ZASÓB GEODEZYJNY I KARTOGRAFICZNY A PLANOWANIE PRZESTRZENNE

Transkrypt

1 ZASÓB GEODEZYJNY I KARTOGRAFICZNY A PLANOWANIE PRZESTRZENNE Zenon Rodak Marek Tomaszewski Ewa Wacowska Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80 poz. 717) w Art.1 sygnalizuje zawarte w niej zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorzdu terytorialnego i organy administracji rzdowej oraz zakres i sposoby postpowania w sprawach przeznaczania terenów na okrelone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy przyjmujc ład przestrzenny i zrównowaony rozwój za podstaw tych działa. Zgodnie z ww. ustaw sporzdzane s: plany zagospodarowania przestrzennego województw, studia uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin (w granicach administracyjnych), miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (w granicach okrelonych w uchwałach o przystpieniu do planu). Ustawie towarzysz Rozporzdzenia Ministra Infrastruktury: z dnia 28 kwietnia 2004r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, z dnia 26 sierpnia 2003r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Oprócz wymienionych branowych podstaw prawnych, urbanistów obowizuje ponad 30 innych ustaw i aktów prawnych resortowych, przy czym liczba ich stale wzrasta. Wród zada własnych samorzdów gmin, w Ustawie o samorzdzie gminnym cigle (mimo jej zmian) na pierwszym miejscu wymienia si: ład przestrzenny, gospodark gruntami i ochron rodowiska. Niestety wobec braku ustawowej konkretyzacji tych poj, nie znalazły one kontynuacji ani w procesie stanowienia prawa ani w rzeczywistoci administracyjnej a ład przestrzenny w 1

2 miar upływu czasu i zmian politycznych stawał si pojciem coraz bardziej abstrakcyjnym, eby nie powiedzie niezrozumiałym. Jeeli dodamy jeszcze całkowity brak samodzielnego urzdu centralnego, odpowiedzialnego za ład przestrzenny w naszym kraju nie naley si dziwi ocenie sytuacji dokonanej przez znanego urbanist dr Andrzeja Jdraszko (od lat praktykujcego w Niemczech), który pisze: Podstawow cech polskiej przestrzeni na przełomie XX i XXI wieku jest postpujcy chaos zagospodarowania. Jest on wywołany przez patologiczne zjawiska społeczne w dziedzinie zarzdzania rozwojem gmin dyktowane przez prymat interesu prywatnego i grupowego nad dobrem wspólnym oraz brak woli politycznej i skutecznych instrumentów sterowania rozwojem przestrzennym na szczeblu centralnej władzy publicznej. ( ) Bowiem uporzdkowany rozwój przestrzenny stanowi jedn z wartoci europejskich, praktykowan we wszystkich pastwach nalecych do Unii. Z tej perspektywy, jeeli Polska nie ma si sta wiadomie lub przez zbieg okolicznoci swoistym mietnikiem Europy, niezbdne jest podjcie zasadniczych działa legislacyjnych i edukacji społecznej, zmierzajcych do nadania sprawom ładu przestrzennego właciwej rangi. Przy tym za ład przestrzenny naley rozumie taki stan zagospodarowania przestrzennego, w którym do minimum ogranicza si konflikty wynikajce z procesów rozwojowych oraz uzyskuje harmonijnie skomponowany krajobraz przy zachowaniu lokalnej tosamoci kulturowej i cech rodowiskowych (Projekt z dnia ustawy o planowaniu przestrzennym). Patrzc z perspektywy wydaje si, e zatoczylimy smutne koło, albowiem ju w 1936r. Sejm Rzeczpospolitej w dniu 17 czerwca uchwalił Rezolucj, w której czytamy: Zwaywszy: ( ) 2. e normalna rozbudowa osiedli oraz znajdujcych si w nich urzdze komunikacyjnych i innych uytecznoci publicznej nie moe rozwija si pomylnie bez uprzedniego dokonania pomiarów oraz planów zabudowania, 3. e gminy nie dysponuj w obecnej chwili dostatecznymi rodkami na pokrycie kosztów wykonania pomiarów i planów zabudowania i e stan ten przez dłuszy okres czasu nie ulegnie zmianie na lepsze, Sejm wzywa Rzd do podniesienia stanu kultury urbanistycznej oraz wprowadzenia celowoci i ładu w dziedzinie zabudowania osiedli m. in. przez: a. wzmoenie prac w zakresie pomiarów i planów zabudowania miast i innych waniejszych osiedli na podstawie uprzednio opracowanego technicznego i 2

3 finansowego kilkuletniego programu zapewniajcego celowo i cigło prowadzonych prac, ( ) c. włczenie kredytów na pomiary i plany zabudowania do ogólnopastwowego programu inwestycyjnego, d. uwzgldnienie tej koniecznoci przy opracowaniu preliminarza budetowego na rok 1937/38 i dalsze. Nic doda nic uj! A przecie plany zagospodarowania przestrzennego to produkt kocowy, poprzedzany zawsze wielokierunkowymi analizami w tym przyrodniczymi, funkcjonalnymi i technicznymi przydatnoci terenu planistycznego dla oczekiwanych form przeznaczenia poszczególnych fragmentów, np.: zabudowa mieszkaniowa, usługi ( w tym zdrowie, wypoczynek, edukacja, kultura i inne), miejsca pracy, przestrzenie publiczne (kontakty, spotkania, realizacja upodoba itp.), komunikacja, rolnictwo i tak dalej. Wszystko to na tle stanu własnociowego, upodoba społecznych, tradycji i presji władzy. Moemy stwierdzi, e jako opracowa planistycznych ma bezporedni wpływ na rozwój gmin a w tym na jako otaczajcej nas przestrzeni. Obecnie mamy do czynienia z rónymi rodzajami dokumentów planistycznych: jedne z nich stanowi element prawa miejscowego inne nie. Dokumentacje planistyczne powstaj z potrzeb wynikajcych z obowizku ustawowego, ale powstaj te dokumentacje wynikajce z biecych potrzeb gmin. Mamy zatem studia uwarunkowa i plany miejscowe. Mamy te rónego rodzaju koncepcje zagospodarowania terenu, plany zagospodarowania rónej wielkoci obszarów. Prawem miejscowym s wyłcznie przyjte uchwał rady gminy miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Sposób sporzdzania studium uwarunkowa i planów miejscowych reguluje ustawa, rozporzdzenia i inne przepisy odrbne. Pozostałe dokumentacje planistyczne sporzdzane s w sposób indywidualny zaleny od warsztatu planisty, jego umiejtnoci, potrzeb zleceniodawcy, uwarunkowa i przyzwyczaje lokalnych. Do wykonania wszystkich opracowa niezbdny jest podkład geodezyjny, std rozpoczynajc prac planistyczn pierwszym materiałem wejciowym, o który pyta planista jest podkład geodezyjny. Projektant pyta o to: czy jest; jak jest aktualny; jaki obszar obejmuje; jakie zawiera informacje; w jakiej jest skali; na jakim noniku jest dostpny; czy posiada stosowne potwierdzenie aktualnoci. S to pytania zasadnicze. Z pewnoci kady z projektantów 3

4 mógłby do tych pyta dorzuci jeszcze kilka, własnych, pytajc o informacje specyficzne dla terenu na którym pracuje. W warsztacie projektanta jedn z waniejszych jest analiza informacji zapisanych w materiałach geodezyjnych. Cho podkład geodezyjny nie moe zastpi wizji w terenie to jednak jest wstpem do inwentaryzacji urbanistycznej. Stanowi te podstawowe ródło informacji weryfikujcych proponowane rozwizania projektowe. Mona zatem zada pytanie: jaki zakres informacji winny zawiera materiały geodezyjne? Z punktu widzenia projektanta jak najszerszy. Odpowied prosta, cho trudna do realizacji. W praktyce projektowej mamy wiadomo, i z oczywistych wzgldów w zalenoci od rodzaju mapy materiały geodezyjne zawieraj róny zakres informacji. Róne te s rzeczywiste potrzeby planistów w tym zakresie. Inne informacje potrzebuje projektant dla terenów wiejskich, inne dla terenów wysoko zurbanizowanych, inne za dla terenów zrónicowanych wysokociowo itd. Inne informacje potrzebne s dla studium uwarunkowa, inne dla planów miejscowych inne dla opracowa koncepcyjnych. Róna te moe by aktualno wykorzystywanych map. Mona zauway oczywist prawidłowo polegajc na tym, e im wicej informacji jest zapisanych na mapach tym s mniej aktualne. Procesy biecej aktualizacji map obejmuj bardzo ograniczon problematyk i ograniczony obszar. Trudno stwierdzi, i posiadamy aktualne podkłady geodezyjne dla kadego dowolnie wybranego obszaru. I cho w ostatnich kilkunastu latach wiele zmienia si na korzy a obszary posiadajce aktualne podkłady sukcesywnie si powikszaj to takie stwierdzenie, cho nie jest oczywicie zarzutem skierowanym w stron słub geodezyjnych, opisuje aktualny stan posiadania materiałów geodezyjnych. Podstawowym materiałem mapowym dla potrzeb planowania przestrzennego s: mapy zasadnicze oraz mapy topograficzne. Pierwsze były podstawowym materiałem dla planów miejscowych te drugie dla dawnych planów ogólnych (obecnie dla studium uwarunkowa) i planów w skali regionalnej. Tre map zasadniczych zawierajcych w szczególnoci obiekty budowlane z oznaczeniem sposobu ich uytkowania, granice nieruchomoci, elementy zagospodarowania terenu m. in. chodniki, jezdnie, ogrodzenia, wiksze drzewa, oznaczenie uytków; podziemn i naziemn infrastruktur techniczn wraz ze studzienkami, warstwice (na trenach niezabudowanych) pozwalała dobrze zanalizowa istniejcy stan zagospodarowania terenu. Ze wzgldu na rón 4

5 aktualno tych map weryfikowano ich aktualno poprzez inwentaryzacj urbanistyczn terenu, która była obowizkowym elementem warsztatu planistycznego. Obecnie wikszo projektantów w pracach projektowych wspomaga si technik komputerow. Wykorzystuj do projektowania te materiały, które mona w łatwy sposób wprowadzi jako podkład mapowy do wykorzystywanych programów komputerowych, za orodki geodezyjne w rónym zakresie prowadzc aktualizacj materiałów mapowych, posługuj si technikami cyfrowymi. Stare mapy zasadnicze s aktualizowane w ograniczonym zakresie a w wersji cyfrowej dostpne s jako skany z adnotacj o ich aktualnoci na dzie skanowania i w takiej formie s udostpniane jako materiały do celów projektowych. Kwesti noników cyfrowych i ich zastosowania w projektowaniu pozwol sobie poruszy nieco póniej. Teraz skoncentruj si na treciach map potrzebnych do projektowania. Informacje które poniej podam s informacjami subiektywnymi opartymi na własnych dowiadczeniach. Generalnie mapy zasadnicze o pełnej wyej wymienionej treci s w zaniku. Ich rol przejmuj aktualizowane na bieco cyfrowe mapy ewidencyjne w formie baz danych. Mapy te s wyposaane w nakładki tematyczne: budynki, ulice i ich osie, adresy, infrastruktura techniczna (w rónym zakresie terenowym i tematycznym), uytki itd. S równie aktualizowane mapy topograficzne, które w układzie 65 s szczególnie cenne z uwagi na wygod ich uytkowania. Pomocnym narzdziem w szczególnoci w zakresie rozpoznania aktualnego stanu zagospodarowania terenu s zdjcia lotnicze cho podobnie jak mapy topograficzne ich aktualno jest róna w zalenoci od terminu wykonywania nalotów. W przypadku map topograficznych (w obecnym zakresie tematycznym) ich aktualizacja nie powinna odbywa si rzadziej ni co 5 lat a zdjcia lotnicze lub satelitarne winny umoliwi aktualizacj poprzez nakładki zdj w okresie krótszym ni 5 lat. Wszystkie materiały mapowe powinny umoliwia nakładk materiału na siebie co pozwoliłoby na wzajemn weryfikacj i wzbogacanie informacjami z innych rodzajów map. Elastyczno materiałów jest niezwykle cenna dla planistów pracujcych nad rónymi dokumentami planistycznymi, w rónych skalach i potrzebujcych rónych informacji z podkładów geodezyjnych. Podsumowujc zakres informacji zawartych w dawnych mapach zasadniczych jest stanem do którego powinno si dy przy tworzeniu obecnych materiałów geodezyjnych w postaci cyfrowych baz danych. 5

6 W orodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej powstaje wiele materiałów innych ni wymienione wyej. Materiałów, które mogłyby by niezwykle interesujce dla projektantów. Materiały te to np. analizy własnociowe, róne mapy tematyczne (tereny lene, zamknite) analizy uytków itp. Generalnie projektanci nie wiedz o istnieniu takich materiałów. Przydałby si bank zawierajcy informacje o istniejcych i powstajcych materiałach. Bank ten mógłby równie informowa o stanie prac nad aktualizacj zasobów geodezyjnych oraz o planach aktualizacji (np. na 1-2 lata do przodu). Odrbnego uregulowania wymagaj warunki dostpu do tych materiałów. Odrbn kwesti s moliwoci praktycznego wykorzystania wszystkich materiałów gromadzonych w orodkach. Dotyczy to zgodnoci standardów informatycznych stosowanych w orodkach i przez projektantów. Trzeba stwierdzi, i jest w tej kwestii wiele do zrobienia. Wikszo projektów z zakresu planowania przestrzennego opracowuje si z zastosowaniem technik komputerowych, jednak do rzadkoci naley prowadzenie prac projektowych w technologii GIS wykorzystujcych pełen zakres informacji, które daj mapy cyfrowe. Wyranie chciałbym odróni prac z zastosowaniem technik komputerowych od pracy z zastosowaniem technik cyfrowych. Te pierwsze s dzisiaj powszechnie stosowane jednak ich wykorzystanie poza moliwoci wygenerowania np. rysunku planu lub tekstu planu w komputerze nic wicej w usprawnieniu prowadzenia postpowa administracyjnych urzdom gmin nie daje. Taka technologia w praktyce, od dawnych papierowych rysunków, róni si tylko nonikiem informacji, którym jest w takim przypadku najczciej płyta CD. Pominwszy ułatwienia w procesie rysowania planu taka technologia nie tworzy te adnej nowej jakoci w warsztacie planowania przestrzennego i wykorzystania zapisów planu w prowadzeniu aktywnej polityki przestrzennej. Inn sytuacj jest projektowanie w technologii GIS. Ta technologia pozwala na sprzenie rónych informacji przestrzennych zapisanych na noniku cyfrowym i odwzorowanych na mapie. Pozwala te na uzyskiwanie rónych wyselekcjonowanych informacji tekstowych dla wskazanego terenu lub wskazanej pojedynczej nieruchomoci, pozwala te na prowadzenie rónego typu analiz monitorujcych rozwój (w tym przestrzenny) gminy. Takie rozwizania niestety s jeszcze w Polsce rzadkoci. Niemniej zastosowanie tych technologii jest przyszłoci rozwoju warsztatu planistycznego. Pozwoli to na pełne 6

7 wykorzystanie informacji wszystkich baz danych gromadzonych w orodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej i innych jednostkach zwizanych z rozwojem gminy a realizujcych budow cyfrowych baz danych w technologii GIS, w tym w szczególnoci Urzd Miejski, firmy zarzdzajce zasobami gminy i infrastruktur techniczn itp. Wymaga to zasadniczych zmian w funkcjonowaniu pracowni urbanistycznych, które chcc korzysta z tych baz danych musz przej z technologii graficznych na technologie cyfrowe. Rozwój zarzdzania gminami zwizany jest z rozwojem wprowadzania technologii GIS, które s coraz powszechniejszym narzdziem wspomagajcym zarzdzanie w tych gminach w których stawia si na aktywny rozwój sprawnoci w zarzdzaniu złoonymi procesami ich funkcjonowania. Problemem w tym przypadku bdzie nie tylko (jak na razie) znaczny koszt oprogramowania, wymiana sprztu i zmiana przyzwyczaje projektantów nawykłych do plastycznego czyli wyłcznie graficznego mylenia lecz take konieczna zmiana sposobu konstruowania zapisów ustale planu. Problemem moe by te dostp projektantów do baz danych zgromadzonych w orodkach. W obecnych uwarunkowaniach trudno sobie wyobrazi taki dostp on line realizowany przez pracownie zewntrzne pracujce na zlecenie urzdów gmin. Brak takiego dostpu powoduje konieczno biecej i rcznej aktualizacji dynamicznie zmieniajcych si baz danych w czasie prac nad planami co jest wielce kłopotliwe w sytuacji gdy prace nad planem mog przebiega np. 2-3 lata. Problem ten w przyszłoci bdzie musiał by rozwizany o ile zamierzamy praktycznie budowa bazy danych oparte na technologiach GIS. Uwaam, i modyfikacji wymagaj zasady dostpu gmin do zasobów geodezyjnych. Obecnie gminy mog korzysta z uprzywilejowanych warunków korzystania z zasobu, jednak pod warunkiem wykorzystania tych materiałów w celach niekomercyjnych. Problem z interpretacj takiego warunku pojawia si m. in. w przypadku wykorzystywania materiałów przez pracowni zewntrzn wykonujc usługi projektowe na zlecenie gminy. Przypominam, i planowanie przestrzenne jest realizacj zada własnych gmin. Prób rozwizania tego problemu jest realizacja planów poprzez własne słuby planistyczne gmin (gminne pracownie urbanistyczne) co pozwala na w pełni niekomercyjne wykorzystanie zasobu geodezyjnego. Ale zawsze bd gminy, które nie zamierzaj lub nie mog powoła takich słub. Myl, i trzeba tu rozwiza systemowych zmierzajcych do otwarcia dostpu do materiałów gromadzonych w orodkach dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej, tym 7

8 bardziej, i w czci miast na prawach powiatu orodki dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej s czci struktury urzdów gmin a gminy wydaj spore rodki wspomagajc ich funkcjonowanie. Dostarczanie niezbdnych map do wykonania prac planistycznych zwizanych z realizacj zadania własnego winno uwzgldnia moliwo skorzystania z ulgi w opłatach bez wzgldu na to czy zadanie jest realizowane przez własne słuby planistyczne gminy czy przez pracownie zewntrzne. Tym bardziej takie uregulowania s konieczne w sytuacji, gdy zasada nieodpłatnego dostpu gmin do pastwowego zasobu geodezyjnego nie bdzie mogła prdko by zastosowan. Zabrze, 21 sierpnia 2006r. Oprac.: mgr in. arch. Zenon Rodak mgr in. arch. Marek Tomaszewski mgr in. arch. Ewa Wacowska 8