UDZIAŁ GRUP PRODUKTÓW I WODY PITNEJ W SPOŻYCIU WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ OSOBY STARSZE*
|
|
- Bogdan Stefaniak
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ROCZN. PZH, 2002, 53, NR 4, JOANNA KAŁUŻA, ARTUR ZYŚK, ANNA BRZOZOWSKA UDZIAŁ GRUP PRODUKTÓW I WODY PITNEJ W SPOŻYCIU WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH PRZEZ OSOBY STARSZE* CONTRIBUTION OF FOOD PRODUCTS AND DRINKING WATER TO THE INTAKE OF MINERALS BY ELDERLY Katedra Żywienia Człowieka Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW Warszawa, ul. Nowoursynowska 159 Kierownik: prof. dr hab. A. Brzozowska Określono udział poszczególnych grup produktów spożywczych i wody pitnej w spożyciu wapnia, magnezu, żelaza, cynku i miedzi w grupie 206 osób w wieku lat mieszkających w Warszawie oraz środowisku małomiasteczkowym i wiejskim w rejonie warszawskim. WSTĘP Jednym z problemów żywieniowych ludzi w wieku podeszłym w Polsce jest nadmierne w stosunku do zaleceń spożycie tłuszczów (głównie pochodzenia zwierzęcego) oraz cukrów prostych, co prowadzi do obniżenia gęstości odżywczej diety, a jednocześnie sprzyja powstawaniu niedoborów witamin i składników mineralnych [2]. Oprócz błędów żywieniowych czynnikiem mającym znaczący wpływ na stan odżywienia (m.in. składnikami mineralnymi) osób starszych jest postępujące wraz z wiekiem upośledzenie wielu funkcji w organizmie oraz wysoka zapadalność na choroby, a co za tym idzie zaburzenia w łaknieniu, trawieniu oraz wchłanianiu [7]. Badania nad spożyciem składników mineralnych przez osoby starsze zazwyczaj ograniczają się do oszacowania spożycia pierwiastków z dietą nie uwzględniają zaś wody pitnej jako ich potencjalnego źródła. W niniejszej pracy przeanalizowano, które grupy produktów spożywczych są źródłem składników mineralnych (wapń, magnez, żelazo, cynk i miedź) w diecie osób starszych oraz jakie ich ilości pochodzą z wody używanej w gospodarstwie domowym do przygotowywania napojów i potraw. MATERIAŁ I METODY Praca zrealizowana została jako część projektu badawczego dotyczącego uwarunkowań sposobu żywienia i stanu odżywienia osób starszych urodzonych w latach zamieszkałych w rejonie warszawskim. Badania przeprowadzone były wiosną 1999 roku, a osoby do badań * Praca została częściowo wykonana w ramach grantu KBN nr 4P05D01713.
2 408 J. Kałuża, A. Zyśk, A. Brzozowska Nr 4 wylosowano w biurze PESEL przyjmując jako kryteria wyboru wiek, płeć (50% mężczyźni, 50% kobiety) i miejsce zamieszkania (środowisko wielkomiejskie, małomiasteczkowe i wiejskie). Ogólne informacje o osobach badanych zebrano za pomocą kwestionariusza wywiadu, natomiast dane o sposobie żywienia metodą 3-dniowego bieżącego notowania. Wszystkie potrawy spożywane przez respondentów przeliczono z uwzględnieniem receptur i wydajności na produkty rynkowe. Do obliczenia zawartości energii i składników mineralnych w badanych racjach pokarmowych posłużono się programem komputerowym Żywienie, w którym dane o zawartości składników odżywczych pochodziły z tabel Składu i wartości odżywczej produktów spożywczych [8]. Wchodzące w skład racji pokarmowej produkty żywnościowe podzielono na: 9 grup (liczba grup wynikała z możliwości programu): zbożowe; mięso i produkty mięsne, ryby i przetwory rybne; mleko i produkty mleczne; jaja; ziemniaki; warzywa (w tym grzyby i rośliny strączkowe) i przetwory warzywne; owoce i przetwory owocowe; woda pitna i inne (m.in. tłuszcze, cukier i słodycze, drożdże, napoje gazowane, niegazowane i alkoholowe produkty te włączono do jednej grupy, gdyż nie wnoszą istotnych ilości składników mineralnych). Przez wodę pitną rozumiano wodę wodociągową bądź studzienną wykorzystywaną przez respondentów do przygotowywania napojów i posiłków, tj. zup, kawy, herbaty, kompotów, naparów ziołowych, popijania leków. Uwzględniono również wodę, która została wchłonięta przez kasze, makarony i rośliny strączkowe. W celu oznaczenia zawartości składników mineralnych w wodzie pitnej używanej przez respondentów pobierano po około 30 cm 3 wody do plastikowych pojemników wytrawionych w 10% HCl. Następnie próbki zakwaszono 2 3 kroplami HNO 3 o wysokiej czystości. Stężenie wapnia, magnezu, żelaza i cynku oznaczano metodą atomowej spektrometrii absorpcyjnej w płomieniu na aparacie Shimadzu AA-660, zaś zawartość miedzi w kuwecie grafitowej na aparacie Thermo Jarrell Ash AA-Scan 1. Pomiary zostały wykonane w Zakładzie Analiz Fizyko-Chemicznych SGGW. Wiarygodność stosowanych metod sprawdzano stosując kalibrację wielopunktową przy pomocy wzorców firmy Merck. Do stwierdzenia różnic w występowaniu określonych cech jakościowych w grupie badanych osób wykorzystano test Chi 2, natomiast porównanie średnich przeprowadzono za pomocą testu Kruskalla-Wallisa (rozkłady w większości przypadków odbiegały od normalnego). Różnice uznano za istotne statystycznie przy p 0,05. WYNIKI W badanej populacji (98 mężczyzn i 108 kobiet) przeważały osoby z wykształceniem podstawowym i podstawowym niepełnym. Istotnie częściej kobiety były wdowami (63% badanych kobiet) niż mężczyźni wdowcami (21% badanych mężczyzn). Ponad połowa respondentów (55%) oceniła swój status ekonomiczny jako przeciętny. Co trzecia osoba uważała, że jej stan zdrowia jest zły lub bardzo zły, zaś co druga oceniła go jako średni. Aż 80% ankietowanych deklarowało, iż cierpi przynajmniej na jedną chorobę przewlekłą, przy czym istotnie częściej dotyczyło to kobiet (91%) niż mężczyzn (70%). Stężenie wapnia, magnezu, żelaza, cynku i miedzi w wodzie pitnej badanych osób starszych z rejonu warszawskiego zestawiono w tabeli I, zaś dane dotyczące dziennego spożycia tych składników z dietą, wodą oraz łącznie z obu źródeł w tabeli II. Woda do picia, której używali respondenci z Warszawy zawierała więcej magnezu, a mniej żelaza w porównaniu do wody z innych środowisk. Woda z miasteczka (Marki k. Warszawy) zawierała najwięcej wapnia, żelaza i cynku, natomiast woda ze studni wiejskich miała duże stężenie cynku i miedzi, a małe wapnia i magnezu. W każdym ze środowisk cześć pobranych prób charakteryzowała się zbyt dużym w stosunku do limitu przewidzianego odpowiednimi przepisami [11] stężeniem żelaza (ogółem 28%), zbyt
3 Nr 4 Składniki mineralne w diecie osób starszych 409 T a b e l a I. Stężenie wybranych składników mineralnych w wodzie pitnej spożywanej przez osoby starsze mieszkające w rejonie warszawskim. The concentration of minerals in drinking water used by the elderly from Warsaw district. Ca (mg/dm 3 ) Składnik Ogółem (n=206) Miasto (n=42) Środowisko Miasteczko (n=72) Wieś (n=92) Najwyższe dopuszczalne stężenie* x ± od.st. 87,8 ± 27,3 83,7 ± 20,0 a 95,1 ± 30,1 b 79,8 ± 24,7 c mg CaCO 3 zakres 4,0 189,0 38, ,0 189,0 7,72 169,0 Mg (mg/dm 3 ) Fe (mg/dm 3 ) Zn (mg/dm 3 ) Cu (µg/dm 3 ) x ± od.st. 12,4 ± 5,2 15,3 ± 1,9 a 12,7 ± 5,4 b 10,5 ± 5,4 c 50 zakres 0,36 35,2 10,8 19,9 0,36 35,2 2,62 25,2 x ± od.st. 0,7 ± 1,7 0,15 ± 0,25 a 1,3 ± 2,1 b 0,34 ± 1,4 a 0,2 zakres 0,01 12,2 0,01 1,27 0,01 11,4 0,01 12,2 x ± od.st. 1,3 ± 1,8 0,13 ± 0,19 a 1,6 ± 1,8 b 1,6 ± 2,0 b 3,0 zakres 0,01 14,0 0,01 0,75 0,03 8,98 0,01 14,0 x ± od.st. 32,2 ± 72,1 15,3 ± 35,2 a 27,1 ± 91,3 a 45,7 ± 65,6 b 1000 zakres 1,24 730,0 1,94 206,0 1,24 730,0 2,41 259,0 * według Rozporządzenia MZ z dn [11] a, b, c średnie oznaczone różnymi literami różnią się istotnie na podstawie testu Kruskala- Wallisa, p 0,05 T a b e l a I I. Dzienne spożycie energii i wybranych makro- i mikroskładników z dietą i wodą do picia przez badane osoby starsze. Daily intake of energy, minerals and trace elements with diet and drinking water by the elderly. Wyróżnik Mężczyźni (n=98) Energia (kcal) Kobiety (n=108) Dieta x ± od. st ± ± 468 % b.p.s ± od. st. 89,6 a ± 25,6 77,5 b ± 26,9 Wapń (mg) Dieta x ± od. st. 524 ± ± 278 Woda do picia x ± od. st. 69,9 ± 45,5 59,8 ± 33,8 Razem x ± od. st. 594 ± ± 279 % b.p.s ± od. st. 74,2 a ± 30,9 50,2 b ± 28,2 Gęstość odżywcza (mg/1000kcal) x ± od. st. 330 a ± b ± 136 Magnez (mg) Dieta x ± od. st. 275 ± ± 98 Woda do picia x ± od. st. 10,3 ± 7,3 8,1 ± 4,8 Razem x ± od. st. 286 ± ± 98 % b.p.s ± od. st. 80,9 ± 26,0 81,7 ± 35,2
4 410 J. Kałuża, A. Zyśk, A. Brzozowska Nr 4 Tabela II cd. Gęstość odżywcza (mg/1000kcal) x ± od. st. 157 a ± b ±34 Żelazo (mg) Dieta x ± od. st. 10,7 ± 4,0 7,9 ± 3,6 Woda do picia x ± od. st. 0,5 ± 1,4 0,5 ± 1,1 Razem x ± od. st. 11,2 ± 4,2 8,4 ± 3,9 % b.p.s ± od. st. 96,7 a ± 38,4 69,0 b ± 32,4 Gęstość odżywcza (mg/1000kcal) x ± od. st. 6,2 ± 2,0 6,2 ± 1,4 Cynk (mg) Dieta x ± od. st. 10,3 ± 2,9 8,0 ± 3,2 Woda do picia x ± od. st. 0,9 ± 1,4 0,9 ± 1,4 Razem x ± od. st. 11,2 ± 3,4 8,9 ± 3,4 % b.p.s ± od. st. 78,3 ± 24,5 86,1 ± 34,5 Gęstość odżywcza (mg/1000kcal) x ± od. st. 6,2 ± 1,4 6,7 ± 1,7 Miedź (mg) Dieta x ± od. st. 1,09 ± 0,36 0,88 ± 0,38 Woda do picia x ± od. st. 0,03 ± 0,08 0,02 ± 0,04 Razem x ± od. st. 1,12 ± 0,39 0,89 ± 0,39 % b.p.s ± od. st. 55,9 a ± 19,4 44,6 b ± 19,4 Gęstość odżywcza (mg/1000kcal) x ± od. st. 0,60 ± 0,16 0,64 ± 0,16 % b.p.s średni procent realizacji normy na poziomie bezpiecznym [20] a, b średnie dla mężczyzn i kobiet oznaczone różnymi literami różnią się istotnie przy p < 0,05 na podstawie testu Kruskala-Wallisa dużo cynku było w niektórych próbach wody pobranych w Markach (18%) i na wsi (12%). Średnio w ciągu dnia mężczyźni zużywali na cele spożywcze 819 ± 328 cm 3 wody, natomiast kobiety 754 ± 245 cm 3 (wyniki nie różniły się istotnie statystycznie). Wartość energetyczna racji pokarmowych badanych mężczyzn stanowiła średnio 90% wartości przewidzianej dla tej grupy w normach, natomiast w przypadku kobiet tylko 78%. Średnio ponad 15% energii pochodziło z białka i około 33% z tłuszczu. Sumaryczne spożycie z dietą i wodą pitną wapnia oraz miedzi było zbyt niskie w stosunku do norm na poziomie bezpiecznym (odchylenia in minus większe niż 20%) zarówno u badanych mężczyzn, jak i kobiet. Ponadto mężczyźni spożywali za mało cynku, a kobiety za mało żelaza. Racje pokarmowe mężczyzn były lepsze od racji kobiet pod względem realizacji norm na wapń, żelazo oraz miedź. Natomiast gęstość odżywcza diety badanych kobiet była istotnie wyższa tylko w odniesieniu do wapnia i magnezu. Na rycinie 1 i 2 przedstawiono procentowy udział grup produktów i wody w dostarczaniu energii oraz składników mineralnych w dietach badanych osób.
5 Ryc. 1. Udział (%) grup produktów i wody pitnej w dostarczaniu energii, wapnia oraz magnezu w racjach pokarmowych osób starszych (M mężczyźni, K kobiety). Ryc. 1. Nr 4 Składniki mineralne w diecie osób starszych 411
6 Ryc. 2. Udział (%) grup produktów i wody pitnej w dostarczaniu żelaza, cynku i miedzi w racjach pokarmowych osób starszych (M mężczyźni, K kobiety). The contribution of food groups and drinking water to the supply of iron, zinc and copper in the elderly diet (M men, K women). 412 J. Kałuża, A. Zyśk, A. Brzozowska Nr 4
7 Nr 4 Składniki mineralne w diecie osób starszych 413 Stwierdzono, iż największy udział w dostarczaniu energii miały produkty zbożowe. Istotnie wyższy procent energii z tymi produktami dostarczały racje pokarmowe mężczyzn (36%) niż kobiet (33%). Następną grupą produktów spożywczych będącą znaczącym źródłem energii dla badanych osób były produkty mięsne, a także mleko i jego przetwory. Duży udział w dostarczaniu energii miała grupa produktów inne. Wynikało to z faktu, że do grupy tej włączone zostały m.in. produkty wysokokaloryczne takie jak: tłuszcze, cukier, słodycze itp. Największe ilości wapnia w dietach badanych osób pochodziły z mleka i produktów mlecznych. Drugą pozycję, przed produktami zbożowymi i warzywami, w dostarczaniu tego pierwiastka zajmowała woda do picia, przy czy udział ten był największy w dietach mieszkańców miasteczka i wynosił średnio 18,1%. Największe ilości magnezu pochodziły z produktów zbożowych. Następnymi ważnymi źródłami tego składnika w diecie badanych osób były ziemniaki, mleko i produkty mleczne oraz produkty mięsne, a w dietach kobiet także grupa inne. Woda dostarczała jedynie około 4% magnezu w stosunku do całkowitego jego spożycia w ciągu dnia. Znaczące ilości żelaza respondenci spożywali z produktami zbożowymi, mięsem i produktami mięsnymi. Istotny był również udział warzyw i grupy produktów inne. Z tą ostatnią grupą kobiety spożywały znamiennie większe ilości żelaza (a także cynku) niż mężczyźni. Woda dostarczała mniej niż 4% żelaza w racjach pokarmowych mężczyzn i 5% w racjach kobiet. Największych ilości cynku osobom starszym dostarczały produkty zbożowe. Istotnie większe ilości cynku z tą grupą produktów spożywali mężczyźni niż kobiety. Na drugim miejscu były produkty mięsne, a następnie mleko i produkty mleczne. Dość znaczne ilości cynku pochodziły z wody pitnej (u mężczyzn 7% i u kobiet 10%). Spożycie tego pierwiastka z każdą z pozostałych grup produktów nie przekraczało 8%. Do głównych źródeł miedzi w diecie badanych mężczyzn i kobiet należy zaliczyć produkty zbożowe. Mężczyźni spożywali z tą grupą istotnie większe jej ilości niż kobiety. Kolejnym ważnym źródłem miedzi były: ziemniaki, produkty mięsne, warzywa oraz grupa inne. Natomiast najmniejszy udział w dostarczaniu tego pierwiastka miały jaja i woda. Z grupami tymi, zarówno mężczyźni jak i kobiety, spożywali dziennie po około 2% miedzi. Porównując udział poszczególnych grup produktów w dostarczaniu energii i składników mineralnych należy zwrócić uwagę na ważną rolę produktów zbożowych. Ich udział w dowozie wszystkich omawianych składników z wyjątkiem wapnia był praktycznie największy. Natomiast mięso i jego przetwory dostarczały głównie cynku i żelaza. Udział tych produktów, a także warzyw i przetworów mlecznych, w dostarczaniu składników mineralnych był większy w racjach pokarmowych mężczyzn, przy czym różnice statystycznie istotne były tylko w przypadku produktów zbożowych w dostarczaniu magnezu, cynku i miedzi. Ziemniaki, owoce, jaja i inne produkty miały większy udział w dostarczaniu składników mineralnych w dietach kobiet niż mężczyzn, z różnicami istotnymi dla owoców i grupy produktów inne.
8 414 J. Kałuża, A. Zyśk, A. Brzozowska Nr 4 DYSKUSJA Stężenie składników mineralnych w wodzie do picia wykorzystywanej do przygotowywania posiłków przez badane osoby z dzielnicy Mokotów było zbliżone do wyników uzyskanych w 1995 roku w warszawskiej wodzie pochodzącej z Wodociągu Centralnego, gdzie stężenie wapnia wynosiło 72,5 mg/dm 3, magnezu 15,4 mg/dm 3, żelaza 0,05 mg/dm 3, cynku 0,18 mg/dm 3. Natomiast stwierdzono dużo niższy poziom miedzi 0,0017 mg/dm 3 niż w niniejszych badaniach [10]. Stężenie wapnia w wodzie pitnej, zbliżone do otrzymanego w naszej pracy, zaobserwowano w Krakowie i okolicach: 77,1 mg/dm 3 (31,0 134,5 mg/dm 3 ) [3], poziomy miedzi w tym rejonie w wodzie do picia pobranej w godzinach rannych wynosiły 0,090 mg/dm 3, zaś w wodzie wieczornej 0,053 mg/dm 3 [4]. Stężenie magnezu w wodzie pitnej pochodzącej od mieszkańców Poznania nie odbiegało od poziomu uzyskanego w naszej pracy i wynosiło 11,8 mg/dm 3 [15]. Z kolei badania obejmujące znaczne obszary Szwecji wykazały, że tamtejsza woda wodociągowa zawiera mg/dm 3 wapnia oraz 1,3 20,0 mg/dm 3 magnezu [12]. Znacznie niższe stężenia tych pierwiastków odnotowano w wodzie pitnej w Melbourne i Tokio, które wynosiły: 4,0 mg/dm 3 dla wapnia i 1,4 mg/dm 3 dla magnezu w Melbourne oraz odpowiednio: 20,0 mg/dm 3 i 4,9 mg/dm 3 w Tokio [22]. W dostępnej literaturze niewiele jest danych na temat spożycia wody i udziału jej w dostarczaniu poszczególnych składników mineralnych w ciągu dnia. Znalezione dane mówią tylko o wapniu i magnezie [21]. Autorzy ci podają, że spożyty w ciągu dnia z wodą wapń stanowił około 17% ogólnej ilości spożytego pierwiastka, zaś dla magnezu wartość ta wynosiła 10%. Natomiast według Chun-Yuh i Hui-Fen [5] woda dostarczała dziennie około 14% wapnia badanym osobom w wieku lat (w pracy przyjęto, iż respondenci spożywali 2,0 litra wody na dobę). W niniejszej pracy z wody pochodziło również 14% wapnia, lecz tylko 4% magnezu. Natomiast według Comminsa [6] udział wody pitnej w spożyciu wapnia i miedzi wahał się między 5 10%, dla cynku i magnezu 1 5%, zaś dla żelaza był poniżej 1%. W niniejszym badaniu z wodą osoby starsze spożywały około 4% żelaza, 9% cynku i 2% miedzi w stosunku do całodziennego spożycia tych pierwiastków. Dostępne w literaturze dane dotyczące udziału poszczególnych grup produktów w dostarczaniu określonych pierwiastków osobom w wieku podeszłym, traktują populację jako całość, tj. bez podziału na płeć. Z tego względu wyniki niniejszej pracy zostały porównane z rezultatami takich właśnie prac. Odnośnie głównych źródeł wapnia wyniki niniejszej pracy są podobne do uzyskanych w amerykańskim badaniu CSFII (Continuing Survey of Food Intake by Individuals) z lat przeprowadzonym wśród osób dorosłych [16]. Według tych badań wapń spożyty z mlekiem i produktami mlecznymi stanowił około 52% całkowitej ilości wapnia spożytej w ciągu dnia, zaś z produktami zbożowymi około 9%. Natomiast większy udział w dostarczaniu wapnia (75%) z produktów mlecznych w diecie dorosłych Amerykanów stwierdził wcześniej Allen [1]. Z pracy Rutkowskiej i wsp. [13] wynika, że w Polsce w zależności od grupy społeczno-dochodowej w racjach pokarmowych 63 66% wapnia pochodzi z produktów mlecznych i po około 10% z produktów zbożowych oraz z owoców. W podobny sposób jak w niniejszej pracy przedstawiał się procentowy udział grup produktów spożywczych w dostarczaniu magnezu w racjach pokarmowych poszczegól-
9 Nr 4 Składniki mineralne w diecie osób starszych 415 nych grup społeczno-dochodowych w Polsce [13]. Zgodnie z tymi badaniami produkty zbożowe dostarczały około 30 39% magnezu, ziemniaki, mleko i produkty mleczne, mięso i przetwory po około 10%. Z kolei Subar i wsp. [16] do głównych źródeł tego pierwiastka w diecie dorosłych Amerykanów zaliczyli: produkty zbożowe, które dostarczały powyżej 20% tego pierwiastka, produkty mleczne i mięsne po około 10% oraz warzywa 7%. Odnośnie żelaza, wyniki badań w USA wskazują na trzy główne źródła tego składnika w diecie osób starszych, tj. produkty zbożowe, które dostarczają około 36% ogólnej ilości żelaza, mięso i przetwory mięsne 18% oraz warzywa 10% [9]. W przeprowadzonych w niniejszej pracy badaniach udział produktów zbożowych był mniejszy (31%), a mięsa i produktów mięsnych większy (21,4%). W badaniach Rutkowskiej i wsp. [13] w racjach pokarmowych różnych grup społeczno-dochodowych w Polsce największy udział w dostarczaniu żelaza miały produkty zbożowe: 35 40%, produkty mięsne około 30% oraz owoce i warzywa 11 16%. Z badań przeprowadzonych w ramach niniejszej pracy wynika, że głównym źródłem cynku były produkty zbożowe, następnie mięso i jego przetwory oraz produkty mleczne. Wyniki różnych badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych [14, 17, 18] potwierdzają, że głównymi źródłami cynku w diecie są produkty mięsne, nabiał (mleko i jaja) oraz produkty zbożowe. Bardzo zbliżone wyniki do otrzymanych w niniejszej pracy uzyskali Wojtasik i wsp. [19], według których produkty zbożowe dostarczały Polakom w zależności od grupy społeczno-dochodowej 29 39% cynku, mięso i jego przetwory 28 34%, natomiast produkty mleczne ponad 10%. Najwięcej miedzi w diecie badanych osób w wieku podeszłym pochodziło z produktów zbożowych, na kolejnych miejscach były: warzywa i owoce, ziemniaki, produkty mięsne i grupa produktów inne. Wyniki te były zbliżone do wyników badań Sandstead a [14] oraz Wojtasik i wsp. [19]. Natomiast Subar i wsp. [16] podają, iż udział produktów zbożowych w dostarczaniu miedzi nie przekracza 14%, warzyw i ziemniaków łącznie 20%, produktów mięsnych 11% oraz produktów z grupy inne 10%. WNIOSKI 1. Największy udział w dowozie omawianych składników mineralnych z wyjątkiem wapnia (którego głównym źródłem były produkty mleczne) miały produkty zbożowe, mięso i jego przetwory dostarczały głównie cynku i żelaza. 2. Gorszy sposób żywienia kobiet niż mężczyzn wynikać może z faktu proporcjonalnie mniejszego udziału w ich dietach produktów zbożowych, mlecznych, przetworów mięsnych oraz warzyw. 3. Przy ocenie spożycia wapnia i cynku należy brać pod uwagę wodę jako potencjalne źródło tych pierwiastków. 4. Ze względu na niskie spożycie wapnia i miedzi oraz w mniejszym stopniu innych składników mineralnych osoby starsze powinny zwiększyć spożycie produktów mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu oraz produktów zbożowych, najlepiej z pełnego przemiału. 5. Dla poprawy sposobu żywienia osób starszych należy zalecić im zwiększenie spożycia żywności o wysokiej gęstości odżywczej, w tym produktów wzbogaconych
10 416 J. Kałuża, A. Zyśk, A. Brzozowska Nr 4 w składniki mineralne i ewentualnie po konsultacji z dietetykiem lub żywieniowcem suplementów. J. Kałuża, A. Zyśk, A. Brzozowska CONTRIBUTION OF FOOD PRODUCTS AND DRINKING WATER TO THE INTAKE OF MINERALS BY ELDERLY Summary The aim of this paper was to assess the contribution of food product groups and drinking water to mineral and trace elements supply. On the basis of 3-day record data it was found that the intake of calcium and copper by years old elderly living in Warsaw area (Poland) was insufficient. The same for iron among women and zinc among men was observed. The RDA for energy was coverd in 90% by men s diets and in 78% by women s diets. Dairy products were the main source of calcium (48%), cereals were the main source of magnesium (29%), while iron came mainly from cereals (31%) and meat products (21%). Two latter groups of products also significantly contributed in zinc intake by the elderly (29% and 25% respectively). Cereals (33%) and potatoes (16%) were the main sources of copper. Drinking water had significant share only in calcium (14%) and zinc (9%) intake. Cereals, vegetables, dairy and meat products gave relatively more minerals to men s diets, while potatoes, fruits, eggs and other products (fats, suger, sweets etc.) to women s diets. PIŚMIENNICTWO 1. Allen L.H.: Calcium bioavailability and absorption: a review. Am. J. Clin. Nutr. 1982, 35, Amorim Cruz JA., Moreiras O., Brzozowska A.: Longitudinal changes in the intake of vitamins and minerals of elderly Europeans. Eur. J. Clin. Nutr. 1996, 50, suppl. 2, Bartoń H., Zachwieja Z., Fołta M.: Ocena udziału wody pitnej w realizacji dziennego zapotrzebowania mieszkańców Krakowa na wapń badania pilotowe. Żyw. Człow. Metabol. 2000, 27 suppl., Bartoń H., Zachwieja Z., Fołta M.: Udział wody pitnej w realizacji dziennego zapotrzebowania mieszkańców Krakowa na miedź. Badania pilotażowe. Żyw. Człow. Metabol. 2001, 28 suppl., Chun-Yuh Y., Hui-Fen C.: Calcium and magnesium in drinking water and the risk of death from hypertension. Am. J. Hypertens. 1999, 12, Commins B.T.: Water is not just H 2 O. Nutr. Bull. 1978, 24, Kałuża J., Brzozowska A.: Wiek a biodostępność wybranych składników odżywczych. Gerontologia Pol złożono do druku. 8. Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Skład i wartość odżywcza produktów spożywczych. IŻŻ, Warszawa Lynch S.R., Finch C.A., Monsen E.R., Cook J.D.: Iron status of elderly Americans. Am. J. Clin. Nutr. 1982, 36, Perchuć M.: Jakość wody wodociągowej. W: Doczyszczanie wody, filtry domowe. COIB, Warszawa, 1998, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn r. w sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej. Dz. U. nr 82, poz. 937, 2000.
11 Nr 4 Składniki mineralne w diecie osób starszych Rubenowitz E., Axelsson G., Rylander R.: Magnesium in drinking water and death from acute myocardial infraction. Am. J. Epidemiol. 1996, 143, Rutkowska U., Kunachowicz H., Iwanow K., Wojtasik A., Gościniarek R.: Jakość zdrowotna krajowych racji pokarmowych badania analityczne i ocena teoretyczna. Cz. V. Zawartość wapnia, fosforu, magnezu, żelaza i potasu. Żyw. Człow. Metabol. 2000, 27, Sandstead H.H., Henriksen L.K., Greger J.L., Prasad A.S., Good R.A.: Zinc nutriture in the elderly in relation to taste acuity, immune response, and wound healing. Am. J. Clin. Nutr. 1982, 36, Śmigiel-Papińska D., Gawęcki J., Wójciak R., Krejpcio Z.: Udział wód mineralnych i wody pitnej w podaży magnezu w CRP dorosłych mieszkańców Poznania. Biul. Magnezol. 2001, 6, Subar A.F., Krebs-Smith S.M., Cook A., Kahle L.L.: Dietary sources of nutrients among US adults, 1989 to J. Am. Diet. Assoc. 1998, 98, Wagner P.A.: Zinc nutriture in the elderly. Geriatrics 1985, 40, 3, Welsh S.O., Martson R.M.: Zinc levels of the U.S. Food Supply Food Techn. 1982, 36, Wojtasik A., Iwanow K., Rutkowska U., Kunachowicz H.: Jakość zdrowotna krajowych racji pokarmowych badania analityczne i ocena teoretyczna. Cz. VI. Zawartość miedzi, cynku i manganu. Żyw. Człow. Metabol. 2000, 27, Ziemlański Ś., Bułhak-Jachymczyk B., Budzyńska-Topolowska J., Panczenko-Kresowska B., Wartanowicz M.: Normy żywienia dla ludności w Polsce (energia, białko, tłuszcze, witaminy, składniki mineralne). Żyw. Człow. Metabol. 1994, 21, Zoeteman B.C.J., Brinkmann F.J.J.: Human intake of minerals from drinking water in the European Communities. In: Hardness of drinking water and public health; Proceedings of the European Scientific Colloquium. Amavis R., Hunter W.J., Smeets J.G.P.M. (red.). Pregamon Press, Oxford Materiały konferencji Dni Variana, Warszawa, Otrzymano:
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN.
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA - UROZMAICONA DIETA GWARANCJĄ NIEZBĘDNYCH SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, MINERALNYCH ORAZ WITAMIN. 1 Urozmaicenie jest jednym z podstawowych warunków prawidłowej diety, która zapewnia
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
Handel zagraniczny towarami rolno-spoŝywczymi Polski z Norwegią w latach 2009 2013 i w okresie I VII 2014 r.
BIURO ANALIZ I PROGRAMOWANIA Warszawa, 2014-09-26 Handel zagraniczny towarami rolno-spoŝywczymi Polski z Norwegią w latach 2009 2013 i w okresie I VII 2014 r. Norwegia jest państwem zbliŝonym pod względem
III. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE
III. GOSPODARSTWA DOMOWE, RODZINY I GOSPODARSTWA ZBIOROWE 1. GOSPODARSTWA DOMOWE I RODZINY W województwie łódzkim w maju 2002 r. w skład gospodarstw domowych wchodziło 2587,9 tys. osób. Stanowiły one 99,0%
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.bielany.waw.pl
1 z 5 2012-03-01 07:30 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.bielany.waw.pl Warszawa: Przedmiotem zamówienia jest Dostawa karmy dla
Jadłospisy dla dzieci z alergią pokarmową na białka mleka krowiego. 5. i 6. miesiąc życia
Jadłospisy dla dzieci z alergią pokarmową na białka mleka krowiego 5. i 6. miesiąc życia 1 5 miesiąc 6 miesiąc KROK 4 KROK 3 KROK 2 KROK 1 Celem do którego należy dążyć jest wyłączne karmienie piersią
PROTOKÓŁ Z WYBORU NAJKORZYSTNIEJSZEJ OFERTY
Warszawa 06 luty 2014 r. PROTOKÓŁ Z WYBORU NAJKORZYSTNIEJSZEJ OFERTY Dotyczy wyboru najkorzystniejszej oferty zgodnie z zasadą konkurencyjności w zakresie wykonania usługi cateringowej (kody CPV: KOD CPV
Żywienie zbiorowe typu zamkniętego na przykładzie Przedszkola Miejskiego nr 7 w Ostrołęce Tęczowa Kraina.
Żywienie zbiorowe typu zamkniętego na przykładzie Przedszkola Miejskiego nr 7 w Ostrołęce Tęczowa Kraina. Źródło: www.pmnr7.pl Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Katedra Żywienia Człowieka Studia Podyplomowe,
skąd pochodzi Nasz Kurczak
Nasz Kurczak to mięso pochodzące od sprawdzonych dostawców. W większości to odbiorcy pasz marki Wipasz - znamy ich hodowle, wspieramy wiedzą, szkolimy. 1 Wiemy skąd pochodzi Nasz Kurczak Kontrolujemy jakość
CHARAKTERYSTYKA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY ROZPOCZYNAJĄCEJ STUDIA W AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KRAKOWIE
ROCZN. PZH, 2003, 54, NR 2, 207 212 MARIA GACEK CHARAKTERYSTYKA SPOSOBU ŻYWIENIA MŁODZIEŻY ROZPOCZYNAJĄCEJ STUDIA W AKADEMII WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W KRAKOWIE THE CHARACTERISTIC OF NOURISHMENT OF THE YOUTH
Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina
Załącznik Nr 1 Do zarządzenia Nr 92/2012 Prezydenta Miasta Konina z dnia 18.10.2012 r. Instrukcja sporządzania skonsolidowanego bilansu Miasta Konina Jednostką dominującą jest Miasto Konin (Gmina Miejska
DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15
DE-WZP.261.11.2015.JJ.3 Warszawa, 2015-06-15 Wykonawcy ubiegający się o udzielenie zamówienia Dotyczy: postępowania prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na Usługę druku książek, nr postępowania
Infrastruktura techniczna. Warunki mieszkaniowe
Daniela Szymańska, Jadwiga Biegańska Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Geografii, Gagarina 9, 87-100 Toruń dostępne na: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rl_charakter_obszar_wiejskich_w_2008.pdf
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU
OZNACZANIE WAPNIA I MAGNEZU W PRÓBCE WINA METODĄ ATOMOWEJ SPEKTROMETRII ABSORPCYJNEJ Z ATOMIZACJA W PŁOMIENIU Celem ćwiczenia jest zapoznanie z techniką atomowej spektrometrii absorpcyjnej z atomizacją
4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca
4.3. Warunki życia Katarzyna Gorczyca [w] Małe i średnie w policentrycznym rozwoju Polski, G.Korzeniak (red), Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2014, str. 88-96 W publikacji zostały zaprezentowane wyniki
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356
OSZACOWANIE WARTOŚCI ZAMÓWIENIA z dnia... 2004 roku Dz. U. z dnia 12 marca 2004 r. Nr 40 poz.356 w celu wszczęcia postępowania i zawarcia umowy opłacanej ze środków publicznych 1. Przedmiot zamówienia:
Uchwała Nr.. /.../.. Rady Miasta Nowego Sącza z dnia.. listopada 2011 roku
Projekt Uchwała Nr / / Rady Miasta Nowego Sącza z dnia listopada 2011 roku w sprawie określenia wysokości stawek podatku od środków transportowych Na podstawie art 18 ust 2 pkt 8 i art 40 ust 1 ustawy
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?
1 z 6 2013-10-03 14:58 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wup.pl/index.php?id=221 Szczecin: Usługa zorganizowania szkolenia specjalistycznego
LKA 4101-07-04/2013 P/13/151 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
LKA 4101-07-04/2013 P/13/151 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę P/13/151 Zapewnienie prawa do jednakowego wynagradzania
Choroby żywieniowo zależne
Choroby żywieniowo zależne CUKRZYCA TYPU II- DIETA Z OGRANICZENIEM CUKRÓW PROSTYCH 1. Osoby z nadwagą muszą stosować diety redukujące o poziomie energetycznym od 1000 do 1500 kcal w zależności od stanu
. Wiceprzewodniczący
Uchwała Nr 542/LVI/2014 Rady Miasta Ostrołęki z dnia 30 stycznia 2014 r. w sprawie przyjęcia Wieloletniego Programu Osłonowego w zakresie pomocy społecznej Pomoc w zakresie dożywiania w mieście Ostrołęka
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO
ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2008, 1 (56), 138 145 PIOTR POKRZYWA, EWA CIEŚLIK OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA PACJENTÓW W SZPITALACH WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO S t r e s z c z e n i e Dwukrotnie, w sezonie
ZASOBY MIESZKANIOWE W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2013 R.
URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa Informacja sygnalna Data opracowania: październik 2014 r. Kontakt: e-mail:sekretariatuswaw@stat.gov.pl tel. 22 464-23-15 faks 22 846-76-67
Dietetyka Odchudzanie Diety Zdrowa żywność Lecznie żywieniowe Otyłość Porady dietetyka Dieta Żywienie w nadciśnieniu tętniczym
Nadciśnienie tętnicze (HA, AH) (łac. hypertonia arterialis) to choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. Zdecydowana większość (ponad
Uchwała Nr 129/16/V/2016 Zarządu Powiatu w Olkuszu z dnia 13.04.2016r.
Uchwała Nr 129/16/V/2016 Zarządu Powiatu w Olkuszu z dnia 13.04.2016r. w sprawie: ustalenia kwot dofinansowania zadań powiatu w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej ze środków Państwowego Funduszu
NADWAGA, OTYŁOŚĆ i DIETA DZIECI
NADWAGA, OTYŁOŚĆ i DIETA DZIECI W WIEKU SZKOLNYM mgr. inż Izabela Piechowska NADWAGA I OTYŁOŚĆ U DZIECI I MŁODZIEŻY OTYŁOŚĆ wg WHO jest stanem chorobowym charakteryzującym się nadmiernym nagromadzeniem
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Warszawa, 13.06.2016 Opracowanie sygnalne Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w maju 2016 r., w stosunku do poprzedniego miesiąca,
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Komentarz technik dróg i mostów kolejowych 311[06]-01 Czerwiec 2009
Strona 1 z 14 Strona 2 z 14 Strona 3 z 14 Strona 4 z 14 Strona 5 z 14 Strona 6 z 14 Uwagi ogólne Egzamin praktyczny w zawodzie technik dróg i mostów kolejowych zdawały wyłącznie osoby w wieku wskazującym
IRENA CELEJOWA. ŻYWiENiE. w SI AORCIE U PZWL
IRENA CELEJOWA ŻYWiENiE w SI AORCIE U PZWL prof. nadzw. dr hab. IRENA C E LEJ OWA w S P «;l^ C IE & PZWL W s t ę p... 9 I. CZĘŚĆ O G Ó L N A... 11 1. Potrzeby energetyczne sp o r to w c ó w... 13 1.1.
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp
TEST dla stanowisk robotniczych sprawdzający wiedzę z zakresu bhp 1. Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy oraz o pracownikach wyznaczonych do wykonywania działań w zakresie
CONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015
CONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015 Najwyższy wzrost od Q2 2005 Poziom zadowolenia polskich konsumentów w Q3 15 wyniósł 80 punktów, tym samym wzrósł o 10 punktów względem
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Przedsiębiorstw. Grupy przedsiębiorstw w Polsce w 2008 r.
Materiał na konferencję prasową w dniu 28 stycznia 2010 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Przedsiębiorstw w Polsce w 2008 r. Wprowadzenie * Badanie grup przedsiębiorstw prowadzących działalność
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r.
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r. Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 2014 Wprowadzenie Prezentowane dane dotyczą szacunkowej
INFORMACJA. o stanie i strukturze bezrobocia. rejestrowanego
POWIATOWY URZĄD 1 PRACY 16-300 Augustów, ul. Mickiewicza 2, tel. (0-87) 6446890, 6447708, 6435802; fax. 6435803 e-mail: biau@praca.gov.pl; www.pup.augustow.pl INFORMACJA o stanie i strukturze bezrobocia
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI
Techniczne nauki М.М.Zheplinska, A.S.Bessarab Narodowy uniwersytet spożywczych technologii, Кijow STOSOWANIE PARY WODNEJ SKRAPLANIA KAWITACJI SKLAROWANEGO SOKU JABŁKOWEGO Skutecznym sposobem leczenia soku
Załącznik nr 4 PREK 251/III/2010. Umowa Nr (wzór)
Załącznik nr 4 PREK 251/III/2010 Umowa Nr (wzór) Zawarta w dniu roku w Krakowie pomiędzy : Przewozy Regionalne sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Wileńska 14a, zarejestrowaną w Krajowym Rejestrze Sądowym
Przykładowe stawki kosztów podlegających refundacji w ramach działania Funkcjonowanie LGD
Przykładowe stawki kosztów podlegających refundacji w ramach działania Funkcjonowanie LGD Opracowane na podstawie wytycznych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi dla ARiMR dotyczących Pomocy Technicznej
OSZACOWANIE POBRANIA AZOTYNU POTASU (E 249) ORAZ AZOTYNU SODU (E 250) Z DIETĄ W POLSKIEJ POPULACJI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 593 597 Iwona Traczyk, Alicja Walkiewicz, Maciej Ołtarzewski OSZACOWANIE POBRANIA AZOTYNU POTASU (E 249) ORAZ AZOTYNU SODU (E 250) Z DIETĄ W POLSKIEJ POPULACJI
WYMOGI PRAWNE W PRODUKCJI I OBROCIE ŻYWNOŚCI TRADYCYJNEJ I REGIONALNEJ. Produkty regionalne i tradycyjne w świetle wspólnotowego prawa żywnościowego"
WYMOGI PRAWNE W PRODUKCJI I OBROCIE ŻYWNOŚCI TRADYCYJNEJ I REGIONALNEJ Produkty regionalne i tradycyjne w świetle wspólnotowego prawa żywnościowego" Zgłoszenie wniosku o rejestracjędo Powiatowego Inspektoratu
Poz. 728. z dnia 19 czerwca 2012 r. w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych
Poz. 728 1) z dnia 19 czerwca 2012 r. w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych 2) 3) 1) 2) z 2011 r. Nr 106, poz. 622, Nr 122, poz. 696 i Nr 171, poz. 1016. 3) - i Nr 230, poz. 1511 oraz z 2011 r.
USTAWA. z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. 1) (tekst jednolity)
Dz.U.98.21.94 1998.09.01 zm. Dz.U.98.113.717 art. 5 1999.01.01 zm. Dz.U.98.106.668 art. 31 2000.01.01 zm. Dz.U.99.99.1152 art. 1 2000.04.06 zm. Dz.U.00.19.239 art. 2 2001.01.01 zm. Dz.U.00.43.489 art.
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w sierpniu 2014 r.
Warszawa, 2014.09.15 Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w sierpniu 2014 r. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych w sierpniu 2014 r. w stosunku do poprzedniego miesiąca obniżyły się o 0,4%. W poszczególnych
Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Ziemia Bielska
Załącznik nr 1 do Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2008-2015 Regulamin Obrad Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Ziemia Bielska Przepisy ogólne 1 1. Walne Zebranie Członków
Wyszczególnienie. Wyszczególnienie
TARYFY DLA ZBIOROWEGO ZAOPATRZENIA W WODĘ I ZBIOROWEGO ODPROWADZANIA ŚCIEKÓW obowiązujące na terenie Gminy Miasta Tarnowa w roku taryfowym 2009 (od 1 marca 2009 r. do 28 lutego 2010 r.) Niniejsze taryfy
Strategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+
Strategia rozwoju sieci dróg rowerowych w Łodzi w latach 2015-2020+ Projekt: wersja β do konsultacji społecznych Opracowanie: Zarząd Dróg i Transportu w Łodzi Ul. Piotrkowska 175 90-447 Łódź Spis treści
STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM na koniec stycznia 2016 roku
STAN I STRUKTURA BEZROBOCIA W POWIECIE CHRZANOWSKIM na koniec stycznia 2016 roku 1. POZIOM BEZROBOCIA I STOPA BEZROBOCIA Na koniec stycznia 2016 roku w rejestrze Powiatowego Urzędu Pracy w Chrzanowie figurowało
FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY DO UDZIAŁU W PROJEKCIE AKADEMIA LIDERA HANDLU. I. Informacje Podstawowe:
Załącznik nr 1 FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY DO UDZIAŁU W PROJEKCIE AKADEMIA LIDERA HANDLU Nazwa przedsiębiorstwa (pełna nazwa przedsiębiorstwa zgodna z dokumentem rejestrowym) Forma organizacyjna.. Imię i nazwisko
Rodzaje i metody kalkulacji
Opracowały: mgr Lilla Nawrocka - nauczycielka przedmiotów ekonomicznych w Zespole Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Praktycznego w Miętnem mgr Maria Rybacka - nauczycielka przedmiotów ekonomicznych
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.mcs-przychodnia.pl Warszawa: Dostawa materiałów i wypełnień stomatologicznych dla Mazowieckiego
TABELA ZGODNOŚCI. W aktualnym stanie prawnym pracodawca, który przez okres 36 miesięcy zatrudni osoby. l. Pornoc na rekompensatę dodatkowych
-...~.. TABELA ZGODNOŚCI Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz.
Składniki odżywcze podzielone zostały ze względu na funkcje:
SKŁADNIKI ODŻYWCZE JAK JE UGRYŹĆ? Składnikami odżywczymi nazywamy związki występujące w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, które po spożyciu ulegają strawieniu i wchłonięciu ze
PROCEDURY POSTĘPOWANIA PRZY UDZIELANIU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH, KTÓRYCH WARTOŚĆ W ZŁOTYCH NIE PRZEKRACZA RÓWNOWARTOŚCI KWOTY 30 000 EURO
Załącznik do Zarządzenia nr 41/2014 Dyrektora Szkoły Podstawowej nr 3 z dnia 15.12.2014r. PROCEDURY POSTĘPOWANIA PRZY UDZIELANIU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH, KTÓRYCH WARTOŚĆ W ZŁOTYCH NIE PRZEKRACZA RÓWNOWARTOŚCI
Powiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy. w powiecie trzebnickim w 2008 roku Absolwenci w powiecie trzebnickim
Powiatowy Urząd Pracy w Trzebnicy Załącznik do Monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie trzebnickim w 2008 roku Absolwenci w powiecie trzebnickim Trzebnica, wrzesień 2009 Opracowanie:
WYJASNIENIA I MODYFIKACJA SPECYFIKACJI ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA
Szczecin dnia 28.07.2015r. Akademia Sztuki w Szczecinie Pl. Orła Białego 2 70-562 Szczecin Dotyczy: Przetarg nieograniczony na dostawę urządzeń i sprzętu stanowiącego wyposażenie studia nagrań na potrzeby
Warszawa, dnia 3 marca 2014 r. Poz. 257
Warszawa, dnia 3 marca 2014 r. Poz. 257 OBWIESZCZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 25 października 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowych
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ
WYMAGANIA EDUKACYJNE SPOSOBY SPRAWDZANIA POSTĘPÓW UCZNIÓW WARUNKI I TRYB UZYSKANIA WYŻSZEJ NIŻ PRZEWIDYWANA OCENY ŚRÓDROCZNEJ I ROCZNEJ Anna Gutt- Kołodziej ZASADY OCENIANIA Z MATEMATYKI Podczas pracy
RZECZPOSPOLITA POLSKA. Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu. wszystkie
RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, dnia 11 lutego 2011 r. MINISTER FINANSÓW ST4-4820/109/2011 Prezydent Miasta na Prawach Powiatu Zarząd Powiatu wszystkie Zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 listopada
PLACÓWKI OPIEKI NAD DZIEĆMI
PLACÓWKI OPIEKI NAD DZIEĆMI KROK PO KROKU SPIS TREŚCI: Przepisy prawne Formalności z udziałem Państwowej Inspekcji Sanitarnej Wymagania dotyczące lokalu Wymagania dotyczące wyposażenia lokalu Projektowanie
Pani Wioletta Stefankowska-Skórka Centrum Szkoleniowe LEKTOR ul. 1 Maja 7 05-250 Radzymin
Warszawa, 31 maja 2013 r. WOJEWODA MAZOWIECKI WK-II.431.5.2013 Pani Wioletta Stefankowska-Skórka Centrum Szkoleniowe LEKTOR ul. 1 Maja 7 05-250 Radzymin W Y S T Ą P I E N I E P O K O N T R O L N E Na podstawie
Warszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r.
DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 6 listopada 2015 r. Poz. 1821 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 23 października 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków
Jakie działania promocyjne/reklamowe prowadziło województwo w 201 r.? Jakie prowadzi w 2015.?
URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJ. ŚLĄSKIEGO Jakie działania promocyjne/reklamowe prowadziło województwo w 201 r.? Jakie prowadzi w 2015.? UM: Województwo Śląskie prowadziło następujące kampanie promocyjne w 2014
Halina Pawlak Katedra Podstaw Techniki Akademia Rolnicza w Lublinie. ERGONOMICZNA OCENA OPAKOWAŃ PRODUKTÓW SPOśYWCZYCH. Wstęp
Halina Pawlak Katedra Podstaw Techniki Akademia Rolnicza w Lublinie ERGONOMICZNA OCENA OPAKOWAŃ PRODUKTÓW SPOśYWCZYCH Streszczenie W artykule przedstawiono wyniki ankiety dotyczącej opakowań produktów
POWIATOWY URZĄD PRACY W PLESZEWIE
POWIATOWY URZĄD PRACY W PLESZEWIE RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE PLESZEWSKIM W 2013 ROKU CZĘŚĆ II Pleszew, lipiec 2014 1 Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o
Koszty obciążenia społeczeństwa. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012
Koszty obciążenia społeczeństwa chorobami układu krążenia. Ewa Oćwieja Marta Ryczko Koło Naukowe Ekonomiki Zdrowia IZP UJ CM 2012 Badania kosztów chorób (COI Costof illnessstudies) Ekonomiczny ciężar choroby;
STANDARD 1.3.1. Standard 1.3.4 określa zasady jednorodności i czystości dodatków do Ŝywności. Spis treści
STANDARD 1.3.1 DODATKI DO śywności Cel Dodatki do Ŝywności to wszelkie substancje, które w normalnych warunkach nie są spoŝywane, ani dodawane jako składnik pokarmu, a które w sposób świadomy i celowy
Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398
1 / 7 Niniejsze ogłoszenie w witrynie TED: http://ted.europa.eu/udl?uri=ted:notice:161398-2016:text:pl:html Polska-Warszawa: Usługi skanowania 2016/S 090-161398 Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy
Nasz kochany drogi BIK Nasz kochany drogi BIK
https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/bankowosc/biuro-informacji-kredytowej-bik-koszty-za r Biznes Pulpit Debata Biuro Informacji Kredytowej jest jedyną w swoim rodzaju instytucją na polskim rynku
I.1.1. Technik organizacji usług gastronomicznych 341[07]
I.1.1. Technik organizacji usług gastronomicznych 341[07] Do egzaminu zostało zgłoszonych: 4 334 Przystąpiło łącznie: 4 049 przystąpiło: 4 000 przystąpiło: 3 972 ETAP PISEMNY ETAP PRAKTYCZNY zdało: 3 631
ZAPYTANIE OFERTOWE. MERAWEX Sp. z o.o. 44-122 Gliwice ul. Toruńska 8. ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORSTWA MERAWEX Sp. z o.o. POPRZEZ EKSPORT.
Gliwice, 07.12. 2012 r. ZAPYTANIE OFERTOWE Zakup usług doradczych w zakresie wyselekcjonowania, sprawdzenia wiarygodności grupy docelowej potencjalnych partnerów handlowych, przygotowania ofert współpracy
Ekonomia rozwoju. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I
Ekonomia rozwoju wykład 1 dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I Plan wykładu Ustalenie celu naszych spotkań w semestrze Ustalenie technikaliów Literatura, zaliczenie Przedstawienie punktu startowego
Podstawowe pojęcia: Populacja. Populacja skończona zawiera skończoną liczbę jednostek statystycznych
Podstawowe pojęcia: Badanie statystyczne - zespół czynności zmierzających do uzyskania za pomocą metod statystycznych informacji charakteryzujących interesującą nas zbiorowość (populację generalną) Populacja
Energooszczędne oświetlenie. Maciej Lewandowski Członek Polskiego Komitetu Oświetleniowego, THORN
Energooszczędne oświetlenie. Maciej Lewandowski Członek Polskiego Komitetu Oświetleniowego, THORN Energooszczędne oświetlenie Może przynieść oszczędności od 10 do nawet 85%. Inwestycje takie potrafią zwrócić
Cena lodówki wraz z 7% podatkiem VAT wynosi 1337 zł 50 gr. Oblicz ile wynosi podatek VAT.
www.zadania.info NAJWIEKSZY INTERNETOWY ZBIÓR ZADAŃ Z MATEMATYKI ZADANIE 1 Cenę płaszcza zimowego obniżono wiosna o 15% i wówczas cena wynosiła 510 zł. Oblicz cenę płaszcza przed obniżka. ZADANIE 2 Ksiażka
Efektywna strategia sprzedaży
Efektywna strategia sprzedaży F irmy wciąż poszukują metod budowania przewagi rynkowej. Jednym z kluczowych obszarów takiej przewagi jest efektywne zarządzanie siłami sprzedaży. Jak pokazują wyniki badania
KWIECIEŃ 2008 RYNEK WTÓRNY I RYNEK NAJMU MIESZKAŃ W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI RYNEK WTÓRNY I RYNEK NAJMU MIESZKAŃ W WYBRANYCH MIASTACH POLSKI
RYNEK WTÓRNY I RYNEK NAJMU MIESZKAŃ RYNEK WTÓRNY I RYNEK NAJMU MIESZKAŃ KWIECIEŃ 2008 ANALIZA DANYCH OFERTOWYCH Z SERWISU GAZETADOM.PL Miesięczny przegląd rynku mieszkaniowego w wybranych miastach Polski
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych. Dzieci rodzina, zdrowie, wychowanie i edukacja
Materiał na konferencję prasową w dniu 25 listopada 2009 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Społecznych Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS W XX-lecie przyjęcia Konwencji o prawach dziecka
INSTYTUCJE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI WARSZAWA, LIPIEC 2000
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-58 - 95, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011
REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011 Cel zadania: Zaplanować 20-letni plan rozwoju energetyki elektrycznej w Polsce uwzględniając obecny
Pozostałe informacje do raportu za I kwartał 2010 r. - zgodnie z 87 ust. 7 Rozp. MF
Pozostałe informacje do raportu za 2010 r. - zgodnie z 87 ust. 7 Rozp. MF 1. Wybrane dane finansowe Wybrane dane finansowe (rok bieŝący) 01.01.10 r do 31.03.10r w tys. zł 01.01.09 r do 31.03.09 r 01.01.10
Rolnictwo ekologiczne i rynek produktów bio we Francji 2016-04-15 09:58:11
Rolnictwo ekologiczne i rynek produktów bio we Francji 2016-04-15 09:58:11 2 Żywność ekologiczna zdobywa we Francji coraz większą popularność. Blisko 88% Francuzów deklaruje okazjonalne spożycie artykułów
2. Wykonanie zarządzenia powierza się Sekretarzowi Miasta. 3. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania.
ZARZĄDZENIE Nr 267/2015 PREZYDENTA MIASTA KRAKOWA z dnia 10.02.2015 r. w sprawie przyjęcia i przekazania pod obrady Rady Miasta Krakowa projektu uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie przyjęcia regulaminu
UMOWA Nr SGZOZ/.. /2013 na udzielanie świadczeń zdrowotnych w zakresie wykonywania badań laboratoryjnych
Załącznik nr 2 do SWKO Wzór umowy UMOWA Nr SGZOZ/.. /2013 na udzielanie świadczeń zdrowotnych w zakresie wykonywania badań laboratoryjnych zawarta w dniu... pomiędzy : Samodzielnym Gminnym Zakładem Opieki
Warszawa, dnia 23 lipca 2013 r. Poz. 832
Warszawa, dnia 23 lipca 2013 r. Poz. 832 OBWIESZCZENIE MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO z dnia 2 kwietnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa
Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XIX/75/2011 Rady Miejskiej w Golinie z dnia 29 grudnia 2011 r. Objaśnienia wartości, przyjętych do Projektu Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Golina na lata 2012-2015
Badania skuteczności działania filtrów piaskowych o przepływie pionowym z dodatkiem węgla aktywowanego w przydomowych oczyszczalniach ścieków
Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołł łłątaja w Krakowie, Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Katedra Inżynierii Sanitarnej i Gospodarki Wodnej K r z y s z t o f C h m i e l o w s k i Badania skuteczności
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia..2008 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia..2008 r. PROJEKT w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji obrotu detalicznego produktami leczniczymi weterynaryjnymi i wzoru tej dokumentacji
Zarządzenie Nr W.0050.23.2015 Wójta Gminy Siedlce z dnia 1 kwietnia 2015 roku. w sprawie powołania Gminnego Zespołu Zarządzania Kryzysowego.
Zarządzenie Nr W.0050.23.2015 w sprawie powołania Gminnego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Na podstawie art. 19 ust. 4 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 roku o zarządzaniu kryzysowym (tekst jednolity: Dz.
SUBSTANCJE DODATKOWE DO śywności (zmiany przepisów)
SUBSTANCJE DODATKOWE DO śywności (zmiany przepisów) W Unii Europejskiej trwają prace dotyczące zmian przepisów w zakresie substancji dodatkowych w Ŝywności. Obecnie, w okresie przejściowym, obowiązują
I. Postanowienia ogólne.
REGULAMIN Teks jednolity OKREŚLAJĄCY ZASADY ROZLICZANIA KOSZTÓW DOSTAWY ZIMNEJ WODY I ODPROWADZANIA ŚCIEKÓW W LOKALACH SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ RODZINA KOLEJOWA W BIAŁYMSTOKU. Niniejszy regulamin został
TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU
TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU Źródłem danych o stanie i wykorzystaniu turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania jest stałe badanie statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego,
Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branży 42
Krótkoterminowe planowanie finansowe na przykładzie przedsiębiorstw z branży 42 Anna Salata 0 1. Zaproponowanie strategii zarządzania środkami pieniężnymi. Celem zarządzania środkami pieniężnymi jest wyznaczenie
Polecenie krajowych wyjazdów służbowych podpisuje jako zleceniodawca wyjazdu:
w Du.rnikach-zdr^u Zarządzenie Nr 14/2014 Dyrektora z dnia 30 września 2014 r. w sprawie szczegółowych zasad dotyczących delegowania pracowników oraz odbywania i rozliczania przez nich podróży służbowych
POSTANOWIENIE. SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sygn. akt II CSK 35/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 30 października 2013 r. SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) SSN Anna Kozłowska SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca) w sprawie
i ciemne mąki. Produkty zbożowe ze względu na wysoką zawartość węglowodanów są dobrym źródłem energii.
Prawidłowe żywienie Prawidłowy sposób odżywiania jest bezpośrednim czynnikiem gwarantującym utrzymanie dobrego samopoczucia i zdrowia. Polega nie tylko na systematycznym dostarczaniu organizmowi potrzebnych
I. 1) NAZWA I ADRES: Szkoła Podstawowa nr 30 w Warszawie ul. Kawęczyńska 2, woj. mazowieckie
Warszawa: Sukcesywna dostawa artykułów żywnościowych dla Szkoły Podstawowej nr 30 w Warszawie ul. Kawęczyńska 2 Numer ogłoszenia: 247095-2014 data zamieszczenia: 28-11-2014 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - dostawy
Świadomość Polaków na temat zagrożenia WZW C. Raport TNS Polska. Warszawa, luty 2015. Badanie TNS Polska Omnibus
Świadomość Polaków na temat zagrożenia WZW C Raport TNS Polska Warszawa, luty 2015 Spis treści 1 Informacje o badaniu Struktura badanej próby 2 Kluczowe wyniki Podsumowanie 3 Szczegółowe wyniki badania
Ocena warunków higieniczno - sanitarnych w placówkach oświatowo - wychowawczych w roku 2010
Ocena warunków higieniczno - sanitarnych w placówkach oświatowo - wychowawczych w roku 2010 1. Informacje wstępne Pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) w ramach nadzoru nad warunkami pobytu
STANOWISKO Nr 22/14/P-VII PREZYDIUM NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ z dnia 6 czerwca 2014 r.
STANOWISKO Nr 22/14/P-VII PREZYDIUM NACZELNEJ RADY LEKARSKIEJ z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie limitu przyjęć na kierunki lekarski i lekarsko-dentystyczny