MORALNY DYLEMAT KORZYSTANIA Z WYNIKÓW EKSPERYMENTÓW NIEETYCZNYCH

Transkrypt

1 MORALNY DYLEMAT KORZYSTANIA Z WYNIKÓW EKSPERYMENTÓW NIEETYCZNYCH

2 rozwój wiedzy medycznej - fakt i zobowiązanie moralne istotne w tym rozwoju - próby kliniczne na ludziach wspólną cechą prób - ich eksperymentalny charakter ingerencje medyczne nie do końca sprawdzone, ich podjęcie usprawiedliwione w świetle wcześniejszych badań podstawowych, wiedzy na temat choroby pozytywnych wyników doświadczeń na zwierzętach

3 współczesny postęp możliwy m.in. dlatego, że przez wieki odkrywano budowę ludzkiego ciała, naturę chorób, itp. pytanie o niezbędne standardy eksperymentowania na osobie ludzkiej, legitymizację odwoływania się do wyników eksperymentów przeprowadzonych z naruszeniem podstawowych norm moralnych

4 wyniki eksperymentów = nowa wiedza medyczna uzyskany materiał biologiczny

5 ISTOTNE - PODSTAWOWE ODRÓŻNIENIE eksperyment terapeutyczny prowadzony w bezpośrednim interesie chorego eksperyment naukowy (nieterapeutyczny) prowadzony na osobach zdrowych i mający dostarczyć nowych danych naukowych

6 bardziej dominuje bezpośredni cel terapeutyczny mniejsze niebezpieczeństwo uprzedmiotowienia pacjenta do osiągnięcia obcego celu

7 WYBRANE KAZUSY BUDZĄCE ETYCZNE WĄTPLIWOŚCI cytowanie danych z "eksperymentów" nazistowskich posługiwanie się preparatami ze szkieletów i tkanek ofiar egzekucji dokonywanych przez faszystów niemieckich praktyki zdobywania ludzkich zwłok do sekcji od XVI wieku - zwłoki skazańców, sekcja jako dodatkowa kara. szczytny zamiar poznania ludzkiego ciała i jego chorób był związany z niemoralnymi działaniami, aż po morderstwa

8 WYBRANE KAZUSY BUDZĄCE ETYCZNE WĄTPLIWOŚCI badania z wykorzystaniem ludzkich embrionów i płodów sposoby ich pozyskiwania do badań były i są różne; wiele zabitych w wyniku aborcji, w wielu przypadkach nie było zgody na sekcję czy wykorzystanie zwłok nienarodzonych. embrionalne komórki macierzyste, które mogą być pozyskiwane poprzez klonowanie terapeutyczne lub z tzw. embrionów nadliczbowych po zapłodnieniu in vitro pobranie komórek macierzystych zarodka, a więc jego uśmiercenie

9 WYMOGI ETYCZNE STAWIANE EKSPERYMENTOM NA LUDZIACH narzędzie normatywne - zasady etyki personalistycznej integralne dobro osoby ludzkiej zakres ochrony osoby obejmuje istotę ludzką od poczęcia do naturalnej śmierci zwłoki jako "pozostałość osoby" przynajmniej w pewnym stopniu są tą ochroną objęte

10 WYMOGI ETYCZNE STAWIANE EKSPERYMENTOM NA LUDZIACH udział w eksperymentach na człowieku, które respektują jego godność i nienaruszalne prawo do życia, uznaje się za moralnie dopuszczalny, a nawet za godny pochwały = wyraz międzyludzkiej solidarności = szansa dla rozwoju medycyny chroniącej dobro

11 WYMOGI ETYCZNE STAWIANE EKSPERYMENTOM NA LUDZIACH wytyczne określające warunki dopuszczalności eksperymentów na ludziach, - po nadużyciach w czasie II wojny światowej i w okresie powojennym "Deklaracja Helsińska

12 WYMOGI ETYCZNE STAWIANE EKSPERYMENTOM NA LUDZIACH świadoma i dobrowolna zgoda osoby, na której eksperyment ma być przeprowadzony warunkiem takiej zgody jest wyczerpujące wyjaśnienie istoty i ryzyka eksperymentu brak nacisku, przymusu ani manipulacji świadoma zgoda -wyrażona jedynie przez pacjenta zdolnego (prawnie i psychicznie) do takiego działania

13 WYMOGI ETYCZNE STAWIANE EKSPERYMENTOM NA LUDZIACH kompetencje, rzetelność naukowa oraz zdolność roztropnego wyważenia potencjalnych korzyści i ryzyka badacza ludzkie zwłoki są przedmiotem pośrednich obowiązków moralnych (pietyzm). wyrazem pietyzmu - uzyskanie przedśmiertnej zgody osoby na wykorzystanie jej ciała, a naruszanie integralności zwłok może mieć miejsce jedynie z ważnej przyczyny

14 dlaczego nie należy korzystać z wyników działań uznanych za nieetyczne? etyka personalistyczna: jakość moralna eksperymentu "przechodzi" na jego wyniki wykorzystanie "owoców" nieetycznego eksperymentu na ludziach stanowi aktywnie wyrażoną aprobatę dla takiego eksperymentu kryterium współdziałania w złu

15 współdziałanie w odebraniu życia człowiekowi = zrównane w ocenie z działaniem zabójcy współdziałanie formalne świadczony wkład "ma charakter bezpośredniego uczestnictwa w działaniach przeciw życiu ludzkiemu albo wyraża poparcie dla niemoralnej intencji głównego sprawcy" (EV 74)

16 w innych obszarach medycyny - zagadnienie świadomej zgody podmiotu konsekwencja w stosowaniu zasad moralnych w tym przypadku świadomej zgody i moralnego współudziału w różnych obszarach biomedycznych we wszystkich analizowanych sytuacjach nie jest spełniony wymóg świadomej zgody osoby poddawanej eksperymentowi ta osoba w wielu przypadkach - zabita

17 Wyniki eksperymentów nazistowskich jednoznacznie powinny zostać odrzucone ewidentny moralny współudział w złu bestialskich praktyk

18 następujące argumenty: ofiarom zbrodni należy się szacunek, kremacja pozostałości, tym bardziej że eksperymentowanie odbywało się bez ich zgody nie można oddzielić motywów wykorzystania takich wyników od sposobu uzyskania "materiału" eksperymentalnego postawa niemieckich lekarzy nazistowskich znajduje odpowiedniki we współczesnej medycynie wsparcie etycznej świadomości lekarzy domaga się odrzucenia "owoców" eksperymentów nieetycznych

19 argumenty przeciwne: oddzielenie dobrych intencji współczesnego działania od zła pierwotnego czynu; dopuszczalne wykorzystanie materiału ludzkiego, jak i wyników eksperymentów nazistowskich wyniki te naukowo ważne, nieetyczne uzyskanie nie zmienia obiektywnej wartości medycznej, dzisiejsze standardy etyczne nie pozwoliłyby na uzyskanie takich danych

20 "Wiele zdobyczy przeszłości zostało zbudowanych na nieetycznych fundamentach. Jeśli zdecydujemy się powstrzymać od cytowania danych otrzymanych w nieetyczny sposób, będziemy musieli się powstrzymać od cytowania większych części literatury anatomicznej (Jones) praktyczna trudność = konsekwencje odrzucenia spuścizny sekcji zwłok - o wiele dotkliwsze niż rezygnacja z "osiągnięć" medycyny nazistowskiej

21 zarzuty pod adresem badań na ludzkich embrionach istotne trudności zastosowanie ludzkiego materiału płodowego jest niezbędne i może nie być innej drogi jego uzyskania niż aborcja nie istnieje sposób oddzielenia nieetycznie uzyskanych danych od wiedzy zdobytej etycznie żadne eksperymenty na ludzkich embrionach i płodach nie mają zgody podmiotu (czyli nienarodzonej osoby ludzkiej) w większości badań nie ma też świadomej zgody matki, ale nawet jej zgoda nie legitymizuje etycznie takich eksperymentów

22 pozyskiwanie komórek macierzystych dobro osoby pogwałcone zostaje ona zabita dla obcych celów próby omijania problemu [por. parlament Niemiec, zezwolił na sprowadzanie z zagranicy tylko komórek macierzystych uzyskanych z zarodków "nadliczbowych" po zapłodnieniu in vitro] godność człowieka i zakres prawa do życia interesy ekonomiczne i argumenty wolnościowe nie powinny mieć decydującego głosu

23 "Także ważne cele badawcze nie mogą decydować o tym, od kiedy życie ludzkie podlega ochronie argument, że wykorzystuje się jedynie materiał pochodzący z zarodków nadliczbowych, które i tak są bezużyteczne (lepiej użyć do dobrego celu) = pragmatyzm obcy godności człowieka

24 wniosek końcowy: część autorów: etyczna poprawność analizowanych sytuacji, niezależnie od oceny moralnej sposobów uzyskania wyników [o ile zabójstwo probanta nie zostało dokonane w celu zdobycia danych naukowych lub ludzkiego materiału] nie da się praktycznie wprowadzić zakazu wykorzystania nieetycznie uzyskanych wyników do praktyki uznanej w innych obszarach medycyny

25 wykorzystanie danych naukowych i materiału ludzkiego pochodzących z nieetycznych eksperymentów - zgodne z normami moralnymi regulującymi takie zastosowanie w wielu innych sytuacjach w medycynie jest etycznie dopuszczalne, pod warunkiem że nie ma bezpośredniego powiązania między nieetycznym eksperymentem a zastosowaniem jego wyników, jak to ma miejsce na przykład przy pozyskiwaniu komórek macierzystych

26 - KILKA WĄTPLIWOŚCI teoretycznie - rozłączna ocena wykorzystania materiału pochodzącego z nieetycznych źródeł oraz wiedzy uzyskanej na podstawie nieetycznych badań praktycznie - znak równości tych 2 sytuacji

27 - KILKA WĄTPLIWOŚCI austriaccy teolodzy: obydwie procedury nieetyczne "Ustalenia deklaracji z Helsinek i Tokio przewidują, że wyniki badań, które pochodzą z nieetycznych eksperymentów na ludziach, nie powinny być ani publikowane, ani jakkolwiek inaczej wykorzystywane medycznie. W sposób analogiczny obowiązuje to w odniesieniu do materiału ludzkiego, który uzyskano z naruszeniem praw człowieka, jak to miało miejsce w przypadku narodowego socjalizmu

28 różny stopień moralnego współudziału w złu czynów w analizowanych przypadkach. współudział jedynie w przypadku wykorzystania preparatów i materiału biologicznego z ludzkiego ciała potraktowanego nieetycznie nie ma kooperacji w złu - w sytuacji korzystania z wiedzy osiągniętej przez innych w sposób nieetyczny tu należy wyraźnie zdemaskować zło, aby nie sugerować poparcia dla nagannych metod, natomiast wykorzystać wyniki, aby ocalić dobro, w imię którego innym odebrano życie

29 uzasadnienie etycznej dopuszczalności por. zasada działania o podwójnym skutku zastrzeżenia: argument moralnego współudziału stosowany w dyskusjach bioetycznych niekonsekwentnie stopień świadomości nieetyczności wykorzystywanych wyników, zwłaszcza w postaci materiału ludzkiego (w Niemczech usunięto wszystkie preparaty mogące mieć związek z nazistowskimi praktykami)

30 oświadczenie Instytutu Anatomii z Tybingi: "Anatomia jako dyscyplina badawcza służąca leczeniu człowieka podpada pod zobowiązania wynikające z Kodeksu Hipokratesa, w którym zawarta jest norma nakazująca zachować życie i unikać szkodzenia człowiekowi. Taka jest, sama przez się zrozumiała, podstawa etyczna medycyny, która zakłada niepowtarzalność ludzkiej jednostki oraz szacunek dla jej godności i praw. Złe doświadczenia przeszłości należy zachować w pamięci, a na przyszłość stanowczo występować przeciw wszelkim naruszeniom praw i godności osoby polecono spalić wszystkie preparaty pochodzące z lat [H.A. Rosenbauer: Anatomie. W: Korff W., Beck L., Mikat P., Hrsg.: Lexikon der Bioethik. Bd. 1. Gütersloh, Gütersloher Verlag, 1998]

31 nieuczciwe jest ocenianie z naszej perspektywy etycznej działań osób w przeszłości, które posiadały inne wyobrażenia moralne przynajmniej w niektórych przypadkach nie mamy do czynienia z działaniami nieetycznymi ze względu na inną świadomość moralną dokonujących ich osób rozstrzygnięcie tytułowego problemu - komplikuje istniejący pluralizm etyczny