dążyć jest wyłączne karmienie piersią
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ Anna Gutt- Kołodziej ZASADY OCENIANIA Z MATEMATYKI Podczas pracy
Bardziej szczegółowoHandel zagraniczny towarami rolno-spoŝywczymi Polski z Norwegią w latach 2009 2013 i w okresie I VII 2014 r.
BIURO ANALIZ I PROGRAMOWANIA Warszawa, 2014-09-26 Handel zagraniczny towarami rolno-spoŝywczymi Polski z Norwegią w latach 2009 2013 i w okresie I VII 2014 r. Norwegia jest państwem zbliŝonym pod względem
Bardziej szczegółowoObjaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017
Załącznik Nr 2 do uchwały Nr V/33/11 Rady Gminy Wilczyn z dnia 21 lutego 2011 r. w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej na lata 2011-2017 Objaśnienia do Wieloletniej Prognozy Finansowej
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ODŻYWIANIA
ŻYJ ZDROWO! 10 ZASAD ZDROWEGO ODŻYWIANIA Jedz regularnie co 3 godziny. Jedz ostatni posiłek 2-3 godziny przed snem. Dbaj by twoja dieta była bogata we wszystkie składniki odżywcze(węglowodany, białko i
Bardziej szczegółowoJak odpowiadali respondenci badania? Zapraszamy do zapoznania się z treścią raportu.
ZARZĄDZANIE KALORIAMI zwrot ten zaczyna się pojawiać coraz częściej na łamach pism i poradników, w telewizji równieŝ robi się o nim coraz głośniej. Dla wszystkich powinien to być temat bardzo waŝny, poniewaŝ
Bardziej szczegółowoRegulamin konkursu Konkurs z Lokatą HAPPY II edycja
Regulamin konkursu Konkurs z Lokatą HAPPY II edycja I. Postanowienia ogólne: 1. Konkurs pod nazwą Konkurs z Lokatą HAPPY II edycja (zwany dalej: Konkursem ), organizowany jest przez spółkę pod firmą: Grupa
Bardziej szczegółowoCo na to Psychodietetyka?
ZDROWA SZKOŁA TO SZCZĘŚLIWE DZIECIŃSTWO, CZYLI O WPŁYWIE ŻYWIENIA NA ZDROWIE DZIECKA I BEZPIECZNĄ PRZYSZŁOŚĆ RODZICÓW. mgr Olga Rymkiewicz psycholog, psychodietetyk, trener warsztatu psychologicznego 25.10.2014r.
Bardziej szczegółowoklasa I a humanistyczno-prawna
klasa I a humanistyczno-prawna z rozszerzonym j. polskim, j. angielskim i historią Nabór do klasy humanistyczno-prawnej to szansa dla tych, którzy pragną bez kompleksów wkroczyć w świat społeczeństwa demokratycznego,
Bardziej szczegółowoII edycja akcji Przedszkolak pełen zdrowia
II edycja akcji Przedszkolak pełen zdrowia Odporność wzmacniamy, bo o zdrowe żywienie i higienę dbamy I tydzień: Uświadomienie dzieciom, co oznaczają pojęcia : zdrowie i choroba. Jakie są objawy choroby
Bardziej szczegółowo4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca
4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca [w] Małe i średnie w policentrycznym rozwoju Polski, G.Korzeniak (red), Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2014, str. 88-96 W publikacji zostały zaprezentowane wyniki
Bardziej szczegółowoIRENA CELEJOWA. ŻYWiENiE. w SI AORCIE U PZWL
IRENA CELEJOWA ŻYWiENiE w SI AORCIE U PZWL prof. nadzw. dr hab. IRENA C E LEJ OWA w S P «;l^ C IE & PZWL W s t ę p... 9 I. CZĘŚĆ O G Ó L N A... 11 1. Potrzeby energetyczne sp o r to w c ó w... 13 1.1.
Bardziej szczegółowoJakość oferty edukacji kulturalnej w Warszawie Raport z badania
Jakość oferty edukacji kulturalnej w Warszawie Raport z badania Wydział Badań i Analiz Centrum Komunikacji Społecznej Urząd m.st. Warszawy Warszawa, grudzień 2014 r. Informacje o badaniu Cel badania: diagnoza
Bardziej szczegółowoRoczne zeznanie podatkowe 2015
skatteetaten.no Informacje dla pracowników zagranicznych Roczne zeznanie podatkowe 2015 W niniejszej broszurze znajdziesz skrócony opis tych pozycji w zeznaniu podatkowym, które dotyczą pracowników zagranicznych
Bardziej szczegółowoOSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356 w celu wszczęcia postępowania i zawarcia umowy opłacanej ze środków publicznych 1. Przedmiot zamówienia:
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków
Bardziej szczegółowoZapytanie ofertowe nr 1/05/16/9.2.1 z dnia 26.05.2016 r.
Zapytanie ofertowe nr 1/05/16/9.2.1 z dnia 26.05.2016 r. ogłasza wszczęcie postępowania o udzielenie zamówienia na usługi cateringowe świadczone na potrzeby projektu Świetlica środowiskowa M. Łodzi Niegniewni
Bardziej szczegółowoWYTYCZNE DO REALZACJI VIII edycji ogólnopolskiego programu edukacyjnego Trzymaj Formę! Warszawa, 22 sierpnia 2012
WYTYCZNE DO REALZACJI VIII edycji ogólnopolskiego programu edukacyjnego Trzymaj Formę! Warszawa, 22 sierpnia 2012 CELE PROGRAMU CELE SZCZEGÓŁOWE CEL GŁÓWNY Zwiększenie świadomości dotyczącej wpływu żywienia
Bardziej szczegółowoInfrastruktura techniczna. Warunki mieszkaniowe
Daniela Szymańska, Jadwiga Biegańska Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Geografii, Gagarina 9, 87-100 Toruń dostępne na: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rl_charakter_obszar_wiejskich_w_2008.pdf
Bardziej szczegółowoPostrzeganie reklamy zewnętrznej - badania
Według opublikowanych na początku tej dekady badań Demoskopu, zdecydowana większość respondentów (74%) przyznaje, że w miejscowości, w której mieszkają znajdują się nośniki reklamy zewnętrznej (specjalne,
Bardziej szczegółowoUrząd Miasta Bielsko-Biała - um.bielsko.pl Wygenerowano: 2016-06-30/02:29:36. Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka
Wpływ promieni słonecznych na zdrowie człowieka Światło słoneczne jest niezbędne do trwania życia na Ziemi. Dostarcza energii do fotosyntezy roślinom co pomaga w wytwarzaniu tlenu niezbędnego do życia.
Bardziej szczegółowoWarszawa, maj 2012 BS/74/2012 O DOPUSZCZALNOŚCI STOSOWANIA KAR CIELESNYCH I PRAWIE CHRONIĄCYM DZIECI PRZED PRZEMOCĄ
Warszawa, maj 2012 BS/74/2012 O DOPUSZCZALNOŚCI STOSOWANIA KAR CIELESNYCH I PRAWIE CHRONIĄCYM DZIECI PRZED PRZEMOCĄ Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia
Bardziej szczegółowoREGULAMIN STYPENDIALNY FUNDACJI NA RZECZ NAUKI I EDUKACJI TALENTY
REGULAMIN STYPENDIALNY FUNDACJI NA RZECZ NAUKI I EDUKACJI TALENTY Program opieki stypendialnej Fundacji Na rzecz nauki i edukacji - talenty adresowany jest do młodzieży ponadgimnazjalnej uczącej się w
Bardziej szczegółowo2.Prawo zachowania masy
2.Prawo zachowania masy Zdefiniujmy najpierw pewne podstawowe pojęcia: Układ - obszar przestrzeni o określonych granicach Ośrodek ciągły - obszar przestrzeni którego rozmiary charakterystyczne są wystarczająco
Bardziej szczegółowoInstrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina
Załącznik Nr 1 Do zarządzenia Nr 92/2012 Prezydenta Miasta Konina z dnia 18.10.2012 r. Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina Jednostką dominującą jest Miasto Konin (Gmina Miejska
Bardziej szczegółowoRANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W POWIECIE GOŁDAPSKIM W 2012 ROKU
POWIATOWY URZĄD PRACY W GOŁDAPI ul. śeromskiego 18, 19-500 GOŁDAP (087) 615-03-95, www.goldap.pup.gov.pl, e-mail: olgo@praca.gov.pl RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYśKOWYCH W POWIECIE GOŁDAPSKIM W 2012
Bardziej szczegółowoObjaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XIX/75/2011 Rady Miejskiej w Golinie z dnia 29 grudnia 2011 r. Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Bardziej szczegółowoPromocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Promocja i identyfikacja wizualna projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Białystok, 19 grudzień 2012 r. Seminarium współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sygn. akt II CSK 35/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 30 października 2013 r. SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca) w sprawie
Bardziej szczegółowoEwaluacja programu edukacyjnego Trzymaj Formę!
Ewaluacja programu edukacyjnego Trzymaj Formę! realizowanego przez Państwową Inspekcję Sanitarną oraz Polską Federację Producentów Żywności Związek Pracodawców Część I - Odżywianie a zdrowie młodzieży
Bardziej szczegółowoDziecko. dobrydietetyk.pl. z nadwagą
Dziecko dobrydietetyk.pl z nadwagą 1 na 10 dzieci w wieku szkolnym ma problem z nadwagą lub otyłością Około 80% dzieci z nadwagą będzie w przyszłości otyłe Nadwaga w okresie dzieciństwa zwiększa ryzyko
Bardziej szczegółowoI. 1) NAZWA I ADRES: Szkoła Podstawowa nr 30 w Warszawie ul. Kawęczyńska 2, woj. mazowieckie
Warszawa: Sukcesywna dostawa artykułów żywnościowych dla Szkoły Podstawowej nr 30 w Warszawie ul. Kawęczyńska 2 Numer ogłoszenia: 247095-2014 data zamieszczenia: 28-11-2014 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - dostawy
Bardziej szczegółowoZACHOWANIA ZDROWOTNE STUDIUJĄCYCH ZAOCZNIE NA KIERUNKU PEDAGOGIKA AKADEMII IM. JANA DŁUGOSZA W CZĘSTOCHOWIE
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr 3 2007 Joanna Rodziewicz-Gruhn, Maria Pyzik Instytut Kultury Fizycznej Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie ZACHOWANIA ZDROWOTNE
Bardziej szczegółowoI. POSTANOWIENIE OGÓLNE
Załącznik do Zarządzenia Nr 26/2015 Rektora UKSW z dnia 1 lipca 2015 r. REGULAMIN ZWIĘKSZENIA STYPENDIUM DOKTORANCKIEGO Z DOTACJI PODMIOTOWEJ NA DOFINANSOWANIE ZADAŃ PROJAKOŚCIOWYCH NA UNIWERSYTETCIE KARDYNAŁA
Bardziej szczegółowoWskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w sierpniu 2014 r.
Warszawa, 2014.09.15 Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w sierpniu 2014 r. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w sierpniu 2014 r. w stosunku do poprzedniego miesiąca obniżyły się o 0,4%. W poszczególnych
Bardziej szczegółowoZdrowo i na sportowo działania ania na rzecz tworzenia polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej
Zdrowo i na sportowo działania ania na rzecz tworzenia polityki szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej Bożena Będzińska-Wosik Zdrowe odżywianie i aktywność fizyczna w podstawowych dokumentach
Bardziej szczegółowoKoszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012
Koszty obciążenia społeczeństwa chorobami układu krążenia. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Badania kosztów chorób (COI Costof illnessstudies) Ekonomiczny ciężar choroby;
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 4 WZÓR - UMOWA NR...
WZÓR - UMOWA NR... Załącznik nr 4 zawarta w dniu we Wrocławiu pomiędzy: Wrocławskim Zespołem Żłobków z siedzibą we Wrocławiu przy ul. Fabrycznej 15, 53-609 Wrocław, NIP 894 30 25 414, REGON 021545051,
Bardziej szczegółowoPotrzeby zdrowotne i opiekuńcze ludzi starych. Kamila Mroczek
Potrzeby zdrowotne i opiekuńcze ludzi starych Kamila Mroczek Plan prezentacji 1. Definicje: stary, starzenie się, zdrowie 2. Naturalny proces starzenia a inne czynniki wpływające na stan zdrowia 3. Zdrowie
Bardziej szczegółowoGasimy pragnienie - gospodarka wodna młodego sportowca.
Gasimy pragnienie - gospodarka wodna młodego sportowca. Woda to najważniejszy, niezbędny do życia nieorganiczny składnik ciała człowieka. Jej ilość zależy od wieku, płci i zawartości tkanki tłuszczowej,
Bardziej szczegółowoZałącznik do zarządzenia Rektora Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Nr 8/2013 z 4 marca 2013 r.
Załącznik do zarządzenia Rektora Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Nr 8/2013 z 4 marca 2013 r. Zasady i tryb przyznawania oraz wypłacania stypendiów za wyniki w nauce ze Studenckiego
Bardziej szczegółowoEwaluacja projektu szkoleniowego Międzykulturowe ABC
1. Definicja obiektu 2. Cele ewaluacji 3. Zakres przedmiotowy 4.Zakres czasowy Szkolenia dla 50 urzędników zatrudnionych w różnych departamentach i wydziałach Urzędu Miasta Lublina, obecnie lub w przyszłości
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ROZLICZENIA PODATKOWE ZA ROK 98 BS/71/99 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, KWIECIEŃ 99
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoMożemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji. Numer dla telefonów tekstowych. boroughofpoole.
Informacje na temat dodatku na podatek lokalny (Council Tax Support), które mogą mieć znaczenie dla PAŃSTWA Możemy zapewnić pomoc z przeczytaniem lub zrozumieniem tych informacji 01202 265212 Numer dla
Bardziej szczegółowoRZECZPOSPOLITA POLSKA. Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu. wszystkie
RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, dnia 11 lutego 2011 r. MINISTER FINANSÓW ST4-4820/109/2011 Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu wszystkie Zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 listopada
Bardziej szczegółowo1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek?
1. Od kiedy i gdzie należy złożyć wniosek? Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego będzie można składać w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Puławach. Wnioski będą przyjmowane od dnia
Bardziej szczegółowoChoroby żywieniowo zależne
Choroby żywieniowo zależne CUKRZYCA TYPU II- DIETA Z OGRANICZENIEM CUKRÓW PROSTYCH 1. Osoby z nadwagą muszą stosować diety redukujące o poziomie energetycznym od 1000 do 1500 kcal w zależności od stanu
Bardziej szczegółowoFORMULARZ OFERTY. Wartość brutto:...zł, (słownie złotych brutto:. ).
/Pieczęć adresowa / Załącznik nr 1 do SIWZ FORMULARZ OFERTY Ja/my*, niżej podpisany/ni,...... działając w imieniu i na rzecz : NIP...REGON... Nr telefonu.../faksu... Adres e-mail do korespondencji:...
Bardziej szczegółowoNa podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu.
Na podstawie art.4 ust.1 i art.20 lit. l) Statutu Walne Zebranie Stowarzyszenia uchwala niniejszy Regulamin Zarządu Regulamin Zarządu Stowarzyszenia Przyjazna Dolina Raby Art.1. 1. Zarząd Stowarzyszenia
Bardziej szczegółowoSytuacja zdrowotna osób z niepełnosprawnością intelektualną. Monika Karwacka Stowarzyszenie Na Tak
Sytuacja zdrowotna osób z niepełnosprawnością intelektualną Monika Karwacka Stowarzyszenie Na Tak Stan zdrowia jest jednym z ważniejszych czynników determinujących jakość życia Brak zdrowia stanowi znaczne
Bardziej szczegółowoRaport z przeprowadzenia ankiety dotyczącej oceny pracy dziekanatu POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA. WYDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ i INFORMATYKI
POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA WYDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ i INFORMATYKI WEWNĘTRZNY SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOŚCI KSZTAŁCENIA Raport z przeprowadzenia ankiety dotyczącej oceny pracy dziekanatu CZĘSTOCHOWA
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 4 PREK 251/III/2010. Umowa Nr (wzór)
Załącznik nr 4 PREK 251/III/2010 Umowa Nr (wzór) Zawarta w dniu roku w Krakowie pomiędzy : Przewozy Regionalne sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Wileńska 14a, zarejestrowaną w Krajowym Rejestrze Sądowym
Bardziej szczegółowoWójt Gminy Bobrowniki ul. Nieszawska 10 87-617 Bobrowniki WNIOSEK O PRZYZNANIE STYPENDIUM SZKOLNEGO W ROKU SZKOLNYM 2010/2011
Nr wniosku.../... Bobrowniki, dnia... Wójt Gminy Bobrowniki ul. Nieszawska 10 87-617 Bobrowniki WNIOSEK O PRZYZNANIE STYPENDIUM SZKOLNEGO W ROKU SZKOLNYM 2010/2011 1. Dane osobowe WNIOSKODAWCY Nazwisko
Bardziej szczegółowoŚwiadomość, która obala stereotypy. Ewa Kucharczyk-Deja, Małgorzata Biadoń, ŚDS nr 2 w Warszawie
Świadomość, która obala stereotypy Ewa Kucharczyk-Deja, Małgorzata Biadoń, ŚDS nr 2 w Warszawie Plan prezentacji 1. Jak to się zaczęło? 2. Komu to pomoże? 3. Choroby psychiczne stereotypy. 4. Opinie Polaków
Bardziej szczegółowoUMOWA. zawarta w dniu... 2014 roku w Zakopanem
Załącznik nr 4 do SIWZ UMOWA zawarta w dniu... 2014 roku w Zakopanem pomiędzy Szkołą Podstawową nr 1 im. Heleny Marusarzówny z siedzibą w Zakopanem ul. Orkana 6 reprezentowaną przez: Janusz Świerk - Dyrektor
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ: AGRESJA I STRES. JAK SOBIE RADZIĆ ZE STRESEM?
SCENARIUSZ LEKCJI WYCHOWAWCZEJ: AGRESJA I STRES. JAK SOBIE RADZIĆ ZE STRESEM? Cele: - rozpoznawanie oznak stresu, - rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem, - dostarczenie wiedzy na temat sposobów
Bardziej szczegółowoSTATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO. Rozdział I. Postanowienia ogólne
STATUT KOŁA NAUKOWEGO PRAWA MEDYCZNEGO Rozdział I. Postanowienia ogólne 1 Koło Naukowe Prawa Medycznego, zwane dalej Kołem, jest dobrowolną organizacją studencką. Funkcjonuje na Wydziale Prawa i Administracji
Bardziej szczegółowoOdpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01
Odpowiedzi na pytania zadane do zapytania ofertowego nr EFS/2012/05/01 1 Pytanie nr 1: Czy oferta powinna zawierać informację o ewentualnych podwykonawcach usług czy też obowiązek uzyskania od Państwa
Bardziej szczegółowoLKA 4101-07-04/2013 P/13/151 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
LKA 4101-07-04/2013 P/13/151 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę P/13/151 Zapewnienie prawa do jednakowego wynagradzania
Bardziej szczegółowo4.3. Struktura bazy noclegowej oraz jej wykorzystanie w Bieszczadach
4.3. Struktura bazy noclegowej oraz jej wykorzystanie w Bieszczadach Baza noclegowa stanowi podstawową bazę turystyczną, warunkującą w zasadzie ruch turystyczny. Dlatego projektując nowy szlak należy ją
Bardziej szczegółowoPodsumowanie przebiegu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Planu gospodarki niskoemisyjnej gminy Piątnica na lata 2015-2020
Podsumowanie przebiegu strategicznej oceny oddziaływania na środowisko Planu gospodarki niskoemisyjnej gminy Piątnica na lata 2015-2020 zawierające uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu
Bardziej szczegółowoGŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r.
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r. Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 2014 Wprowadzenie Prezentowane dane dotyczą szacunkowej
Bardziej szczegółowoMetody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych
Metody wyceny zasobów, źródła informacji o kosztach jednostkowych by Antoni Jeżowski, 2013 W celu kalkulacji kosztów realizacji zadania (poszczególnych działań i czynności) konieczne jest przeprowadzenie
Bardziej szczegółowoZalecenia w zakresie bezpieczeństwa mikrobiologicznego owoców i warzyw
Zalecenia w zakresie bezpieczeństwa mikrobiologicznego owoców i warzyw Występowanie zatruć pokarmowych u ludzi może być związane z obecnością wirusów w żywności i wodzie. Żywność zarówno pochodzenia zwierzęcego
Bardziej szczegółowo(KOD CPV: 80511000-9 - Usługi szkolenia personelu)
Visimind Ltd Sp. z o.o. ul. Jarocka 34 10-699 Olsztyn e- mail: anna@eufunds.pl Tel.: 502207430 Olsztyn,25.02.2013 Zapytanie ofertowe Nr sprawy: G-A II.042-4b/2013 W związku z realizacją przez: Visimind
Bardziej szczegółowoMETODOLOGIA PISANIA PRACY DYPLOMOWEJ WYTYCZNE DLA STUDENTÓW
METODOLOGIA PISANIA PRACY DYPLOMOWEJ WYTYCZNE DLA STUDENTÓW 1. PRACA JEST ORYGINALNYM I SAMODZIELNYM DZIEŁEM AUTORA. Student kończąc pracę podpisuje oświadczenie, iż pracę napisał samodzielnie i nie popełnił
Bardziej szczegółowoWskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Warszawa, 13.06.2016 Opracowanie sygnalne Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w maju 2016 r., w stosunku do poprzedniego miesiąca,
Bardziej szczegółowoWykres 1. Płeć respondentów. Źródło: opracowanie własne. Wykres 2. Wiek respondentów.
Ogółem w szkoleniach wzięły udział 92 osoby, które wypełniły krótką ankietę mającą na celu poznanie ich opinii dotyczących formy szkolenia, osób prowadzących, a także przydatności przekazywanych informacji.
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 10. 1. Wytyczne do punktów wydawania/spożywania posiłków w miejscach zakwaterowania
Załącznik nr 10 1. Wytyczne do punktów wydawania/spożywania posiłków w miejscach zakwaterowania Przedstawione tematy są bardzo ogólne warunki sanitarnohigieniczne są różne w zależności od sposobu wydawania
Bardziej szczegółowoskąd pochodzi Nasz Kurczak
Nasz Kurczak to mięso pochodzące od sprawdzonych dostawców. W większości to odbiorcy pasz marki Wipasz - znamy ich hodowle, wspieramy wiedzą, szkolimy. 1 Wiemy skąd pochodzi Nasz Kurczak Kontrolujemy jakość
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na rok 2015
Załącznik do Uchwały Nr III/8/2014 Rady Gminy Jaktorów z dnia 29 grudnia 2014 GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH na rok 2015 1. Wstęp 2. Opis zjawiska na podstawie diagnozy
Bardziej szczegółowoStwórzmy świat przyjazny, by dało się w nim żyć, a nie tylko wytrzymać. PROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ W MILANOWIE
Stwórzmy świat przyjazny, by dało się w nim żyć, a nie tylko wytrzymać. PROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ W MILANOWIE PODSTAWY PRAWNE DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH Szkołę w działaniach dotyczących edukacji
Bardziej szczegółowo